Benjamin 104 - Joods Maatschappelijk Werk

N JOODSE
IEDEREEN MET EE
OR
VO
AD
BL
AL
44
. 10
. 10
• NR
• NR
2827
NGNG
GR AT IS KWARTA
GAGA
ARAR
• JA
• JA
16
16
20
20
ER
NI
M
ZO
JU
•
D
ACHT ERGRON
Themanummer
Joodse beroepen
De lef van Felix Rottenberg
Gedrevenheid in werk en leven
Joods Politie Netwerk
waakt over u
Bekend met gevoelens van onveiligheid
Het eerste postorderbedrijf
van Nederland
Joodse textielondernemer in de mediene
Bij ons zijn
er meer manieren
om Joods te zijn
De rijke Joodse traditie biedt ruimte aan verschillende interpretaties. Ervaar een sjoel waar uw
persoonlijke invulling ruimte krijgt en waar u deel kan nemen aan een rijk en eigentijds joodscultureel programma. Iedere Joodse man, vrouw en kind is bij ons van harte welkom. Bel of
mail voor een persoonlijke kennismaking en vraag naar Madelon Bino.
De Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam
020 5400120 › [email protected] › Zuidelijke Wandelweg 41 › 1079 RK Amsterdam
2
Voor álle Joden
www.ljgamsterdam.nl
INHOUDSOPGAVE
ARTIKELEN
Wat bezielt mij / Asher Bloemendal
6
Achternamen / Vischschoonmaker
8
Initiatief / Joods Politie Netwerk
14
Interview / Felix Rottenberg
16
Mediene / Hans Swelheim
20
Buitenland / Violiste in Amerika
22
Mijn leven / Beatrix Toff
26
Eten en opeten / Marion Meijers
32
Joodse zuurventer / 24
De laatste van Amsterdam
COLUMNS
Benjamin / Nieuws
5
Column / Greg Shapiro
11
Tien ergernissen / Bij beroepen
31
Eitzes van Esther / 12 ambachten
34
Schoolverlaters / 12
Vol ambities en dromen van school
NETWERK
De Benjamin op Facebook
30
Jonet
37
Benjamin Service Pakket
39
JMW activiteiten
40
Sjoekertjes
44
Bijsturen beroepskeuzes / 28
Toen joden anders moesten werken
3
Joods Studiecentrum
Leiden
Komend najaar starten weer de cursussen van het JSL
ussen enach en a moed
e reeuws e inners en evorderden
vriet
asjes
Jiddisch
roe en
Ladino taa iteratuur en cu tuur
Joodse iteratuur
Joden en mos ims in historisch ers ectie
ij e s
raa vrij ijvend on e nieuwe studie ids
aan
Zelfstandig en verzorgd wonen
Mooi kleinschalig woonzorgcentrum in Benoordenhout,
Den Haag met ruime appartementen en verpleeggroepen.
Zelfstandig blijven wonen ook als u veel zorg nodig hebt? Dat kan in
onze 35 appartementen met het zogenoemde Volledig Pakket Thuis.
Dit pakket kunnen we sinds kort ook aanbieden aan ouderen die dichtbij
ons woonzorgcentrum wonen.
Voor ouderen die niet meer de regie over hun leven kunnen voeren, zijn
er psychogeriatrische en somatische verpleegplaatsen in zes kleinschalige
woongroepen. U kunt gebruik maken van een gezellig restaurant en een
zonnige tuin. Er zijn winkels en terrasjes op loopafstand.
Joods Studiecentrum te Leiden
Levendaal 14 • 2311 JL Leiden • Tel: 06 - 133 79 562
[email protected] • www.joodsstudiecentrum.nl
P
Parkeerplaatsen te huur in onze ondergrondse parkeergarage.
Voor meer informatie: 070 3143800
of de website: www.jbc-visserhuis.nl
DONEER ALS DE BENJAMIN
ER OOK VOOR Ú TOE DOET!
Benjamin donaties
Elk jaar is het opnieuw spannend waar de teller van de Benjamin donaties op uit gaat komen.
2015 werd opnieuw een topjaar met maar liefst €.53.113,- aan donaties en €.3.449,- aan
inkomsten uit advertenties. De daadwerkelijke inkomsten uit advertenties zouden nog €.2.500,hoger zijn uitgevallen, als die advertentie-inkomsten ook in het kalenderjaar 2015 zouden zijn
geboekt.
Het aantal donateurs is ongeveer gelijk gebleven evenals de gemiddelde bijdrage per donateur.
Wel is het aantal mensen dat jaarlijks een machtiging geeft aan JMW gestegen.
Mocht u nog niet doneren en dat wel overwegen dan treft u als bijlage bij deze Benjamin een
acceptgiro aan waarmee u eenmalig of op doorlopende basis JMW kunt ondersteunen voor
het uitbrengen van de Benjamin. Nieuwe donateurs die op doorlopende basis doneren aan
de Benjamin ontvangen als welkomstgeschenk de Canon van 700 jaar Joods Nederland. Een
bijzonder mooi geïllustreerde uitgave over de geschiedenis van Joden in Nederland.
Wat ons rest is u nogmaals te bedanken voor uw zeer royale bijdragen.
Zonder u is de uitgifte van de Benjamin absoluut onmogelijk.
Redactie
VAN DE REDACTIE
Hoezo, ‘Joodse’ Beroepen
D
niet te vergeten door de verplichte integratie (onder meer
afschaffing van ‘die wartaal’ Jiddisch) ontstond er een
Joodse Middenklasse. Tot dat moment zorgde het Joodse
principe van wederzijdse verantwoordelijkheid ervoor dat
vele armlastige en zorgbehoevende Joden niet hoefden
weg te kwijnen en waar mogelijk een Joods vangnet voor
hen gereed stond. Het waren immers de welgestelde Joden
die arme Joden op tal van manieren ondersteunden.
Verwijs voor meer informatie graag naar de Canon van
Joods Nederland. Tot slot graag nog enkele andere zaken.
e handelsgeest van het Joodse volk wordt al
eeuwenlang zowel bewierookt als veroordeeld.
Superlatieven schieten tekort als het percentage
succesvolle Joodse ondernemers en financiers
onder ons volkje wordt benoemd, maar een minstens
evengrote groep beschouwt de Jood ook vandaag de dag
als bedreiging. Jaloezie en afgunst als voedingsbodem
voor antisemitisme vertaalt zich al duizenden jaren niet
alleen naar uitroeiing en verdrijving, maar ook naar min of
meer opgelegde beroepskeuzes. Beroepskeuzes die er ook
toe hebben bijgedragen dat Joden een ondernemend en
reizend volkje konden worden en in sommige beroepsgroepen ook als succesvol kunnen worden bestempeld.
Te beginnen bij de verantwoording van de Benjamin
donaties op pagina vier over het kalenderjaar 2015.
Namens JMW en de Benjamin redactie zijn wij u zeer
erkentelijk voor uw giften. Wij vinden het bijzonder dat de
oplage van de Benjamin jaarlijks stijgt, iets waaruit blijkt
dat we als redactieteam met een groot aantal vrijwilligers
goed bezig zijn. Ik spreek daarom niet alleen mijn dank uit
aan u als donateur en trouwe lezer, maar ook aan het team
van vrijwilligers dat het mogelijk maakt dat de Benjamin
een kwaliteitsblad kon worden.
In deze Benjamin maakt u kennis met diverse personen die
een verklaring geven op de waarom en hoe vraag. Waarom
kozen Joden voor een specifiek beroep en hoe gaven ze
vervolgens invulling aan hun carrière? Ook zoeken we naar
een verklaring op de vraag wat Joden dreef om zich als
handelaar of ondernemer juist in Nederland te vestigen.
Nog voor 1295 vestigden Joden zich in de Lage Landen,
getuige een Joodse wijk met school en synagoge in Maastricht. In deze omgeving maar ook in steden en dorpen
als Oldenzaal, Goor, Diepenheim, Nijmegen, Zwolle en
Zutphen lagen belangrijke handelsroutes waar Joden zich
ook bezig hielden met geldhandel. Niet vreemd dat Joden
deze move maakten want specialisaties in waren- en geldhandel waren het gevolg van maatschappelijke uitsluiting.
De Christelijke kerk beschouwde in zekere tijden handel
als weinig spiritueel en rente ‘het verdienen van geld met
geld’ als absolute doodzonde. Wat anders restte de Joden
in de Middeleeuwen die waren uitgesloten van openbare
functies, het leger, ambachten om dus te focussen op wat
de Kerk in eigen kring veroordeelde.
Kent u mensen in uw omgeving die u eveneens blij kunt
maken met toezending van de Benjamin (denk aan
uitwonende kinderen, kennissen en familieleden) meld hen
dan aan via het registratieformulier op www.debenjamin.
info. De Benjamin is er voor iedereen met een Joodse
achtergrond en voor niet-Joodse mensen die interesse
hebben in het Jodendom en Joods leven. Bij het volgende
nummer van de Benjamin wordt een enquête gevoegd
(online te beantwoorden) waarbij u wordt gevraagd wat u
van de Benjamin vindt en hoe deze voor u nog interessanter kan worden gemaakt. Uw mening doet er toe.
Voortdurend is de Benjamin redactie op zoek naar goed
en bruikbaar fotomateriaal van bijzondere Joodse gebeurtenissen en feestdagen. Heeft u mooie foto’s van goede
kwaliteit beschikbaar (hoge resolutie) stuur deze dan naar
[email protected]. Bij grotere bestanden verzoeken
wij u een link te plaatsen naar de digitale plek waar wij uw
foto’s kunnen uploaden.
In dit themanummer van de Benjamin staan ‘Joodse’ beroepen centraal. Enkele mooie portretten completeren het
beeld van hardwerkende mensen die voor een appel en een
ei hun kost verdienden. De nu 95 jarige Joodse zuurventer
Barend Zwaaf vertelt over zijn leven als zuurjongen, waar
hij duizenden traptreden meester moest maken om zijn
klanten goed te kunnen bedienen. Veruit het grootste
deel van de Joodse bevolkingsgroep leefde eeuwenlang in
Nederland in armoede, slechts een zeer kleine groep leefde
in grote welvaart. Pas met de opkomst van de markteconomie en met verkrijging van gelijke burgerrechten en
Ik wens u namens de Benjamin redactie een hele goede
zomer, veel leesplezier en tot het Rosj Hasjananummer van
de Benjamin (Joods Nieuwjaar).
Michel Kotek, hoofdredactie
5
WAT BEZIELT MIJ?
Asher Bloemendal
gewoon zijn in Israël
TEKST JOANNE NIHOM FOTO VIA ASHER BLOEMENDAL
Jodendom en Israël hebben altijd de boventoon gevoerd in het leven van
Asher Bloemendal, in 1963 geboren te Amsterdam. Onderwijs en werk hebben
uiteraard ook een rol gespeeld, soms op een onverwachte manier. Toen hij
ooit in Nederland aan zijn opleiding begon op de HTS, deed een opmerking
van een medestudent hem beseffen dat hij zich lekkerder voelt in Israël.
I
k groeide op in een orthodox, Zionistisch gezin. Mijn
vader was een vooraanstaand biochemicus en de oppervoorzanger in de Rav Aharon Schuster sjoel. Mijn
moeder was actief bij de WIZO, de Sinai kliniek en bij
alles wat in Joods Nederland achter de schermen te doen
was. Beiden behoorden na de Tweede Wereldoorlog tot de
jeugdleiders, madrichiem, die hielpen Joods Nederland
weer op poten te zetten. Mijn oudere broer en zus gingen
me voor als chaweriem en daarna als madrichiem bij de
Joodse jeugdvereniging Bné Akiwa... ik wilde als klein
kind vooral ‘gewoon’ zijn. Alhoewel ik naar een Joodse
kleuterschool, lagere school en middelbare school ging,
hoorde ik er voor mijn gevoel nooit helemaal bij. Voor de
niet‐ vromen was ik te vroom, voor de orthodoxen te liberaal en voor de niet‐Joden te Joods. Ook mijn naam zat
niet mee. En zeker niet voor achtjarige niet‐Joodse sport
vriendjes. "We noemen je wel Frank."
school ging ik een jaar naar Israël, naar een jeswjiewa in
Jeruzalem, want twaalf jaar Joods onderwijs in Nederland
had me niet heel veel Joodse kennis bijgebracht. Daar
werd me de liefde voor het leren bijgebracht.
“Hé Jood, pak die bal!"
Gemotiveerd kwam ik tijdelijk terug naar Nederland om
te studeren en om mijn bijdrage aan het Joodse leven te
leveren. Ik ging naar de HTS om elektrotechniek te studeren, maar was in shock toen tijdens een partijtje volleybal
een goede vriend tegen me zei: “Hé Jood, pak die bal!"
Dat was het moment waarop ik besloot dat ik beter direct
terug kon keren naar Israël waar mijn hart lag.
In 1983 emigreerde ik samen met Tamar, toen mijn vriendin, inmiddels mijn vrouw en moeder van onze vier kinderen, naar Israël. Ik werd opgeroepen voor het leger, helaas
een onderdeel van het leven in Israël. Ik voelde het als een
voorrecht om te dienen. Mijn dienstplicht was vijftien jaar
lang vaak zes weken per jaar. Behoorlijk zwaar voor vrouw
en kinderen die thuis bleven, maar voor mij een klein offer
Mondiger na de middelbare school
Vanaf de middelbare school werd het allemaal wat gemakkelijker voor me, ik werd mondiger. Bij Bné Akiwa leerde
ik de mooie dingen van het Jodendom appreciëren. Na
6
in verhouding tot wat de mensen die in Israël geboren zijn
moeten opbrengen.
is geen tijd, een afspraak betekent niets, maar een ding is
zeker: ‘Jehije beseder’‐ alles komt in orde.
Israël, ook niet makkelijk
Wat het Jodendom voor mij betekent? Het is een godsdienst die door de eeuwen heen is blijven bestaan doordat
Joden zich aan de ene kant aan de basisregels hielden, de
Tora, en aan de andere kant zich met de de tijd ontwikkelden door vraag en antwoord, zonder de basis te verloochenen. Ik heb gekozen om in Israël te wonen, omdat ik
dat als een consequentie zie voor een orthodoxe Jood. G’d
heeft Israël aan de Joden gegeven, dus als ik er kan wonen
doe ik dat.
Na de vijfde klas middelbare school besloot ik dat ik ooit
op aliyah wilde gaan. Om te kijken of alle verhalen die ik
over Israël had gehoord ook klopten, ging ik een maand
naar kibboets Sa'ad. Ik herinner me de landing op het
vliegveld Ben Gurion. Een gevoel van "thuis!"
Ook de tijd in de kibboets was fantastisch hoewel het te
dicht op elkaar leven niet voor me was weggelegd.
Het zionisme en de liefde voor Israël werd me in Nederland geleerd. Toen wist ik nog niet, dat ik me er later ook
echt thuis zou voelen.
Voor de orthodoxie binnen het Jodendom heb ik bewust
gekozen alhoewel ik orthodox ben opgevoed. Het was voor
mij niet vanzelfsprekend om een orthodox leven te leiden.
Het is een stuk gemakkelijker om niet kosjer te eten
en geen sjabbat te houden. Zelfs in Israël is dat redelijk
gewoon.•
Ja, het is een moeilijk land, maar wel ons eigen land. Het
land Israël wordt in de Tora beschreven door de verspieders als ‘Eretz ochelet yosjweiha’, het land dat zijn bewoners verslindt. De Tora ontkent dat niet, maar rekent de
verspieders het gebrek aan G’dsvertrouwen aan.
Toen onze kinderen kleiner waren, hebben we ons een
aantal keren afgevraagd: Israël of Nederland? In Nederland woont onze familie, is geen dienstplicht en is het qua
veiligheid rustiger. Ook economisch gezien is het er een
stuk gemakkelijker. En, niet onbelangrijk, zondag is een
vrije dag. Maar in Israël worden op Chanoeka de chanoekiot aangestoken, zijn er matzes met Pesach, is iedereen
verdrietig op Yom Hazikaron, de herdenkingsdag, om
de dag daarop enthousiast te gaan barbecueën op Jom
Ha’atsma’oet.
“Een gevoel van thuis!"
En in Israël kan je gewoon Joods zijn! Nou ja gewoon? Je
moet wel bedenken of je ergens bij wilt horen of juist niet.
Of je gewoon kosjer eet of een van de dertien andere soorten kasjroet aanhoudt, en mocht je het zelf niet bedacht
hebben, dan bedenkt iemand anders het wel voor je. Tijd
7
ACHTERNAMEN
Vischschoonmaker,
een vreemde eend in de bijt
TEKST WOUTER WEVERS FOTO'S: VIA WOUTER WEVERS
V
ischschoonmaker, Vischschraper, of het wat
gebruikelijker klinkende Viskoper, het zijn allemaal Joodse achternamen die vroeger veel
voorkwamen in Nederland. Een zoon van een
Visschoonmaker ging op zoek naar de oorsprong van de
naam van zijn moeder.
tantes met opvallende achternamen, maar Vischschoonmaker? Alleen mijn moeder, Sophia, noemt zichzelf zo,
een wel heel erg afwijkende naam. Tja, ze maakt wel eens
vis schoon, maar wie niet?
Ik voelde dat er iets niet klopte, maar wat? Ik stond als
zevenjarige voor een raadsel dat gewoon opgelost moest
worden, niet wetende wat een tragedie daarachter schuilging.
Ik ben zeven jaar oud en mijn achternaam is Wevers, de
familie van mijn moeder heet Blok. Er zijn veel ooms en
Een paar jaar later werd een poging gedaan om ons,
kinderen, de achtergrond van mijn moeder uit te leggen.
Haar ouders en twee zusjes waren gedood in de oorlog
toen ze net een jaar oud was.
Was mijn oma dan mijn oma niet meer? Hoe kon dat nou?
Zoveel vragen, ik wilde zoveel mogelijk weten, maar het
was helaas niet bespreekbaar.
“Je bent te jong, laat het rusten, het is al erg genoeg, wat
schiet je ermee op?” Antwoorden waar ik niks mee kon en
geen genoegen mee of wilde nemen. De paar jaar dat ik
mijn oma nog heb mogen meemaken, besefte ik maar al te
goed dat het verleden te pijnlijk was om over te praten.
Niet als enige uit de oorlog
Nadat ik medio jaren ‘90 Jules Schelvis ontmoette in
Westerbork bij de uitreiking van zijn boek over Sobibor, en
door dat nadien te lezen werd ik me meer bewust van het
tragische deel van het verleden van mijn moeders familie.
Sindsdien voel ik een grote drang om een beeld te krijgen
van mijn familiegeschiedenis.
Al snel kwam ik tot de conclusie dat in mei 1945
nog maar vijf mensen in leven waren die de naam
Vischschoonmaker droegen, waarvan mijn moeder de
jongste was. Het was echter niet simpel daar achter te
komen. Om begrijpelijke redenen wilden veel mensen
die iets wisten over mijn moeders familie het verleden
liever laten rusten. Er werd zelfs gesuggereerd dat mijn
moeder de enige Vischschoonmaker was die de oorlog had
overleefd.
Maar om in het heden te leven, wilde ik graag een beeld
hebben bij het verleden, en niet alleen van de tragische
Trouwfoto van de ouders van Mozes Vischschoonmaker en
Rachel Fransman, de ouders van Sophia Vischschoonmaker
8
Advertentie Marcus Vischschoonmaker
uit 1922
kant van de familie. Ik
wilde weten hoe, en waar
ze woonden en leefden.
Door de digitalisering
werd dat gelukkig een stuk
eenvoudiger.
Van lijstenmaker tot raanmacher
Mijn opa, Mozes Vischschoonmaker, was lijstenmaker
en had een café. Hij had dus niet professioneel met
vis te maken. Daarvoor moest ik verder terug in de
familiegeschiedenis. De eerste Vischschoonmaker
was Abraham Jacob, geboren 15 december 1753. Zijn
grootvader had nog Rudelsum als achternaam en het
blijft onduidelijk wanneer en waarom de familienaam ooit
veranderd is. Maar het zal zeker wat te maken hebben
gehad met het familieberoep.
Sophia Visschoonmaker (l) met haar familie op haar 65ste verjaardag.
De meeste namen die betrekking hebben op vis en
de vishandel, Joods of niet, hebben hun oorsprong
in de Amsterdamse Vischsteeg, tegenwoordig de
Houtkopersdwarsstraat, hoe kan het ook anders?
De Vischsteeg was bekend om de dagelijks verse vis.
Eeuwenlang speelden Joden een prominente rol in de
Amsterdamse visbranche totdat de vishandel in 1742
voor hen verboden werd. In de visbranche zijn diverse
vaardigheden nodig. Tijdens onderzoek in oude teksten
over het reilen en zeilen van het Joodse leven van vroeger
kwam ik diverse malen het woord ‘raanmacher’ tegen.
Direct vertaald uit het Jiddisch is het rein‐maker, oftewel
schoonmaker.
Bij de Joodse raanmacher kon men tegen een kleine
vergoeding de gekochte vis schoon laten maken. Voor één
cent extra werd de vis extra goed schoongemaakt, wat de
verdenking van beunhazerij op zich laadt.
Voor zover ik weet was Marcus Vischschoonmaker, een
neef van mijn overgrootvader, de enige die een vishandel
had aan de ‘Houtkoopersdwarsstraat’, de “welbekende
Vischsteeg” zoals die in advertenties tot in de 20ste eeuw
werd aangeduid.
De vrouw achter de kar verkoopt de vis, de 'raanmacher' op de
voorgrond maakt ze — tegen een geringe extra beloning — schoon.
Spijtig genoeg heeft mijn moeder niet haar ouders
en haar andere familie mogen meemaken en leren
kennen. Maar heeft ze wel het grote voorrecht om twee
nieuwe generaties mee te maken. Ik kan haar ook tot
groot genoegen vertellen dat er vandaag de dag meer
Vischschoonmakers zijn dan in 1945, en allemaal met
dezelfde voorouders als zij. •
In de Vissteeg oftewel Houtkopersdwarsstraat: "Visch in alle
soorten. Gezouten, gerookten & gedroogden vischwaren. In 't
groot en in 't klein. Het goedkoopste adres in deze straat"
9
Gaat u ook mee op ontdekkingstocht naar Joods Zutphen?
UITSTAPJE ZUTPHEN
7 augustus 2016
Al in de middeleeuwen bestond er in Zutphen een kleine Joodse gemeenschap. Begin negentiende eeuw nam het aantal Joodse inwoners van Zutphen
sterk toe omdat iedereen zich toen vrij kon vestigen. De eerste synagoge en
de Joodse begraafplaats stammen uit het eind van de 18e eeuw.
10.30 Ontvangst met koffie/ thee en gebak
11.15 Bezoek aan de 19e -eeuwse synagoge van Zutphen
11.45 Een gids vertelt wandelend door Nieuwstad- en het Barlhezekwartier over
Joods leven in Zutphen aan de hand van gebouwen en hun voormalige
bewoners.
12.45 Kosjere lunch in de synagoge
14.15 Rondvaart met een fluisterboot langs de mooiste plekjes van de rivier de Berkel
Tegen 15.30 uur is het programma afgelopen.
Tip: neem een poncho of en paraplu in het geval van regen. De boot is niet overdekt.
Datum en tijd 7 augustus 2016 vanaf 10.30 tot 15.30 uur
Kosten € 22,50
Aanmelden en betalen vóór 31 juli via iDeal op www.joodseactiviteiten.nl
of via [email protected]/ 020-5776566.
Na aanmelding ontvangt u de exacte gegevens van het verzamelpunt.
Voor iedereen met een Joodse achtergrond
en eventuele partner
www.joodseactiviteiten.nl
Wij zoeken vrijwilligers!
OP HUISBEZOEK IN NOORD-BRABANT
EN LIMBURG?
Wij zoeken mensen die het inspirerend vinden
om bij onze (meest oudere) cliënten op
bezoek te gaan voor een goed gesprek, om er
samen op uit te trekken en om een helpende
hand te bieden. Wij zien uw belangstelling vol
verwachting tegemoet!
Neemt u contact op met
Esther van Stratum, T: 026-4451289,
of E: [email protected]
JMW AMSTERDAM ZOEKT RIJDENDE
VRIJWILLIGERS!
Rijdt u graag met uw eigen auto en vindt
u het prettig om met mensen om te gaan?
Dan verwelkomen wij u in onze groep
rijdende vrijwilligers, die incidenteel mensen
rijden en begeleiden naar medische- en
andere afspraken. Uiteraard ontvangt u een
kilometervergoeding.
Voor meer informatie:
Liesbeth de Vries, T: 020-5776577 of
5776546, of E: [email protected]
Voor iedereen met een Joodse achtergrond
www.joodswelzijn.nl
10
COLUMN GREG SHAPIRO
Donald Trump, America First
TEKST GREG SHAPIRO
D
de
het
Amerika naar Mexico vertrekken dan andersom. Misschien is de echte reden dat Trump een muur wil bouwen
niet om Mexicanen buiten te houden maar juist om ze
binnen te houden. Wie anders dan goedkope, illegale,
immigranten zullen anders zijn volgende project bouwen?
En als hij toch al muren aan het bouwen is, Trump heeft
er waarschijnlijk ook eentje nodig op de Canadese grens
om Democraten binnen te houden.
America First zou Trump inderdaad kunnen helpen tegen
Hillary Clinton, zelfs al houdt dat, opnieuw, geen enkel
verband met de werkelijkheid. Trump gebruikt de nucleaire deal met Iran van president Obama om te beweren dat
Hillary, in het verlengde daarvan, zwak is naar het buitenland. Maar Hillary Clinton is veel harder dan Trump.
Dan heb je ook nog de vrijhandelsakkoorden, zoals TPP,
de Trans‐Pacific Partnership. Veel Amerikanen zijn ervan
overtuigd dat president Trump een betere deal zou hebben bereikt: Hij zou alle importbelastingen op Amerikaanse goederen laten verdwijnen, hij zou Amerikaanse
technologie tegen intellectuele diefstal beschermen en
hij zou zorgen dat Amerikaanse arbeiders gelijke kansen
kregen. America First. Dat is precies de deal die president
Obama heeft gesloten, maar niemand weet ervan want
Obama had geen slogan.
e kans bestaat nu echt
dat Donald Trump de
volgende Amerikaanse
president wordt. En zijn
slogan voor de buitenlandpolitiek
is ‘America First’, Amerika Eerst.
Wellicht weet iemand nog dat
America First in de jaren ‘30 werd
gebruikt om de VS buiten de TweeWereldoorlog te houden, waardoor
Adolf Hitler kon wegkomen met
moord. Donald Trump zegt dat hij
het niet zo bedoelde. Maar over
ieder ander onderwerp beweert
Trump: “Ik heb het beste geheugen.
Ik heb de beste hersenen. Ik ken de
geschiedenis het beste. Dat is wat
iedereen me constant vertelt.”
Make America great and white again
De America First buitenlandpolitiek van Trump verschilt
niet veel van zijn binnenlandse politiek: “Make America
Great Again”. Geen van beide slogans houdt enig verband
met de werkelijkheid. Trump wil Amerika weer groot
maken door industriële banen terug te halen uit het buitenland. Vandaar dat zijn baseballpetten: ‘Made in China’
zijn.
De andere manier waarop Trump belooft Amerika weer
groot te maken, is door alle “banen‐stelende immigranten” het land uit te trappen. Een variant die ook wel
bekend staat als de “Make America WHITE again” slogan.
Onlangs sprak het NOS Journaal met een aanhanger
van Trump in Las Vegas. De verslaggever vroeg, “Waarom steunt u Trump?” Het antwoord was: “Omdat onze
dochter ernstig ziek is.” Even dacht de verslaggever dat hij
eindelijk een verhaal zou horen over de zachtmoedigere,
aardigere kant van Donald Trump.
Hij vroeg, “Hoe zal Donald Trump jullie dochter helpen?”
De man antwoordde, “Nou, die immigranten komen hierheen en verspreiden ziektes.” Dat was bij dezelfde Trump‐
bijeenkomst waar ook de Ku Klux Klan demonstreerde.
Voor één keer had Trump geen commentaar.
De oorspronkelijke America First slogan sprak tot de
isolationistische gevoelens in het land en ook het America
First van Trump vindt daar mogelijk de rijkste voedingsbodem. Hoewel zijn buitenlandpolitiek op zijn zachtst
gezegd vaag blijft, is hij heel specifiek over één aspect: het
bouwen van een muur om Mexicanen te weren.
Maakt niet uit dat al sinds 2011 meer mensen vanuit
De kans bestaat nu echt dat Trump de volgende Amerikaanse president wordt. Sommigen kunnen zich dat
misschien niet voorstellen. Maar denk eens aan America
First. President Trump zou alle slechte Amerikaanse
momenten nog beter maken. Wie weet nog dat Amerika
in 2003 een oorlog begon zonder enige reden? President
Trump zou hetzelfde doen, maar dan “met kernwapens”.
Wie weet nog de anticommunistische heksenjachten van
de jaren ‘50? Dat doet Trump nu iedere dag op Twitter.
Weet iemand nog hoe Amerika Japanse burgers opsloot in
de Tweede Wereldoorlog? President Trump zou achter de
moslims aangaan.
Dus maak de logeerkamers maar vast gereed, Nederlanders. Als Amerikanen het niet naar Canada halen om aan
president Trump te ontsnappen, dan komen ze misschien
deze kant op. Nederland zal het toch niet erg vinden een
grote instroom van vluchtelingen te verwerken? •
Greg Shapiro en Pep Rosenfeld treden op bij Boom Chicago
met hun duo‐ voorstelling over de Amerikaanse verkiezingen:
Angry White Men: Trump up the Volume. Shapiro presenteert
iedere week de show United States of Europe op YouTube.
Zijn nieuwe boek, How to Be Dutch: the Quiz, verschijnt deze
zomer.
11
TAFEL VOOR 5
Aan tafel met
schoolverlaters
TEKST WOUTER VAN DER SCHAAF FOTO'S PATRICK STERNFELD
Alle vijf doen zij dit jaar eindexamen aan het
Maimonides Lyceum, de Joodse middelbare
school in Buitenveldert. Anna, Devi, Eytan,
Gideon en Liora. Allemaal op weg naar een
volgende stap in hun carrière, van middelbare
scholier naar deelnemer op de arbeidsmarkt.
Een gesprek over opleidingen en perspectieven,
Anna Sanders
dromen en verwachtingen. Over ambities en
realiteit. Een tafel voor vijf.
Z
e hebben ieder voor het komend jaar een andere
richting gekozen. Vier gaan studeren en één,
Anna Sanders, kiest voor een tussenjaar. “Ik heb
nog geen definitieve studiekeuze kunnen maken.
Ik ga eerst minstens een half jaar met Bné Akiwa naar Israël en pas het jaar daarop ga ik studeren. Ik ben pas 16 en
wil nog de tijd nemen om mijn studierichting te bepalen.”
Liora Baron daarentegen kent geen twijfels. “Al van kinds
af aan wilde ik lesgeven op een basisschool. Net als mijn
zus, die nu de pabo doet.” Devi Sookha gaat weer een
heel andere richting op: criminologie. “Ik heb me goed
georiënteerd en dit was mijn uiteindelijke keuze”. De twee
jongens, Eytan Cortissos en Gideon Keyson, hebben hun
zinnen gezet op een studie in het buitenland.
Eytans ambitie is om na het komend jaar in Cambridge
toegelaten te worden. “Maar eerst nog een jaar hier in
Nederland wis‐ en natuurkunde studeren.” Gideon wil het
komend jaar naar Israël. “Ik wil per sé een ‘boot‐camp'
doen in Israël, om daar te studeren en me verder te ontwikkelen in de programmering, en dan bij een startup te
komen. En verder? Wie weet.”
Devi Sookha
12
Liora Baron
Eyton Cortissos
Geen beroepsdruk van thuis uit
houden de opties van werken in het buitenland open.
Maar áls ze dan in het buitenland gaan werken, dan
behoort Israël wel tot de voornaamste gegadigden. Vooral
de bèta‐jongens zien daar hun kansen liggen. “Israël is
zeker ideaal voor startups”, zegt Gideon. Het lijkt hem dan
ook een prima omgeving voor zijn programmeerambities.
Anderen aarzelen. “Het komend jaar zal ik Israël zeker
goed leren kennen”, zegt Anna. Maar wat ze ook gaat
studeren, het zal waarschijnlijk toch in Nederland zijn.
Werken in Israël? Israël lijkt hen als land om te werken wel
heel anders dan Nederland. “Minder sociale zekerheden”,
zegt de een. “Het lijkt me een samenleving die heel
direct is, hard ook. Wel open, maar ook een land waar
het hebben van de juiste connecties een belangrijke rol
speelt,” volgens een ander. Aliyah is voor de meesten geen
optie. “Eigenlijk werd het me afgeraden”, zegt Devi. En
daar kan ze zich wel iets bij voorstellen. “Alles wat ik heb
speelt zich hier af, familie, mijn sociaal leven.”
Dromen over succes in een toekomstige baan doen ze
zonder uitzondering. Vooral om later ooit terug te kunnen
kijken op werk dat van belang is geweest. Geen van allen
noemt ‘het grote geld' als een belangrijk doel van werk en
beroep. Ze kiezen voor een beroep, omdat het hen boeit
en perspectief biedt. Maar voordat het zover is moet eerst
nog het eindexamen worden afgelegd. Ze zien de uitkomst
‐ ook hun eigen toekomst ‐ met vertrouwen tegemoet. •
Zonder uitzondering zijn allen kinderen van werkende
ouders. En ook hier vallen de zeer verschillende beroepen
op. Economisch, financieel, wetenschappelijk, administratief, beveiliging. Echt typisch Joodse beroepen bestaan
er voor hen niet. “Rabbijn”, roept Liora spontaan als grap,
maar verder niet. Naar hun idee is de diversiteit enorm
en niet beperkt tot een paar beroepen. Dat lijkt uit een
verleden tijd.
“Nee, ik heb zeker niet het idee dat mijn ouders me in een
bepaalde richting hebben gepusht”, zeggen zij unaniem.
“Maar het is natuurlijk wel zo”, voegt Gideon toe, “dat
mijn vader mijn interesse wilde wekken voor dingen die
hij zelf interessant vindt. Hij nam me mee naar de open
dagen aan de TU in Delft. En dat werkt natuurlijk wel
door.” En ook bij Devi valt de appel van de studie criminologie niet ver van de boom. “Het is absoluut een studie
die mij aantrekt. Misschien ook omdat mijn vader in de
beveiligingssector werkt. Maar mijn ouders hebben me
zeker niet heel actief die studierichting opgeduwd.”
“Er uithalen wat er in zit”
Wat de keuze ook wordt, allemaal willen ze hun vak
van de toekomst met ambitie aanpakken. “Dat is iets
wat voor ons allemaal geldt”, zegt Anna. Misschien
is het ook het klimaat van thuis en van de school.
Doorzettingsvermogen en ambitie spelen volgens Devi in
de opvoeding zeker een rol. “Dat krijg je van huis uit mee.
Maar ook het gevoel dat je er komt als je stevig aanpakt en
zeker bent van je zaak.”
Wat meermalen terugkeert zijn zinnen als, “er uithalen
wat er in zit” en “er voor gaan”. Om het even of je voor de
klas staat, programmeert of onderzoekt. Die instelling
zorgt er ook voor dat ieder optimistisch is over zijn en
haar kans van slagen in het beroepsleven. Alle vijf zijn ze
er ook zeker van dat hun toekomstige beroep perspectief
biedt, waar ze het ook zullen uitoefenen.
De toekomst ligt hier
Gideon Keyson
De meesten zien hun toekomst in Nederland. Anderen
13
INITIATIEF NEMEN
Joods, waakzaam
& dienstbaar
Joods Politie
Netwerk kent
de kehilla
TEKST KARIEN ANSTADT EN MARIANNE FUCHS
FOTO'S PATRICK STERNFELD
W
e zitten nog maar net in de wachthal van
politiebureau van Leijenberghlaan Amsterdam als twee mannen op ons af komen,
van wie één in uniform. We zijn onder de
indruk maar hun hartelijkheid breekt onmiddellijk het ijs.
Even later, zittend in de politiekantine met een kop koffie,
zijn we meteen al verwikkeld in een misjpogologie‐gesprek
waaruit blijkt dat de Joodse wereld maar heel klein is.
Op onze vraag aan Max hoe hij bij de politie terechtgekomen is, antwoordt hij: “Ja, mijn moeder, die in de oorlog
in Bergen‐Belsen heeft gezeten had er wel moeite mee.
Het was tenslotte de politie die tijdens de oorlog de Joden
uit hun huizen haalde. Maar ja, ik was twintig en ik wilde
een avontuurlijk beroep. Uiteindelijk had ze er vrede mee”.
Marcel de Weerd en Max Engelander
“Bekend met gevoelens
van onveiligheid”
werken al jaren bij de politie in
Amsterdam, Marcel in Buitenveldert
Naar aanleiding van een incident inzake de opstelling
van de FNV kreeg hij behoefte aan contact met andere
Joodse collega’s. Max had er veel moeite mee dat de
FNV vertegenwoordigers van Hezbollah en Hamas
had uitgenodigd om over geschonden arbeidsrechten
van Palestijnen te praten. Hij deed een oproep in het
politieblad omdat hij graag eens van gedachten wilde
wisselen over onderwerpen die binnen het politiewerk
en Max op de Haarlemmerdijk. Beiden
zijn wijkagent. Daarnaast zijn ze zeer
actief in het Joods Politie Netwerk dat
ze samen in 2008 hebben opgericht.
14
Marcel de Weerd (rechts in uniform) en Max Engelander (zittend)
der Laan, lukte het een oplossing te vinden en de boel niet
te laten escaleren.
spelen, zoals antisemitisme, vooroordelen en gebrek
aan kennis over Jodendom. Tot zijn grote verbazing
reageerden er zo’n vijftien mensen. Met Marcel
ontwikkelde hij een plan en in 2008 was het Joods Politie
Netwerk een feit.
“Ik vind het een mitswe dat
we dit mogen doen”
Actief binnen de politie en naar buiten toe
Binnen de politie geven ze advies aan niet‐Joodse
collega’s, zoals informatie over Joodse religieuze zaken en
de invloed van de oorlog. Omgekeerd kunnen niet‐Joodse
collega’s ook bij hen terecht als ze vragen hebben.
Marcel vertelt hoe hij eens zijn collega’s adviseerde
om geen inval bij een orthodox Joodse familie op
vrijdagavond te doen. Een voorbeeld van nesjomme én
van gezond verstand. Nog een voorbeeld: de beveiligers bij
een sjoel bellen naar Marcel om te zeggen dat zij er al een
hele tijd zitten maar dat er nog niemand in de synagoge
is gearriveerd. Marcel legt dan uit dat de tijden van de
ingang van sjabbat variëren.
Naar buiten toe zijn ze aanspreekpunt voor Joodse en
niet-Joodse organisaties en personen. Ze kennen de
gemeenschap, weten wat er leeft en hebben een uitgebreid
Joods netwerk. Ze zijn bekend met gevoelens van
onveiligheid en voor zover mogelijk proberen ze mensen
te helpen. Ook vervullen ze een bemiddelende rol.
Het Joods Politie Netwerk heeft meerdere functies. Op 4
mei zijn ze aanwezig bij de herdenking in de Hollandsche
Schouwburg. Met Chanoeka staan ze op de Dam om
kaarsen aan te steken. Ze doen dit als vertegenwoordigers
van het Joods Politie Netwerk en omdat ze het zelf graag
willen.
Netwerken onmisbaar in tijd van diversiteit
In de loop der jaren is het netwerk uitgebreid; Politie
Den Haag, Rotterdam en Utrecht hebben nu ook een
netwerk. In Amsterdam bestaat het uit ongeveer veertig
politiemensen. Marcel en Max vertellen dat er niet alleen
een Joods Politie Netwerk bestaat maar dat er in totaal
negen zulke netwerken zijn, waaronder een Marokkaans
en een Turks netwerk en ook een Roze in Blauw, gay,
netwerk. Maandelijks vergaderen de vertegenwoordigers
van al deze netwerken om elkaar te informeren en bij te
praten. In een samenleving met zoveel diversiteit zijn ze
onmisbaar.
Bij het afscheid nemen geven we ze een compliment voor
het belangrijke werk dat ze doen, waarop Max zegt “het is
een mitswe dat we dit kunnen doen”. •
Ophef rond rabbijn
Veel werk kwam op ze af door de van ontucht
beschuldigde rabbijn uit Israël die naar Nederland
was gevlucht. Met een grote aanhang was deze man in
Buitenveldert neergestreken en veroorzaakte overlast en
onrust in de buurt. Met veel overleg, met de rabbijn zelf,
de Joodse Gemeente, het Cheider en burgemeester Van
U kunt het Joods Politie Netwerk bereiken op: joodsnetwerk@
amsterdam.politie.nl
15
16
INTERVIEW: FELIX ROTTENBERG
Lef en gedrevenheid
tot na het pensioen
“Werk is mijn leven”
TEKST MARGALITH KLEIJWEGT FOTO'S PATRICK STERNFELD
Hij houdt van denken, praten, poneren, maar vooral vragen. Ja, zegt
hij, dat meer willen weten en dus begrijpen zou te maken kunnen
hebben met zijn Joodse roots. Vragen stellen zit nu eenmaal in de
Joodse traditie. Die nieuwsgierige genen hebben hem ook geholpen
in zijn werk: “Anders kan je geen goede moderator zijn.”
I
edereen die Felix Rottenberg wel eens aan het werk
heeft gezien weet hoe hij een zaal politici, advocaten
en bestuurders uit kan dagen, ze aan het denken kan
zetten, en hoe hij verbanden weet te leggen. Soms
vertelt hij tussendoor anekdotes, over politiek, de wereld,
maar als het te pas komt ook over hemzelf of zijn familie.
Wie Felix Rottenberg inschakelt als raadgever en moderator krijgt hem helemaal. Intens, soms bijna plechtig, maar
tegelijkertijd onconventioneel en direct. Hij wil tijdens
zo'n sessie iets bereiken, deelnemers tot inzichten laten
komen. Meestal lukt dat.
Rottenberg was onder andere oprichter en directeur van
debatcentrum De Balie in Amsterdam. In de jaren negentig was hij voorzitter van de PvdA, tegenwoordig is hij
voorzitter van de Amsterdamse Kunstraad en de Wiardi
Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de
PvdA, en schrijft hij wekelijks een column in het Parool.
invloed die ze op hem hebben gehad.
Hij praat vol trots over zijn vader Edwin Rottenberg die
tijdens de oorlog, net als zijn broer en zijn neven, een tijd
als ‘coder’ op Britse oorlogsschepen zat, en niet meer aan
studeren toekwam. Desondanks ziet zijn zoon hem als
historicus, “een wandelende encyclopedie.”
De boeken onder zijn arm die hij op de tafel uitstalt gaan
allemaal over geschiedenis, zijn vader was er door gefascineerd. Met name door de Palingoproer, de volksopstand
in de Jordaan in 1886, en door de commune van Parijs in
1871 en de revolutionaire regering die het daar een paar
maanden volhield. Van de affaire Dreyfus wist Rottenberg
sr. alles af; hij gaf, net als zijn zoon nu vaak doet, mini‐
colleges, hij dacht enorm associatief. Zijn vader, vertelt
Felix, was op een bepaalde manier anarchistisch, wat hem
betreft mocht het volk aan de macht. “De straatbijeenkomsten die sinds een paar weken iedere avond in Parijs
worden gehouden op de Place de la République, duizenden activisten die samen praten over de toekomst van de
Republiek, zou hij fantastisch hebben gevonden.”
In de nalatenschap van zijn vader zaten tientallen boeken
over de affaire Dreyfus en over Theodor Herzl. Zijn vader
wilde weten waar het antisemitisme in Frankrijk vandaan
Fascinatie met Dreyfus en Herzl
Als hij bij mij de trap opstommelt, iets minder kwiek
dan anders vanwege een aanhoudende rugpijn, heeft hij
een stapel boeken bij zich die in zijn ouderlijk huis in de
kast stond. Hij wil ze één voor één laten zien vanwege de
17
“Een drang van binnenuit”
Het boek 'Shoah' over de gelijknamige documentaire van
de cineast Claude Lanzmann ligt ook op tafel. Dit negen
uur durende epos dat destijds in zijn geheel gedraaid werd
in De Balie, maakte diepe indruk op Felix. Maar ook op
zijn ouders, ze zagen hem samen. “Mijn moeder kon zo'n
film uitmuntend analyseren. En mijn vader vond vooral de
scene waarin de kapper vertelt hoe het er in kamp Sobibor
aan toeging heel aangrijpend. De vreselijke dingen die je
moest doen om te overleven, dat kwam bij hem keihard
aan. Mijn beide ouders zagen de oorlog als een gitzwarte
tijd en hielden er een enorme alertheid voor fascisme en
antisemitisme aan over.”
Is je vader Joods opgevoed?
“Een beetje ja, hij heeft wel zijn bar mitswa gedaan. In
zijn latere leven is hij voorzitter geweest van de Joodse
roei‐ en zeilvereniging Poseidon, in die tijd zat hij altijd
aan de telefoon. Pas later begreep ik waarom. Een flink
deel van de leden was getraumatiseerd en die hadden
behoefte aan begrip en steun. Op een dag ging het gerucht
dat de nieuwe beheerder fout zou zijn geweest in de
oorlog. Dat bleek waar. Toen is mijn vader 's ochtends
vroeg op de fiets gestapt om hem te vertellen dat hij niet
langer beheerder kon zijn. "U weet", zei hij, “dit is Joodse
vereniging en u kunt maar beter vertrekken." Hij voelde
ook mee met deze man die misschien het product was van
een verkeerde opvoeding. Die tolerante houding is hem
door anderen van Poseidon nagedragen.”
Zijn grootvader was ondernemer. Hij was voor de oorlog
fabrikant van sigaretten en plastic pijpjes en had na
de oorlog een fabriek in pipetten voor kunstmatige
inseminatie van varkens. “Mijn vader was binnen
het familiebedrijf een bevlogen verkoopdirecteur en
bezat een enorme talenknobbel, ik heb zelf meer het
strategisch talent van mijn Russische grootvader. Mijn
vaders rol binnen het bedrijf liep uiteindelijk vast in
onderlinge ruzies. In '69 is hij eruit gestapt en ambtenaar
bij de gemeente geworden, hij organiseerde reizen voor
onder meer ouderen. Hij bracht ze naar weinig voor
de hand liggende plaatsen als Leningrad, organiseerde
ontmoetingen met oud‐strijders, want in die bussen zaten
altijd wel mensen uit het verzet.”
kwam. Hij heeft het altijd onbegrijpelijk gevonden hoe
Dreyfus, de Joodse legerofficier die van landverraad werd
beschuldigd en daarvoor levenslange gevangenisstraf
kreeg, zo kon worden vernederd, ook al werd zijn naam
later gezuiverd. Dat antisemitisme in die tijd zo openlijk
werd beleden. Felix: “Mijn vader bewonderde Emile Zola
die het met zijn pamflet 'J'accuse' voor Dreyfus opnam en
toen zelf moest vluchten. Hij verdiepte zich ook in Herzl,
die als correspondent in Parijs voor een Weense krant als
reactie op de affaire meteen begon aan 'Der Judenstaat',
zijn pleidooi voor het vestigen van een Joodse Staat.” En
alsof Felix zich schatplichtig aan zijn vader voelt: “Als ik
met pensioen ben ga ik wat met die geschiedenis en al die
nagelaten boeken doen.”
“Na afloop kwam Den Uyl
naar me toe”
Wat vond je vader van Israël?
“Hij is daar in '77 geweest, belde me vanuit een telefooncel, hij vond het een heel vrijzinnig land zei hij. Dat moet
je wel in die tijd zien. Het liberale Israël dat hij meemaakte, is niet meer het Israël van nu. Hij voelde zich er thuis,
vooral in de kibboetsiem. Weet je wat hij ook zo bijzonder
vond? Dat informele, dat trof mij trouwens ook. Ik was
er in de jaren '70 als voorzitter van de jonge socialisten.
We waren er uitgenodigd bij een of ander departement
en dat bleek niet meer dan een barak te zijn. Geen enkele
poespas. En van die hoge ambtenaren die je in een klein
kamertje ontvingen met opgestroopte hemdsmouwen.
Dat was heel bijzonder.”
Hoe ben je opgegroeid?
“Al op de lagere school had ik een enorme drive, ik nam
voortdurend initiatieven. Toen ik een jaar of tien was,
had ik mijn eigen blaadje 'Muziekplezier', en dat bracht
ik persoonlijk langs de veertien abonnees. De inhoud was
gevarieerd, het ging over kamperen, muziek, ik had mijn
eigen redactielokaaltje beneden. Ik was de enige redacteur
maar ik had gelukkig wel een medewerker. Ik was een heel
actief kind. Ik zat op de Openluchtschool, dat was een
18
school voor bevoorrechte kinderen in Amsterdam Zuid,
met heel goed onderwijs. Mijn moeder heeft heel goed
nagedacht naar welke middelbare school ik vervolgens zou
moeten. Niet naar het Amsterdams Lyceum, dat was te
bekakt en niet creatief. Ze besloten voor het Montessori
Lyceum, een hele goede keuze. Daar kon ik mijn gang
gaan, organiseren, dat was een drang van binnenuit.”
Is lef niet een rode draad in je leven?
“Ja, dat kan je wel zeggen, maar dat te tonen is vaak niet
makkelijk en niet vanzelfsprekend.”
Je uitspreken, niet bang zijn maar juist onafhankelijk,
Rottenberg zag die eigenschappen bij zijn ouders en hij
nam ze als bijna vanzelfsprekend over. Maar hij deed er in
zijn loopbaan iets anders mee.
“Ik wilde niet meemaken wat mijn ouders hadden
meegemaakt. Ik heb het toch heel droevig gevonden dat
ze door de oorlog niet konden worden wat ze wilden. Mijn
moeder die heel intelligent was, had bij wijze van spreken
internist moeten worden. Ze was journalist bij 'Week
in beeld' de voorloper van Margriet. Ze moest van mijn
vader ook nog eens thuis voor de kinderen zorgen en dus
ontslag nemen. En mijn vader, die historicus had moeten
Hoezo?
“Mensen bij elkaar brengen vind ik zo leuk. Ik ging er
altijd vanuit dat iedereen daar enthousiast over was.
Ons huis vroeger kwam uit op boerenland, op een dag
besloot ik fietskampioenschappen te organiseren. Ik
maakte een groot affiche met de aankondiging van twee
afstanden en welke geweldige prijzen er te winnen waren.
Dat hing ik op.” Met een lachje: “Maar er kwam niemand
op af... Mijn moeder troostte me. Het leek me geweldig
zo'n gebeurtenis in de buurt. Ik had een niet te stuiten
enthousiasme.”
‘Onverwacht’ snelle carrière
In zijn jeugd had Felix last van concentratieproblemen
en dat compenseerde hij door heel actief te zijn. “Op de
middelbare school deed ik weinig aan mijn schoolwerk,
maar heel veel andere dingen. Me concentreren, uren in de
boeken zitten, lukte me toen nog niet. Ik organiseerde me
wel helemaal suf, feesten, debatten, protesten. Vaak zat ik
tot zeven uur 's avonds op school, maar niet om te leren.
Docenten en de leiding hebben me er doorheen gematst.'
Hoe ging het toen verder met je?
'Ik ging naar de sociale academie, deed daar 'de harde
kant', arbeidsverhoudingen. Daarna studeerde ik kort
politicologie. De werkgroepen vond ik geouwehoer
maar colleges waren hoogst interessant, zoals die van
politicoloog Lucas van der Land. Daar ben ik begonnen
met lezen en dat is nooit meer opgehouden. Als jongen
van achttien raakte ik betrokken bij de jonge socialisten.
Ik werd onverwacht snel voorzitter en kwam daardoor bij
het partijbestuur, een enorme leerschool.
worden, is via een enorme omweg de laatste tien jaar van
zijn leven nog gelukkig geworden in zijn werk. Ik heb
me al jong voorgenomen dat mij dat nooit zou gebeuren
en dat is me tot op de dag van vandaag gelukt, dat geldt
ook voor mijn zusje. Ik heb best pech gehad onderweg en
fouten gemaakt, maar voor mij is werk nooit werk. Werk
is mijn leven.”
“Ik voel me in een Joodse
traditie staan, die van
wijsheid en leren.”
Soms word je in publicaties, op internet bijvoorbeeld,
neergezet als 'de Jood' Rottenberg. Vind je dat vervelend?
Ik kan niet ontkennen dat ik Rottenberg heet, het is een
Joodse naam die in Polen overigens net zo gewoon is
als Jansen of Bakker hier, vertelde mijn zusje die samen
met mijn nichtje Hella Rottenberg een boek schrijft over
onze grootvader Jsay. Ik voel me in een Joodse traditie
staan, die van wijsheid en leren. Met dat laatste hoop
ik eindeloos door te gaan. Ik ben niet bang om oud te
worden, soms verheug ik me zelfs op mijn pensioen, er
is zoveel te lezen en te doen. Eén ding staat vast. Ik zal
me verdiepen in de boeken die mijn vader achterliet over
Dreyfus en Herzl, dat project gaat zeker tot iets leiden.” •
Met een enthousiasme alsof het gisteren gebeurde
vertelt hij: “Ik herinner me die eerste vergadering waar
ik bij was in maart '76. Den Uyl had voorgeschreven
dat alle bewindslieden altijd aanwezig moesten zijn.
Dat was iets ongelofelijks, al die kennis en ervaring bij
elkaar rond de tafel. Ik schreef alles op, ik dacht: zo blijf
ik geconcentreerd. Aan het eind wilde ik wel even laten
weten dat ik er was en stelde vragen aan Vredeling, de
toenmalig minister van Defensie. Na afloop kwam Den Uyl
naar me toe om zich aan mij voor te stellen. De premier!
Dat is toch ongekend. Die kennismaking was het begin
van een verbond tussen ons.”
19
LEVEN IN DE MEDIENE
Entrepreneur
in de mediene
in de jaren dertig
TEKST EN FOTO'S BARBARA TANENBAUM
Hans Swelheim, geboren in 1937, liet
avant la lettre. Binnen de linnenindustrie specialiseerde
hij zich in huwelijksuitzetten. Hij bouwde zijn klantenkring op door verlovings‐ en huwelijksannonces uit de
dagbladen te verzamelen. Hij stuurde de stellen dan zijn in
1933 opgerichte tijdschrift met de voor huidige maatstaven ongeëmancipeerde titel: ‘Vrouwenwereld: een opgewekt
tijdschrift voor Nederlandsche huisvrouwen en voor haar die
dit hopen te worden.’ Het blad was een soort hedendaagse
Libelle, waar naast de producten ook recepten te vinden
waren, gedichten van bekende schrijvers, en breipatronen
voor kinderjurken en ‘heerenpullovers’.
twee jaar geleden een Stolperstein
plaatsen voor zijn ouderlijk huis aan
de Oostmarsumsestraat in Almelo en
realiseerde zich dat hij eigenlijk niets
wist over zijn vader, Joseph.
De magere feiten waarover hij
“Vrouwenwereld: een
opgewekt tijdschrift
voor Nederlandsche
huisvrouwen”
beschikte waren het geboortejaar
1901, dat zijn vader een goedlopend
bedrijf in linnengoed had, en dat hij
op 42-jarige leeftijd in Sobibor werd
Hij hoopte op die manier het aanstaande echtpaar te
verleiden bij hem een bestelling te plaatsen voor een
huwelijksuitzet. Ze hoefden alleen een briefkaart met
codenummers uit Vrouwenwereld terug te sturen naar het
kantoor in Almelo en dan werd hun linnenpakket thuisbezorgd. Het was daarmee het eerste postorderbedrijf van
Nederland, de Wehkamp van de jaren dertig van de vorige
eeuw.
In 1932 trouwde Joseph Swelheim met Sientje van
Amerongen en ze kregen vier kinderen, waarvan Hans de
derde was.
vermoord.
I
n eerste instantie richtte Swelheim de zoektocht die
daaruit voortkwam op het bedrijf van zijn vader en
begon hij bij de Kamer van Koophandel. Daar lag
een inschrijving uit 1927. Twente was in die tijd het
centrum van de textielindustrie in Nederland. Joseph
begon op zolder van de bakkerij van zijn ouderlijk huis in
Almelo een bedrijf in linnengoed en schreef zijn onderneming in onder de naam ‘Swelheim’s Linnen Industrie’. Die
zaak groeide uit tot het bekendste postorderbedrijf van
Nederland in de jaren dertig van de vorige eeuw.
Joseph Swelheim was een ondernemer en marketingman
Van zolderkamer tot drie filialen
Al snel groeide het bedrijf uit het zolderkamertje van
het ouderlijk huis en verhuisde Joseph naar de Oostmar-
20
Tijdschrift
Vrouwenwereld, 1938
sumsestraat 75. Daar vestigde hij ook zijn hoofdkantoor.
Binnen een paar jaar had hij drie winkels, ‘toonkamers’,
waar het beddengoed, de tafellakens, theedoeken en stofdoeken uitgestald lagen. Mensen kwamen uit het hele land
naar Amsterdam, Rotterdam en Nijmegen om Swelheim’s
linnengoed te bezichtigen. Ook had hij agentschappen,
waaronder een in Groningen, en tien vertegenwoordigers
die met hutkoffers vol monsters bij de mensen thuis langs
gingen.
Eind jaren dertig was hij bezig een zaak te beginnen op Curaçao waar hij vertegenwoordigers voor zocht, zo blijkt uit
een advertentie die achterhaald werd door Hans Swelheim.
Ook vond hij advertenties in regionale en landelijke dag‐
en weekbladen, zoals de Gooi‐ en Eemlander, de Telegraaf
en het NIW (Nieuw Israëlitisch Weekblad), waarin Joseph
met verleidelijke teksten mensen opriep hun huwelijksuitzet vooral bij hem te kopen.
Op het hoogtepunt had hij 45 mensen in dienst, een
klantenbestand van 40.000 personen en had hij grond
gekocht voor een fabriek in Almelo. Joseph kocht zijn stoffen bij verschillende bekende textielfabrieken in Twente
en maakte daar lakens en slopen van, desgewenst met
monogrammen voor het huwelijkspaar.
“Alle Joodse
personeelsleden ontslagen,
inclusief Joseph zelf”
Volgens documenten die Hans Swelheim bij het
NIOD vond, stelden de Nazi’s in februari 1942 een
bewindvoerder aan, genaamd Walther Munster. Binnen
een paar maanden werden alle Joodse personeelsleden
ontslagen, inclusief Joseph zelf.
Uit de balansrekening van 1941
blijkt dat het bedrijf 65.000 gulden
winst maakte, wat tegenwoordig
zou neerkomen op ongeveer
een half miljoen euro. Daar zag
Munster wel brood in. Maar hij
bakte er weinig van en binnen een
jaar halveerde de winst.
De ontslagen en dus werkloze
Joseph Swelheim probeerde in
1942 nog via de burgemeester
een vrijstelling te krijgen van
tewerkstelling in het buitenland,
in feite transport naar Westerbork,
wat mislukte. Hij werd zijn huis
uitgezet en gedwongen met
zijn gezin naar Amsterdam te
Trouwfoto Joseph Swelheim en
verhuizen. Na twee maanden
Sientje van Amerongen
besloten ze onder te duiken,
maar Joseph werd gepakt en op
transport gezet naar Westerbork en later Sobibor.
Na de oorlog kwam moeder Sientje van Amerongen terug
uit Auschwitz en ook de vier kinderen overleefden in de
onderduik. Sientje kreeg het bedrijf terug en nam een
compagnon aan. Die kreeg het bedrijf echter niet meer
van de grond en rond 1970 sloot de laatste winkel in
Almelo. Hans Swelheim, die als ondernemer
in de financiële sector heeft gewerkt, gaat door met het
speuren naar het verleden van het bedrijf en dat van zijn
vader.•
Sociaal voelend
Op de vraag wat voor persoon Joseph Swelheim was, antwoordt Hans dat hij blijkbaar een aimabele man was. Hij
deelde zijn succes en was financieel vrijgevig. Hij was een
goede werkgever, ondersteunde zijn personeel met extraatjes wanneer het nodig was en zat in het armenbestuur.
Ook was hij voorzitter van de sjoel in Almelo waar hij regelmatig diensten bijwoonde, hoewel hij niet religieus was.
Of hij een harde zakenman was, zal Hans nooit weten, wel
weet hij dat zijn vader bevriend was met textielfabrikanten die geregeld thuis over de vloer kwamen.
De oorlog maakte alles kapot
Toen de oorlog uitbrak veranderde alles voor Joseph
Swelheim. Hij probeerde zich nog steeds in te zetten voor
mensen die hulp nodig hadden door zich aan te sluiten bij
de plaatselijke Joodsche Raad en hielp Joden een onderduikadres te vinden. Maar zijn bedrijf zou nooit meer
hetzelfde zijn.
21
JOODS LEVEN IN DE VS
Fiddler in het hart
van Amerika
Een New Yorkse
violiste in Oklahoma
TEKST BARBARA TANENBAUM FOTO'S VIA KATRIN STAMATIS
Van Fiddler
on the Roof en
Klezmer tot
K
atrin Stamatis, 36 jaar, is een echte New Yorkse,
maar woont sinds 2010 in Norman, Oklahoma.
Ze voelt zich thuis in een omgeving van mensen
met verschillende culturele achtergronden.
Katrin is violiste, aanvoerder van de tweede viool bij het
Oklahoma City Philharmonic, en werkt aan haar promotie
in ‘Musical Arts in violin performance’ aan de Universiteit
van Oklahoma.
Yehudi Menuhin,
Joden en violen
“Ik weet niet of de reden dat ik voor muziek heb gekozen
komt door het feit dat muziek alle etnische en culturele
grenzen overstijgt,” zegt ze. “Je kan naar elk land gaan
en een orkest vormen en het maakt niet uit welke taal
je spreekt. Iedereen begrijpt elkaar. Het klinkt vreselijk
cliché, maar het is waar. Zo ervaar ik dat ook.” Haar man
is cellist en vaak spelen ze samen bij muzikale festivals.
“Afgelopen winter waren we twee weken op een festival in
Puerto Rico, waar we samen in een klein orkest speelden.
Er waren een paar fantastische musici in dat internationale gezelschap. Ik voelde me daar direct thuis.”
hebben een
bijzondere band.
Mogelijk hebben Spaanse Joden het
instrument zelfs uitgevonden. Dus
wat is er Joodser dan viool spelen in
een groot orkest? Maar in Oklahoma?
Joods en Grieks
Katrin groeide op in New York als kind van een Joodsorthodoxe moeder en een Grieks-orthodoxe vader. Zij is
dus Amerikaans, maar ook Joods en Grieks. Haar moeder
geeft Hebreeuwse les en haar vader werkt in de bouw.
Twee uitersten die elkaar na al die jaren nog steeds liefdevol aanvullen.
“Mijn moeder speelde Bach op de piano terwijl ik ‘s avonds
22
Optreden van Kartin Stamatis samen met Kate Pritchett (hoorn) en Jake Johnson (piano)
in de bijt, omdat de cultuur hier zo anders is dan ik
gewend ben. Hoewel de universitaire gemeenschap best
progressief is, is de cultuur in de staat Oklahoma nogal
verschillend van die van New York. Men gaat er hier
bijvoorbeeld vanuit dat iedereen op zondag naar de kerk
gaat. In december viel me op dat alle gebouwen verlicht
zijn met gigantische kruizen. Voor mij is dit een teken van
gebrek aan inclusiviteit. Waar ik vandaan kom, zouden
zulke religieuze symbolen zeker voor verontwaardiging
zorgen. Hier zijn mensen er trots op. Ik vind vele
aspecten van het leven in Oklahoma prettig, maar ik mis
de diversiteit van New York. Daar viel mijn gemengde
achtergrond niet zo op.”
in bed lag. Ik viel dan heerlijk in slaap. Muziek was altijd
onderdeel van mijn leven, maar toen ik acht jaar was,
kwam ik pas in aanraking met de viool. Ik ben gaan spelen
op advies van een lerares van de basisschool.
Het instrument is voor mij bijzonder, omdat ik de viool
kreeg van mijn Duits-Joodse opa die na de oorlog naar
Amerika is gekomen. Zijn viool had hij tijdens de Tweede
Wereldoorlog in Nederland in bewaring gegeven en na de
oorlog teruggekregen. Mijn hele middelbare schooltijd heb
ik erop gespeeld.
“De viool van
mijn Duits-Joodse opa”
Joods zijn in de muziek
Katrin is zich, mede door de komst van haar dochter die
nu twee jaar is, meer op het Jodendom gaan richten, maar
in haar werk speelt het Jodendom niet per se een rol.
“Omdat ik klassieke muziek speel, is de muziek meestal
niet verbonden aan iets religieus. Mijn Joodse identiteit is
daarom niet iets waar ik vaak aan denk in mijn werk.
Tegelijkertijd realiseer ik me dat ik onderdeel ben van een
kleine Joodse minderheid hier in Oklahoma. Toen het
orkest waarin ik speel het stuk ‘De Moldau’ van Bedřich
Smetana repeteerde, vroeg de dirigent, die Joods is,
wat het belangrijkste thema van het stuk is. Een Joodse
hoboïst en ik waren de enigen die de melodie van het
Israëlische volkslied Hatikwa herkenden. In New York had
iedereen dat geweten.”•
Mijn vioollerares uit die tijd, Peggy Klinger, is heel
belangrijk geweest voor mij en heeft me altijd
aangemoedigd en geïnspireerd. Zij is als mens, maar ook
als musicus de meest invloedrijke factor voor mij geweest
om zelf musicus te worden.”
Boeren en pickup trucks
Nu woont Katrin in Oklahoma, een ‘Southern State’ waar
in Amerika veel vooroordelen over bestaan. Er wordt
gezegd dat er een gebrek is aan cultuur, dat alle inwoners
boeren zijn en in pickup trucks rijden. Bovendien is
iedereen zeer christelijk. Katrin bevestigt dat beeld.
“Ik voel me hier in Oklahoma soms een vreemde eend
23
THEMA SPECIAL
Zuurventer en
fabrikant
TEKST MARIANNE FUCHS & KARIEN ANSTADT FOTO'S HELENE MEIJLER
Wat is nog altijd Joodser dan
Amsterdams zuur? Vroeger was
het een vanzelfsprekendheid:
‘Joods’ zuur, geleverd door Joodse
zuurventers die met zuurkarren
langskwamen. Nog steeds herinneren
de zure bommen en zilveruitjes bij
viskramen en marktstallen aan een
verdwenen wereld.
Barend Zwaaf met een blik van zijn zuur
B
de week werkte hij in zijn loods in de Joden Houttuinen.
Dan legde hij zuur in. Ik vond het geweldig om met mijn
vader mee te gaan, ik was een vaderskind. En het was ook
vanzelfsprekend dat ik zuurventer werd, zoals mijn vader,
Israël Zwaaf en zijn vader, mijn grootvader Abram Zwaaf,
die in zijn tijd al op de Nieuwmarkt met zuur stond.”
arend Zwaaf, 95 jaar, noemt zichzelf “de laatste
Joodse zuurventer van de Amsterdamse eilanden”. Hij heeft een veelbewogen leven achter de
rug en maakt nog altijd een vitale indruk. Hij
heeft stapels oude krantenknipsels, zijn zelfgeschreven levensverhaal en een enorm groot conservenblik met ‘Zwaaf
zoetzure augurken’ op het etiket gedrukt, klaargezet om
zijn verhaal kracht bij te zetten. Hij groeide op in de zuurhandel, heeft er vroeger altijd in gewerkt en zit dan ook
boordevol anekdotes en levendige herinneringen.
96 treden voor een dubbeltje
Hoe verliep zo’n zondag?
“Nou, we vertrokken dan bijvoorbeeld naar de Czaar Peterstraat in Amsterdam‐Oost en dan riep mijn vader wat
kreten die ik eigenlijk nooit goed verstond, maar voor de
buurt was het duidelijk dat de zuurman er was. Er gingen
raampjes open en dan riepen ze naar mij, de zuurjongen,
Hoe oud was u toen u begon te werken?
“Ik was elf jaar toen ik al met mijn vader met de zuurkar
meeging. Dat deed hij altijd op zondag, want de rest van
24
Zwaaf bij het
portret van
zijn vader
of ik een schaaltje wilde komen halen. Dat betekende 24
treden op, 24 treden af, schaaltje vullen met zuur, weer
24 treden op, een dubbeltje in ontvangst nemen en weer
naar beneden. Op een goede dag verdiende mijn vader 65
gulden, maar was het onder de 60 dan zei hij: “wat een
krieje” (Bargoens voor tegenspoed).
mijn vrouw en inmiddels twee zonen naar Canada om
daar een inleggerij te beginnen. Dat bleek geen succes
en na dit mislukte avontuur kwamen we weer terug in
Amsterdam. Daar begon ik samen met mijn broer Max een
wat modernere augurkenfabriek. We gingen over op het
zelf inblikken van augurken d.m.v. steriliseren van zowel
blik als glas. Speciaal voor Pesach maakten we geraspte
mierik en rode mierik met biet.”
“Dat zie ik jou
nog niet doen”
“Mijn geheim recept
is niet te koop”
Uw vader heeft op een gegeven moment een fabriek opgericht,
hoe ging dat?
“Nou, dat zat zo: er werkte een kuiper in de loods, dat
was iemand die de vaten vulde en afsloot. Die man kreeg
een gulden per vat. Ik zei toen tegen mijn vader: waarom
laat je mij dat werk niet doen, dat bespaart je enorm.
Mijn vader keek naar mijn postuur en had iets van, “dat
zie ik jou nog niet doen”. Maar hij gaf me de kans om me
te bewijzen. Het lukte me om per dag zeventig blikken te
vullen en te sluiten en daarmee bespaarden we in de loop
van een paar jaar zoveel dat we vier panden in de Joden
Houttuinen konden kopen. Mijn vader liet die afbreken
en een nieuwe fabriek bouwen. Ondertussen zat ik op
de MULO en mijn vader vond het belangrijk dat ik goed
Engels leerde, want dan kon ik ook naar Engeland voor de
handel met Joodse firma’s in Londen en Manchester. Ik
ging regelmatig op reis, niet alleen naar Engeland, maar
ook naar andere landen binnen Europa.”
Dat was ook in de Joden Houttuinen,
waarom vertrok u uit die buurt?
“Onze panden werden onteigend door de aanleg van
de IJtunnel. Ik werd
toen gevraagd om in
Kaapstad, Zuid‐Afrika,
een conservenfabriek
te starten samen met
een lokale partner. Dat
ging zeven jaar goed,
totdat de fabriek buiten
mijn weten om werd
verkocht.
Na deze tegenslag heb
ik samen met mijn twee
zoons een gloednieuwe
conservenfabriek laten
bouwen in Someren,
Noord‐Brabant. Ik heb
de zaak overgedaan aan de twee jongens en ben gaan
werken als inkoper in de grootste zilveruien, bloemkool‐
en augurkenfabriek van de wereld, de Speijer Brothers.”
Hoe kwam het dat de handel met het
buitenland zo succesvol was?
“Dat zat hem in het water. Het water in Nederland was
van zo’n goede kwaliteit en dat was heel belangrijk voor
het inleggen van het zuur.”
Door zoet en zuur
Wat is uw geheim in het maken van al dat zuur?
“Ik heb het recept uitgevonden om zilveruien niet meer in
het zout, maar direct in azijn in te leggen. Dit leverde een
besparing op van tien kilo gewicht en is minder werk. Dat
is dus mijn eigen geheim en niet te koop.”•
In de oorlog heeft u heel veel meegemaakt en veel verloren.
Toch was u in staat de draad weer op te pakken.
“Ja, gelukkig kwam er in 1947 weer vreugde in mijn leven,
onze eerste zoon werd geboren. Ik emigreerde samen met
25
Zwaaf met
de eerste
Rand die hij
verdiende in
Zuid-Afrika
MIJN LEVEN
Beatrix Toff, 60 jaar, single, verpleegkundige,
geboren en woonachtig in Amsterdam.
TEKST JOLAN TOFF FOTO PATRICK STERNFELD
Leven
Mijn mooiste herinnering
Ik heb van mijn zesde tot mijn twaalfde op de
Joodse basisschool Rosj Pina in Amsterdam
gezeten. Omdat ik geen studiehoofd was ben ik
daarna de LEAO gaan doen en op mijn zestiende
ging ik bij van Gelder Papier op kantoor werken.
Na anderhalf jaar ben ik de verpleging ingegaan.
Een vriendin van mij deed dit en vond het mooi
werk. Bovendien woonden er leuke jongens in de
leerlingenflat. Dit was voor mij extra motiverend,
niet echt een Florence Nightingale gedachte.
Het bleek een goede zet te zijn. Vanaf het eerste
moment raakte ik gefascineerd door de zorg. Ik
heb eerst de Opleiding tot Ziekenverzorgende
gedaan. Daarna volgde ik, in de CIZ, het Joodse
ziekenhuis in Amsterdam waar ik ook geboren ben,
de opleiding verpleegkundige A. Ik ben met de CIZ
meeverhuist naar Ziekenhuis Amstelveen, waar ik
ook de CCU opleiding (hartbewaking) heb gedaan.
Na elf jaar besloot ik over te stappen naar het Antoni
van Leeuwenhoek ziekenhuis om mij te specialiseren
in de verpleging van kankerpatiënten. Daarom heb
ik de opleiding tot oncologieverpleegkundige gedaan.
Ik raakte geïnteresseerd in de interne oncologie. Op
deze afdeling liggen veel patiënten die intensieve zorg
nodig hebben zoals chemotherapie en/of bestraling.
Ik vind het erg belangrijk dat patiënten de best
mogelijke basiszorg krijgen. Daar hoort bij dat je je
probeert in te leven in de gedachten van de patiënt.
Is zijn houding in bed goed, kan hij makkelijk bij
zijn koffie of bij de bel, liggen de lakens niet op de
grond. Nesjomme is in dit werk onontbeerlijk.
Vaak denkt men dat er veel patiënten overlijden.
Dat gebeurt ook wel, maar vaak blijken er andere
opties te zijn. Er is bijvoorbeeld een team dat kijkt
welke palliatieve zorg bij de patiënt thuis mogelijk
is. Bewust plezier hebben in je werk is belangrijk.
Ik probeer situaties met humor te relativeren
zowel met collega’s als met patiënten. De aandacht
voor de patiënt wordt de laatste jaren minder.
Dit komt door de grote administratieve last.
Toen ik met mijn broers, schoonzussen, neven en
aanhang een lang weekend in Tel Aviv was. Heerlijk
weer, lekkere geuren, overal Ivriet om ons heen en een
prettige sfeer. Israël is belangrijk voor mij vanwege de
geschiedenis van de Joden.
Sport
Vanaf mijn geboorte heb ik een hartgrondige
hekel aan sport. Ik heb een maand geleden mijn
crosstrainer, waar ik nauwelijks gebruik van maakte,
aan een collega gegeven.
Eten
Ik ben geen geweldige kok. Ik houd van
zuurkool met jus en de kalfsrookworst van
Hergo. Soms ga ik ontbijten bij @7 in de
Scheldestraat. Ik neem dan een croissant
met boter en jam. Ook kom ik in Drovers Dog in
de Heemstedestraat speciaal voor bruine toast met
gepocheerde eieren, spinazie en zalm.
Televisie
Ik kijk elke dag naar het journaal en neem graag
films op. Het voordeel is dat je dan de reclames
kan doorspoelen. Ik haat geweldfilms en films met
achtervolgingsscènes.
Krant
Ik lees al vijfendertig jaar het Parool. In 2000 deed
ik mee aan een grote reclamecampagne. Koningin
Beatrix werd zestig en die campagne zocht mensen die
“Beatrix” heetten. Enkelen werden als koningin Beatrix
uitgedost en de foto’s daarvan waren op grote posters
in alle abri’s van Amsterdam en omgeving te zien.
26
Joods
Winkel
Ik heb een liberaal Joodse opvoeding gehad. Toen mijn broers en ik
klein waren ging mijn moeder met
ons op de hoge feestdagen naar
de Obrechtsjoel. Op Simchat Tora
gingen we ook en ik herinner me
de schoenendozen vol met snoep.
Op Sederavond gingen wij naar
de familie Schijveschuurder. Ik
zat in de klas met Mottie Schijveschuurder, die later met zijn
vrouw en drie van zijn kinderen bij een bomaanslag op een
pizzeria in Jeruzalem om het
leven is gekomen. Dit heeft bij
mij uiteraard een bijzonder grote
indruk gemaakt. Ik ben naar de
herdenkingsdienst in sjoel, ter
nagedachtenis aan hen geweest.
Ik geloof trouwens niet in God.
Ik heb veel sympathie voor boekhandel Jimmink op de hoek van de
Rooseveltlaan en de Waalstraat. Zij
zijn erg betrokken bij het Jodendom en actief bij de herdenking
op 4 mei. Jimmink was een van de
initiatiefnemers van de totstandkoming van het beeld van Anne
Frank op het Merwedeplein.
Boek
De 100-jarige man die uit het
raam klom en verdween,
van Jonas Jonasson. Een geestig
verhaal over een man die weigert
zijn 100ste verjaardag in het
bejaardentehuis te vieren en hem
smeert. Hij beleeft de gekste en
spannendste dingen.
Mop
Mijn vader vertelde wel eens
moppen waarbij hij zo hard moest
lachen dat hij slechts met moeite
aan de clou van zijn mop toekwam!
Hekel aan
Kapsones, omhooggevallen
mensen die je soms niet meer zien
staan. Ik ben ook heel bang voor
spinnen.
Bewondering voor
Israëlische soldaten. Op jonge
leeftijd worden zij al met een
enorme verantwoordelijkheid geconfronteerd. Ook bewonder ik de
vrijwilligers in ons ziekenhuis. Zij
organiseren bijvoorbeeld middagen voor patiënten waar bekende
artiesten optreden. Ook vervoeren
zij patiënten van de ene naar de
andere afdeling. Dit is een enorme
ondersteuning voor de verpleging.
Uitzicht
Een kennis woonde op de
hoek van de Nieuwmarkt en
Kloveniersburgwal. Zij keek
bovenop de Waag uit. Dat
sprak mij erg aan, omdat mijn
grootouders vroeger een slagerij
hadden op de Nieuwmarkt. Zij zijn
27
vanuit de slagerij ondergedoken.
Na de oorlog zijn ze daar weer
teruggekomen. Het reclamebord
“wat Jakobs snijdt is kwaliteit”
uit hun winkel, hangt bij mij in de
gang.
Markt
De Noordermarkt op zaterdagochtend, vooral vanwege de sfeer.
De biologische producten koop ik
zelden, ze zijn mij te duur.
Kom graag
Bij mijn broer en schoonzus.
Elke vrijdagavond zijn wij met
de hele familie samen en kookt
mijn schoonzus een fantastische
maaltijd. Zij heeft dit als
vanzelfsprekend overgenomen na
het overlijden van mijn moeder,
15 jaar geleden. Ik vind het ook
heerlijk om op een bankje aan een
mooie gracht te zitten, zo vroeg
mogelijk in de ochtend.
Grootste wens
Ik wil nog wel eens de Grand
Canyon zien.
JMW
Ik heb fantastische hulp van
JMW mogen ontvangen op een
moment dat ik door een operatie mijzelf enige tijd niet kon
verzorgen. Daarnaast heeft mijn
broer er heel lang gewerkt.•
HISTORISCHE COLUMN
Op zoek naar de
Joodse ambachtsman
TEKST BART WALLET FOTO'S VIA BART WALLET EN HET JOODS HISTORISCH MUSEUM
Waar vind je begin 19de
eeuw een goede Joodse
meubelmaker? Of een
handige Joodse timmerman
of schilder? Het was de
Joodse elite een doorn in
het oog: Joden kozen maar
steeds voor de typisch
‘Joodse’ beroepen en gingen
in de diamantindustrie,
het kosjere slagersvak, het
textiel en vooral de kleine
straathandel.
D
op straat, gingen de kermissen en jaarmarkten met
producten af of ventten als marskramers hun waren uit in
de Hollandse polders, dorpen en steden.
Deze beroepen stonden juist niet hoog in aanzien: het
heersende beeld was dat deze kooplui niet zelf productief
waren, maar met handige praatjes hun waar aan de
man brachten. Het was hun tong, niet hun product dat
voor het succes zou zorgen. Dat droeg onder de brede
bevolking verder bij aan het negatieve beeld van de Joden:
ze waren praatjesmakers, handige kooplieden, die waren
verkochten die anderen vervaardigden. De al te slimme
Joodse koopman was inmiddels uitgegroeid tot een
vertrouwd anti-Joods stereotype.
e beroepsopbouw van de Joodse gemeenschap was daardoor indertijd bijzonder
eenzijdig en kwetsbaar. Er hoefde maar een
crisis uit te breken in één van deze beroepsgroepen of de Joodse bevolking werd extra
hard getroffen. Dat was maar al te vaak de realiteit en
daardoor was het armoe troef onder de overgrote meerderheid van de Nederlandse Joden.
Maar de eenzijdige beroepsopbouw was niet alleen een
probleem vanwege de armoede, ook door de waarden
die de ‘Joodse’ beroepen uitdroegen. Met name in de
kleinhandel waren Joden oververtegenwoordigd. Veel
Joden werkten als marktkoopman, verkochten waren
28
Klassenfoto van de tweede klas van de ambachtsschool in Den Helder met tekenleraar Leo Pinkhof, ca. 1935.
ding zorgde het genootschap. Een jaarlijkse tentoonstelling liet de samenleving zien dat Joden ook wel degelijk
mooie ambachtelijke producten konden afleveren.
Dat beeld moest hoognodig veranderd worden. Met de
gelijkberechtiging van 1796 konden Joden in principe
alle beroepen uitoefenen. Vanaf dat moment was er alle
reden om de economische structuur van de gemeenschap
te verbreden. Joden zouden voortaan juist die beroepen
moeten kiezen waar ze niet in vertegenwoordigd waren:
de ambachten waarin met de handen werd gewerkt. Dat
werd gezien als nuttig en eerbaar werk, dat veel hoger
maatschappelijk aanzien genoot dan de marskramers en
straathandelaars. Een Joodse boer zou trouwens ook een
geweldig idee zijn.
Met respect in de schaduw
De meest succesvolle vereniging was in Den Haag gevestigd. De koningen Willem II en Willem III traden op als
beschermheer en gaven ook regelmatig een donatie voor
het belangrijke werk. De Leidse hoogleraar Jöel Goudsmit stelde al spoedig met de nodige trots vast: “Menig
behoeftig jongeling, wiens opvoeding verwaarloosd, wiens
zeden bedorven, wiens gedrag aanstootelijk zouden zijn
geweest, groeit thans op tot een noest en vlijtig burger,
tot een deugdzaam en regtschapen huisvader.” Gemiddeld
nam de Haagse vereniging per jaar dertig leerlingen onder
haar hoede. Jaarlijks zwermden eveneens de geslaagde
kandidaten uit over het hele land – en
zelfs naar het buitenland.
De oudleerlingen van de verenigingen
stichtten na verloop van tijd eigen
Joodse handwerksliedenverenigingen.
Die waren nodig om in geval van ziekte
en overlijden voor elkaar te zorgen,
want de sociale voorzieningen waren
slecht. Maar tevens vormden ze een zelfbewuste uitdrukking van een compleet nieuwe Joodse beroepsgroep: de
Joodse ambachtsman en vrouw. Zij bleven in de schaduw
staan van de handelaars en slagers, maar van tijd tot tijd
werd er met respect naar hen verwezen. Zij bewezen dat
Joden net als ieder ander ook uitstekend overweg konden
met hun handen. •
Joodse ambachtslui
Natuurlijk liet de kleine Joodse elite niet de eigen kinderen tot ambachtslieden opleiden: hun zoons moesten
vooral arts of jurist worden. Maar voor de kinderen van
de ‘minvermogende Israëlieten’ was er
niets zo eerbiedwaardig als een opleiding tot smid, kleermaker, horlogemaker of koperslager.
In 1797 werd een eerste poging gewaagd in Den Haag: de vereniging ‘Door
Vlijt en Eensgezindheid’ organiseerde
lezingen en gratis opleidingen voor
arme kinderen in ‘allerhande ambachten en handwerken’.
Een jaar later volgde Amsterdam met ‘Arbeid en Vlijt’. De
Haagse vereniging leverde een pruikenmaker, wolnaaister
en enkele schoen-, manden- en kleermakers af. De economische crisis verhinderde echter verdere successen.
Pas rond 1850 kwam het echte offensief op gang. In tal
van plaatsen, van Zwolle, Middelburg en Rotterdam, tot
Leeuwarden, Den Haag en Amsterdam, kwamen initiatieven op gang: speciale genootschappen gingen arme
jongens en meisjes bij ambachtslieden plaatsen om zo een
goede opleiding te krijgen. Voor gereedschap en werkkle-
“Joodse boer
zou geweldig
idee zijn”
Dr. Bart Wallet is historicus, gespecialiseerd in Joodse
geschiedenis, en verbonden aan de Vrije Universiteit
Amsterdam.
29
INTERNET NIEUWS
Benjamin nu ook op
Facebook!
TEKST REDACTIE BENJAMIN
V
eel lezers zal het al opgevallen zijn: Sinds
begin april is de Benjamin ook te volgen op
Facebook. Honderden mensen hebben de
pagina ‘geliked’, (leuk gevonden) en toegang
gekregen tot extra foto’s video’s, kijkjes achter de
schermen van de redactie, extra verhalen, oproepen etc.
Voor degenen die nog vragen hebben, hier een korte
uitleg.
informatie en beeld te vinden bij de artikelen, zoals de
prachtige video over de Ethiopische Joden bij het artikel
van Wouter van der Schaaf in de Pesach‐Benjamin. Wouter
heeft ook een toelichting gegeven op het stuk dat hij over
zijn hagadah had geschreven voor Pesach. We geven verder
af en toe een inkijkje in hoe de redactie werkt, bijvoorbeeld
hoe Jolan Toff en fotograaf Patrick Sternfeld al hartje
winter op stap gingen om foto’s te maken voor Jolan’s tien
ergernissen bij Koningsdag.
Wat houdt dat in, zo’n Facebook pagina?
Het is simpelweg een plek op het internet waar de
Benjamin van alles op kan zetten, wat vervolgens
makkelijk door een heleboel
mensen gevonden en gedeeld
kan worden en waar ook op
gereageerd kan worden. Een
heleboel mensen zitten al
op Facebook en gebruiken
het bijvoorbeeld om foto’s te
delen met vrienden en familie
over de hele wereld, of om
het nieuws te volgen, of om
op de hoogte te blijven van
sociale activiteiten, en meer.
Ook de JMW‐afdeling Joodse
activiteiten, bijvoorbeeld, heeft een Facebookpagina vol
informatie en leuke weetjes. Facebook is te gebruiken
op de computer, laptop, tablet, zoals een iPad, of slimme
mobiele telefoon (smartphone).
En als ik zelf iets wil zeggen?
Daarvoor is de Facebook‐pagina de uitgelezen plek.
Iedereen kan ons een privé‐bericht sturen of een
opmerking op onze pagina zetten die ook door anderen
gelezen kan worden. Dat kan een reactie zijn op onze
Facebook‐berichten, of op artikelen in de Benjamin, maar
het kan ook bijvoorbeeld een idee zijn voor één van onze
rubrieken. We zullen ook af en toe oproepen plaatsen op
de pagina voor zulke ideeën. Kortom, via Facebook kan
iedereen nog meer uit de Benjamin halen en betrokken
blijven met het blad, ook tussen het verschijnen van de
nummers door. •
Vind ons op www.facebook.nl/BenjaminMagazine
Wat heb ik er aan?
Voor wie nu al de Benjamin leest, biedt Facebook onder
meer de kans om veel extra’s te bekijken bij de artikelen
die in het blad staan. Zo hebben we bij het interview met
Debby Petter in de Pesach‐Benjamin ook een videoclip
van haar opgenomen en gedeeld, waarin ze verder uitleg
geeft over het boek en de voorstelling: ‘Ik ben er nog’ over
de oorlogservaringen van haar moeder. Ook hebben we
geluidsfragmenten uit het interview, die niet in het artikel
konden worden opgenomen, op Facebook gezet. Verder
proberen we, waar het relevant is, meer achtergrond,
30
COLUMN
BIJ VERSCHILLENDE BEROEPEN
Twaalf ambachten, dertien ongelukken... en tien ergernissen.
Jolan Toff ziet de minder fraaie kant van het beroepsleven.
Collectanten aan de deur of bij supermarkten.
“Heeft u een klein centje over voor de
gehandicapte kinderen in Afrika?”.
Implicerend dat als je niets geeft, die kinderen
je dus eigenlijk niets kunnen schelen.
Makelaars die een krot aanprijzen: “romantisch, in
oorspronkelijke staat met authentieke kenmerken.”
Mensen die de stad onderspuiten en
zich graffitikunstenaar noemen.
Profvoetballers die met een koptelefoon
op uit de spelersbus stappen, het stadion
binnenlopen en te beroerd zijn om een kind dat
al een uur wacht een handtekening te geven.
Rappers met vrouw of homo onvriendelijke
teksten die bovendien het ‘gangsta’
leven vol drank en drugs verheerlijken.
Verkopers in modezaken die meteen
na binnenkomst bovenop je springen
en je van alles willen aansmeren.
Winkeliers die structureel vragen of het
iets meer mag zijn. Of op verwijtende toon
zeggen “heeft u het niet kleiner!”..
Al die functionarissen van b.v. gemeente,
woningbouwvereniging of andere (semi-)
overheidsorganisaties die afschuiven, geen tijd
hebben, geen verantwoordelijkheid nemen, niet
terugbellen of je mail niet beantwoorden.
Ook (commerciële) organisaties die je
online uitnodigen om te reageren en
waar je nooit meer wat van hoort.
Een advocaat die om een zware crimineel te
verdedigen met een pleidooi komt dat je niet had
kunnen verzinnen.
FOTO: PATRICK STERNFELD
Artsen bij wie je altijd moet wachten. Sommige
patiënten nemen ook alle tijd. Als ik bij de huisarts
kom vertel ik in één minuut wat er aan de hand is.
Ik ben al nerveus bij de gedachte dat mensen, die
ná mij zijn, door mijn toedoen moeten wachten.
Jolan windt zich
op over
'graffitikunstenaars'
in Amsterdam
31
ETEN & OPETEN
Chocolade
boterkoek,
in mijn hart
TEKST RAYA LICHANSKY FOTO'S PATRICK STERNFELD
M
ze bij Rosj Pina ging werken, trouwde en twee kinderen
kreeg, Dana (22) en Jamey (20).
Marion omschrijft haar jeugd als warm, veilig en liefdevol.
‘Ik ben wel tacheles, zeg maar nononsense, opgevoed,
maar ook heel beschermd. Mijn ouders wisten altijd
precies waar ik was, en ook toen ik allang niet meer in
Arnhem woonde, was het gewoon om even te bellen dat ik
weer thuis was. Nu mijn dochter Dana in Tel Aviv studeert
heb ik net zo’n contact met haar, dat vinden we allebei
prettig. Van Jamey hoeft dat niet zo, maar dat komt denk
ik ook omdat hij een jongen is.’
arion Meijers werkt al
33 jaar als leerkracht
op de Joodse basisschool Rosj Pina in
Amsterdam. In haar groepen 6 en 8
geeft ze nu les aan de kinderen van
de kinderen waarmee ze begin jaren
’80 begon. ‘Dat geeft een heel speciale band, je wordt bijna misjpoge’,
zegt ze.
In de loop der jaren heeft ze de
visie op het begrip ‘school’ zien
veranderen. ‘De maatschappij is
steeds meer prestatiegericht, maar goeie cijfers halen
moet niet alleen zaligmakend zijn. Om al die kinderen,
die allemaal zo verschillend zijn, in staat te stellen uit
te groeien tot evenwichtige wezens die stevig in het
leven staan, daar gaat het om. Ik vind het belangrijk om
flexibel te zijn, en vanuit begrip en respect in staat te
zijn gemotiveerd uitzonderingen te maken op de regels,
want autoriteit omwille van de autoriteit is in mijn ogen
contraproductief. Het is heel belangrijk jezelf in bepaalde
gevallen de vraag te stellen wat je als leerkracht juist niet
moet doen. Dat is een leerproces, en ik zit er nog altijd
middenin.’
Marion Meijers, op 23 maart 1963 in Amsterdam
geboren, als enig kind van Willy Meijers-de Roodt en Dé
Meijers. Ze groeide op in Arnhem in een modern orthodox
gezin, met een kosjere keuken. Sjabbes, de feestdagen
en Pesach werden bij de familie in Zutphen gevierd. Na
haar opleiding tot onderwijzeres aan de Pedagogische
Academie in Arnhem verhuisde ze naar Amsterdam waar
Eten en oorlog
Ze sluit niet uit dat dat beschermende opvoeding een
gevolg van de oorlog was. ‘Heel lang was ik het enige kind
in onze kleine familie. De oorlog was wel altijd aanwezig,
maar over het verleden werd weinig gesproken, en
dingen als ‘de combinatie rood-zwart draag je niet’ en de
zorgvuldige omgang met eten spraken zó vanzelf dat het
toen niet in me opkwam om door te vragen.
Mijn opa heeft zijn oorlogservaringen opgeschreven in
een boekje. Daardoor ben ik beter gaan begrijpen wat
mijn ouders hebben meegemaakt, en kan ik plaatsen
waarom mijn vader nog altijd zo gefocust is op de Tweede
Wereldoorlog, terwijl hij er zelden of nooit over praat.
Jamey vraagt zijn opa naar het verleden, omdat hij de
verhalen uit de eerste hand wil horen.
Marions moeder was 61 toen ze overleed. Ze had diabetes
en als gevolg daarvan ernstig hartfalen, 4 maanden na de
geboorte van Jamey. ‘Ze is maar 12 dagen ziek geweest.
Ik was zo van slag dat ik een jaar niet kon werken. Ik ging
me steeds meer realiseren hoe nauw onze band altijd was
geweest, miste onze dagelijkse telefoongesprekken en die
32
Chocoladeboterkoek
naar Marion Meijers
• 225 gram bloem
• 25 gram goede kwaliteit cacao 250 gram zachte
boter
• 250 gram suiker
• 1 zakje vanillesuiker
• 1 ei, losgeklopt
•
•
•
•
•
•
•
•
Verwarm de oven voor op 180 graden.
Meng bloem en cacao.
Klop boter, suiker en vanillesuiker door elkaar.
Klop 3/4 van het losgeklopte ei er door, houd de
rest apart.
Werk het bloemmengsel en het botermengsel
door elkaar.
Doe het mengsel over in een licht ingevette
boterkoekvorm of andere lage taartvorm en druk
losjes aan.
Trek met een vork een patroon in de bovenkant
en bestrijk met het restje ei.
Bak de chocoladeboeterkoek in 30 minuten
goudbruin en gaar.
geweest als madriecha (leidster) en ik vond het heerlijk.
Maar het afscheid nemen aan het eind van een machanee
(zomerkamp) was onverdraaglijk verdrietig. Ik heb uit die
tijd bijzondere vriendschappen overgehouden.
Het willen behouden van mensen om wie ik geef is altijd
een belangrijk thema in mijn leven geweest. Afscheid
nemen vind ik heel moeilijk, van mensen en van dingen,
omdat aan heel veel dingen dierbare herinneringen kleven
aan mensen, momenten en gebeurtenissen.
En zo zit het dus ook met mijn mijn moeders
chocoladeboterkoek. Tot een paar jaar geleden bakte ik ‘m
iedere week, tot de voorkeur van mijn kinderen overging
naar brownies. •
voortdurende zorg en betrokkenheid die we voor elkaar
hadden. Het heeft al met al wel tien jaar geduurd voor ik
niet meer iedere dag aan haar dacht. Maar bij belangrijke
gebeurtenissen vraag ik me, ook nu nog, af wat zij ervan
gevonden zou hebben.
Van boterkoek naar brownies
Marion was zich er al vroeg van bewust dat alleen
maar alleen is. Lid worden van Bnée Akiwa (Joodse
jeugdorganisatie) was een betekenisvolle stap in haar
leven. ‘Ik was 14, en dolgelukkig met al die kinderen, die
voor mij voelden als broertjes en zusjes. Samen spelen,
zingen, leuke dingen organiseren. Ik ben jaren actief
33
EITZES VAN ESTHER
Veilig werken
TEKST ESTHER SCHOLTENS
Vraag:
Sinds een aantal jaar ben ik met pensioen. Dat bevalt me
prima. Ik heb er echt naar uitgekeken. Mijn werkzame
leven was dan ook een aaneenschakeling van teleurstellingen en frustraties. Maar laat ik eerst iets over mijzelf
vertellen. Ik werd in 1938 geboren. Voor zover ik weet,
waren mijn ouders hardwerkende mensen; mijn vader had
een eigen bedrijf, mijn moeder werkte thuis. Ze verzorgde
het huishouden en de vier kinderen. Mijn ouders waren
seculier en zodanig geassimileerd dat ik niet eens wist wat
Joods was. Tijdens de oorlog werd ik als vijfjarig jongetje
naar een boerderij gebracht. Mijn ouders vertelden mij dat
ik Joods was en dat er slechte mensen waren die slechte
dingen met Joden wilde doen. Daarom moest ik me verbergen. Ik begreep er niets van. Wat ik wel wist is dat ik in
een totaal andere wereld terechtkwam. Zo’n boerderij was
niets voor mij. Ik was namelijk een echte stadse jongen.
Daar had de boer echter weinig consideratie mee en dus
moest ik, net als zijn vijf kinderen, meehelpen met de
koeien, met de kippen, op het land en in het huis. Ik wist
niet wat me overkwam. Ik was constant moe, hongerig en
verdrietig. Bovendien was de boer alles behalve aardig of
zachtzinnig. Hij regeerde letterlijk met harde hand.
Achteraf denk ik dat mijn familie geld betaalde voor deze
onderduikplek, want zodra de oorlog voorbij was, moest
ik vertrekken. Er was echter geen enkel familielid dat mij
kwam halen. Mijn vader en moeder, mijn broer en zussen,
ze waren allemaal vermoord. Ik was acht jaar en alleen.
Een vreemde bracht me op een dag naar het kindertehuis
van de Bergstichting. Daar woonde ik vanaf dat moment
met allemaal andere oorlogsweesjes. We deelden onze
kamer, ons eten, ons speelgoed, maar erger is dat we ook
de aandacht van de leiding moesten delen. Ik weet nog
goed hoe eenzaam en verloren ik me er voelde. De leiding
deed ongetwijfeld zijn best om iets van liefde en warmte
te geven, maar we waren met te veel. Hoe konden ze voor
ieder van ons zijn wat onze ouders geweest waren?
“Ik heb echt nooit langer dan
3 jaar in hetzelfde bedrijf
gewerkt”
Na mijn achttiende en enkele tehuizen en pleeggezinnen
later, moest ik in militaire dienst. Ik hield het er niet lang
vol en werd na een aantal maanden naar huis gestuurd.
Vervolgens heb ik baantjes gehad in alle soorten en maten.
Om de een of andere reden kwam het echter steeds tot
een conflict, meestal met mijn leidinggevenden, en werd ik
ontslagen. Het was vreselijk. Ik heb echt nooit langer dan
drie jaar in hetzelfde bedrijf gewerkt. Ik ben lange periodes met ziekteverlof geweest, maar meestal zat ik na weer
een ontslag in de WW. Na de zoveelste aanvaring met een
chef heb ik via de WUV een uitkering aangevraagd. Daarmee heb ik van mijn 59ste tot aan mijn 65ste overleefd. Ik
ben echter blij dat ik nu officieel met pensioen ben en dat
ik bijvoorbeeld op feestjes geen ingewikkelde vragen meer
hoef te beantwoorden over werk. De laatste tijd vraag ik
me steeds af: waarom is het me mijn hele werkzame leven
niet gelukt een baan vast te houden? Wat is er in hemelsnaam mis met mij?
Eitze:
Ik zou me niet afvragen wat er mis is met u, maar wat
er mis was met uw leven dat, laten we zeggen, nogal
34
nauwelijks opgemerkt of bestraft, waarbij uitsluiting en
verstoting wel degelijk dreigde. De liefde van de leiding
was dan ook niet onvoorwaardelijk. Een reis langs
verschillende pleeggezinnen klinkt als afscheid moeten
nemen en opnieuw moeten wennen. Ieder kind beschermt
zich tegen de pijn die hiermee gepaard gaat door zich af te
sluiten, zich te verzetten of zich volledig te conformeren.
afwijkt van het gemiddelde. U heeft namelijk nogal wat
meegemaakt. Ik denk dan ook dat uw jeugd het één en
ander kan verklaren over de moeite die u heeft gehad met
het behouden van een baan. Het is namelijk zo dat ieder
kind zich vanaf zijn geboorte leert te verhouden tot ‘de
autoriteit’. In de meeste gevallen zijn dat de (al dan niet
biologische) ouders. En dat is maar goed ook, want ouders
zijn veilig en bekend. Kinderen maken allerlei fasen door,
waarin ze oefenen met het zich losmaken, afzetten en
onthechten van de hun bekende autoriteit, de ouders.
Dat merken ouders op hun beurt doordat kinderen
ineens “nee” zeggen of van alles op eigen houtje willen
ondernemen. Later gaan kinderen ingewikkelde vragen
stellen en zich kritisch opstellen. Dit ogenschijnlijke
lastige gedrag van kinderen kan, en mag er gewoon zijn;
er gebeuren geen rampen, ze worden niet verstoten,
weggedaan of onteigend, want de liefde van hun ouders is
onvoorwaardelijk.
“U heeft in feite normaal
gereageerd op een zeer
abnormale (opvoed)situatie”
Nu heeft u gelukkig de eerste vijf jaar van uw leven
wel uw ouders gehad. Aangenomen dat zij liefdevolle
opvoeders waren, zullen deze jaren een positief effect
Als we nu de stap zetten naar uw werkzame leven,
kunnen we concluderen dat u niet heeft geleerd dat
autoriteiten ook veilig kunnen zijn, dat leidinggevenden
vaak best okay zijn. U heeft gewoon te weinig op veilige
wijze kunnen oefenen met het stellen van ingewikkelde
vragen of kritisch zijn. Een onaangename ervaring met
een leidinggevende werd door u waarschijnlijk al snel
gezien als iets zeer bedreigends (wat als ik word verstoten
op uw ontwikkeling hebben gehad. Vervolgens bent
u in situaties beland, waarin de autoriteit noch veilig,
noch bekend was. Eerst de onderduik, later het tehuis.
Tijdens de onderduik leerde u steeds alert te zijn op het
gedrag van de autoriteit, want daar viel weinig goeds van
te verwachten. De verzorger, die liefdevol en veilig had
moeten zijn, was juist bedreigend en angstaanjagend.
Vervolgens kwam u in een kindertehuis terecht, waar u de
aandacht van de leiding met zoveel andere jongens moest
delen. Ook in die omstandigheden kun je niet spreken
van een veilige oefensituatie. Je dwarse gedrag werd of
of weggedaan?). Onder bedreiging hebben mensen, en
dus ook werknemers, twee opties: vluchten of vechten.
Geen van beiden doen het goed in een werksituatie, maar
veroorzaken conflicten en ziekteverzuim.
U ziet, er is niets mis met u. U heeft in feite normaal
gereageerd op een zeer abnormale (opvoed)situatie. Ik
zou het zeer treurig vinden als u zichzelf iets anders zou
kwalijk nemen dan dat u niet eerder hulp heeft gezocht.
Wellicht dat inzicht in de problematiek had kunnen leiden
tot andere keuzes en was u dan net als uw vader eigen
ondernemer geworden.•
35
WALK OF INSPIRATION
LOPEN VOOR HET GOEDE DOEL
Van 6 tot 11 november 2016 wandelen wij een deel
van de Israel National Trail, de ‘holy grail of hikes’, van Dan
in het Noorden tot Eilat in het Zuiden. Je helpt hiermee
kansarme kinderen in Israël. Jouw steun en sportieve inzet
is hard nodig. Doe je ook mee?
Aangenaam
dichtbij
OUDERENGENEESKUNDE tijd voor de oudere patiënt
ORTHOPEDIE met nieuwe heup/knie na twee dagen weer thuis
MELD JE NU AAN!
VAATCHIRURGIE behandelplan in één dag bekend
LIESBREUK EN GALBLAAS afspraak en operatie op één dag
UROLOGIE behandeling in samenwerking met de huisarts
DERMATOLOGIE specialisten in huidkankerzorg
GA NAAR WWW.ISRAELACTIE.NL
IBAN NL91 INGB 0000 7777 77
geen wachttijden
vakkundige behandeling
aangename sfeer
snel weer thuis
Maak uw afspraak online op www.ziekenhuisamstelland.nl
020-644 8429 [email protected]
Postbus 7858 1008 AB Amsterdam
geef
Loop mee en steun onze projecten in Israël
israelactie.nl/special/walk-of-inspiration.html
Steun jij Joods Nederland?
Geef aan Cefina!
IBAN NL91 INGB 0000 1918 00
Bereik alle instellingen in
Joods Nederland met
één gift of kies en earmark.
Geef met een gift,
certificaat of een legaat.
STEUNT
jongeren
zorg en
beveiliging in
Joods Nederland
Weerdestein 46
Amsterdam
020 442 07 82
www.cefina.nl
INTERNET NIEUWS
Jonet, dé
vindplaats
voor Joods
nieuws
op internet
TEKST REDACTIE JONET
Z
even dagen per week struinen de redacteuren
van Jonet.nl het internet af op zoek naar Joods
nieuws. Maar ook hun eigen netwerk wordt in
de zoektocht optimaal benut. Ontwikkelingen binnen
het Jodendom - in Nederland en de rest van de wereld
- maar ook nieuws over Israël op het gebied van de
economie, technologie, showbusiness, cultuur, boeken.
De website wordt vier‐ tot vijfduizend keer per week
bezocht. Dat is dit jaar al twee keer zoveel als vorig
jaar. Daar zijn enkele redenen voor. Serphos: “Behalve
het a‐politieke en a‐religieuze karakter van Jonet
dat veel mensen aanspreekt, hebben we een aantal
jonge columnisten met een frisse kijk op de zaken en
wiens bijdragen erg graag gelezen worden. Dertigers
en veertigers als Nathan Bouscher, Tomer Pawlicki,
Naomi Italiaander, Jessica Meijer en Marc de Hond. Een
nieuwe lichting commentatoren, die misschien wel dé
opiniemakers van morgen zijn. En dan zijn er veel mensen
die graag wat meer willen weten over Joodse feestdagen
en het Jodendom in het algemeen. Daarvoor hebben we
zogenaamde dossierpagina’s op de site. Deze worden heel
goed gelezen.”
“Over het Palestijns‐Israëlisch conflict wordt al genoeg
geschreven,” legt David Serphos uit. “Er is zo veel meer in
de wereld, de Joodse wereld, aan de gang, daar kunnen we
dagelijks over schrijven. En dat doen we dan ook.”
Ook nieuws van de partners binnen het Jonet‐
samenwerkingsverband – JMW, Crescas, het Joods
Historisch Museum, het NIW en JONAG – komt aan bod.
“Er gebeurt veel in Joods Nederland. Er zijn behoorlijk
wat lezingen, bijeenkomsten en cursussen waar grote
belangstelling voor is; bij zowel Joden als niet‐Joden.
Iedereen mag zijn activiteiten aankondigen op onze
Agenda. En af en toe halen we er één activiteit uit en die
belichten we dan extra,” voegt Serphos toe. Hij, en zijn
collega Kemal Rijken, zijn samen voor de website actief
zodat deze een bron is van actuele informatie en nieuws.
“Misschien wel dé
opiniemakers van morgen”
In een wereld waar het internet alles te bieden heeft om
aan informatie te komen, biedt Jonet.nl een gebalanceerd
aanbod van Joodse informatie, activiteiten, artikelen
en opinie. Dankzij de journalistieke‐ en communicatie‐
achtergrond van de beide webredacteuren weet Jonet.
nl andere sites een stap voor te blijven. “Kemal en ik zijn
daarnaast een goed team. Twee weten meer dan één en
daar profiteren onze lezers van!” aldus Serphos.” •
Op Facebook en Twitter is Jonet ook aanwezig. “Op deze
manier komt het nieuws naar je toe en hoef je niet steeds
op de website te zoeken. Veel artikelen kondigen we daar
aan. Als iets je interesseert, is het maar een muisklik van
je verwijderd.”
37
ACTIVITEITENLADDER
JOODSE ACTIVITEITEN
& LEV-JMW
Doorlopende wekelijkse
cursussen en inloop:
Deze activiteiten zijn voor iedereen met een
Joodse achtergrond en zijn/haar partner.
Lev, de nieuwe ontmoetingsplek voor mensen met
een Joodse achtergrond is open van maandag tot
en met donderdag van 10.00 uur tot 16.00 uur.
Heeft u behoefte aan gezelschap of zin in koffie,
soep of een broodje? U bent van harte welkom.
Heeft u een idee? Het team van Lev-JMW helpt u
om uw eigen ideeën vorm te geven.
Juni
30
‘Fiddler on the Roof’. Klassieke muzikale
film gebaseerd op het Jiddische verhaal
Tevye en zijn dochters (Lev-JMW)
Tussen 25 juli 2016 en 5 augustus is Lev-JMW
gesloten. De cursussen hebben een korte
zomerpauze en het café gedeelte is gesloten.
8 augustus gaan onze deuren weer voor u open.
Juli
28
Minibusreis naar de Zaanse Schans vol
houten molens, schuren, woningen en
musea in unieke Zaanse houtbouwarchitectuur (Lev-JMW).
Maandag om 10.30 uur quilten, borduren, breien of
andere handvaardigheden
Maandag van 13.00 uur – 15.00 uur. Tekenen en
schilderen
Dinsdag om 12.30 uur Meer Bewegen voor Ouderen
Dinsdag om 14.00 uur. Joodse Geschiedenis
Woensdag om 11.00 uur Yoga
Joodse Geschiedenis houdt een wat langere
zomerstop en start weer begin september.
Augustus
2
7
16
25
28
Jaarlijkse BBQ. Iedereen is welkom in de
grote zaal en in de tuin van Beth
Shalom (Lev-JMW)
Dagtocht naar Joods Zutphen met
een bezoek aan de 19e eeuwse sjoel,
een stadswandeling en een boottocht langs
pittoreske plaatsjes van de rivier de
Berkel (Joodse Activiteiten)
Minibusreis naar de Zaanse Schans vol
houten molens, schuren, woningen en
musea in unieke Zaanse houtbouwarchitectuur (Lev-JMW).
‘A Kippah in the Caribbean’.
Een documentaire over de Sefardische Joden
in Suriname, Curaçao en Aruba. Met een
korte inleiding van Tanja Fraai,
maakster van de documentaire (Lev-JMW)
Virtuele reis door Israël door Frank Meijer
bij Joo-oost Zwolle (Joodse Activiteiten)
Informatie over activiteiten of cursussen:
Joodse Activiteiten [email protected] of
020 5776566 (ma t/m do 9.00 uur -17.00 uur)
Lev [email protected] of 020 577 65 88 (ma t/m
do 9.00 uur -17.00 uur)
Spreekuur ouderenadviseur
Vanaf 2 juni houdt onze ouderenadviseur,
Mireille Oei, iedere donderdagochtend van
10 tot 12 spreekuur in Lev-JMW. U kunt bij
de ouderenadviseur terecht met vragen over
aanpassingen in en aan het huis, vragen over
thuiszorg, alleen oud(er) worden en andere zaken
waar u tegenaan loopt.
September
4
4 t/m 8
7
Conferentie ‘Hoe steviger de roots, hoe
sterker de boom: empowerment van je
Joodse zelf’ (Joodse Activiteiten)
JMW on the Move goes Joods Rome. Op het
programma staat een bezoek aan de Grote
Synagoge van Rome, het Joods museum,
het oude getto dat stamt uit de 16e eeuw en
natuurlijk de vele andere highlights van
Rome (VOL).
Dagtocht naar de Orchideeën Hoeve in
Luttelgeest. Daarna bezoeken wij
het pittoreske stadje Elburg (Lev-JMW)
Ivm de vakantie periode is er vanaf 28 juli tot en
met 25 augustus geen spreekuur.
Meer activiteiten op pagina 41.
38
Benjamin
Service Pakket
Voor €18,50 per jaar kunt u lid worden van het Benjamin Service Pakket. Met dit (gezins)lidmaatschap kunt
u gebruik maken van allerlei aanbiedingen in zorg- en gemaksdiensten, artikelen en cursussen. Het volledige
aanbod kunt u lezen op www.benjaminservicepakket.nl. Naast de algemene diensten hebben wij ook een
aantal ‘Joodse’ diensten zoals ‘JMW à la carte’ en ‘In je nopjes aan de knopjes’.
Informatie bij Lev-JMW / E: [email protected]
T: 020 5776588 van maandag tot en met donderdag van 9.00 tot 17.00
Schoonheidsspecialiste aan huis
De Basisbehandeling Plus bestaat uit:
• Reinigen van de huid
• Onzuiverheden verwijderen
• Borstelmassage
• Vapazone (stoomapparaat)
• Epileren
• Gezichtsmassage
• Verzorgend masker
• Verzorgende crème: dag- of nachtcrème
Niet meer voor een schoonheidsbehandeling
naar een salon maar gewoon lekker thuis in een
comfortabele behandelstoel? Voor een complete
gezichtsverzorging kunt u nu terecht bij de
Schoonheidsspecialiste aan huis. Natuurlijk kunt
u ook terecht voor specifieke huidproblemen en
schoonheidsvragen.
De Basisbehandeling bestaat uit:
• Reinigen van de huid
• Vapazone (stoomapparaat)
• Masker
• Epileren
• Verzorgende crème: dag- of nachtcrème
Schoonheidsspecialiste aan huis: pure verwennerij
en ontspannend.
Prijzen
Basisbehandeling €52 / Basisbehandeling Plus
€76,50 / Ledenprijs Basisbehandeling €46,80 /
Basisbehandeling Plus €60,75
Bel naar Amstelring Ledenservice: 0900 1866
Vermeld erbij dat u lid bent van het Benjamin Service Pakket.
39
Het
Jingles Team
wenst iedereen
een mooie zomer
Ontmoet oude bekenden en maak nieuwe
vrienden. Jingles voor vriendschap of meer
is er voor iedereen met een Joodse achtergrond.
www.jonet.nl/jingles
40
ACTIVITEITENPAGINA
De Boodschappenbus
Elke donderdagochtend rijdt de Boodschappenbus
vanuit Lev naar het Gelderlandplein of Stadshart
Amstelveen. Wilt u mee? Er is plaats voor 8
personen.
Kosten: € 3 per keer te betalen in Lev (graag via de
Pin betalen); voor BSP leden € 2,50.
VRIJWILLIGERS GEZOCHT:
Gastvrouw/heer gezocht
ontmoetingsgroep Heiloo
Een gastheer of een gastvrouw gezocht voor de
sociaal-culturele ontmoetingsgroep Tsafon Heiloo in
Noord Holland. De vrijwilliger zal ook meehelpen bij het
bedenken van het culturele programma en met een paar
administratieve taken.
Opgeven en informatie: T: 020 5776588
E: [email protected]
Voor meer informatie: Shirley Ensel
[email protected] of 020-5776585
Spelletjes middag
met Loek en Lilly
Gastvrouw/heer gezocht
koffieochtend Arnhem
6 en 20 juli, 17 en 31 augustus
Bent u die gastheer of gastvrouw die
makkelijk een praatje maakt, mensen
op hun gemak stelt en moeiteloos
koffie inschenkt voor een groep?
Dan zijn wij op zoek naar u voor een
maandelijkse koffieochtend in
Arnhem. De gastheer/ vrouw zal
ook meehelpen bij het uitvoeren
van een paar administratieve
taken.
Iedere twee weken kunt u deelnemen aan de
spelletjesmiddag van Loek en Lily. Er worden
toernooitjes georganiseerd in rummycub,
backgammon en klaverjassen. De winnaar van de
middag ontvangt een leuk prijsje. Vanaf 13.00 uur.
Entree gratis. Graag van te voren aanmelden.
Lev [email protected] of 020 577 65 88 (ma t/m
Voor meer informatie:
Shirley Ensel
[email protected]
020-5776585
do 9.00 uur -17.00 uur)
Gastvrouw/ heer gezocht
Lev, het nieuwe ontmoetingscentrum
van JMW, is op zoek naar
gastvrouwen/ heren, die het café en
de ontmoetingsruimte gaan bemensen.
Van maandag tot donderdag is het centrum
open voor koffie, thee, een praatje, cursussen,
informatie en advies, hulp bij het opzetten van eigen
activiteiten, soep met broodjes, gezelligheid, lezingen,
films, gespreksgroepen en nog veel meer.
De gastvrouw of gastheer heten de mensen welkom,
serveren de koffie, thee, soep en een broodje en bieden
ondersteuning bij het programma en de activiteiten. Heeft
u belangstelling, dan kunt u informatie krijgen bij:
OPROEP: BLIJF OP
DE HOOGTE!
Is uw e-mailadres onlangs gewijzigd of ontvangt
u geen post van ons omdat uw e-mailadres
niet bij ons bekend is? Geef het aan ons door
via [email protected]! Wij versturen
alle informatie rondom activiteiten, dagtochten,
E: [email protected]
T: 020-5776588
cursussen, films, themabijeenkomsten uitsluitend
per e-mail.
41
AGENDA
De bijeenkomsten zijn voor iedereen met
een Joodse achtergrond en partner.
Amsterdam
Lev-JMW (voorheen 50+)
Lev-JMW: de nieuwe ontmoetingsplek
voor mensen met een Joodse
achtergrond is open van maandag tot
en met donderdag van 10.00 uur tot
16.00 uur.
Heeft u behoefte aan gezelschap of
zin in koffie, soep of een broodje? U
bent van harte welkom.
Heeft u een idee? Deel ze met het Lev
team. Dan kunnen wij samen aan het
werk om het idee te realiseren.
Lev is bereikbaar via lev@
joodswelzijn.nl of 020 5776588
Zomerstilte
Tussen 25 juli 2016 en 5 augustus is
Lev-JMW gesloten.
De cursussen hebben een korte
zomerpauze en het café gedeelte is
gesloten.
8 augustus staan onze deuren weer
wagenwijd voor u open.
Cursussen op Lev-JMW
Handvaardigheid
Iedere maandagochtend om 10.30
uur kunt u samen quilten, borduren,
breien of andere handvaardigheden
uitoefenen onder begeleiding van
een deskundige die al uw vragen kan
beantwoorden en u advies kan geven
op het gebied van handvaardigheid.
Toegang gratis.
Tekenen en schilderen
Maandagmiddag van 13.00 uur –
15.00 uur. Toegang gratis
Meer Bewegen voor Ouderen
Dinsdagochtend om 12.30 uur. €18
per maand.
Joodse Geschiedenis
Dinsdagmiddag om 14.00 uur. €20
per maand. Joodse Geschiedenis
houdt een wat langere zomerstop en
start weer begin september.
Yoga
Woensdagochtend om 11.00 uur door
vakdocent Barbara Duijfjes. €20 per
maand.
Spelletjesmiddag
met Loek en Lilly
Iedere twee weken kunt u deelnemen
aan de spelletjesmiddag van Loek en
Lily. Er worden toernooitjes
georganiseerd in rummycub,
backgammon en klaverjassen.
De winnaar van de middag
ontvangt een leuke prijs. Data
6 en 20 juli, 17 en 31 augustus. Vanaf
13.30 uur. Entree gratis. Graag even
van te voren aanmelden.
Lunch en film
Iedere laatste donderdag van de
maand.
Donderdag 30 juni Fiddler on the
Roof (let op: duur 3 uur) Klassieke
muzikale film gebaseerd op het
Jiddische verhaal Tevye en zijn
dochters
Donderdag 25 augustus ‘A Kippah in
the Caribbean’. Een documentaire over
de Sefardische Joden in Suriname,
Curaçao en Aruba. Met een korte
inleiding van Tanja Fraai, maakster van
de documentaire.
42
Lunch vanaf 12.30 uur de film start
om 14.00 uur. Kosten: Lunch en film
€10, Film €5.
Informatie en opgave: T 020
5776588 E [email protected]
Lunch en lezing juni
Donderdag 16 juni Leo Frijda spreekt
over Joseph Roth en Stefan Zweig.
Twee schrijvers uit het interbellum.
Woensdag 19 oktober Jeff Overste
over het vernieuwde Digitaal Joods
Monument. Kosten: Lunch en lezing €
10, Lezing €5.
Informatie en opgave: T: 020
5776588 E: [email protected]
Museumbezoek
Samen is gezelliger
Samen met anderen een
tentoonstelling of museum bezoeken?
Je wisselt ervaringen uit en drinkt na
afloop samen een kopje koffie.
Aanmelden en informatie bij:
E: [email protected],
T: 020 5776588
De Boodschappenbus
Elke donderdagochtend rijdt de
Boodschappenbus vanuit Lev naar
het Gelderlandplein of Stadshart
Amstelveen. Wilt u mee? Er is plaats
voor 8 personen. Kosten €3 per keer
te betalen in Lev (graag via de Pin
betalen). Voor BSP leden €2,50
Opgeven en informatie:
T: 020 5776588
E: [email protected]
Dagtochten Gaat u mee?
Minibusreizen op 28 juli en 16
augustus naar de Zaanse Schans.
De Zaanse Schans is een levendige
en zeer fraaie woon-werk buurt uit
de 18e en 19e eeuw. Vol houten
molens, schuren, woningen en musea.
Opgetrokken in unieke Zaanse
houtbouw-architectuur en stuk voor
stuk hierheen verplaatst vanaf 1961.
Met een personenbus rijden wij
erheen en drinken gezamenlijk een
kopje koffie met gebak. Daarna kunt u
zelf de Zaanse Schans verkennen.
Kosten: € 12,50
Opgeven en informatie:
T: 020 5776588
E: [email protected]
AGENDA
7 september volle dagtocht naar de
Orchideeën Hoeve in Luttelgeest.
Daarna bezoeken wij het pittoreske
stadje Elburg. Geef u op voordat de
bus vol zit.
Aanmelden bij [email protected] of
020-5776588
Feestdagen en maaltijden in de
eetzaal van Beth Shalom
BBQ
Op 2 augustus houden wij onze
jaarlijkse Barbecue. Iedereen is
welkom. De maaltijd begint om 17.00
uur en vindt plaats in de grote zaal en
in de tuin van Beth Shalom. U kunt u
opgeven tot 28 juli bij Lev-JMW
Kosten: €18,50 leden van het BSP
krijgen € 2,50 korting.
T: 020 5776588
E: [email protected]
Lev-Jmw inloopspreekuur
Vanaf 2 juni houdt onze
ouderenadviseur, Mireille Oei, iedere
donderdagochtend van 10 tot 12
spreekuur in Lev-JMW. U kunt bij de
ouderenadviseur terecht met vragen
over aanpassingen in en aan het huis,
vragen over thuiszorg, alleen oud(er)
worden en andere zaken waar u
tegenaan loopt.
De ouderenadviseur denkt graag met
u mee. Een afspraak maken is niet
nodig. Het inloopspreekuur is gratis.
T: 020 5776588
E: [email protected]
Ivm de vakantie periode is er van
28 juli tot en met 25 augustus geen
spreekuur.
JMW à la carte
Voor zelfstandig wonende ouderen
wordt er iedere dinsdag om 17.00 uur
een heerlijk kosjer driegangen maaltijd
geserveerd in de Goudsmit zaal van
Beth Shalom.
Kosten: € 15; Leden van het BSP
krijgen € 2,50 korting op de maaltijd
Informatie: lev @joodswelzijn.nl of
020-5776588
Apeldoorn
HaMakor -Geen JMW groepBijna iedere derde vrijdag van de
maand. 10.00 uur - 13.00 uur.
Iedereen is welkom. Kosten € 2
Aanmelden: Ritha Groot
T 055 533 68 96 of 06 13468309
E [email protected]
Arnhem
Koffieochtend Arnhem
1 september Eerste bijeenkomst na
de zomerstop. Gezellige ontmoetingen
voor iedereen moet een Joodse
achtergrond en zijn/haar eventuele
partner op de 1e donderdag van de
maand tussen 10.30 uur en 12.30 uur.
Aanmelden: Milli v/d Berg T 0317 424
746
Den Bosch
Heerenveen
Mifgasjiem
14 september eerste bijeenkomst na
de zomerstop (informatie volgt)
U bent iedere 2e woensdag van de
maand van harte welkom en 2 keer
per seizoen op een zondag.
Kosten: €12,50 inclusief koffie en
gebak en een lunch.
Aanmelden: Ro Dalsheim: 06 23 50
20 77 of [email protected]
of Richard Frankfort 0592 39 93 66
[email protected]
Hilversum
Gooise Nesjomme
Bejachad
6 oktober Rosj Ha’sjana
Thema: het Joodse leven in Den
Bosch. Middels een PowerPoint
presentatie wordt u meegenomen
door de geschiedenis van de Joden
in Den Bosch vanaf de middeleeuwen
tot nu.
Tijd 11.00 uur – 13.00 uur. Kosten: €5
Aanmelden: T 073 521 48 05 (Ingrid)
E [email protected] (Koos de Lange)
Breda
Finjan
In juli en augustus geen activiteiten.
14 september we zijn waarschijnlijk
allemaal terug van vakantie en
hebben veel te vertellen, daarom deze
eerste bijeenkomst niets anders dan
‘sjmoezen’. Een heerlijke kop koffie
of thee erbij en we wisselen al onze
zomerse ervaringen uit!
Bijeenkomsten elke 2e woensdag van
de maand.
Tijd 10.00 uur – 12.00 uur
Aanmelden bij: T. van Praagh
T 076 58 73 467 of 06-49 65 27 76
E [email protected]
Haarlem/ Bloemendaal
Tsevet
zondag 3 juli uitstapje
13 september Hanneke Groenteman
(onder voorbehoud)
Bijeenkomsten inloop 19.30 uur.
Aanvang 20.00 uur.
In augustus geen activiteit.
Informatie: Ellen Wambach of Maya
van Leeuwen
T 023 525 20 66 (Ellen) of 0622236539 (Maya)
15 september huiskamerkoffie bij
Tirtsa
25 september excursie sjoel Bussum
met rondleiding, film en lunch
20 oktober Koffie-Nesjomme in St
Joseph
In juli en augustus geen activiteiten.
Bijeenkomsten in principe iedere 3e
donderdag van de maand.
Informatie: Edith Bernards-Baas
T 035 541 47 50 of E edith.
[email protected]
W www.gooisenesjomme.nl
Den Haag
Mitzwe Bar
In juli en augustus zijn er geen
activiteiten.
13 september boekbespreking ‘Judas’
van Amos Oz/Hilde Pach. Gedurende
de winter van 1959 verblijft een gewezen student in een huis in Jeruzalem,
waar hij de geschiedenis van zijn
huisgenoten leert kennen en hij zijn
visie op verraad en op Judas verder
ontwikkelt. Óf: het leven van een
Oostenrijks-Joodse vrouw die tijdens
de Tweede Wereldoorlog trouwt met
een Duitse legerofficier om aan de
Jodenvervolgingen te ontkomen.
Bijeenkomsten normaal elke 2e
dinsdag van de maand.
Let op: na de zomer is de nieuwe
aanvangstijd 13.30 uur – 15.30 uur.
Kosten: €5. Alle bijeenkomsten in
Brasserie Mazzeltov Den Haag.
Informatie en aanmelden bij Aliza of
Mientje
T 070 – 3606504 (Mientje)
E [email protected] (Aliza)
Meer agenda op de volgende pagina.
43
AGENDA
GROEPSPAGINA
Heiloo
Tsafon
7 september 1e bijeenkomst na de
zomerstop (informatie zal volgen)
Bijeenkomsten vanaf 19.30 uur, start
bijeenkomsten 20.00 uur
Informatie: Reina Oudgenoeg
T 072 533 31 27 of
E [email protected]
Rotterdam
Joffie Koffie
20 juli gezellig sjmoezen met elkaar
onder het genot van koffie, thee en
lekkers. Tijd 10.30 uur - 12.30 uur
(kosten €3)
17 augustus film ‘The Farewell Party’
(duur 93 minuten).The Farewell Party
heeft als thema euthanasie binnen
het Jodendom. Ondanks het zware
thema is het een film met veel humor
met een serieuze ondertoon.
We beginnen met koffie en gebak, en
na de film een lunch. Tijd: 11.00 uur 14.30 uur (kosten: €6)
Iedere derde woensdag van de maand.
Locatie: LJG, Mozartlaan 99, ingang
Bachlaan, Rotterdam.
Aanmelden bij: Beppie T 0181 63 74
87 of E [email protected]
Zaandam
Misjpoge aan de Zaan
29 juni sjmoesochtend
28 september gezellig samenzijn
(eventueel programma volgt)
26 oktober sjmoezen met koffie, thee
en lekkers (eventueel programma
volgt). Bijeenkomsten iedere laatste
woensdag van de maand van 10.00
uur tot 12.00 uur.
In juli en augustus geen activiteiten.
Informatie: Erna Houtkooper-Barend
T 06 22 47 31 71 of
E [email protected]
SJOEKERTJES
Informatie over Alfred Blitz
Namens zijn kinderen zoek ik
familie of iemand die iets weet over
Alfred Blitz, geboren in Amsterdam,
op 30 oktober 1926. Alfred is in
1948 naar Israël verhuisd en daar
overleden in 1982. Het gaat over
de periode in Nederland, dus voor
1948. Voor zover bekend is er
verder geen familie.
Gaarne mailen naar: Joannenihom@
bezeqint.net
‘In Memoriam’
De tentoonstelling ‘In Memoriam’
uit 2012 wordt overgebracht
naar het Ghetto Fighters House
in Israël. Om de tentoonstelling
nóg completer te maken, ben ik
opnieuw op zoek naar nog niet
bij mij bekende foto's van joodse
kinderen uit Nederland (geboren
in 1924 of later) die de oorlog niet
hebben overleefd.
Iedereen die nog geen contact met
mij heeft gehad, kan mij bereiken via
[email protected] of per
brief: Aline Pennewaard, Wagenstraat
44, 3441 BM Woerden.
Joodse bridge club
Een gezellig begin van de week,
kom op maandagavond bridgen bij
Nederlands’ enige Joodse bridge
club. Iedereen met een Joodse
achtergrond is van harte welkom.
We spelen op drie niveaus, dus ook
beginners voelen zich bij ons op
hun gemak. Bij voldoende animo
zijn lessen door een gediplomeerde
leraar mogelijk.
Wilt u meer weten, neem dan contact
op met Freddie Salomon telefoon:
06 51992443 of per email: freddie.
[email protected]
Zwolle
JOO-OOST
Programma Joods Cultureel
Kwartier, Amsterdam
28 augustus virtuele reis door
Israël door Frank Meijer. Tijd: 13.30
uur - 16.30 uur. Bijeenkomsten voor
iedereen met een Joodse achtergrond
en hun partner.
Aanmelden: Marion de Klijn E
[email protected] of
Anneke Kopuit E [email protected]
T 0570-517502
Zondag 10 juli, 12.00 uur. Ooggetuige: Ted Musaph in de Studio van
het Nationaal Holocaust Museum.
Elke maand deelt een getuige zijn
of haar herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Ted Musaph zat
eerst ondergedoken in de Hollandsche Schouwburg en overleefde
Bergen-Belsen.
44
Woensdag 27 juli, 15:00 uur. Lezing
The Power of Pictures door Susan
Goodman in het Auditorium van
het JHM. Susan Goodman, senior
curator emerita van het Jewish
Museum in New York vertelt
over de totstandkoming van de
tentoonstelling The Power of
Pictures. Voertaal: Engels
Dinsdag 2 augustus, 17.00 uur.
Lezing Through Soviet Jewish
Eyes door David Shneer in het
Auditorium van het JHM. In zijn
boek Through Soviet Jewish
Eyes: Photography, War, and the
Holocaust neemt David Shneer
het werk van meer dan twintig
joodse Sovjet-fotografen die
allen ooggetuigen waren van de
nazi-genocide tijdens de Tweede
Wereldoorlog onder de loep.
Drie jaar voor de komst van de
Amerikanen in Buchenwald en
Dachau legden deze militaire
fotografen de gruweldaden van de
nazi’s al vast op camera. Voertaal:
Engels.
Donderdag 18 augustus, 20.00
uur. Kaarslichtconcert i.h.k.v.
Grachtenfestival Amsterdam
in de Portugese Synagoge. Alle
ruimte voor klassiek tijdens
het Grachtenfestival, ook in de
Portugese Synagoge. Hou het
programma in de gaten.
Donderdag 25 augustus, 14.00
uur. Ooggetuige: Mirjam Bolle in de
Studio van het Nationaal Holocaust
Museum. Elke maand deelt een
getuige zijn of haar herinneringen
aan de Tweede Wereldoorlog. In
augustus is dit Mirjam Bolle. Zij
was secretaresse voor het Comité
voor Joodse Vluchtelingen en
overleefde door het zogenaamde
'Palestina-transport'
GROEPEN
De groepen zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond.
De Mediene bedienen
JMW gaat het land door voor groepsgesprekken
Is er een ander onderwerp waar jij graag met anderen
over zou willen praten? Dan verdiepen wij ons graag
in dat thema. Wij kijken dan hoe en wanneer we dat
thema in jouw regio kunnen aanbieden.
Woon je in Groningen of Deventer of
in het zuiden van het land en wil je
praten met anderen met een Joodse
achtergrond over zaken die jou bezig
houden?
Als je in gesprek wilt gaan met anderen, neem
dan contact op met ons. Wij proberen de groep te
realiseren, het groepswerkteam ondersteunt en
begeleidt de groep.
JMW organiseert al vele jaren gespreksgroepen,
meestal in Amsterdam. In het najaar willen wij groepen
gaan starten op allerlei plaatsen in Nederland. De
groepswerkers Judith Bruinsma, Hetty van Emden
en Roos van den Berg gaan graag de Mediene in om
gesprekken rondom aspecten van Joodse identiteit te
begeleiden.
Voor meer informatie, vragen en meedenken:
020-5776566 of [email protected]
Is een gespreksgroep iets voor mij?
Vraag je je af of een gespreksgroep iets voor jou is?
Het is voor mensen vaak heel prettig om zaken met
elkaar te delen in een veilige (Joodse) omgeving.
Mensen vinden het fijn om herkenning te vinden bij de
ander en erkenning voor de eigen situatie. We horen
van mensen dat hun ervaring in een gespreksgroep
waardevol is omdat ze van anderen horen dat ze niet
de enige zijn die bepaalde thema’s zo ervaren.
Onderwerpen voor gesprekken kunnen zijn:
• Ik ben van na de oorlog en ik heb daar nog steeds
last van (naoorlogse generatie)
• Ik heb Joodse roots, maar vind het ingewikkeld om
het Jodendom een plaats te geven in mijn leven
(Joodse identiteit)
• Van het Jodendom weet ik zo weinig, ik wil graag
meer leren (eendaagse cursus Jodendom in
vogelvlucht)
• Tijdens de oorlog was ik een kind, maar ik heb nooit
kind kunnen zijn (kind in de oorlog)
• 3G (derde generatie): nieuwsgierig naar hoe de
geschiedenis van mijn familie mij heeft gemaakt tot
wie ik ben (Derde generatie)
• Creatief schrijven met een Joods randje’
(Schrijfgroep). Als praten niet persé iets is waar je
van houdt, kun je je aansluiten bij onze schrijfgroep
in Amsterdam
Gesprekgroep naoorlogse generatie in Arnhem
start september 2016
In september start in Arnhem op zondagen
een gespreksgroep met als thema ‘naoorlogse
generatie’. Woon je in de buurt van Arnhem en heb
je interesse om deel te nemen, neem dan contact
op met Roos van de Berg, groepswerkcoördinator.
Data: 11 en 25 september, 9 en 23
oktober en 6 november
Kosten: €50
Informatie bij Roos van de Berg [email protected] of 020 -5776566
45
COLOFON
JMW BUREAUS
Bureau Amsterdam
Spreekuur maandag t/m vrijdag 09.30-12.00 uur
en woensdagavond op afspraak
Tel. 020 577 65 77
e-mail [email protected]
Bureau Arnhem
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 09.30-11.30 uur
Tel. 026 445 12 89
e-mail [email protected]
Bureau Den Haag
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 14.00 -15.30 uur
Tel. 070 355 56 72
e-mail [email protected]
De Benjamin wordt uitgegeven door JMW
(Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per
jaar in een oplage van 9.000 exemplaren. Het blad wordt
op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende
abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de
Benjamin indien minimaal €25 (meer is welkom) per
jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door
gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin,
of door registratie op de website www.debenjamin.info.
Wilt u de Benjamin steunen, dan kunt u een donatie
overmaken op rekening NL15INGB0000204420
ten name van Stichting JMW Bijdragen & Fondsen,
Amsterdam.
Het volgende nummer 105 verschijnt
19 september 2016.
Bureau Eindhoven
Benjamin redactie
Hoofdredacteur: Michel Kotek
Redactie: Karien Anstadt, Ferry Biedermann,
Marianne Fuchs, Esther Scholtens, Jolan Toff,
Barbara Tanenbaum, Wouter van der Schaaf,
Lea van Coeverden, Patrick Sternfeld.
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 09.30 -11.30 uur
Tel. 040 243 45 45
e-mail [email protected]
Bureau Enschede
Uitsluitend bereikbaar via kantoor Amsterdam
Tel. 020-5776577
e-mail [email protected]
Redactieadres JMW
De Lairessestraat 145-147
1075 HJ Amsterdam
tel 020 577 65 18 (redactie)
tel 020 577 6566 (abonnementadministratie)
E-mail: [email protected]
www.debenjamin.info
Bureau Friesland, Groningen, Drenthe
Uitsluitend telefonisch bereikbaar
via kantoor Amsterdam.
Tel. 020 5776577
e-mail [email protected]
Vormgeving
Luna 3, Utrecht
Bureau Rotterdam
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 14.00-15.30 uur
Tel. 010 466 86 66
e-mail [email protected]
Druk
Hega Offset, Rijswijk
Foto voorpagina
Felix Rottenberg, foto: Patrick Sternfeld
Bezoek onze website
www.joodswelzijn.nl
Voor een volledig en actueel overzicht van de
openingstijden, diensten en activiteiten!
Sluitingsdatum voor het aanleveren
van kopij voor het volgende nummer:
28 juli 2016
46
e
d
n
a
v
e
i
t
c
De reda
n
e
e
u
t
s
n
e
w
Benjamin
!
e
o
t
r
e
m
o
z
mooie
Antwoordbon 104
naam
voorletter(s)
voornaam
adres
postcode
woonplaats
telefoon vast
telefoon mobiel
e-mail
geboortedatum
nationaliteit
man
vrouw
Ik heb wel/geen Joodse achtergrond (*doorhalen wat niet van toepassing is)
(indien van toepassing)
naam partner
voorletter(s)
voornaam
geboortedatum
man
vrouw
nationaliteit
wel
geen Joodse achtergrond
Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin.
Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin.
Ik wil graag lid worden van het Benjamin Service Pakket.
Ik wil meer informatie over:
Ik wil deelnemen aan één van de volgende groepen:
Gespreksgroep rouwverwerking
50+ en alleen
Kind in de oorlog
Joodse cultuur in één dag
Kind van een Joodse vader
Jongere tweede generatie
Mozaïek van je leven
Maak het hokje van uw keuze zwart
Uw persoonlijke gegevens worden conform
de wet op de privacy behandeld.
Deze bon zenden naar:
datum
JMW – Benjamin abonnementenadministratie
DE LAIRESSESTRAAT 145-147
1075 HJ AMSTERDAM
handtekening
47
Hoe steviger de roots,
hoe sterker de boom
EMPOWERMENT
VAN JE JOODSE ZELF
Conferentie
zondag 4 september 2016
van 10.00 – 17.00 uur
Locatie:
Amsterdam Centrum,
adres ontvang je na aanmelding
Aanmelden en info
via T 020 577 65 66
E [email protected]
Kosten €25,(inclusief koffie, thee & lunch)
10.00 Inloop
10.30 Welkomstwoord
Sprekers
Micha de Winter (UU),
Hoogleraar pedagogiek:
over invloed van opvoeding
& gedrag en wat je hier zelf
aan kunt doen.
Jair Stranders, filosoof,
theatermaker en initiator
Theater na de Dam: hoe hij
zijn eigen Joodse identiteit
vormgeeft en versterkt.
Lunch
workshops
• Debatingtechnieken Het
juiste argument op ’t
goede moment
• RET Je raakt niet van
streek door wat er
gebeurt, maar hoe je er
mee omgaat
• Vechtkunst Fysiek je
eigen grenzen verkennen
Plenaire afsluiting
16.45 Borrel
Zie www.joodseactiviteiten.nl/empowerment
Voor iedereen met een Joodse achtergrond
www.joodseactiviteiten.nl