Voor elke jood is de staat Israël van betekenis Joden tonen van

Sneinspetiele
11
29 mei 2010
i Wereldwijd zijn er zo’n 13 à 14 miljoen joden. Ruim vijf
miljoen van hen woont in de Verenigde Staten, vijf miljoen
in Israël en anderhalf miljoen in Europa.
Maurice Swirc: ,,Ik heb
geprobeerd voelbaar te
maken hoe de joodse
identiteit werkt in het leven
van mensen.” Foto: Tjerk de Reus
ging. Bij joodse winkels worden
de ruiten ingeslagen. Het is een
pijnlijke werkelijkheid.”
Israël
De staat Israël en de publieke opinie over de Israëlische politiek
lijken een voor de hand liggend
gespreksonderwerp. Maar Swirc
is terughoudend. ,,Ik voel weinig
behoefte me in discussies te bege-
Joden tonen van
oudsher een grote
loyaliteit jegens de
wettige overheid
te ontdekken in de ervaring van
het jood-zijn in de verschillende
landen? ,,In diverse landen kwam
ik een soort loyaliteitskwestie tegen. In Marokko was dat heel duidelijk, maar ook in bijvoorbeeld
Oostenrijk. Het draait hierom:
hoe verhoudt de joodse gemeenschap zich tot de overheid? Joden
tonen van oudsher een grote loyaliteit jegens de wettige overheid.
Van die overheid verwachten ze
veiligheid en bescherming. Maar
vaak genoeg ligt de relatie met
de overheid complex. Onder het
bewind van Hassan II in Marokko hadden joden het moeilijk.
Sowieso is het veelzeggend dat
vrijwel alle joden in de decennia
na de oorlog uit Marokko verdwenen zijn. Vervolgens tekenen
zich twee lijnen af. Joden houden
er belang bij dat ze goede relaties
hebben met de machthebbers,
ook als die hen minder gunstig
gezind zijn. Tegelijk is er behoefte om hardop te zeggen dat
er onderdrukking plaatsvindt en
dat het verleden minder gunstig
is dan de autoriteiten graag voorspiegelen.”
In Marokko ontmoette Swirc
twee mannen die deze tegenstelling in eigen persoon belichamen: Serge Berdugo en Abraham
Serfaty. De eerste is sinds de jaren
tachtig president van de joodse
Voor elke
jood is de staat
Israël van
betekenis
gemeenschap in Marokko. Hij
was onder het bewind van Hassan
II minister van Toerisme. ,,Berdugo onderhoudt graag goede
relaties met de autoriteiten. Maar
dan moet je soms ook slikken en
zwijgen over onrecht. Serfaty is
zijn tegenpool. Hij groeide uit tot
de beroemdste dissident tijdens
het dictatoriale bewind van Hassan II en uitte als zodanig openlijk
kritiek op het repressieve regime.
Als gevolg daarvan werd hij jarenlang opgesloten in de gevangenis, gemarteld en uiteindelijk het
land uitgezet. Toen Hassan II in
1999 overleed en Mohammed VI
koning van Marokko werd, mocht
hij terugkeren.”
Dergelijke spanningen trof
Swirc ook elders aan. ,,Het is typerend voor de situatie waarin
joden zich vaak bevinden. Ze hebben een plek in een samenleving,
maar geen garanties. Als het regime van kleur verschiet of als er
sociale en politieke spanningen
ontstaan, kan hun positie snel
verslechteren. Dat is geen hersenschim: joden hebben met het
ontstaan van dergelijke situaties
helaas veel ervaring. De spanningen rond de staat Israël versterken deze problematiek. Als de
publieke opinie zich tegen Israël
keert, zijn er wereldwijd incidenten: brandstichting, geweldple-
ven waarin scherpslijperij de boventoon voert. Als ik op een feestje ben en ik raak in gesprek met
mensen over mijn boek, merk ik
vaak dat ze me proberen te peilen:
jij keurt de politiek van Israël toch
ook wel af? Op zo’n moment voel
ik weerzin tegen de dwang van
de publieke opinie. Ik heb moeite
met extreme meningen over Israël die geregeld de kop opsteken.
Toen Frankrijk in de jaren negentig atoomproeven deed in de Pacific, riep men toch ook niet: heeft
Frankrijk wel bestaansrecht? De
discussie over Israël krijgt soms
extreme trekken en daar neem
ik afstand van. Maar ik onderken
ten volle dat het conflict dat zich
nu al jaren voortsleept, buitengewoon complex is.”
Swirc praat liever over de mensen die hij overal op de wereld
ontmoette en die de hedendaagse diaspora vertegenwoordigen.
Daar zit zijn passie. Het raakte
ook zijn eigen geschiedenis, vooral toen hij enkele weken in Polen
verbleef. Dat bezoek was beladen
met emoties, vertelt hij. ,,Toen ik
erheen ging realiseerde ik me dat
ik als eerste van mijn familie na
de oorlog voet zou zetten op Poolse bodem. Mijn grootouders ko-
men ervandaan en onder anderen
mijn opa werd tijdens de oorlog
vermoord in Auschwitz. In mijn
familie geldt Polen als het ‘donkerste van het donkerste’. Het is
een achtergrond die altijd aanwezig is, maar niemand had er ooit
een bezoek gebracht.”
Kort na zijn aankomst in Polen
voelde Swirc boosheid en afkeer.
,,Ik zag welvaart om me heen,
winkelende mensen. Ik raakte
geërgerd door de banale nieuwe
welvaart die is gebouwd op de
brokstukken van de vernietigde
joodse gemeenschap. De massamoord op de joden leek verwijderd uit het collectieve geheugen.
Maar naarmate de tijd vorderde,
verminderde die woede. Ik kan
dat ook niet helemaal verklaren,
maar ik zag natuurlijk ook in
dat je de mensen die nu Polen
bevolken niet zomaar kunt aanspreken op het lot van de joden
tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Voor mijzelf had dit bezoek iets
louterends, hoewel ik tijdens de
vele gesprekken die ik er voerde
geconfronteerd werd met de pijn
van het verleden, die nog altijd
doorwerkt.”
Minderheden
Algemene conclusies laten zich
moeilijk verbinden met de veelkleurigheid die Swirc in zijn boek
ten tonele voert: journalisten in
Polen, zeelieden uit Vladivostok,
cowboys in Argentinië en lobbyisten in Marokko. Toch zijn
er dieperliggende inzichten, die
verscherpt werden dankzij dit
bijzondere schrijfproject. ,,Joden
vormen vaak een minderheid.
Maar zij niet alleen. Het is cruciaal
hoe landen omgaan met hun minderheden. Ik ben geneigd te zeggen: je kunt het beschavingspeil
en de humaniteit van een land
mede afmeten aan de omgang
met de minderheden. Dat maakt
mij waakzaam. Als ik lees of hoor
spreken over ‘de echte Nederlander’, ben ik op mijn qui-vive.”
i Altijd mazzel. Een wereldreis langs
joodse gemeenschappen. Maurice
Swirc. Boom, 24,90 euro