Je geheugen kan veel

8
Dagblad De Pers Maandag 1 augustus 2011
Perspectief
Fotografisch geheugen?
Dat is een mythe.
Deelnemers aan de geheugenkampioenschappen in de VS
Je geheugen kan veel
#Onthouden We besteden ons geheugen
steeds meer uit aan internet. Terwijl iedereen een
verbazingwekkend geheugen heeft – als je maar
weet hoe je het moet gebruiken. Joshua Foer
trainde een jaar en werd geheugenkampioen.
Tekst Marcel van Engelen Illustratie Merijn Beeldverteller
A
ls je echt overtuigd wilt
raken, moet je het zelf
proberen. Dat deden we.
We kozen een lijst namen die je eigenlijk wel
wilt kennen, maar niet zomaar in je
hoofd krijgt. De 44 presidenten van
de Verenigde Staten. We stoeiden er
twee keer een half uur mee, en verrek,
we kenden ze van buiten. Op zichzelf
niet eens zo opzienbarend. Wat wel
verbaasde was het grote gemak waarmee we de 44 mannen ‘s ochtends
onder de douche weer tevoorschijn
haalden. Lachend. Twee dagen later
nog steeds. Foutloos, in juiste volgorde.
Er zijn twee dingen die je moet weten. Wij mensen zijn erg goed in het
onthouden van beelden (1), veel beter dan in het onthouden van getallen
of woorden. En onze hersenen zijn
hetzelfde als die van onze verre voorouders, die om te kunnen overleven
de weg naar huis moesten kennen of
de route naar het eten. Wij zijn erg
goed in het onthouden van ruimtes
(2).
Voordeur
Als je iets makkelijk wilt onthouden,
moet je van het eerste gebruikmaken.
Als je meerdere dingen wilt onthouden en de volgorde van belang is,
moet je de twee gaven combineren. Je
hebt dan eerst een bekende ruimte
nodig met een logische volgorde van
plekken. Een ‘geheugenpaleis’. Bijvoorbeeld je ouderlijk huis, met de
voordeur, het halletje, het toilet, de
huiskamer en zo verder. Daar loop je
in gedachten doorheen en op elke
plek verzin je een beeld dat staat voor
de naam die je wilt onthouden.
Wij begonnen op zolder met een
omvallende ton met was. Washington, George. Flauw misschien, en onnodig, want George Washington wist
je toch al wel. Maar de achttiende
president, Ulysses Simpson Grant?
Dat werd Bart Simpson in de achter-
tuin met in zijn linkerhand het boek
van James Joyce en rechts een krant.
Overtuigd? Waarschijnlijk nog niet.
Zelf eens proberen, dat helpt.
Het punt is: een ongewoon beeld
waar je enkele seconden geconcentreerd aan denkt, vergeet je niet zo
snel. De route door je ouderlijk huis
vergeet je ook niet. De enige moeilijkheid is het verzinnen van beelden die
je makkelijk op een naam brengen.
Of op iets anders. Want op deze manier kun je van alles uit je hoofd leren, met opzienbarend resultaat.
Joshua Foer oefende iets langer
dan twee keer een half uur. Hij raakte
in 2005 als journalist verzeild bij de
Amerikaanse geheugenkampioenschappen in Manhattan en werd gegrepen door de vreemde snuiters die
hij aantrof en – dat vooral – door de
verzekering dat zij helemaal geen bijzonder geheugen hadden. Wat zij
konden, dat kon hij ook. De volgorde
van duizend cijfers of tien geschudde
stokken kaarten uit het hoofd leren in
een uur, daar had je geen exceptionele vaardigheden voor nodig. Fotografisch geheugen? Dat is een mythe,
zeiden ze. Bestaat helemaal niet. Het
is gewoon een trucje.
Foer, die zichzelf een redelijk geheugen maar ook een behoorlijke
vergeetachtigheid toeschreef, liet
zich onderrichten in het visualiseren
van getallen, namen en kaarten,
bouwde in zijn hoofd ‘geheugenpaleizen’, zoals zijn ouderlijk huis, en
werd een jaar later Amerikaans geheugenkampioen. Hij deed over het
uit zijn hoofd leren van een geschud
spel van 52 kaarten 1 minuut en veertig seconden. Een nieuw Amerikaans
record, destijds.
Over hoe hij dat voor elkaar kreeg
schreef hij een erg aanstekelijk boek,
Moonwalking with Einstein (een van de
beelden die hij verzon), dat een hit is
in de VS en binnenkort in het Nederlands verschijnt. Behalve een hilarische schets van de subcultuur van
Môge, bakker
Wisten we nog
Dat kan beter
Als je hoort dat iemand bakker is, onthoud je dat
beter dan als iemand Bakker heet. Het beroep
roept associaties op. De naam is maar een woord.
Foer vertelt niks nieuws. De trucjes in Moonwalking with Einstein staan al in Rhetorica ad Herennium, een Romeins geschrift uit 86-82 voor Chr.
Rick de Jong is op de 179e plek de enige Nederlander op de wereldranglijst van geheugenatleten.
Chinezen, Britten en Duitsers domineren de lijst.
Dagblad De Pers Maandag 1 augustus 2011
Perspectief
We onthouden dingen beter
als we de context kennen.
9
meer aan als je denkt
Herkenning
Schaken: een geheugensport?
Bij schaken gaat het bovenal om
een goede analyse van het bord.
Dat denken we. Joshua Foer betoogt, op basis van enkele onderzoeken, dat het bij schaken vooral
gaat om veel kennis en een goed
geheugen.
Het verschil tussen de allerbeste schakers en goede schakers is
‘geheugenatleten’ (vooral Britten,
Duitsers en sinds kort ook Chinezen), ontrafelt Foer hoe ons geheugen werkt en duidt hij het grote belang ervan, terwijl we het onthouden
meer en meer uitbesteden aan internet en mobiele telefoon.
De neiging is groot Joshua Foer te
beschouwen als een slim jongetje uit
een bovengemiddeld gezin – wat
hem is gelukt in een jaar tijd, dat kunnen anderen niet. Hij is de jongere
broer van successchrijver Jonathan
Safran Foer, studeerde evolutionaire
biologie aan Yale en nadat hij in 2005
zijn eerste verhaal over de geheugenkampioenschappen voor de website
Slate had geschreven, ontving hij, 24
jaar oud, een voorschot van 1,2 mil-
joen dollar voor een boek.
Maar iedereen kan het. Heus? ‘Natuurlijk lukt het de één sneller dan de
ander’, zegt Rick de Jong, voor zover
bekend Neerlands enige geheugenatleet. ‘Vergelijk het met tennissen.
Maar training maakt uiteindelijk het
grote verschil.’ De Jong geeft cursussen geheugenverbetering, waarbij
visualiseren centraal staat. ‘Juist hoger opgeleide, wetenschappelijk geschoolde cursisten hebben moeite,
omdat er weinig logica in schuilt.’
De Jong (42) werkt vier dagen per
week als griffier bij de rechtbank in
Den Bosch. Daarnaast is hij momenteel in training voor ‘het Europees
record pi-memoriseren’, waarvoor
hij 24.000 cijfers uit zijn hoofd wil
leren. Dagelijks traint hij een half uur
tot een uur. In zijn woonplaats Oss
loopt hij eerst een route, bijvoorbeeld door het park, die hij goed in
zich opneemt. Op achtereenvolgende plekken stelt hij zich een beeld
voor dat is gekoppeld aan een getal
van 1 tot 100 – een zelfbedacht systeem. ‘76 is bijvoorbeeld een goede
vriend van me, maar het had net zo
goed een blok kaas kunnen zijn.’ Ook
acties heeft hij aan een getal gekoppeld. Op de eerste plek van zijn route:
Regilio Tuur (14) draait (15) een pen
(92) op een schaal (65). Het zijn de
eerste decimalen van pi: 14159265.
Over enkele maanden hoopt hij
24.000 cijfers in goede volgorde te
kunnen zetten door een route met
drieduizend vergelijkbare beelden te
onthouden. Zo doen vrijwel alle
mensen met verbazingwekkende geheugens het.
De vraag is natuurlijk: wat heb je
daar nu aan? De beproefde technieken – door de oude Grieken ontdekt
en gecultiveerd – werken erg goed
voor het uit het hoofd leren van gestructureerde informatie zoals een
reeks getallen, een stapel kaarten of
de lijst van Amerikaanse presidenten.
Maar veel minder goed voor het ont-
dat de allerbeste naar een bord kijken en patronen herkennen. Ze
zien vrijwel direct de beste zet,
omdat ze veel partijen en zetten in
hun hoofd hebben. Ze putten uit
hun langetermijngeheugen. Goede schakers zien een nieuw bord
en analyseren de mogelijkheden.
Je kunt ook zeggen: het geheugen
van de allerbeste schakers vormt
hun kijken.
Dat wil niet zeggen dat ze een
perfect geheugen hebben. De
allerbeste schakers kunnen een
bord waar stukken zomaar op zijn
gezet, willekeurig en onlogisch,
nauwelijks beter onthouden dan
anderen. Ze missen dan context.
houden van abstracte zaken, of zoiets
als een gedicht, een gesprek dat je vorige week voerde, de film die je een
jaar geleden zag. Rick de Jong demonstreerde aan zijn collega’s hoe
makkelijk hij telefoonnummers kon
onthouden, maar vergat kort daarna
zijn pasje voor het gerechtsgebouw,
waardoor hij niet naar binnen kon.
Bovendien: als hij een lange reeks getallen wil onthouden, moet hij de
beelden die hij daarvoor verzint geregeld herhalen, in zijn hoofd. Anders
vergeet hij ze.
‘Toch demonstreren die technieken dat we veel meer kunnen dan we
denken’, zegt geheugenexpert Dou-
Joshua Foer (1982)
Moonwalking with Einstein is
Foers eerste boek. Het verschijnt eind augustus in vertaling als Het Geheugenpaleis.
Foer is de jongere broer van romanschrijver Jonathan Safran.
we Draaisma, verbonden aan de universiteit in Groningen. Je zou ook een
naam op een feestje, of een e-mailadres, kunnen visualiseren, maar dat
doe je niet, omdat je liever antwoord
geeft dan dat je dromerig voor je uitkijkt. ‘Nee, je geheugen heeft geen
ruimtegebrek, maar beelden verzinnen en je daarop concentreren vergen
wel een cognitieve inspanning.’ Ook
daarom hebben de trucjes een beperkt nut.
Niettemin heeft Draaisma Foer
uitgenodigd om in oktober in Groningen een lezing te houden over de
toekomst van ons onderwijs. Het laat
zich raden dat de Amerikaan een
warm pleidooi gaat houden voor het
geheugen en voor het ouderwets
overdragen van kennis, zoals een leraar uit New York dat in zijn boek
doet. Want Moonwalking with Einstein
is bovenal een poging tot eerherstel
van ons geheugen in algemene zin, in
een tijd dat we het onthouden van
informatie steeds meer uitbesteden.
Die rare geheugenkampioenschappen zijn slechts een symbool.
Langer leven
Zonder kennis en geheugen kun je
geen verbanden leggen, niet creatief
zijn, geen goede grappen maken,
geen kritisch burger zijn en belangrijke dingen als cultuur of moraal niet
op waarde schatten. Je hebt dan maar
een armzalig leven, aldus Foer. Dat
betekent niet dat hij een pessimistische boodschap verkondigt, integendeel. Wat de geheugentechnieken
ons ook leren, is dat we iets beter onthouden als we er werkelijk aandacht
aan schenken. Als we ons goed concentreren, als we dingen voor onszelf
interessant maken, vergeten we die
niet zo snel.
Een andere les van hem: we onthouden dingen beter als we de context kennen. Ons geheugen is als een
web. Als je al het nodige weet, blijft
nieuwe informatie makkelijker hangen, omdat je die een plek kunt geven. Anders gezegd: hoe meer je in
het verleden hebt onthouden, hoe
meer je in de toekomst onthoudt. Als
je niks van China weet, steek je van
een bezoek aan China weinig op.
Foer gaat nog verder: wie meer
onthoudt, leeft langer. Huh? ‘Als ik
mijn leven meer chronologische
landmarks geef, maak ik mezelf meer
bewust van het verstrijken van de
tijd’, zegt zijn geheugencoach Ed
Cooke. ‘Hoe meer we onze levens
volstoppen met herinneringen, hoe
langzamer de tijd lijkt te gaan.’
Nummer twee
Er was iets...
Onthoud die datum!
Amazon heeft het boek van Joshua Foer opgenomen in de top-10 van dit jaar tot dusver. Het
staat op nummer twee bij de non-fictieboeken.
Een ouderwetse techniek om iets te onthouden is
een knoop in je zakdoek. Die betekent dat je nog
iets moest doen. Maar wat was het ook alweer?
Foer verzorgt op 28 oktober de Van der Leeuwlezing, met Robbert Dijkgraaf, over de toekomst
van het onderwijs. In de Martinikerk, Groningen.