Rechtspositie huishoudelijk werkers - Visie FNV

Omslag Visie soc.Partners_Opmaak 1 12/20/13 10:00 AM Pagina 1
RECHTSPOSITIE HUISHOUDELIJK
WERKERS
VISIE FNV-OSB EN DE RATIFICATIE VAN ILO-VERDRAG 189
www.fnv.nl
VISIEDOCUMENT VAN 18 DECEMBER 2013
Omslag Visie soc.Partners_Opmaak 1 12/20/13 10:00 AM Pagina 2
SAMENSTELLING FNV-OSB WERKGROEP HUISHOUDELIJK WERK
AbvaKabo FNV (Wim van der Hoorn, Jessica van Ruitenburg)
Eva Cremers, arbeidsrechtjurist en zelfstandig onderzoeker te Leiden
FNV (Catelene Passchier, Els Bos)
FNV Bondgenoten (Jet Linssen, Chris de Visser)
Ondernemersorganisatie Schoonmaak- en Bedrijfsdiensten (OSB), (Jan Kersten)
Sarah van Walsum, hoogleraar migratierecht en familiebanden VU Amsterdam
COLOFON
Uitgave Stichting FNV pers
Productie FNV Marketing en Communicatie
Eindredactie FNV Bondgenoten
Vormgeving BTM
Opmaak Paula Aelberts
INHOUD
INLEIDING EN SAMENVATTING
2
HOOFDSTUK 1
4
RECHTSPOSITIE HUISHOUDELIJK WERKERS IN NEDERLAND ANNO 2013
HOOFDSTUK 2
12
RECHTSPOSITIE HUISHOUDELIJK WERKERS IN HET BUITENLAND
HOOFDSTUK 3
14
BETER GEREGELD: CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
BIJLAGE I
17
DOORREKENINGEN DIVERSE OPLOSSINGSVARIANTEN
BIJLAGE II
26
HOE IS HUISHOUDELIJK WERK IN HET BUITENLAND GEREGELD?
BIJLAGE III
QUESTIONNAIRE OVER HUISHOUDELIJKE DIENSTVERLENING EN THUISZORG IN
ANDERE EU LANDEN
VRAGENLIJST
32
32
36
1
INLEIDING EN SAMENVATTING
Met het oog op de ratiﬁcatie van ILO-verdrag 189 door Nederland en de wens om de rechtspositie van huishoudelijk
werkers in Nederland te verbeteren, is vanuit de FNV in november 2012 de FNV-OSB Werkgroep Huishoudelijke Werk
ingesteld (verder genoemd als de werkgroep). Deze werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de FNV, Ondernemersorganisatie Schoonmaak- en Bedrijfsdiensten (OSB) en extern deskundigen. De werkgroep heeft als doel een concrete bijdrage te leveren aan verbetering van de regelgeving en de organisatie van huishoudelijke en persoonlijke
dienstverlening in Nederland.
Met de instelling van deze werkgroep bouwen FNV en OSB voort op tal van activiteiten die in de afgelopen jaren in gang
zijn gezet zijn om de positie van huishoudelijk werkers te verbeteren. Deze activiteiten hebben ondermeer geresulteerd
in een toenemende aandacht vanuit de politiek om alternatieven te ontwikkelen voor de Regeling Dienstverlening aan
huis. De instelling van de Commissie Dienstverlening aan huis (Commissie Kalsbeek) door het huidige kabinet in mei
2013 is hieruit voortgekomen.
De Werkgroep Huishoudelijk Werk heeft vanaf november 2012 onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden voor het verbeteren van de positie van huishoudelijk werkers, hun werkgevers en de praktische uitvoering van verbeterde regelgeving. In dit Visiedocument doet de werkgroep hiervan verslag en worden conclusies getrokken over de wijze waarop en
de voorwaarden waaronder ratiﬁcatie van ILO-verdrag 189 door Nederland mogelijk is.
In Hoofdstuk 1 is de huidige rechtspositie van huishoudelijk werkers in Nederland uiteengezet. Dat betekent dat de
consequenties van de Regeling Dienstverlening aan Huis voor verschillende groepen werknemers is toegelicht. De
betekenis van deze regeling is bezien in de verhouding tot diverse internationale verplichtingen en de kritiek van internationale toezichthoudende instanties op deze positie. Voorts zijn ontwikkelingen besproken die relevant zijn voor de
markt voor de huishoudelijke dienstverlening en voor een herziening van de regelgeving die thans van toepassing is op
de personen die daar werkzaam zijn. Dit deel is afgesloten met een weergave van het huidige werknemer- en werkgeverschap in de huishoudelijke dienstverlening. Daar zijn praktische problemen gesignaleerd die in het kader van een
nieuwe regeling om een oplossing vragen, waaronder vragen rond de uitvoering van de sociale zekerheid. Ook gaat de
aandacht uit naar verbetering van de mogelijkheden voor collectieve belangenbehartiging.
Hoofdstuk 2 gaat in op de rechtspositie van huishoudelijk werkers in het buitenland. Vanuit de werkgroep is de positie
van huishoudelijk werkers in het buitenland onderzocht aan de hand van een literatuurstudie. Daarnaast is een uitgebreide vragenlijst over huishoudelijke dienstverlening en thuiszorg uitgezet bij informanten van meerdere EU-lidstaten.
In hoofdstuk 2 wordt kort verslag gedaan van de resultaten van deze beide onderzoeken. De onderzoeksverslagen zijn
als bijlage bij dit visiedocument opgenomen.
De resultaten van de literatuurstudie zijn voor de werkgroep het vertrekpunt geweest bij het verstrekken van de
opdracht aan SEOR om varianten van regelingen voor huishoudelijk werk door te rekenen. De resultaten van het onderzoek naar huishoudelijke dienstverlening en thuiszorg in andere EU-lidstaten via de vragenlijsten waren veel later
bekend en konden niet in de opdracht aan SEOR worden betrokken. De bevindingen dienen binnen dit document vooral
als extra achtergrondinformatie en maken nieuwe trends zichtbaar.
In mei 2013 heeft de werkgroep een opdracht verstrekt aan SEOR (Erasmus Universiteit Rotterdam) om een aantal varianten van regelingen voor huishoudelijke dienstverlening door te rekenen. Dit als alternatief voor de Regeling Dienstverlening aan Huis. Onderzoekers van SEOR hebben kansen en mogelijkheden van een dienstencheque, een ﬁscale
2
regeling en duale varianten verkend en doorgerekend. Dit onderzoek is begeleid door leden van de werkgroep. Deze
begeleidingsgroep heeft de voor het rapport noodzakelijke input geleverd over de rechtspositie van de verschillende
soorten werknemers die huishoudelijk werk verrichten. Die informatie betrof de positie van alfahulpen, pgb-zorgverleners en de particuliere huishoudelijke hulpen en de betekenis van de Regeling Dienstverlening aan Huis voor deze werknemers. Deze sociaalrechtelijke informatie is door de onderzoekers verwerkt in het rapport. Het SEOR-rapport bevat
tevens belangrijke informatie over de sterke en zwakke punten van het Belgische systeem van de dienstencheque en
van het Zweedse systeem dat voorziet in ﬁscale aftrek voor de afnemers van huishoudelijke diensten. De mogelijkheden
van de beide systemen zijn vervolgens onderzocht en doorgerekend voor de Nederlandse markt van de huishoudelijke
en persoonlijke dienstverlening. Hetzelfde is gebeurd met duale varianten, waarbij dienstencheque en ﬁscale aftrek
worden gecombineerd. Verschillende eﬀecten van de te onderscheiden varianten zijn in het rapport geanalyseerd en de
baten en lasten voor de overheid zijn daarbij betrokken.
Op bijeenkomsten van de Werkgroep Huishoudelijk Werk met de onderzoekers van SEOR zijn de tussentijdse onderzoeksrapportages doorgesproken. Daarbij is veel aandacht besteed aan de consequenties voor de te onderscheiden
groepen huishoudelijk werkers. Aldus zijn de belangrijkste conclusies uit het SEOR-rapport getrokken in samenspraak
tussen leden van de werkgroep en de onderzoekers.
In bijlage 1 is de samenvatting van het rapport ‘Doorrekening varianten huishoudelijk werk’ integraal weergegeven
omdat hiermee een goed inzicht wordt verschaft van de onderzoeksresultaten en daarmee van mogelijke alternatieven
voor de Regeling Dienstverlening aan Huis.
In Hoofdstuk 3 trekt de Werkgroep Huishoudelijk Werk conclusies met het oog op de ratiﬁcatie van ILO-verdrag 189 door
Nederland, voor de daarvoor noodzakelijke verbetering van de positie van huishoudelijk werkers en hun werkgevers en
voor de praktische uitvoering van verbeterde regelgeving. Ook benoemt de werkgroep in dit hoofdstuk de randvoorwaarden voor verbetering van de regelgeving en de uitvoering daarvan in de Nederlandse situatie.
3
HOOFDSTUK 1
RECHTSPOSITIE HUISHOUDELIJK WERKERS IN NEDERLAND ANNO 2013
In Nederland werken naar schatting 150.000 huishoudelijk werkers en daarnaast nog 80.000 alfahulpen, 50.000 pgbzorgverleners en 10.000 gastouders onder de Regeling Dienstverlening aan Huis.1 Sinds 2007 kent Nederland deze
regeling voor het bepalen van de rechtspositie van werknemers die bij een particuliere werkgever aan huis werken. De
Regeling Dienstverlening aan Huis bestaat uit een aantal bepalingen uit het arbeidsrecht, het sociale zekerheidsrecht en
de ﬁscale wetgeving die huishoudelijk werkers in een uitzonderingspositie plaatsen. De regeling is van toepassing op
personen die hooguit drie dagen per week bij dezelfde particulier werken. Voor 2007 gold een vrijwel gelijke regeling
voor werknemers die op hooguit twee dagen per week bij dezelfde particulier aan huis werkzaam waren.
In 2012 onderzocht de FNV of de Regeling Dienstverlening aan Huis wordt nageleefd. Ongeveer 40% van de particuliere
huishoudens betaalt en behandelt de huishoudelijk werker naar eigen zeggen volgens de regels en 60% doet dat niet, of
gedeeltelijk.2
Medewerkers in de thuiszorg vallen ook onder deze regeling als zij niet in loondienst zijn bij een thuiszorginstelling. Alfahulpen zijn hiervan het bekendste voorbeeld. Gemeenten besteden de thuiszorg aan, zorginstellingen bieden de zorg
voor een bepaald bedrag en na aanbesteding blijkt dat de zorg niet volgens de eerder geldende, reguliere arbeidsvoorwaarden geleverd kan worden. De thuiszorgmedewerkers worden dan lager ingeschaald of ze kunnen hun werk houden
als ze uit dienst gaan en zich vervolgens als alfahulp opnieuw melden. Alfahulpen vallen onder dezelfde regeling als
huishoudelijk werkers. Alfahulpen worden geacht in dienst te zijn van de zorgvrager en daarom wordt de Regeling
Dienstverlening aan Huis op hen toegepast. Hierbij past wel de kanttekening dat herhaaldelijk de vraag opkomt of hier
geen sprake is van een schijnconstructie. Thuiszorginstellingen (of andere bemiddelingsinstanties) vervullen doorgaans
zo veel werkgeverstaken dat zij en niet de zorgvrager moeten worden aangemerkt als werkgever. Inmiddels is in hoger
beroep arrest gewezen. Uit het arrest blijkt dat in deze kwestie sprake is van een arbeidsovereenkomst tussen de alfahulp en de thuiszorginstelling, en dus niet tussen de alfahulp en de cliënt. In het arrest werd er tevens op gewezen dat
de Regeling Dienstverlening aan huis slechts bedoeld is voor een afspraak tussen een alfahulp/huishoudelijk werker en
een particulier. En dus niet voor afspraken waar een thuiszorginstelling of bemiddelingsbureau tussen zit.3
Verder zijn er nog de pgb-zorgverleners, een categorie werkers die betaald wordt vanuit een persoonsgebonden budget
(pgb). Ook zij vallen voor wat hun rechtspositie betreft onder de Regeling Dienstverlening aan Huis als zij hooguit drie
dagen bij een particuliere werkgever in huis werken. Dat kan eveneens gelden voor gastouders, alhoewel zij het gastouderschap doorgaans aan eigen huis vervullen.
Regeling dienstveRlening aan huis
De regelgeving is bedoeld voor wie werk aan huis wil laten verrichten en daarvoor iemand voor hooguit drie dagen per
week inschakelt. De particulier is de werkgever en tussen deze werkgever en de huishoudelijk werker bestaat een
arbeidsovereenkomst.
1
2
3
4
Het gaat om schattingen. Deze raming van het aantal huishoudelijk werkers is gebaseerd op gegevens van de Loonwijzer in combinatie
met CBS-cijfers over de beroepsbevolking (Schimmenspel, uitgave van FNV Bondgenoten in samenwerking met ABVAKABO FNV, oktober
2012, p. 18); de ramingen van de aantallen pgb-zorgverleners en gastouders zijn in juni 2011 genoemd door de Minister van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid (Kamerstukken II 2010/11, 29 544, nr. 334, p. 12); de minister schatte het aantal alfahulpen op 60.000 en in
Schimmenspel (p. 36) is het aantal op 80.000 geschat.
Positie huishoudelijke hulp en alphahulp, regelgeving huishoudelijke hulp, Onderzoek naar de bekendheid met de regelgeving, de naleving hiervan en intentie daartoe, uitgevoerd door bureau ADV MR in opdracht van de FNV, FNV September 2012, p.4.
http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:GHARL:2013:8304&keyword=alphahulp.
De werkgever moet ten minste het minimumloon betalen, bij ziekte hoeft de werkgever slechts zes weken loon te
betalen en de huishoudelijk werkers hebben recht op vier weken doorbetaalde vakantie. Als de particuliere werkgever
zelf op vakantie is, dan hoort het loon gewoon doorbetaald te worden.
In de regelgeving wordt de huishoudelijk werker in een uitzonderingspositie geplaatst. Er geldt geen uitkering bij werkloosheid, geen uitkering in geval van ziekte die langer duurt dan zes weken en er is geen enkel vangnet als er sprake is
van arbeidsongeschiktheid. Ontslag is mogelijk zonder vergunning van het UWV. De huishoudelijk werker heeft ook geen
recht op de inkomensaankelijke werkgeversbijdrage voor de Zorgverzekeringswet en kan evenmin aanspraak maken op
een pensioenvoorziening.
De particuliere werkgever heeft niet de plicht loonbelasting in te houden en doet geen aangifte bij de Belastingdienst.
De werknemer is wel verplicht aangifte te doen van de inkomsten. De werknemer heeft de mogelijkheid zich vrijwillig te
verzekeren voor de werknemersverzekeringen maar draagt daarvan alle kosten en heeft ook alle administratieve verplichtingen. Van deze mogelijkheid wordt bijna geen gebruik gemaakt.
Toepassing van de Regeling Dienstverlening aan Huis betekent voor de huishoudelijk werkers minder rechtsbescherming. Voor de particuliere werkgever betekent de regeling daarentegen dat de hulp goedkoper kan worden ingeschakeld
en met weinig administratieve lasten. De regeling heeft ook nadelen voor de particuliere werkgever, zo is er geen vervanging bij ziekte van de huishoudelijk werker.
www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/arbeidsovereenkomst-en-cao/dienstverlening-aan-huis
Relatie met ilo-veRdRag 189
In 2011 stelde de ILO over de positie van huishoudelijk werkers Verdrag 189 vast. Ook Nederland stemde in. De tekst is
te vinden via de link www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C189
In het verdrag wordt aangedrongen op overleg door de lidstaten met sociale partners zodat de positie van huishoudelijk
werkers goed in beeld kan worden gebracht, en overleg kan worden gevoerd over lacunes en mogelijke verbeteringen.
Nederland was lange tijd niet genegen tot ratiﬁcatie. De kaarten lijken nu anders te liggen. Ter verbetering van de
kwaliteit van de arbeid is de ratiﬁcatie van ILO-verdrag 189 en de verbetering van de positie van huishoudelijk werkers
in december 2012 weer geagendeerd.
Naast de verplichting om een goed overleg met sociale partners op te starten, spreekt het verdrag zich uit voor een rechtspositie die ook voor wat sociale zekerheid betreft, niet minder gunstig is dan die van andere werknemers – zie artikel 14 van
het verdrag. Om deze reden kan al gesteld worden dat de Regeling Dienstverlening aan Huis voor huishoudelijk werkers
discussie oproept. De uitsluiting van de werknemersverzekeringen is een beletsel om ILO-verdrag 189 te ratiﬁceren.
In juni 2013 bleken op zitting 102 van de ILO Conferentie tien lidstaten ILO-verdrag 189 te hebben geratiﬁceerd. De volgende zeven lidstaten stonden al als zodanig geregistreerd bij de ILO: Uruguay, Philippijnen, Mauritius, Italië, Nicaragua,
Paraguay en Bolivia en daarnaast was op dat moment het nationale ratiﬁcatieproces van Colombia, Duitsland en Zuid-Afrika
afgerond en moest de registratie bij de ILO nog plaatsvinden. De EU-lidstaten België en Ierland bleken toen dicht tegen
ratiﬁcatie aan te zitten. Ook andere staten waren bezig hun wetgeving zodanig aan te passen dat ratiﬁcatie mogelijk is.
Inmiddels staat in september 2013 het aantal ratiﬁcaties op dertien omdat ook Guyana, Equador en de Dominicaanse
Republiek het verdrag hebben geratiﬁceerd.
Voor nadere informatie kan worden verwezen naar de links: www.ituc-csi.org/ituc-s-12-by-12-campaign-keeps-up?lang=en
www.ilo.org/ilc/ILCSessions/102/media-centre/news/WCMS_216315/lang--en/index.htm
5
Relatie met andeRe inteRnationale veRplichtingen
De uitzonderingspositie van huishoudelijk werkers staat niet alleen onder druk van de verplichtingen die voortvloeien
uit ILO-verdrag 189. Aan de orde is ook de vraag of de Regeling Dienstverlening aan Huis in strijd is met het recht van de
Europese Unie. De regeling geldt in hoofdzaak voor vrouwelijke werknemers omdat de groep huishoudelijk werkers
vooral uit vrouwen bestaat. Er is sprake van indirecte discriminatie omdat vooral vrouwen door de regeling worden
getroﬀen. De EU-regelgeving staat indirecte discriminatie niet toe tenzij hiervoor een objectieve rechtvaardigingsgrond
bestaat. In relevante literatuur is aangetoond dat de Regeling Dienstverlening aan Huis deze objectieve rechtvaardigingstoets niet doorstaat.4 Van overheidswege is veelvuldig beargumenteerd dat het inkomen uit huishoudelijk werk een
bescheiden aanvulling is op een gezinsinkomen en dat werknemersbescherming daarom achterwege kan blijven. Dit
argument komt voort uit een kostwinnersdenken en is zo evident discriminerend dat dit nooit als rechtvaardigingsgrond
kan worden geaccepteerd. Bovendien wordt hiermee miskend dat steeds meer vrouwen ﬁnancieel aankelijk zijn van
het inkomen dat ze verdienen met dienstverlening aan huis.
In aanvulling op de hier aangehaalde literatuur waarin is aangevoerd dat geen objectieve rechtvaardiging bestaat voor
de uitsluiting van de socialezekerheidswetgeving, kan nog worden gewezen op het in november 2012 gewezen arrest
Elbal Moreno van het Hof van Justitie van de EU (zaak C-385/11). In dit arrest heeft het Hof een Spaanse regeling
getoetst aan richtlijn 79/7/EEG inzake de gelijke behandeling van mannen en vrouwen bij de wettelijke sociale zekerheid. De benadeling van deeltijdwerkers - hoofdzakelijk vrouwen - werd in strijd geacht met de richtlijn. Het argument
van de Spaanse overheid dat met het stellen van extra eisen een doelstelling van sociaal beleid werd nagestreefd en dat
de regeling daarom gerechtvaardigd zou zijn, werd door het Hof van de hand gewezen. Het Hof spreekt in dit arrest in
het geheel niet over de ruime beoordelingsmarge die de lidstaten zou toekomen inzake het voeren van sociaal beleid. In
arresten uit 1995 heeft het Hof dat wel gedaan en de Nederlandse overheid gebruikt die arresten herhaaldelijk als
rechtvaardiging voor de uitsluiting van deeltijd huishoudelijk werkers van de sociale zekerheid. De redenering van het
Hof in Elbal Moreno maakt extra duidelijk dat Nederland dit argument niet kan blijven gebruiken en dat de uitsluiting niet
gerechtvaardigd is.
Toezichthoudende organen bij andere internationale verdragen hebben zich kritisch uitgelaten over de regeling, omdat
deze een speciﬁeke groep werknemers uitsluit van cruciale werknemersvoorzieningen. Het betreft:
• cedaw vanwege strijd met het vn-vrouwenverdrag
In februari 2010 heeft CEDAW, Committee on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Woman, Nederland
ernstig gekapitteld over de slechte rechtsbescherming van het deeltijd huishoudelijk personeel. CEDAW heeft geconcludeerd dat Nederland op dit punt in strijd handelt met het VN-vrouwenverdrag en heeft dringend aanbevolen het deeltijd
huishoudelijk en verzorgend personeel volledige rechtsbescherming toe te kennen.5
• het esocul comité
Het Comité voor Economische en Sociale Rechten dat toezicht houdt op de naleving van het Internationaal Verdrag
inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (Esocul) heeft zich op 19 november 2010 uitgesproken over de uitzonderingspositie van het deeltijd huishoudelijk en verzorgend personeel. In het rapport over de naleving van het
4
5
6
Leontine Bijleveld & Eva Cremers, ‘Een baan als alle andere?! De rechtspositie van deeltijd huishoudelijk personeel’, Leiden: Vereniging
voor Vrouw en Recht Clara Wichmann 2010 (www.vrouwenrecht.nl), p. 158 - 181; E. Cremers-Hartman, ‘De (deeltijd) huishoudelijk
werker en de particuliere zorgverlener’, in: A.R. Houweling, G.W. van der Voet (red.), Bijzondere Arbeidsverhoudingen, Den Haag: Boom
Juridische uitgevers 2012, p. 571-579.
CEDAW 2010, Concluding Comments of the Committeee on the Elimination of Discrimination against Women: Netherlands, Concluding
comments nr. 38 en 39 (CEDAW/C/NLD/CO/5).
verdrag door Nederland geeft het Comité onder punt 17 aan bezorgd te zijn dat deze werknemers niet dezelfde bescherming genieten als ander personeel. Het Comité roept Nederland daarom op betere juridische of andere maatregelen te
nemen om de rechten en uitkeringen voor huishoudelijk personeel gelijk te stellen aan die van ander personeel, vooral
met betrekking tot de sociale verzekeringen.6
• ilo vanwege het verdrag 175 inzake deeltijdwerk
ILO-verdrag 175 betreﬀende deeltijdwerk heeft de gelijke behandeling van deeltijders ten opzichte van voltijders bij de
toegang tot de arbeidsmarkt, de arbeidsvoorwaarden en de sociale zekerheid als uitgangspunt. Het verdrag bevat
instructies voor tal van concrete rechten die de lidstaten in een wettelijke regeling moeten opnemen.
Artikel 3 van ILO-verdrag 175 maakt het mogelijk om bijzondere categorieën van werknemers geheel of gedeeltelijk uit
te sluiten van de werkingssfeer van het verdrag. Dit onder de voorwaarde dat de toepassing van het verdrag tot bijzondere
problemen van wezenlijke aard zou kunnen leiden. Voorwaarde is ook dat een lidstaat hierover de betrokken representatieve organisaties heeft geraadpleegd. Nederland heeft van deze bepaling gebruik gemaakt door bij de ratiﬁcatie in
2001 een voorbehoud te maken ten aanzien van het deeltijd huishoudelijk personeel dat bij een particulier werkzaam is.
FNV en CNV hebben destijds hun bezwaren uitgesproken omdat de uitsluiting juridisch discutabel zou zijn.
Tijdens de parlementaire behandeling van de Regeling Dienstverlening aan Huis zijn de verplichtingen die voortvloeien
uit ILO-verdrag 175 niet aan de orde geweest, terwijl de regeling een uitbreiding betekende van de groep die wordt uitgesloten van de toepassing van het verdrag. In het kader van de tweede regeringsrapportage over de toepassing van
verdrag 175 aan het Committee of Experts van de ILO in 2008 heeft de FNV kritiek geuit op de uitbreiding van de uitgesloten groep werknemers.7 Dit is niet onopgemerkt gebleven. In 2010 heeft het CEARC, Committee of Experts on the
Application of Conventions and Recommendations, Nederland om opheldering gevraagd over de Regeling Dienstverlening
aan Huis en verzocht ‘(…) to describe the particular problems of a substantial nature that the Application of the Convention to this category of workers would have raised.’ 8
Andere internationale ontwikkelingen
Op 31 mei 2013 vond de conferentie ‘Promoting Integration of migrant domestic workers in Europe’ plaats, georganiseerd
door ETUC, EESC en ILO.9 Op de conferentie is een onderzoek gepresenteerd naar de positie van migrant domestic workers in
België, Italië, Frankrijk en Spanje dat in opdracht van genoemde organisaties is uitgevoerd. Voorafgaand aan de presentaties
van de vier deelonderzoeken, hield Béatrice Ouin (EESC) Marco Cilento (ETUC) en Manuela Tomei (ILO) een inleiding. Het feit
dat de vraag naar thuiszorg en hulp in de huishouding ondanks de crisis groot is en blijft, werd benadrukt en tevens is
gerefereerd aan de structurele vraag, door heel de EU, naar de arbeid van migranten in deze sector. Ouin benadrukte dat de
EU deze sector wil formaliseren om de betrokken werknemers te verzekeren van voldoende inkomen, betere loopbaanmogelijkheden en sociale bescherming en meer kans op politieke participatie. Het jaar 2014 is binnen de EU het jaar van de
combinatie zorg en arbeid en in dat verband zullen thuiszorg en huishoudelijke dienstverlening en de profes-sionalisering
hiervan op de agenda staan. Ouin en Tomei benadrukten beiden het belang van regulering van migranten-arbeid. Cilento
noemde als voordelen van een betere regulering dat meer banen in de formele sfeer leidt tot meer belastinggelden, dat een
goed aanbod aan huishoudelijke dienstverlening kan leiden tot een hogere productiviteit van (hoog opgeleide) vrouwenarbeid en dat meer reguliere werkgelegenheid in de thuiszorg ook betere zorg betekent. Ook was aan de orde dat er geen
strikt onderscheid valt te maken tussen huishoudelijke dienstverlening en thuiszorg.
6
7
8
9
E/C.12/NDL/CO/4-5.
Zie voor deze achtergrondinformatie: ‘Een baan als alle andere?!’, p. 151-153.
International Labour Organisation (ILO), 99 th Session, 2010, Report of the Committee of Experts on the Application of Conventions and
Recommendations, Report III (Part 1 A) General Report and observations concerning particular countries, p. 646.
Sarah van Walsum, lid van de Werkgroep Huishoudelijk Werk, heeft aan deze conferentie deel genomen en hiervan verslag gedaan.
7
schijnzelfstandigheid
Vanuit het werknemersperspectief kan de Regeling Dienstverlening aan Huis uit het oogpunt van rechtvaardigheid om
meerdere redenen ter discussie worden gesteld.
Huishoudelijk werkers, alfahulpen en pgb-zorgverleners worden soms voorgesteld als zzp’ ers danwel wordt ervoor
gepleit ze als zodanig te beschouwen. Daarbij speelt mee dat ze doorgaans voor verschillende particulieren werken en
daarom wordt wel gesuggereerd dat het hun keuze is om dit als zelfstandige (zzp’er) te doen. Bij het beantwoorden van
de vraag of daadwerkelijk sprake is van zzp’ ers moet rekening worden gehouden met het verschijnsel schijnzelfstandigheid. Daarvan is bijvoorbeeld sprake als de werkgever de betrokken werknemer niet op de loonlijst kan of wil plaatsen of
als er geen gereguleerd werkgeverschap voor deze groep werkers bestaat. Van zelfstandig ondernemerschap en dus zzp’
er schap kan echter alleen sprake zijn als een werkende hiervoor werkelijk uit vrije wil kiest.
Huishoudelijk werkers, klussers, alfahulpen en pgb-zorgverleners kiezen in veel gevallen niet voor de rechtpositie die uit
de toepassing van de Regeling Dienstverlening aan Huis voortvloeit en ze kiezen in veel gevallen evenmin voor een
positie als zelfstandige. Hun inkomens- en concurrentiepositie maken het voorts niet mogelijk om zelf de ontbrekende
sociale voorzieningen en pensioenregeling te ﬁnancieren.
de maRkt ontwikkelt zich en behoeft nieuwe Regelgeving
De toenemende aantallen particuliere huishoudelijk werkers, alfahulpen, pgb-zorgverleners én de decentralisatie van
wat voorheen rijkstaken waren, vragen om een volwassen benadering van wat een nieuwe markt in ontwikkeling is: die
van het huishoudelijk werk en ten dele ook die van de persoonlijke verzorging aan huis.
Werkgevers- en werknemersorganisaties willen graag in overleg met de overheid om na te gaan hoe die volwassen
benadering er uit kan zien. Daarmee voldoen zij aan wat ILO-verdrag 189 vraagt: de noodzakelijke sociale dialoog. Helder
is tegelijkertijd ook dat nieuwe regelgeving niet kan worden ingevoerd tenzij de Regeling Dienstverlening aan Huis
wordt ingetrokken. Werkgeverschap uitoefenen zonder te voorzien in reguliere sociale voorzieningen is té aantrekkelijk.
Nieuwe regelgeving zou daar aan een einde moeten maken en zo tegemoet komen aan een andere vereiste van ILOverdrag 189: sociale zekerheid die niet minder gunstig is dan die van andere werkers.
migReRende huishoudelijk weRkeRs
Vooral in de Randstad is in toenemende mate sprake van huishoudelijk werkers die al jaren lang werk verzetten zonder
te beschikken over de juiste verblijfsdocumenten. Zij maken het voor veel hoogopgeleide Nederlanders mogelijk om fulltime
te werken en tegelijkertijd kinderen te krijgen; de was wordt gedaan en gestreken en men komt thuis in een schoon huis.
Deze werkgroep kiest ervoor om als eerste stap de sociaal-economische positie van huishoudelijk werkers in het algemeen
te agenderen en beter geregeld te krijgen.
Helder is tegelijkertijd dat de bijdrage van ongedocumenteerde huishoudelijk werkers niet ontkend kan worden en hun
verblijfsstatus niet buiten beeld kan blijven. Bovendien zal een nieuwe regeling moeilijk kunnen slagen als een belangrijk deel van de huishoudelijk werkers veroordeeld blijft tot de schaduweconomie en daarmee tot het informele circuit.
De Werkgroep Huishoudelijk Werk is van mening dat een verdere verbetering van de rechtspositie van de ongedocumenteerde huishoudelijk werkers een noodzakelijke vervolgstap moet zijn.
8
de politieke Realiteit begin 2013
Wmo en AWBZ in Regeerakkoord
In het Regeerakkoord wordt in totaal voor vijf miljard euro bezuinigd op de zorg. De AWBZ in de huidige vorm houdt op te
bestaan en wordt vervangen door een soort romp-AWBZ. De AWBZ-functies begeleiding en persoonlijke verzorging
(ondersteunende zorg aan huis) worden vanaf 2015 gedecentraliseerd naar de gemeenten en worden daarmee toegevoegd aan de Wmo. Denk bijvoorbeeld aan hulp bij aan- en uitkleden en haren wassen. Dit gaat gepaard met een
bezuiniging van € 1,6 miljard (dat is 25% van het huidige budget). Naar schatting gaat dit circa 58.000 werkers aan.
Cliënten komen bovendien in het vervolg alleen nog in aanmerking voor huishoudelijke hulp via de gemeente als ze een
laag inkomen hebben. Gemeenten hebben grote twijfels of het resterende budget na de bezuiniging toereikend is voor
de aanspraken op gemeentelijke Wmo-voorzieningen.
Zorgverzekeraars gaan vanaf 2015 de medische zorg uitvoeren: verpleging en langdurige geestelijke gezondheidszorg.
De zwaardere zorg voor ouderen en gehandicapten in instel-lingen blijft binnen de AWBZ. Dit is de zorg waartegen
mensen zichzelf niet kunnen verzekeren. Deze cliënten gaan wel een hogere eigen bijdrage betalen.
Het recht op huishoudelijke zorg uit de Wmo wordt vanaf 2014 inkomensaankelijk gemaakt voor nieuwe cliënten en
vanaf 2015 ook voor bestaande cliënten. Het budget wordt gekort met € 1,2 miljard (dat is 75% van het huidige budget).
De resterende 25% van het huidige budget (dus ongeveer € 400 miljoen) behouden de gemeenten voor een maatwerkvoorziening voor degenen die het echt nodig hebben en het niet uit eigen middelen kunnen betalen. Verder stelt het
kabinet vanaf 2017 € 100 miljoen beschikbaar voor het verbeteren van de arbeidsmarktpositie van alfahulpen.
Dienstverlening aan huis
In de brief van minister Asscher en staatssecretaris Klijnsma (ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid) aan de Tweede
Kamer d.d. 19 december 2012 betreﬀende het overleg tussen het Kabinet en de Stichting van de Arbeid wordt kort gesproken over de dienstverlening aan huis: “De huishoudelijk werkers vallen nu onder de regeling Dienstverlening aan huis,
waarmee de rechtspositie verschilt van die van andere werknemers. Indien het aangenomen ILO-verdrag 189 inzake
‘decent work for domestic workers’ zou worden geratiﬁceerd, zouden aan huishoudelijk werkers meer rechten moeten
worden toegekend. Ratiﬁcatie heeft niet alleen gevolg voor de rechtspositie van huishoudelijk werkers, maar ook voor de
loonkosten en de werkgeversverplichtingen.” Vervolgens heeft minister Asscher in mei 2013 de Commissie Dienstverlening
aan huis ingesteld om zich te laten adviseren over de mogelijkheden tot ratiﬁcatie van ILO-verdrag 189.10
Inzet schoonmaakbranche
Door de bezuinigingen op de huishoudelijk hulp zullen naar verwachting een groot aantal werkers niet langer onder de
cao Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg vallen; zij worden toegevoegd aan de particuliere huishoudelijk hulpsector. Dat kan leiden tot een ‘vlucht’ in het zwarte circuit dan wel in het reguliere domein van de Regeling Dienstverlening aan Huis (met alle nadelige rechtspositionele consequenties van dien).
Om deze (ook politiek) ongewenste ontwikkeling te voorkomen moet worden ingezet op regulering van de zorg en hulp
in en rondom het huis. Daartoe zal de huidige Regeling Dienstverlening aan Huis moeten worden vervangen door een
goede en eﬀectieve regeling die huishoudelijk werkers gewone werknemersrechten geeft. Het bedrijfsleven kan daar op
inspringen gekoppeld aan toepassing van de CAO (schoonmaak, thuiszorg), waarmee een fatsoenlijk loon, arbeidsrechtelijke bescherming en volledige toegang tot de sociale zekerheid (inclusief pensioenopbouw) kan worden gegarandeerd.
10
Kamerstukken II 2012/13, 29 544, nr. 425 (brief van 19 december 2012) en nr. 448 (instelling Commissie Dienstverlening aan huis).
9
Door bedrijven de mogelijkheid te bieden om de verwachte groeiende particuliere vraag te bedienen kan nieuwe werkgelegenheid worden gecreëerd aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd wordt daarmee de mogelijkheid
gegeven aan deeltijders om hun uren uit te breiden, waarmee ook aan de onderkant van de arbeidsmarkt meer zekerheid
(en minder ﬂex) kan worden geboden.
Normalisering arbeidsverhoudingen en sociaal akkoord
Het in april 2013 gesloten sociaal akkoord gaat uit van een normalisering van de arbeidsverhoudingen. De normalisering
van de positie van huishoudelijk werkers sluit aan bij de geest van dit akkoord. Hiermee kan tevens worden voorkomen
dat een steeds groter wordende informele sector ontstaat.
Minder bezuinigingen als gevolg van zorgakkoord
Als gevolg van het zorgakkoord dat niet door Abvakabo FNV is ondertekend, zijn de in het regeerakkoord aangekondigde
bezuinigingen gematigd en zullen minder huishoudelijk werkers uit de zorgsector worden ontslagen. Dat neemt niet weg
dat nog steeds kan worden verwacht dat een groot aantal werkers niet langer onder de cao Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg zullen vallen.
weRknemeRschap, weRkgeveRschap en uitvoeRing sociale zekeRheid
Huishoudelijk werkers zijn vaak in meerdere particuliere huishoudens werkzaam. Dat geldt ook voor alfahulpen en pgbzorgverleners. De particuliere huishoudelijk werkers en de pgb-zorgverleners treden vaak rechtstreeks in dienst bij de
particulier via een informeel circuit. Ook komt het voor dat een bemiddelingsbureau de partijen bij elkaar brengt. De
particulier benadert het bemiddelingsbureau met het verzoek op zoek te gaan naar een geschikte werknemer. Ook kan
de dienstverlening van het bemiddelingsbureau verder gaan en fungeert het bureau als formele werkgever. In een
beperkt aantal gevallen zijn schoonmaakbedrijven actief op de markt van de persoonlijke dienstverlening. De werknemers
treden in dat geval in dienst bij het bedrijf en niet bij de particulier bij wie ze werken. In dat geval kan de Regeling
Dienstverlening aan Huis overigens niet worden toegepast en vallen de werknemers dus niet onder de uitzonderingspositie. De werknemers genieten dan de reguliere rechtsbescherming. Ze zijn echter niet vrij in hun keuze voor de
particulier bij wie ze willen werken en verliezen hun autonomie op dat punt. Het bedrijf plaatst hen daar waar ze nodig
zijn. Zodra een bemiddelingsbureau verder gaat dan bemiddeling alleen en als formeel werkgever fungeert, kan de
Regeling Dienstverlening aan Huis ook niet meer worden toegepast. Het bureau heeft dan dezelfde positie als het hiervoor genoemde schoonmaakbedrijf. Overigens blijkt in de praktijk dat sommige bemiddelingsbureaus in strijd met deze
wetgeving handelen door de Regeling Dienstverlening aan Huis wel toe te passen.
Bij de alfahulpverlening zorgt een thuiszorginstelling voor de plaatsing van de alfahulp bij de particulier die de huishoudelijke hulp en zorg behoeft. Om de Regeling Dienstverlening aan Huis toe te kunnen passen, is de constructie nodig dat
de alfahulp geacht wordt een arbeidsovereenkomst te hebben met de particuliere zorgvrager. De instelling fungeert oﬃcieel als bemiddelaar en voert een aantal formele werkgeverstaken zoals loonbetaling uit namens de particulier, althans
op papier ‘namens’. De instelling voert ook andere taken uit zoals het verstrekken van een jaaropgave van de inkomsten
aan de alfahulp, doen van opgave bij de Belastingdienst van de inkomsten van de alfahulp. In de laatste jaren hebben in
plaats van thuiszorginstellingen ook andere bedrijven de aanbesteding van het huishoudelijk werk door de gemeenten
binnen gehaald, bijvoorbeeld schoonmaakbedrijven. In zo’n geval fungeert dit bedrijf als de bemiddelaar. Bij de alfahulpverlening wordt vaak gesproken over een constructie: de alfahulp wordt geacht in dienst te zijn bij de particulier terwijl
het zeer de vraag is of de particulier het materiële werkgeverschap überhaupt kan uitvoeren. Het begrip constructie
wordt bepaald niet in positieve zin gebruikt.
Bij de pgb-zorgverlening speelt het SVB Servicecentrum PGB een belangrijke rol bij het vervullen van de administratieve
taken van de particuliere werkgever die over een persoonsgebonden budget beschikt. Die dienstverlening wordt de
10
budgethouder van overheidswege kosteloos aangeboden. Het SVB Servicecentrum PGB is opgezet om budgethouders
op diverse manieren te ondersteunen bij de uitoefening van het werkgeverschap.11
In de praktijk van de persoonlijke dienstverlening treedt een particuliere huishoudelijk werkende dus vaak rechtstreeks
in dienst bij de particuliere werkgever in wiens huis wordt gewerkt. De particuliere huishoudelijke werkende doet dit
vaak zonder bemiddeling van een bureau, bedrijf of instelling. De werknemer werkt doorgaans voor meerdere particuliere werkgevers. Die particuliere werkgever heeft weinig administratieve taken omdat de Regeling Dienstverlening aan
Huis veel wetgeving buiten toepassing laat; vooral van belang: geen inhouding loonbelasting en na zes weken ziekte
van de werknemer geen werkgeversplichten jegens werknemer en UWV.
Bij afschaﬃng van de Regeling Dienstverlening aan Huis moet onder andere de vraag worden beantwoord wie de administratieve werkgeverstaken kan en zal uitvoeren en wie de zorg moet dragen voor de naleving van werkgeversplichten
bij ziekte en arbeidsongeschiktheid. Vragen die hierbij opkomen zijn: moeten de particuliere werkgevers dit gezamenlijk
doen? Is het mogelijk om het UWV te belasten met de zorg voor zieke en arbeidsongeschikte werknemer zoals ook bij
uitzendkrachten het geval is? Of: moet hiervoor een andere/nieuwe uitvoeringsorganisatie in het leven worden geroepen die bijvoorbeeld ook andere administratieve taken vervult? Kunnen thuiszorginstellingen en/of schoonmaakbedrijven hier een rol vervullen en/of het werkgeverschap volledig op zich nemen? Kan het SVB Service-centrum PGB hier een
rol vervullen danwel als voorbeeld dienen?
Bij afschaﬃng van de Regeling Dienstverlening aan Huis kan voor meerdere opties worden gekozen en voor de beantwoording van de juist genoemde vragen is dat van belang. Het is denkbaar dat bijvoorbeeld wordt gekozen voor twee
naast elkaar functionerende systemen: een systeem van dienstencheques in combinatie met een systeem waarbij
schoonmaakbedrijven en zorginstellingen worden gestimuleerd om de huishoudelijke en eventuele zorgtaken door werknemers in dienst van bedrijf /instelling te laten verrichten. Een systeem van dienstencheques past bij het thans fungerende
informele circuit van het particuliere huishoudelijke werk waarbij geen sprake is van tussenkomst van een bedrijf, bureau
of instelling. Werknemers en werkgevers houden een belangrijk deel van hun autonomie. De hiervoor gestelde vragen
moeten tegen deze achtergrond worden bezien. Een systeem met de inzet van bedrijven of instellingen voor de uitvoering van de persoonlijke dienstverlening kan bijvoorbeeld nodig zijn in de situaties waarbij de particuliere hulp- en/of
zorgvrager zelf het werkgeversgezag niet kan vervullen.
Om ILO Verdrag 189 te kunnen ratiﬁceren is het noodzakelijk om een antwoord te geven op deze praktische vragen.
Daarbij is het van belang om te onderkennen dat het verdrag de onrechtvaardigheid om huishoudelijk werkers sociale
zekerheidsrechten te onthouden fundamenteel ter discussie stelt. In de hoofdstukken III en IV van dit visiedocument
worden de hier geformuleerde vragen betrokken.
collectieve belangenbehaRtiging
Op de markt van de persoonlijke dienstverlening speelt de collectieve belangenbehartiging een heel bescheiden rol. Op de
formele markt waar bedrijven en instellingen actief zijn, is in zekere mate sprake van collectieve belangenbehartiging. Alfahulpen en werknemers in dienst van thuiszorginstellingen zijn bijvoorbeeld georganiseerd bij AbvaKabo FNV. Op de informele markt is is een bijzonder lage organisatiegraad. Wel hebben migrant domestic workers zich de laatste jaren
georganiseerd bij FNV Bondgenoten. Dat is een eerste aanzet voor collectieve belangenbehartiging.
Een betere wettelijke regeling kan meer kansen bieden voor betere en noodzakelijke collectieve belangenbehartiging, waarin
ook de particuliere huishoudens een rol kunnen vervullen.
11
Zie over de dienstverlening: www.svb.nl/pgb.
11
HOOFDSTUK 2
RECHTSPOSITIE HUISHOUDELIJK WERKERS IN HET BUITENLAND
Vanuit de werkgroep is de positie van huishoudelijk werkers in het buitenland onderzocht aan de hand van een literatuurstudie. Daarnaast is een uitgebreide vragenlijst over huishoudelijke dienstverlening en thuiszorg uitgezet bij informanten van meerdere EU-lidstaten. In dit hoofdstuk wordt kort verslag gedaan van de resultaten van deze beide onderzoeken. De uitgebreide onderzoeksverslagen zijn als bijlage I en II bij dit visiedocument opgenomen.
De resultaten van de literatuurstudie zijn voor de werkgroep het vertrekpunt geweest bij het verstrekken van de
opdracht aan SEOR om varianten van regelingen voor huishoudelijk werk door te rekenen. De resultaten van het onderzoek naar huishoudelijke dienstverlening en thuiszorg in andere EU-lidstaten via de vragenlijsten waren veel later
bekend en konden niet in de opdracht aan SEOR worden betrokken. De extra bevindingen bieden achtergrondinformatie
en maken nieuwe trends zichtbaar waarmee in de toekomst rekening kan worden gehouden.
huishoudelijk weRk in het buitenland: dienstencheque en/of belastingaftRek
In verschillende Europese landen zijn al systemen ontworpen om het werk in particuliere huishoudens te reguleren. Doel
van de systemen is het huishoudelijk werk uit de informele sfeer te halen en de huishoudelijk werkers toegang tot de
sociale zekerheid te bieden. Dat kost uiteraard geld. Daarom draagt in deze systemen de overheid bij, zodat de uurprijs
van de huishoudelijk werker acceptabel blijft voor de particuliere opdrachtgever.
In dit onderzoek is nagegaan welk systeem wordt gebruikt in België, Frankrijk, Griekenland, Oostenrijk, Zwitsers kanton
Geneve, Zweden, Duitsland, Italië en Spanje. Daarbij is onderzocht wat de arbeidsrechtelijke positie is van de huishoudelijk
werker, in hoeverre deze werknemer onder de werknemersverzekeringen valt en waar mogelijk is nagegaan of ook een cao
van toepassing is en of sprake is van een pensioenvoorziening. De positie van migrant domestic workers (al dan niet gedocumenteerden) is aan de orde en tevens wordt summier aandacht geschonken aan de Verenigde Staten en Zuid-Afrika.
In grote lijnen zijn bij de lidstaten van de Europese Unie twee systemen te onderscheiden: een ﬁscaal systeem en een
dienstencheque-systeem. Bij een ﬁscaal systeem zijn de kosten voor huishoudelijke dienstverlening tot een bepaalde
grens aftrekbaar voor de particuliere opdrachtgever. De aftrek wordt verrekend bij de jaarlijkse belastingaangifte. Bij een
dienstencheque-systeem schaft de particuliere opdrachtgever tegen een gesubsidieerd tarief een cheque aan, waarmee
hij de werknemer betaalt voor de geleverde diensten. De huishoudelijk werker verzilvert deze cheque bij een daartoe
gecertiﬁceerd bedrijf.
Beide modellen leiden tot een toenemende formalisering van huishoudelijk werk. De huishoudelijk werkers krijgen
toegang tot de sociale zekerheid en de rechten en plichten van de particuliere opdrachtgever zijn geborgd. Het bekendste voorbeeld van de dienstencheque is het Belgische systeem. In ondermeer Zweden is gekozen voor belastingaftrek.
In België en Zweden functioneren de systemen reeds jaren.
Zowel de Zweedse als de Belgische oplossing kunnen bogen op succes. In Zweden werd aftrekbaarheid van kosten voor
huishoudelijke dienstverlening in 2007 ingevoerd. De ‘witte werkster’ is daar nu de norm en volgens een evaluatie uit
2011 heeft de regeling 950 nieuwe bedrijven en 7.000 nieuwe banen opgeleverd. Daarmee is de schoonmaaksector één
van de snelst groeiende sectoren van de Zweedse economie geworden. In België werden de cheques in 2004 ingevoerd;
in 2011 werkten hiermee al meer dan 120.000 huishoudelijk werkers.
Bij de keuze voor een Nederlandse oplossing kan goed gebruik worden gemaakt van de ervaringen die in beide landen
zijn opgedaan. De Werkgroep Huishoudelijk Werk heeft daarom op basis van het Zweedse en het Belgische model de
implicaties van een aantal varianten laten doorrekenen door SEOR.
12
questionnaiRe huishoudelijke dienstveRlening en thuiszoRg in andeRe eu-landen
Om meer inzicht te krijgen in de situatie in andere EU landen, en in ontwikkelingen die daar gaande zijn, heeft de
Werkgroep Huishoudelijk Werk een vragenlijst opgesteld in zowel het Engels als het Frans, en deze verstuurd aan contactpersonen in Zweden, Portugal, Oostenrijk, Duitsland, Spanje, Frankrijk en Polen. Behalve de contactpersoon in Polen
heeft iedereen gereageerd. Verder is dezelfde vragenlijst verstuurd naar vakbondsleden uit heel Europa die deel hebben
genomen aan trainingen georganiseerd door de ILO over de positie van mensen werkzaam in de huishoudelijke dienstverlening. Deze tweede zending heeft reacties opgeleverd uit België en Bulgarije. De mensen die hebben gereageerd
zijn academici die zich uitgebreid met migrant domestic workers bezighouden (Portugal, Oostenrijk, Duitsland), een jurist
(Zweden) en vakbondsleden (Frankrijk, België, Bulgarije en Spanje).
Op basis van de binnen gekomen reacties, valt te concluderen dat betaalde arbeid in particuliere huishoudens steeds
minder als verlengstuk van onbetaalde reproductieve arbeid wordt beschouwd, en steeds meer als regulier betaald werk.
Dit neemt echter niet weg dat de rechten van mensen werkzaam in de huishoudelijke dienstverlening of de thuiszorg
nog steeds onder druk komen te staan. Soms komt dit omdat zij de status van zzp-er krijgen. Soms komt het omdat zij
onder algemeen geldende regelingen voor kleine parttime banen vallen, waardoor zij alsnog worden uitgesloten van
sociale zekerheid. Omdat gedeclareerd werken vaak voor betrokkenen onvoldoende voordelen oplevert, komt ongedeclareerd (zwart) werk in meerdere landen nog veel voor.
Verder is een opmerkelijke ontwikkeling een toename in het aantal zzp’ers, met name uit Oost-Europese landen, die
worden ingehuurd om vierentwintig uur per dag bij ouderen en gehandicapten in huis te verblijven, het huishouden
draaiende te houden, gezelschap te bieden en (rudimentaire) zorg te bieden. Deze ontwikkeling wordt vooral gesignaleerd in Duitsland, Oostenrijk en Portugal.
Een aantal landen heeft regelingen ingevoerd om ongedeclareerd werk in deze sector tegen te gaan. In het verslag
wordt vooral ingegaan op de regelingen die gelden in Zweden, België en Frankrijk. Met name waar dergelijke regelingen
reële ﬁnanciële voordelen opleveren voor de betrokken huishoudens, lijken zij eﬀect te hebben. Tegenover de kosten die
hiermee zijn gemoeid, staan als voordelen dat zwart werk wordt bestreden, dat volwaardige werkgelegenheid wordt
gecreëerd, en dat aan een voor alle betrokken partijen aanvaardbaar alternatief voor de nóg duurdere institutionele zorg
kan worden gewerkt. Wat dit laatste punt betreft, valt op dat het overal moeilijk blijkt werkzaamheden verricht in het
kader van thuiszorg strak te onderscheiden van ‘gewone’ huishoudelijke dienstverlening. Regelingen die de ene deelsector treﬀen, hebben gevolgen voor de andere, en andersom. Wil men inzetten op door de overheid gesubsidieerde goed
geregelde thuiszorg als alternatief voor institutionele zorg, dan kan het zijn dat men daarbij de kosten van een gesubsidieerd aanbod aan huishoudelijke dienstverlening voor lief zal moeten nemen. Voor de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden en -voorwaarden van de werknemers lijkt het overigens niet van belang te zijn of zij direct door
particulieren worden tewerkgesteld, of indirect via bemiddelingsbureaus, of juist door bedrijven die actief zijn in deze
sector. Van meer belang is hoe de sector is georganiseerd, zowel van werkgevers- als van werknemerskant.
13
HOOFDSTUK 3
BETER GEREGELD: CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
conclusies van de weRkgRoep huishoudelijk weRk
Het schrappen van de uitzonderingspositie van huishoudelijk werkers in de wet- en regelgeving is absoluut noodzakelijk
voor de ratiﬁcatie van ILO-verdrag 189. Voor de Werkgroep Huishoudelijk Werk is dit een onontkoombare
conclusie. Dat betekent het einde van de huidige Regeling Dienstverlening aan Huis. Huishoudelijk werkers krijgen dan
de aanspraak op een volwaardige rechtspositie waartoe ILO-verdrag 189 verplicht. De toegang tot de werknemersverzekeringen behoort tot die aanspraak. In hoofdstuk 1 is uiteengezet dat naast ILO-verdrag 189 ook andere internationale verdragen tot een volwaardige rechtsbescherming verplichten. Nederland is hierop al ettelijk malen aangesproken
door toezichthoudende instanties. Rechtvaardigheidsoverwegingen liggen ten grondslag aan ILO-verdrag 189 en de
andere internationale verdragen. De werkgroep onderschrijft die overwegingen ten volle.
De Regeling Dienstverlening aan Huis vindt in hoofdzaak toepassing bij geïndiceerde hulp (alfahulpen en pgb-zorgverleners) en het particuliere huishoudelijke werk. Het geïndiceerde huishoudelijke werk behoort voor een groot deel tot
de formele markt. De alfahulpverlening vindt vooral plaats via bemiddeling van een thuiszorginstelling, waarbij de
instelling bij de Belastingdienst aangifte doet van de inkomsten en een kassiersfunctie vervult door het loon te betalen
aan de alfahulp. Alfahulpverlening vindt ook meer en meer plaats via de alfacheque. De pgb-zorgverlening is minder
formeel omdat zorgvrager en huishoudelijk werker elkaar vaker vinden zonder tussenkomst van een bemiddelingsbureau. Het gewone particuliere huishoudelijke werk behoort grotendeels tot de informele markt. Dit is onzichtbaar voor
de Belastingdienst als de huishoudelijk werker geen aangifte doet van de inkomsten.
Als gevolg van decentralisatie van rijkstaken en van bezuinigen verschuift steeds meer huishoudelijk werk en zorg van
de formele naar de informele markt en gaan huishoudelijk werkers en zorgverleners meer en meer onder de Regeling
Dienstverlening aan Huis vallen. Los van de beoordeling van deze ontwikkeling is het noodzakelijk om alternatieven voor
deze regeling te ontwikkelen die werknemers een volwaardige rechtsbescherming bieden, de groei van de informele
markt stoppen en de informele markt verkleinen. De werkgroep is van oordeel dat de Regeling Dienstverlening aan Huis
in ieder geval dient te worden geschrapt. Vervolgens is de vraag wat in plaats daarvan dient te gelden. Mede op basis
van het SEOR rapport oordeelt de werkgroep dat er voor de verschillende groepen huishoudelijk werkenden naar aard en
tempo verschillende oplossingsrichtingen kunnen worden gekozen.
1. Oplossing alfahulpen (zorggeïndiceerd en publiek geﬁnancierd)
Voor alfahulpen is er momenteel een goed alternatief, nl. in loondienst onder de cao in de sector. Gemeenten en instellingen misbruiken de Regeling Dienstverlening aan huis uit ﬁnanciele overwegingen. Op deze wijze worden groepen
medewerkers voor hetzelfde werk, zorggeïndiceerd en geﬁnancierd, volstrekst verschillend behandeld. Feitelijk is hier
sprake van een schijnconstructie, die zeer ongewenst is. De wetgever kwam in 2010 tot dezelfde conclusie: de zogenoemde wet Bussemaker moest hieraan een einde maken. Sindsdien hebben gemeenten en instellingen echter weer een
gat in deze wet gevonden: het aantal alfahulpen is in kort tijd fors gegroeid. Dit gat moet zo spoedig mogelijke worden
gedicht. Sommige gemeenten werken voor de alfahulpverlening al met een alfacheque. Dit is volgens de werkgroep
geen goed alternatief. De alfacheque maakt gebruik van de regels uit de Regeling Dienstverlening aan Huis en stimuleert juist dat meer en meer thuiszorgmedewerkers voor hetzelfde werk een verminderde rechtspositie krijgen.
2. Huishoudelijk werkenden in particuliere dienst
Met de huidige uitsluiting van huishoudelijke werkers van de reguliere rechtsbescherming bevindt Nederland zich binnen
14
Europa in een uitzonderingspositie. In verschillende EU-lidstaten zijn systemen ontworpen om het werk in particuliere
huishoudens te reguleren en het huishoudelijk werk uit de informele sfeer te halen. De overheid levert een ﬁnanciële
bijdrage zodat de uurprijs van de huishoudelijk werker acceptabel blijft voor de particuliere opdrachtgever. Dit kan via
een ﬁscaal systeem waarin de kosten voor huishoudelijke dienstverlening tot een bepaalde grens aftrekbaar zijn voor de
particuliere opdrachtgever. Daarnaast maakt een aantal landen gebruik van een dienstencheque-systeem: de particuliere
opdrachtgever schaft tegen een gesubsidieerd tarief een cheque aan, waarmee hij betaalt voor de geleverde diensten.
De huishoudelijk werker verzilvert deze cheque vervolgens bij een daartoe gecertiﬁceerd bedrijf dat tevens een werkgeversrol vervult. Op de cheque vindt de inhouding van loonbelasting en premies voor de werknemersverzekeringen
plaats. In beide systemen heeft de huishoudelijk werker een volwaardige rechtspositie, een positie die niet afwijkt van
andere werknemers. Het kan dus, maar het kost wel geld. De beide systemen leiden tot een toenemende formalisering
van huishoudelijke werk. In hoofdstuk 2 is dat toegelicht.
Een belangrijk element van de door SEOR doorgerekende varianten is dat de overheid alleen subsidieert als het huishoudelijk werk via tussenkomst van een gecertiﬁceerd bedrijf wordt verricht. De huishoudelijk werker is niet langer in dienst
van de particulier maar van het gecertiﬁceerde bedrijf. Dat heeft ook tot gevolg dat het reguliere sociaal recht van toepassing is en niet de Regeling Dienstverlening aan Huis. Door de tussenkomst van gecertiﬁceerde bedrijven te stimuleren, kan de uitzonderingspositie binnen het sociaal recht ook van (een deel van) de particuliere huishoudelijk werkers en
pgb-zorgverleners worden opgeheven.
Het verbeteren van de rechtsbescherming van de huishoudelijk werkers in de particuliere sector is minder eenvoudig te
realiseren dan voor de geïndiceerde hulp. In het SEOR rapport (zie bijlage I) geven de onderzoekers aan dat het formaliseren van deze markt van persoonlijke dienstverlening relatief grote ﬁnanciële prikkels vergt. Zij wijzen daarom ook op
de mogelijkheid van een geleidelijk introductie van de onderzochte alternatieven, waarbij gestart wordt met beperkte
prikkels (subsidie) en gericht beleid. In deze benadering wordt gestart met huishoudens die dicht tegen de formele
sector aan opereren en een klein zetje nodig hebben. Naarmate de tijd vordert worden nieuwe groepen huishoudens
geïdentiﬁceerd die – zo nodig - met aanvullende maatregelen tot formaliseren worden gestimuleerd. De onderzoekers
geven aan dat op korte termijn twee groepen de meeste potentie lijken te bieden voor deze benadering, namelijk huishoudens met hoge inkomens (lage prijsgevoeligheid) die zich niet bewust zijn van de positie van hun huishoudelijk werker
en bereid zijn om de voorwaarden te verbeteren, en huishoudens waarvan een verzoek om Wmo-hulp is afgewezen. Bij het
ontwikkelen van de markt dienen bedrijven omzichtig te opereren en de informele relatie tussen huishouden en huishoudelijk werker zo veel mogelijk te respecteren. De werkgroep acht het van groot belang dat de technische uitvoerbaarheid van deze geleidelijke aanpak nader wordt onderzocht.
Een geleidelijke overgang van het huidige systeem naar een systeem met volwaardige rechtsbescherming is ook nodig
omdat het afschaﬀen van de Regeling Dienstverlening aan Huis de nodige consequenties heeft voor de particuliere
werkgevers die een huishoudelijk werker in dienst hebben. Een zekere overgangsperiode is niet alleen wenselijk maar
ook noodzakelijk. De afschaﬃng betekent dat de uitzonderingsbepalingen in de wet- en regelgeving worden geschrapt.
Vanaf dat moment ontstaan voor de particuliere werkgever werkgeversverplichtingen die nu niet gelden. Er ontstaat
bijvoorbeeld de plicht tot loondoorbetaling bij ziekte gedurende twee jaar in plaats van de huidige zes weken. De Ziektewet zou als vangnetvoorziening kunnen dienen maar dat moet dan wel wettelijk worden geregeld. Zo zijn er meer
vraagstukken die om een oplossing vragen. In het slot van hoofdstuk 1 is dit toegelicht onder ‘werknemerschap, werkgeverschap en uitvoering sociale zekerheid’.
15
De overheid kan op korte termijn beginnen met bijvoorbeeld het opzetten van een systeem van dienstencheques
waarbij de werkgeversfunctie wordt vervuld door een intermediair bedrijf. Dat biedt voor huishoudelijk werkers de
mogelijkheid om op korte termijn werknemers met volledige rechtsbescherming te worden. De huidige uitzonderingsbepalingen zijn immers alleen van toepassing als de huishoudelijk werker in dienst is van de particuliere werkgever in
wiens huishouden het werk wordt verricht. Naarmate meer bedrijven bij de huishoudelijke dienstverlening kunnen
worden betrokken, neemt het aantal huishoudelijk werkers met een volledige rechtsbescherming toe.
De afschaﬃng van de Regeling Dienstverlening aan Huis is een voorwaarde om de doorgerekende alternatieven een
echte mogelijkheid te bieden. De Regeling Dienstverlening aan Huis werkt zwart werk in de hand en verleidt tot het
opzetten van schijnconstructies. De regeling is daarom een belemmering voor het ontwikkelen van varianten die huishoudelijk werkers wel een volledige rechtsbescherming kunnen bieden.
De hier voorgestelde geleidelijke overgang betekent dat Nederland bij het ILO-bureau kan melden dat de ratiﬁcatie van
ILO-verdrag 189 in voorbereiding is en dat de deﬁnitieve ratiﬁcatie op termijn zal plaatsvinden. Het ligt voor de hand dat
Nederland hierbij aangeeft welke stappen in deze periode gezet zullen worden en binnen welke periode de afschaﬃng
van de uitzonderingsbepalingen een feit zal zijn.
ILO-verdrag 189 kent niet alleen rechten toe aan huishoudelijk werkers. Het verdrag verplicht de lidstaten ook tot een
dialoog met de sociale partners over de te treﬀen maatregelen. Die dialoog moet worden gevoerd gedurende het hele
traject dat moet leiden tot de afschaﬃng van de uitzonderingspositie van de huishoudelijk werkers.
aanbevelingen van de weRkgRoep huishoudelijk weRk
In het Instellingsbesluit Commissie dienstverlening aan huis heeft de Commissie in artikel 3 de opdracht gekregen in elk
geval één variant op te stellen die in lijn is met ratiﬁcatie van ILO-verdrag 189.
De Werkgroep Huishoudelijk Werk heeft geconcludeerd dat de afschaﬃng van de Regeling Dienstverlening aan Huis
noodzakelijk is voor ratiﬁcatie en dat dit kosten meebrengt.
De werkgroep beveelt de Commissie dienstverlening aan huis aan een variant op te stellen die leidt tot afschaﬃng van
deze regeling en daarmee tot afschaﬃng van de uitzonderingspositie van huishoudelijk werkers.
De werkgroep adviseert om voor de verschillende groepen huishoudelijk werkenden naar aard en tempo verschillende
oplossingsrichtingen te kiezen. De Werkgroep Huishoudelijk Werk doet de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de aanbeveling tot een voortdurende dialoog met de sociale partners over het traject dat kan leiden tot ratiﬁcatie
van ILO-verdrag 189.
Een alternatief voor de Regeling Dienstverlening aan Huis zal ten minste aan een aantal randvoorwaarden moeten
voldoen om een echte kans van slagen te krijgen:
- een eenvoudige en praktische regeling;
- rekening houdend met de informele relatie tussen de huishoudelijk werker en het particuliere huishouden en de vertrouwelijkheid;
- uitvoerbaarheid van de werknemersverzekeringen;
- uitvoerbaarheid begeleiding werknemer in geval ziekte en arbeidsongeschiktheid;
- geen mogelijkheid van schijnconstructies;
- deugdelijk systeem van certiﬁcering van (bemiddelings)bedrijven;
- kwaliteitseisen geïndiceerde zorg;
- gebruik maken van bestaande organisaties zoals het Gemeenteloket Wmo.
16
BIJLAGE 1
DOORREKENING DIVERSE OPLOSSINGSVARIANTEN
De Werkgroep Huishoudelijk Werk heeft in mei 2013 aan SEOR de opdracht verstrekt om een aantal varianten van regelingen voor huishoudelijke dienstverlening voor de diverse groepen huishoudelijk werkenden (geindiceerde hulp, pgb en
particulier) door te rekenen als alternatief voor de Regeling Dienstverlening aan Huis. Dit onderzoek is begeleid door
leden van de werkgroep. De begeleidingsgroep heeft de noodzakelijke informatie geleverd over de rechtspositie van de
verschillende soorten werknemers die huishoudelijk werk verrichten. Op bijeenkomsten van de Werkgroep Huishoudelijk
Werk met de SEOR-onderzoekers zijn tussentijdse onderzoeksrapportages doorgesproken. Aldus zijn de belangrijkste
conclusies uit het SEOR-rapport getrokken in samenspraak tussen leden van de werkgroep en de onderzoekers.
In de conclusie van het rapport geven de onderzoekers aan dat de verminderde rechtsbescherming van werknemers die
huishoudelijk hulp bieden op basis van een indicatiestelling tegen relatief geringe kosten kan worden omgezet in
arbeidsovereenkomsten die volledige rechtsbescherming bieden. De onderzoekers noemen in de samenvatting met
name de alfahulpen. Deze omzetting kan zich echter ook uitstrekken tot pgb-zorgverleners, hetgeen ook blijkt uit het
volledige rapport.
Het verbeteren van de rechtsbescherming van de huishoudelijk werkers in de particuliere sector is minder eenvoudig te
realiseren en vergt relatief grotere ﬁnanciele prikkels.
Naast het ﬁscale systeem en de dienstencheque zijn tevens duale varianten doorgerekend waarbij dienstencheque
en ﬁscale aftrek worden gecombineerd. Het rapport levert een schat aan informatie over de werking van de
systemen in de betrokken landen. Over de toepassingsmogelijkheden voor de Nederlandse verhoudingen biedt het
rapport duidelijke overzichten en tabellen. Ook maakt het rapport duidelijk dat een dienstencheque ofwel vouchersysteem het meest eﬀectief is in de zin dat dit de beste mogelijkheden biedt om de bestaande informele markt te formaliseren. Een duale variant biedt de beste mogelijkheden. Aan een generieke toepassing hiervan zijn echter hoge kosten
verbonden.
SEOR heeft in de berekeningen ook de Wmo-gelden betrokken omdat een deel van de markt van huishoudelijke dienstverlening bestaat uit de geïndiceerde huishoudelijke hulp die wordt verleend door alfahulpen en pgb-zorgverleners.
Een belangrijk element van de door SEOR doorgerekende varianten is dat de overheid alleen subsidieert als het huishoudelijk werk via tussenkomst van een gecertiﬁceerd bedrijf wordt verricht. De huishoudelijk werker is niet langer in dienst
van de particulier maar van het gecertiﬁceerde bedrijf. Dat heeft ook tot gevolg dat het reguliere sociaal recht van toepassing is en niet de Regeling Dienstverlening aan Huis.
Kennisname van het volledige rapport acht de werkgroep van het grootste belang om een goed oordeel te kunnen
vormen van de alternatieve mogelijkheden voor de Regeling Dienstverlening aan Huis.
17
Samenvatting ‘DOORREKENING VARIANTEN HUISHOUDELIJK WERK’
29 oktober 2013
SEOR Erasmus School of Economics
Onderzoekers en auteurs: Kees Zandvliet en Olivier Tanis
achteRgRond, doel en opzet van het ondeRzoek
Tijdens de Internationale Arbeidsconferentie van de ILO in juni 2011 hebben de aanwezige vertegenwoordigers van
regeringen, vakbonden en werkgevers een verdrag over huishoudelijk personeel aanvaard1. Via dit verdrag worden huishoudelijke werkzaamheden als werk erkend en aan alle huishoudelijk personeel normale arbeidsrechten toegekend.
De discussie rond verbetering van de rechtspositie van huishoudelijk personeel wordt in Nederland al geruime tijd
gevoerd, maar heeft onlangs een nieuwe impuls gekregen. In december 2012 heeft de minister van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid, in overleg met de sociale partners, besloten een Adviescommissie in te stellen om na te gaan hoe
Nederland invulling kan geven aan het ILO verdrag. De Paritaire Werkgroep Huishoudelijk Werk heeft anticiperend op de
komende discussies hierover SEOR gevraagd om de economische consequenties in kaart te brengen van een aantal
varianten van regelingen voor huishoudelijk werk. Dit rapport doet verslag van het door SEOR uitgevoerde onderzoek.
De uitgevoerde doorrekeningen zijn gebaseerd op bestaande bronnen en er is gebruik gemaakt van een eenvoudig
rekenmodel.
In dit onderzoek is uitgegaan van huishoudelijk werk, waarbij niet uitgesloten wordt dat ook andere lichte activiteiten
onderdeel uitmaken van het werk (strijken, de was doen, kleine klusjes, e.d.), iets krapper dan de Regeling dienstverlening aan huis.
De resultaten van de doorrekening zijn geplaatst in het licht van de ILO doelstelling. Het uiteindelijke doel van alternatieve regelingen is namelijk het vergroten van het aantal huishoudelijke werkers dat volledige rechtsbescherming geniet.
vaRianten
In het onderzoek zijn de volgende varianten doorgerekend:
a. De basisvariant, voortzetting van de bestaande Nederlandse regelgeving;
b. Een dienstencheque, dat wil zeggen een directe prijssubsidie, in twee varianten, namelijk een subsidie van 30 procent
(variant 1) en een van 50 procent (variant 3)
c. Een ﬁscale variant, in de vorm van aftrek van de kosten van huishoudelijke hulp, op basis van het hoogste marginale
tarief van 52 procent (variant 4);
d. Duale varianten, combinaties van dienstencheque en ﬁscale aftrek. Er zijn twee van dergelijke varianten doorgerekend:
1. Een combinatie van een directe prijssubsidie van 30 procent met een ﬁscale aftrek op basis van het laagste
marginale tarief van 37 procent (totale prijssubsidie is dan 56 procent) (variant 5);
2. Een combinatie van een directe prijssubsidie van 50 procent met een ﬁscale aftrek op basis van het laagste
marginale tarief van 37 procent (totale prijssubsidie is dan 69 procent) (variant 7).
Regelgeving basisvaRiant en oveRige vaRianten
Basisvariant
Er zijn twee regelingen van belang voor de markt voor huishoudelijk werk. Dat zijn de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Regeling Dienstverlening aan huis.
1
C189 - Domestic Workers Convention, 2011 (No. 189) Convention concerning decent work for domestic workers (Entry into force: 05
Sep 2013) Adoption: Geneva, 100th ILC session (16 Jun 2011)
18
De Wmo betreft via de overheid geﬁnancierde huishoudelijke zorg, die uitsluitend wordt verleend op basis van indicatiestelling en is bedoeld voor ouderen (met een hulpbehoefte), zieken en gehandicapten. Voor deze zorg betaalt het
huishouden een inkomensaankelijke eigen bijdrage. De zorg wordt deels geleverd door bedrijven en instellingen (‘in
natura’), kan rechtstreeks worden geregeld tussen huishouden en huishoudelijke hulp op basis van een persoonsgebonden budget (pgb), of op basis van een combinatie van beide (pgb ‘in natura’).
Een groot deel van de huishoudelijke hulp wordt geleverd aan particuliere huishoudens zonder speciﬁeke hulpindicatie
(niet geïndiceerde vraag). Deze huishoudens doen een beroep op bedrijven of individueel werkenden voor het verrichten
van huishoudelijk werk.
In de huidige situatie (basisvariant) heeft een belangrijk deel van de huishoudelijke werkers geen volledige rechtsbescherming en werken zij dus niet conform de ILO norm. Het betreft hier al het personeel dat wordt ingezet op basis
van de Regeling dienstverlening aan huis, voornamelijk alfahulpen. Voor deze groep worden geen premies werknemersverzekeringen (werkloosheid, arbeidsongeschiktheid) afgedragen en wordt geen pensioen opgebouwd. Werknemers die
huishoudelijk werk doen bij een particulier thuis zijn werknemer in de zin van artikel 7:610 BW, maar als gevolg van de
Regeling Dienstverlening aan huis zijn er vier typen werknemers te onderscheiden:
1. Werknemers in dienst van een bedrijf of instelling met volledige rechtsbescherming;
2. Werknemers in dienst van een particulier huishouden waar gewerkt wordt op vier dagen of meer. Deze werknemer
geniet volledige rechtsbescherming en de (particuliere) werkgever heeft ook alle verplichtingen als ieder andere
werkgever;
3. Werknemers in dienst van een particulier huishouden waar gewerkt wordt op minder dan vier dagen, via tussenkomst
van een intermediair. De Regeling Dienstverlening aan huis is van toepassing, waardoor deze werknemer verminderde
rechtsbescherming heeft;
4. Werknemers in dienst van een particulier huishouden waar gewerkt wordt op minder dan vier dagen. De Regeling
Dienstverlening aan huis is (automatisch) van toepassing en dus heeft de werknemer een verminderde rechtsbescherming. Werknemer en werkgever hebben elkaar meestal op informele manier gevonden.
Tabel 1 geeft de verschillende posities weer die huishoudelijke werkers kunnen hebben, verdeeld over de formele en
informele markt. Het kenmerkende verschil tussen de formele en de informele markt is dat de activiteiten op de informele markt niet ‘zichtbaar’ zijn voor de Belastingdienst.
Tabel 1: Positie huishoudelijk werker in Nederland
Formele markt (aangifte IB)
Informeel - geen
aangifte LB, geen
aangifte IB
Inhuur via bedrijf of
Directe relatie
Directe relatie
type 1
type 2
type 2 (a)
type 3 (c)
type 4
type 4 (a)
instelling
Werknemer met volledige
rechtsbescherming
Werknemer met onvolledige
rechtsbescherming (Regeling) (b)
(a) Op de informele markt is het onderscheid tussen werknemers met volledige en onvolledige rechtsbescherming in de praktijk niet te
maken, als gevolg van ‘onzichtbaarheid’.
(b) Het huishouden (werkgever) hoeft geen aangifte LB te doen.
(c) Intermediairs verstrekken doorgaans wel een jaaropgave aan Belastingdienst en werknemer.
19
oveRige vaRianten
In de overige doorgerekende varianten wordt er van uitgegaan dat de geïndiceerde markt (Wmo) blijft bestaan. Verschil
met de basisvariant is dat de huishoudelijke werkers in de formele markt beloond worden conform de cao, dat is inclusief
sociale verzekering en pensioenopbouw (dus conform de ILO norm).
Verder wordt in alle varianten verondersteld dat het gebruik van ofwel een dienstencheque en/of een ﬁscale aftrek
alleen mogelijk is via (geselecteerde) intermediaire bedrijven. Uiteraard zijn huishoudens vrij om een directe relatie aan
te gaan met een huishoudelijke werker, maar dan kan geen gebruik worden gemaakt van de dienstencheque en/of de
ﬁscale aftrek. Op deze wijze is in de formele markt het voldoen aan de ILO norm (afdracht sociale premies en pensioenopbouw) verzekerd.
uitgangswaaRden
De beschikbare (statistische) informatie over de markt voor huishoudelijk werk is niet altijd eenduidig, soms onvolledig
of berustend op schattingen. Via logische veronderstellingen hebben we de beschikbare gegevens op elkaar afgestemd.
Daaruit leiden we af dat in 2012 in ongeveer 1,3 miljoen huishoudens een huishoudelijk werker werkzaam is, in ruim 60
procent van de gevallen op de informele markt. Deze verrichten gezamenlijk ongeveer 205 miljoen uren huishoudelijk
werk, waarvoor overheid en huishoudens gezamenlijk rond 3 miljard euro betalen2. Het aantal uren per huishouden loopt
iets uiteen tussen het formele en informele marktsegment.
Over de aanbodzijde – de huishoudelijke werkers zelf – is betrekkelijk weinig bekend. We schatten dat in de geïndiceerde
markt ongeveer 85 duizend personen als alfahulp werkzaam zijn. In totaal zijn bij benadering 435 duizend personen
werkzaam als huishoudelijk werker.
In de formele sector gaat het overwegend om vrouwen, merendeels autochtoon, relatief laag opgeleid, van gemiddelde
leeftijd, met een verdienende partner met een voltijdsbaan (hoofdkostwinner). Het gaat over het algemeen om kleine
deeltijdbanen. In de informele sector zijn naast deze groep ook niet gedocumenteerde migranten werkzaam, maar harde
cijfers over hun aantal ontbreken.
De markt voor huishoudelijke diensten kent verschillende prijzen, aankelijk van de positie van vrager en aanbieder. Op
de informele markt wordt per uur 8 tot 12 euro aan de huishoudelijke werkers betaald. Het brutoloon van een alfahulp
ligt op ongeveer 12,50 euro per uur. Inclusief werkgeverslasten bedragen de loonkosten ruim 16 euro per uur. Voor dit
bedrag kan dus aan de ILO norm worden voldaan. Huishoudens die op de formele markt hun huishoudelijk werker rechtstreeks in dienst hebben betalen ongeveer 19 euro per uur. Rekening houdend met bezetting, overhead, winst en Btw
kan een bedrag van ongeveer 20 euro per uur worden berekend als een minimale prijs (tarief per declarabel uur) die een
bedrijf in rekening moet brengen voor huishoudelijk werk.
Relevante effecten
Via het rekenmodel zijn de volgende eﬀecten doorgerekend:
1. Autonome groei en inkomenseﬀect. Dit betreft de groei van de vraag naar huishoudelijk werk als gevolg van demograﬁsche en economische factoren, zoals veranderingen in de samenstelling van huishoudens;
2. Prijs- en vraageﬀecten. De prijssubsidie (direct of via ﬁscale aftrek) verlaagt de prijs die huishoudens moeten
betalen voor huishoudelijke hulp. Door deze prijsverlaging neemt de (formele) vraag naar huishoudelijke hulp toe;
3. Participatie-eﬀect. Als gevolg van de inzet van huishoudelijke hulp, kunnen een of meer van de leden van het huishouden (meer) gaan werken. De literatuur wijst uit dat dit eﬀect relatief klein is;
2
Dat is ongeveer 0,6 procent van het nationaal inkomen.
20
4. Verschuivingseﬀect. Dit betreft de verschuiving van de informele naar de formele markt. In het model wordt
verondersteld dat:
a. Dit eﬀect groter is in een vouchersysteem (toegankelijkheid, transparantie) dan in de ﬁscale variant (beter geschikt
voor hogere inkomens);
b. Naarmate het prijsverschil (de subsidie) groter is, neemt de kans op verschuiving exponentieel toe.
De (formele) vraag naar huishoudelijk werk is niet alleen aankelijk van de prijs, al is dit in alle varianten de belangrijkste prikkel. Andere aspecten die eveneens een belangrijke rol spelen zijn de administratieve verplichtingen bij formele
dienstverbanden en de ‘vertrouwenskwestie’. Huishoudens willen graag iemand die ze kunnen vertrouwen en doen
mede daarom meestal een beroep op het eigen netwerk bij het zoeken naar een huishoudelijke hulp. Het informele
karakter van de relatie draagt er mede toe bij dat men een dienstverband aangaat op de informele markt.
Daarnaast is de reactie van het aanbod (de huishoudelijke werkers zelf) van belang voor de mate waarin dienstverbanden kunnen worden geformaliseerd. De reacties van het aanbod op de gewijzigde regelgeving zijn verwerkt in de reactie
van de vraagzijde. Dat wil zeggen, zelfs wanneer een nieuw regime aantrekkelijk is voor de vraagzijde, werkt de terughoudendheid van het aanbod als een rem op de groei van de formele markt. De terughoudendheid van het aanbod rond
formalisering houdt onder meer verband met het vaak hogere netto loon op de informele markt, de heﬃngskorting en
informeel werk door uitkeringsgerechtigden.
Een nieuwe regeling brengt ook diverse indirecte en neveneﬀecten met zich mee, via de arbeidsmarkt en de bestedingen.
Er wordt een reeks van reacties op gang gebracht, maar de macro-economische uitkomst daarvan is niet vast te stellen.
Het gaat dan om indirecte werkgelegenheids- en inkomenseﬀecten als gevolg van veranderingen in bestedingen en
eventuele besparingen op uitkeringen. Er is relatief weinig onderzoek gedaan naar de omvang van deze eﬀecten en
daarom zijn deze niet expliciet in het model meegerekend.
Directe eﬀecten in de vorm van extra werkgelegenheid bij de intermediaire bedrijven (in de vorm van supervisie, overhead, organisatie, administratie) en winstbelasting (vennootschapsbelasting) zijn wel meegerekend. Ook wordt in de
conclusies het eﬀect van het ontstaan van huishoudelijke diensten als volwaardige arbeid (status) meegewogen.
gevolgen vooR het oveRheidsbudget
De eﬀecten op het overheidsbudget zijn voor een deel aankelijk van de omvang van de werkgelegenheidseﬀecten en
voor een deel vaste bedragen, bijvoorbeeld in verband met opzet en onderhoud van een vouchersysteem. De kosten van
organisatie en handhaving zijn niet meegenomen in de berekeningen. We veronderstellen dat deze kosten vergelijkbaar
zijn tussen de verschillende regimes en het huidige regime.
Inkomsten en uitgaven die aankelijk zijn van de omvang van de eﬀecten zijn in het model doorgerekend op basis van
uren huishoudelijk werk. Dat wil zeggen voor elk uur (of arbeidsjaar) formeel huishoudelijk werk wordt een bedrag aan
inkomsten voor de overheid gerekend dat verband houdt met:
• Werknemersdeel belasting en premies (inclusief overhead personeel);
• Werkgeversdeel premies;
• Winstbelasting/vennootschapsbelasting (van intermediaire bedrijven);
• Btw.
Hierbij tekenen we aan dat in de basisvariant het werkgeversdeel premies niet wordt gerekend voor alfahulpen. Dit
inkomensverlies voor de overheid is dus in de berekeningen meegenomen.
In varianten met een ﬁscale aftrek zijn er minder inkomsten in verband met de belastingaftrek van kosten van huishoudelijk
personeel. Let op: hier gaat het niet alleen om de extra arbeidsplaatsen, maar om het bedrag aan aftrek van de volledige
formele werkgelegenheid (windfall eﬀect).
21
In dienstencheque varianten zijn er extra overheidsuitgaven in verband met de directe subsidie van de prijs. Eventuele
extra subsidie van intermediaire organisaties (voor kosten overhead, voor training en begeleiding van werklozen, e.d.)
zijn niet in de varianten meegenomen of meegerekend.
Resultaten
Tabel 2 geeft de uitkomsten de doorrekening van de verschillende varianten op basis van de vastgestelde uitgangswaarden en berekende eﬀecten. De tabel geeft de eﬀecten op de totale werkgelegenheid in de markt, de verschuiving
tussen formeel en informeel, de eﬀecten op de omzet en winst van bedrijven en de eﬀecten op het overheidsbudget.
Onderaan de tabel zijn de per saldo extra overheidsuitgaven uitgedrukt per gerealiseerde (formele) arbeidsplaats.
veRbeteRing positie alfahulpen
In de tabel zijn huishoudelijke werkers met onvolledige rechtsbescherming (alfahulpen) apart benoemd in de basisvariant. Het gaat om het aantal huishoudelijke werkers dat naar schatting in de eindsituatie als zodanig werkzaam is. In alle
andere varianten wordt verondersteld dat de status van alfahulpen wordt verbeterd en dat deze volledige rechtsbescherming (inclusief sociale zekerheid) en verbetering van pensioenvoorziening krijgen. De daarmee gepaard gaande
uitgaven en inkomsten zijn in de berekeningen verwerkt. Het gaat bij het realiseren van volledige rechtsbescherming in
de formele markt op dit moment (naar schatting 85 duizend alfahulpen) om een bedrag van ongeveer 150 miljoen euro.
22
Tabel 2: Overzicht uitkomsten modelberekeningen(c)
Basisvariant Variant 1
Variant 3 Variant 4 Variant 5 Variant 7
DC
DC
FA
duaal
duaal
DC 30%
DC 50%
FA 52%
DC 30%
DC 50%
FA 37%
FA 37%
Aantal huishoudens formele markt
552.311
636.010
782.901
713.735
856.406
1.014.332
Aantal huishoudens informele markt
883.698
800.000
653.658
723.506
589.939
478.990
78,6
92,9
117,8
106,1
130,3
157,2
Aantal uren formale markt (x mln)
Aantal uren informele markt (x mln)
150,2
136,0
111,1
123,0
100,3
81,4
Aandeel formele markt (obv huishoudens)
38,5%
44,3%
54,5%
49,7%
59,2%
67,9%
Groei totale markt obv huishoudens (2012-2022)
10,5%
10,5%
10,5%
10,6%
11,3%
14,9%
Werkgelegenheid
Aantal huishoudelijke werkers formele markt
186.826
214.727
263.691
240.634
288.193
340.836
Aantal huishoudelijke werkers informele markt
294.566
266.667
217.886
241.169
196.646
159.663
Aantal alfahulpen formele markt (aandeel 70%)
130.000
2
185
411
3.447
19.107
157.901
206.865
183.808
231.367
284.010
0
4
8
69
382
0
55
123
1.034
5.731
Extra werkzame personen huishoudelijk werk
Aantal extra werkzame personen volledige
bescherming
Aantal extra arbeidsplaatsen overhead
bedrijven (obv. 32 uur)
Extra participatie (obv 32 uur)
Inkomen
Omzet bedrijven (x mln)
€ 1.466
€ 2.036
€ 2.543 €
Winst bedrijven (x mln)
€
€
€
Winstpercentage (obv omzet)
59
4,0%
67
3,3%
81 €
3,2%
2.287 € 2.793
75 €
3,3%
88
€
3.258
€
101
3,2%
3,1%
Overheidsbudget
Inkomsten overheid (x mln)
€
Uitgaven overheid (x mln)
€ 1.748
Saldo overheid (x mln)
606
–€ 1.142
€
909
€ 1.082 –€
€ 2.359
187 €
150
€
235
€ 3.020 €
1.748 € 2.586
€
3.377
–€ 1.450 –€ 1.938 –€
1.935 –€ 2.436
–€
3.142
Extra lasten overheid t.o.v. basis (x mln)
–€
796 –€
793 –€ 1.294
–€
2.000
Per extra volledig beschermde werkzame
–€ 1.949 –€ 3.848 –€
4.316 –€ 5.593
–€
7.043
308 –€
persoon hh werk (€) (a,d)
Per extra volledig beschermde arbeidsplaats
–€ 7.797 –€ 15.377 –€ 17.222 –€ 22.024
–€ 26.296
(fte) (€) (b,d)
(a) Betreft extra formele werkgelegenheid huishoudelijk werkenden (in personen).
(b) Betreft extra formele werkgelegenheid huishoudelijk werkenden en extra participanten.
(c) In de tabel zijn de feitelijke uitkomsten van het model weergegeven en niet afgerond. Dit suggereert een nauwkeurigheid die er niet is.
Bij de interpretatie worden de cijfers afgerond.
(d) Een fte extra huishoudelijk werk = 4 extra werkzame personen.
Een fte extra participatie = extra participanten/1,13.
23
baten
In alle varianten is de belangrijkste bate het grotere aandeel van de formele markt en in samenhang daarmee een groter
aantal huishoudelijke werkers met volledige rechtsbescherming (inclusief sociale verzekering en pensioenopbouw),
namelijk van bijna 160 duizend in variant 1 tot ruim 280 duizend in variant 7. Dit heeft ook een gunstig eﬀect op de
status van huishoudelijk werk, dat op termijn kan bijdragen aan een verdere formalisering van de markt. Ook treedt in
alle varianten een klein positief participatie-eﬀect op, maar de macro-economische betekenis hiervan is beperkt.
In het model zijn (macro-economische) baten in de vorm van mogelijke besparingen op uitkeringen en extra vraag via
bestedingseﬀecten niet meegenomen. De literatuur biedt onvoldoende basis om richting en omvang van deze eﬀecten
te kunnen duiden.
kosten
De maatschappelijke kosten worden zichtbaar in de overheidsbegroting. Door de subsidiëring nemen de overheidsuitgaven toe en/of de inkomsten af, in alle gevallen resulterend in een groter negatief saldo dan in de basisvariant. De
subsidiëring gaat gepaard met een inkomensoverdracht naar bedrijven, die op hun beurt weer een deel overdragen aan
huishoudens (in de vorm van loon en pensioen) en terug aan de overheid (in de vorm van werkgeverspremies, winstbelasting en Btw). Ook de huishoudelijk werkers betalen via inkomstenbelasting weer een deel van de verdiensten terug
aan de overheid.
veRschillen tussen vaRianten
De belangrijkste verschillen tussen de dienstencheque (voucher) en de ﬁscale variant zijn de eﬀecten op de overheidsbegroting en de betekenis voor het verschuivingseﬀect. Bij directe subsidiëring nemen de overheidsuitgaven sterk toe,
wat voor een deel wordt gecompenseerd door een toename van de inkomsten in de sfeer van belasting en premie. Bij
ﬁscale aftrek nemen alleen de overheidsinkomsten af. Fiscale aftrek is vooral aantrekkelijk voor hoge inkomens, die
gewend zijn aan ﬁscale maatregelen. Dienstencheques zijn transparanter en daardoor ook geschikt voor lage inkomens
en gaan gepaard met een hoger verschuivingseﬀect.
CONCLUSIES EN BESCHOUWING
beReiken ilo doelstellingen
Het realiseren van de doelstellingen van het ILO verdrag vereist verbetering van de rechtsbescherming van huishoudelijk
werkers. In de huidige Nederlandse regelgeving omvat dit twee segmenten:
• Het verbeteren van de rechtsbescherming van huishoudelijk werkers die werkzaam zijn op grond van de Regeling
dienstverlening aan huis. Deze kunnen zowel werkzaam zijn bij bedrijven en instellingen (alfahulp en daarmee vergelijkbare werkers), als direct in dienst van particuliere huishoudens werken. Verbetering van de rechtsbescherming
betekent toevoeging van sociale zekerheid via afdracht van het werkgeversdeel van sociale premies en bijdragen aan
pensioenvoorzieningen;
• Maximalisering van de formele markt voor huishoudelijk werk (of reductie van de informele sector). Hier gaat het uitsluitend om huishoudelijk werkers die rechtstreeks in dienst zijn van particuliere huishoudens op de informele markt.
veRbeteRing van de RechtsbescheRming in huidig stelsel
Het omzetten van alle huidige onvolledige arbeidscontracten in de Wmo in volwaardige arbeidscontracten kost ongeveer
150 tot 200 miljoen euro, aankelijk van het precieze aantal alfahulpen. Dit betekent overigens ook dat nadere eisen
worden gesteld aan de op basis van pgb ingezette Wmo middelen, in die zin dat aanstelling alleen kan op basis van volledige rechtsbescherming (inclusief sociale zekerheid).
24
Het verbeteren van de rechtsbescherming van huishoudelijk werkers die op basis van de Regeling dienstverlening aan
huis bij particuliere huishoudens werkzaam zijn is minder eenvoudig te realiseren als de Regeling van kracht is. Door
publiciteitscampagnes en vereenvoudigen van de mogelijkheden om aanvullende verzekeringen af te sluiten kunnen
huishoudens die het aangaat worden gestimuleerd om (vrijwillig) hun huishoudelijk werker volledige rechtsbescherming
te bieden.
foRmaliseRing
Formalisering van de markt is minder eenvoudig, omdat grote ﬁnanciële prikkels (subsidies) nodig zijn om huishoudens
naar de formele markt te bewegen. Toch zijn er (ook) verschuivingseﬀecten bij lage subsidies. Bij formalisering van de
markt voor huishoudelijk werk zijn daarom twee benaderingen denkbaar:
• Een snelle generieke benadering waarbij gestart wordt met forse prikkels (subsidie) en algemene maatregelen, die in
de loop der jaren langzaam worden afgebouwd en meer speciﬁek worden gemaakt (de ‘Belgische’ aanpak). Nadere uitwerking is nodig over de optimale omvang en duur van de subsidie, om de omvang van de windfall (onnodige subsidiëring) te beperken en de wijze waarop deze vorm krijgt (voucher, ﬁscaal, of beide). Een voucher systeem is naar
verwachting toegankelijker voor lage inkomens. Ook kan nagedacht worden over integratie van een voucher systeem
in de Wmo;
• Een geleidelijke gerichte benadering, waarbij gestart wordt met beperkte prikkels (subsidie) en gericht beleid. In deze
benadering wordt gestart met huishoudens die dicht tegen de formele sector aan opereren en een klein zetje nodig
hebben. Naarmate de tijd vordert worden nieuwe groepen huishoudens geïdentiﬁceerd die – zo nodig – met aanvullende maatregelen tot formaliseren worden gestimuleerd. Op korte termijn lijken twee groepen de meeste potentie te
bieden voor deze benadering, namelijk huishoudens met hoge inkomens (lage prijsgevoeligheid) die zich niet bewust
zijn van de positie van hun huishoudelijk werker en bereid zijn om de voorwaarden te verbeteren en huishoudens
waarvan een verzoek om Wmo hulp is afgewezen. Bij het ontwikkelen van de markt dienen bedrijven omzichtig te
opereren en de informele relatie tussen huishouden en huishoudelijk werker zo veel mogelijk te respecteren.
Beide benaderingen kunnen in samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven worden uitgewerkt. In de tweede benadering
(meer marktgericht) zouden bedrijven een bepalende rol kunnen en moeten spelen in het ontwikkelen van de markt. In
de eerste benadering ligt het initiatief bij de overheid, in de vorm van omvangrijke subsidiëring. In deze benadering
geeft de overheid via aouw van subsidie in de loop der tijd het initiatief steeds meer over aan de bedrijven.
oveRige algemene aandachtspunten
Uit eerdere ervaringen en ervaringen in andere landen kunnen de volgende aandachtspunten worden afgeleid:
• Het is van belang het doel van beleid te beperken tot formalisering van de markt. Hoewel aanlokkelijk vanwege
vermeende besparingen op uitkeringen draagt integratie van re-integratiebeleid in de regelgeving tot nodeloze
complicaties, met onzekere eﬀecten op de beoogde doelgroepen;
• Verdringing. Uitbreiding van het onder een nieuwe regeling vallende werkzaamheden (tuinonderhoud, klussen) vergroot de kans op verdringing van regulier werk. Een regeling zou zich dus moeten beperken tot huishoudelijk werk;
• Handhaving. Elke subsidie brengt het risico van oneigenlijk gebruik met zich mee en moet op voorhand op het element
handhaving worden getoetst.
• Selectie bedrijven. Hier moet een goede afweging worden gemaakt tussen toetreding (concurrentie) en zorgvuldigheid en kwaliteit van de dienstverlening.
Tot slot is het raadzaam om nieuwe regelingen in de vorm van een of meer pilots op lokaal of regionaal niveau te testen
voordat tot landelijke introductie wordt overgegaan.
25
BIJLAGE II
HOE IS HUISHOUDELIJK WERK IN HET BUITENLAND GEREGELD?
auteur: chris de visser, fnv bondgenoten
In Europa – en daarbuiten - zijn regelingen ontworpen om huishoudelijk werk te reguleren én betaalbaar te maken/
houden. In onder meer België en Frankrijk gebeurt dat via dienstencheques, waarmee huishoudelijk werk tegen een
gunstig tarief kan worden ingekocht. Finland, Noorwegen en Zweden kozen voor een systeem van belastingaftrek.
Beide modellen leiden tot toenemende formalisering van huishoudelijk werk met meer zekerheid en rechten voor huishoudelijk werkers. De Belgische en Zweedse regelingen kunnen model staan voor een Nederlandse oplossing.
Nederland
Nederland kent de Regeling dienstverlening aan huis. De regeling plaatst huishoudelijk werkers buiten het reguliere
arbeidsrecht. Volgens deze regeling hebben huishoudelijk dienstverleners recht op 4 weken doorbetaling tijdens vakantie en 6 weken doorbetaling bij ziekte.
Voor afdracht van sociale premies, belastingen en sparen voor een oudedagsvoorziening is de huishoudelijk werker zelf
verantwoordelijk. De regeling leidt op grote schaal tot informele arbeidsrelaties tussen opdrachtgevers (huishoudens) en
dienstverleners.
dienstenvoucheRs
België
In 2004 is in België de dienstencheque voor huishoudelijk werk ingevoerd. Doelen bij invoering waren:
1. Meer banen, met name voor laag geschoolde werknemers.
2. Zwart werk terugdringen.
3. Werkloosheid bestrijden door bepaalde groepen te leiden naar regulier werk.
4. Verbeteren van de werk/privé-balans door inhuur van huishoudelijke diensten bereikbaar te maken voor middeninkomens.
Particulieren kunnen met dienstencheques tegen een gunstig tarief betalen voor huishoudelijk werk: schoonmaakwerk,
was-, strijk- en licht naaiwerk en koken. De cheques zijn ook bedoeld voor alfahulpen. Erkende bedrijven (uitzendbureaus en
non-proﬁt ondernemingen) nemen dienstencheques in van de huishoudelijk werkers en betalen de verdiensten netto uit.
Particulieren kopen dienstencheques in voor € 8,50 per uur en krijgen aanvullend 30% belastingaftrek. Netto kost een
dienstencheque dan ongeveer € 6. De werkelijke kosten voor een uur huishoudelijk werk zijn veel hoger: die bedragen
circa € 22. De Belgische staat betaalt dus ongeveer € 16 per gewerkt uur, waarvan circa de helft terugvloeit door het
dalende beroep op de sociale zekerheid en extra belastinginkomsten over het inkomen van de werkers. De huishoudelijk
werkers ontvangen ongeveer € 10 netto per uur.
Het aantal cheques dat mag worden ingekocht verschilt. Normaal is dat 500, minder valide mensen en eenoudergezinnen mogen er 2000 kopen. Het Belgische dienstenchequesysteem is succesvol, maar kostbaar door de forse overheidssubsidie. Netto bedragen de kosten voor ruim 120.000 banen zo’n € 750 miljoen.
26
In 2011 werden 109 miljoen cheques aangekocht (ter vergelijking: dat waren er ruim 20 miljoen in 2005). In de
loop van 2009 werkten 120.324 werknemers via het dienstenchequestelsel (een stijging van 16,3% ten opzichte
van 2008).
De introductie van dienstencheques heeft niet geleid tot een forse afname van zwart werk. Minder dan 5% van de dienstenchequewerknemers geeft toe vroeger zwart te hebben gewerkt. Mogelijk is dit percentage in werkelijkheid hoger omdat
mensen zwart werk liever verzwijgen.
De arbeidscontracten van huishoudelijk werkers en de dienstenvouchers zijn geregeld in wetgeving. Werkgever is het
erkende bemiddelingsbureau dat de vouchers uitgeeft. Het huishouden dat met de vouchers diensten koopt, is klant.
Werknemers zijn in dienst van een erkend bedrijf. Zij zijn verzekerd, ontvangen vakantiegeld en worden doorbetaald bij
ziekte. Bovendien vindt pensioenopbouw plaats. Huishoudelijk werk wordt dus beschouwd als volwaardige arbeid.
De huishoudelijk werker maakt als werknemer deel uit van een collectief en heeft collega’s. De collectieve belangen
worden behartigd door vakbonden. Tweejaarlijks is er overleg tussen de sociale partners over de arbeidsvoorwaarden
van huishoudelijk werkers.
In België speelt momenteel een maatschappelijke discussie over de invoering van een ‘mini-jobs’-regeling - naar Duits
voorbeeld - voor huishoudelijk werk. Daarbij wordt het huidige Belgische vouchersysteem voor huishoudelijk werk
betrokken.
Frankrijk
Frankrijk kent vier verschillende collectieve overeenkomsten voor huishoudelijk werk:
1. Werknemers die werken voor individuele werkgevers.
2. Thuishulp.
3. Kinderverzorging.
4. Persoonlijke dienstverlening.
In de overeenkomst is een modelarbeidsovereenkomst opgenomen.
De arbeidswetgeving beschrijft 21 activiteiten die vallen onder de laatste categorie: ‘persoonlijke dienstverlening’. Er zijn
mogelijkheden voor vrijstelling van belasting; de drempels daarvoor zijn eveneens in deze wet beschreven (uren, bedragen).
Sinds 1999 onderhandelt de vakbond jaarlijks met de federatie van particuliere werkgevers over een collectieve arbeidsovereenkomst voor huishoudelijk werk(st)ers. Deze cao regelt loon, arbeidsduur, vakantie-, zwangerschaps- en ziekteverlof en opleidingen.
Frankrijk heeft al sinds 1995 een dienstenvouchersysteem. In 2006 is een nieuw dienstenvoucher ingevoerd dat minder
rompslomp met zich meebrengt dan het oude. De vouchers zijn te koop bij de lokale banken en de gebruikers komen in
aanmerking voor belastingreductie. De vouchers kunnen worden gebruikt om te betalen voor tal van zaken op het
terrein van persoonlijke dienstverlening. Niet alleen in huis, maar bijvoorbeeld ook voor werk in de tuin en voor kinderopvang buitenshuis.
Belangrijkste doel van de vouchers in Frankrijk is terugdringen van zwart werk. De gedachte is dat de simpele manier
van betalen voor laag gekwaliﬁceerd werk formeel particulier werkgeverschap stimuleert bij tijdelijk en parttime werk.
27
Tweederde van de ruim 2 miljoen Fransen die gebruikmaken van de dienstencheque had voorheen een zwart betaalde
werkster. Vier jaar geleden gaf de Franse regering in een poging het zwarte circuit verder in te dammen, 1,5 miljoen
huishoudens gratis dienstencheques ter waarde van 200 euro.
Een particulier koopt dienstencheques bij een bank of postkantoor. Een werkster kan deze na haar gewerkte uren inwisselen bij een bemiddelingsbureau waar zij staat ingeschreven, in ruil voor uitbetaling van netto loon. Het bureau regelt
de afdracht van premies voor sociale zekerheid en inkomstenbelasting.
Van de 14 euro die een werkster de werkgever per uur kost, krijgt hij de helft terug van de ﬁscus, tot een maximum van
1.830 euro per jaar. Voor ouderen en invaliden geldt een hoger plafond.
In cao's voor werksters staan hun arbeidstijden, uurloon, aantal vakantiedagen, recht op scholing en vakantiegeld vermeld.
Griekenland, Oostenrijk, Zwitsers kanton Genève
Deze landen kennen een vouchersysteem dat zowel de betaling van de huishoudelijk werker regelt, als de afdracht van
sociale premies en daarmee de rechten op sociale verzekeringen.
Oostenrijk
In Oostenrijk regelt de Dienstleistungsscheckgesetz de arbeidsverhoudingen tussen particuliere opdrachtgevers en de
huishoudelijke hulp (dus niet met bedrijven etc.): de werktijden voor huishoudelijk werk (inclusief pauzes, vrije dagen,
ziekteverzuim en vakantieperiodes), het recht op vrije dagen en opzegtermijnen. De Dienstleistungscheck is een vouchersysteem, dat kan worden gebruikt voor eenvoudige huishoudelijke werkzaamheden. Het doel van de regeling is een
aantrekkelijk alternatief te bieden voor zwart werk.
Huishoudelijk werkers vallen onder de overeenkomst ‘Mindestlohntarif für Hausgehilfen und Hausangestellte’, die is
gesloten tussen vakbond VIDA en de overheid. Deze overeenkomst regelt betaling volgens minimum bruto maandsalaris
met afgeleid uurloon, toeslagen (buitengewone werktijden, overwerk) en een Kerstbonus.
belastingaftRek
Zweden
Net als Finland en Noorwegen bevordert Zweden het formaliseren van huishoudelijk werk door de kosten deels aftrekbaar te
maken van de belasting. In Zweden werd aftrekbaarheid van kosten voor huishoudelijke dienstverlening in 2007 ingevoerd.
De Zweedse regeling:
• Opdrachtgevers krijgen 50% van de kosten van huishoudelijk werk vergoed via een belastingkorting, met een
maximum van 50.000 sek per persoon (zo’n € 5500);
• De regeling kan worden gebruikt voor activiteiten zoals schoonmaken, ramen lappen, tuinonderhoud, wassen, koken
en sneeuw ruimen. In 2008 zijn reparaties en verbouwingen van eigen woningen daaraan toegevoegd;
• De regeling mag niet worden gebruikt voor werkzaamheden die worden uitgevoerd door professionele zorgverleners.
• De werkzaamheden moeten plaatsvinden in de woning van de opdrachtgever en moeten worden uitgevoerd door een
geregistreerd bedrijf.
De huishoudelijk werker is door de regeling niet duurder dan de voorheen betaalde zwarte beloning; tegelijk is de werkster
door de bijdrage van de overheid verplicht verzekerd voor werkloosheid en arbeidsongeschiktheid. Bemiddelings-bureaus
regelen de afdracht van premies voor werknemersverzekeringen, pensioen en een zorgverzekering. De hulp krijgt per uur
netto minimaal 9,80 euro uitbetaald; de kosten voor de overheid zijn jaarlijks 402 miljoen euro (cijfers 2012).
28
De witte werkster is nu de norm in het Zweedse huishouden. Volgens een evaluatie uit 2011 heeft de regeling 950
nieuwe bedrijven en 7.000 nieuwe banen opgeleverd. Daarmee is de schoonmaaksector één van de snelst groeiende
sectoren van de Zweedse economie geworden. De sector zelf benadrukt dat de regeling veel kansen biedt aan mensen
met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zo zou 40% van de werknemers bestaan uit personen die in het buitenland zijn
geboren, zij zijn vooral aomstig uit Rusland, Estland, Polen en Finland. In de hoofdstad zou 80 procent van de werknemers uit het buitenland komen.
De rechtspositie van huishoudelijk werkers in Zweden is door de nieuwe regeling verbeterd. Zzp’ers staan nog steeds
zwak, maar werknemers in dienst bij een bedrijf vallen onder het normale arbeidsrecht. Het karakter van huishoudelijk
werk leidt wel tot uitzonderingen: belangrijkste zijn dat de arbeidsinspectie niet zomaar een privéwoning kan inspecteren en dat antidiscriminatie-wetgeving niet van toepassing is op de opdrachtgever (wel op het bedrijf waar de werknemer in dienst is).
Engeland
In februari 2012 zou de Britse premier Cameron hebben aangekondigd dat hij overweegt om het Zweedse voorbeeld
over te nemen. Dit is nog niet gebeurd.
andeRe Regelingen
Duitsland
Duitsland kent een speciale regeling voor kleine deeltijdbanen: de ‘mini-jobs’, die vooral in de horeca en detailhandel zijn
te vinden. Ook huishoudelijk werk in opdracht van particulieren gebeurt onder deze regeling. De mini-jobs-regeling is
ingevoerd om door middel van lage belastingen en premies werkgelegenheid te stimuleren in het lage-lonen-segment en
zwart werk terug te dringen.
Hoofdlijn is dat een mini-job een baan is waarmee de werknemer maximaal € 450 per maand verdient (tot januari 2013
was dat € 400), geen belasting betaalt (bruto = netto) en niet verplicht sociaal verzekerd is (werkgevers betalen een
vaste bijdrage van 30%).
Voor huishoudelijk werk betaalt de particuliere werkgever minder premies (10%) dan een bedrijf. Die premies zijn bovendien aftrekbaar van de belasting: particulieren met een witte werkster mogen 20% van de loonkosten aftrekken van de
belasting, tot 510 euro per jaar.
Met ingang van 1 januari 2013 is de wetgeving in Duitsland met betrekking tot mini-jobs aangepast. Als gevolg hiervan
zijn personen die vanaf 1 januari 2013 een mini-job accepteren in beginsel verzekerd voor ouderdomspensioen en
arbeidsongeschiktheid/ invaliditeit. Daarbij bestaat de mogelijkheid van verzekering af te zien (opt-out regeling). Minijobbers hebben geen ziekteverzekering en hebben geen recht op een werkloosheidsuitkering als hun contract aﬂoopt.
De pensioenrechten zijn naar rato en leveren geen ‘leeaar’ pensioen op.
Inmiddels hebben rond de 7 miljoen mensen in Duitsland zo’n mini-job. Voor tweederde van hen is het de enige baan;
voor de rest is het een bijbaan. Het aandeel huishoudelijk werkers met een geregistreerde mini-job groeide in de periode
van 2004 tot 2012 van 102.907 tot 234.453. Dat is slechts een fractie van het totale aantal huishoudelijk werkers.
De omvang van het mini-jobben doet een succes vermoeden. Maar volgens critici schieten de mini-jobs hun doel voorbij
en zorgen ze vooral voor een toename van het aantal werkende armen. Het uurloon in een mini-job is veel lager dan in
29
een reguliere baan. Van de 1,2 miljoen Duitse werknemers die minder dan € 5 per uur verdienen, heeft 60% een minijob. Vooral vrouwen blijken noodgedwongen lang in een mini-job te blijven.
Vakbonden DGB en ver.di pleiten voor hervorming van de mini-jobs. Het ontbreken van een wettelijk minimumloon in
Duitsland is daarbij een grote hindernis.
Italië
Italië kent sinds 1958 wetgeving rond huishoudelijk werk; vanaf 1974 is een cao van toepassing, die iedere vier jaar
wordt herzien.
De cao wordt gesloten door de vakbonden Filcams, Fisascat and Uiltucs en door de federaties van particuliere huishoudens, Finaldo en Domina. De cao omvat afspraken over salarissen, rusttijden, arbeidsomstandigheden, vakantiedagen,
zwangerschapsverlof, opleidingsverlof, ziekteverlof, etc.
Ondanks de aanwezigheid van een cao – en een regeling voor migranten – hebben huishoudelijk werkers in Italië een
kwetsbare positie en komt uitbuiting en zwart werk veel voor. Italië kent geen ﬁscale aftrekregeling voor werkgevers
van huishoudelijk werkers.
Spanje
8,6% van de werkende vrouwen in Spanje werkt in het huishouden, het hoogste percentage in Europa. In Spanje is in
januari 2012 een nieuwe regeling van kracht geworden voor huishoudelijk werkers.
De rechten en plichten van huishoudelijk personeel bij particulieren zijn uitgebreid geregeld in een speciale wet. Zij
hebben dezelfde rechten als andere werknemers in loondienst: ze zijn verplicht verzekerd tegen ziekte, werkloosheid en
arbeidsongeschiktheid. Werkgevers die fulltime een huishoudelijke hulp in dienst hebben, betalen mee aan de premies.
Werkgevers zijn verplicht een schriftelijk contract af te sluiten. Er is een aparte cao waarin de arbeidsvoorwaarden staan.
Zo heeft de werkster recht op het minimumloon, een werkweek van maximaal 40 uur, dertig vakantiedagen en een jaarlijkse bonus van vijf werkdagen. Bij ontslag is sprake van een opzegtermijn en een ontslagvergoeding.
Huishoudelijk werkers hebben vanaf de negende ziektedag recht op ziektegeld. Er wordt nog gekeken naar de mogelijkheid om een werkloosheidsverzekering in te voeren. Spanje kent geen ﬁscale aftrekregeling voor werkgevers van huishoudelijk werkers.
Amerika
In New York is na een campagne van de Domestic Workers Union een Domestic Workers Bill of Rights aangenomen. De wet
beschrijft sancties voor werkgevers die de rechten van de huishoudelijk werker niet respecteren en als een werkgever represailles neemt tegen een werknemer die een klacht indient, kan een boete van 10.000 dollar worden opgelegd. Ook in andere
staten van Amerika (Google vond Californië, Massachusetts, Georgia, Illinois) wordt nu actie gevoerd voor de invoering van
een dergelijke wet.
earned income tax credit
In Amerika zijn miljoenen mensen aangewezen op laag betaald werk in de dienstverlening. Deze mensen kunnen toch in
hun bestaan voorzien doordat zij een toeslag van de ﬁscus ontvangen. Deze ‘earned income tax credit’ is bijvoorbeeld
bedoeld om ouders met schoolgaande kinderen te steunen.
30
Zuid-Afrika
Zuid-Afrika kent sinds kort een Domestic Workers Act die arbeidsvoorwaarden en rechten beschrijft.
migRanten, ongedocumenteeRden
In alle beschreven landen werken veel migranten als huishoudelijk dienstverlener. Zij beschikken vaak niet over een
werkvergunning en verblijven zonder geldige papieren in het land waar ze werken. Dit is ook in Nederland het geval.
In Spanje en Italië zijn ongedocumenteerden (deels) gelegaliseerd om te kunnen voorzien in de behoefte aan huishoudelijk werk. In 2005 hebben in het kader van het Spaanse ´normalisatie’-programma 191.570 migrant domestic workers
een verblijfsvergunning verkregen (89% vrouwen).
De Italiaanse regering heeft enkele malen grote groepen migrant huishoudelijk/zorg medewerkers (collaboratori
familiari) gelegaliseerd. Zo werden in 2002 op basis van de Bossi-Fini Act 316.000 vergunningen verstrekt. Sinds 2005
worden jaarlijks quota’s voor verblijfsvergunningen voor deze groepen medewerkers vastgesteld. Ondanks dat de quota
veel lager zijn dan de aanvragen, in 2007 ruim 370.000 aanvragen en een quotum van 65.000, is het beleid van de
diverse Italiaanse regeringen ten aanzien van deze groep migranten veel ruimhartiger dan ten aanzien van andere
groepen. Reden hiervoor is de belangrijke bijdrage die deze huishoudelijk/zorgmedewerkers leveren aan het Italiaanse
gezinsleven.
Frankrijk heeft de afgelopen tien jaar tienduizenden illegale werksters die konden aantonen al lange tijd met poetsen
een inkomen te verdienen, een verblijfsvergunning gegeven.
Ook elders wordt migratiebeleid gevoerd om te kunnen voorzien in de behoefte aan huishoudelijk werk. Zo wordt in
Londen gewerkt met werkvergunningen.
bRonnen
- Schimmenspel - Hoe Nederland hopeloos achterloopt als het gaat om de rechten van huishoudelijk werkers. FNV
Bondgenoten, AbvaKabo, oktober 2012;
- Marjon Bolwijn, diverse artikelen in De Volkskrant
- www.eurofound.europa.eu;
- www.ilo.org;
- andere bronnen op internet, waaronder nieuwssites, minijob-zentrale.de, Wikipedia.
31
BIJLAGE III
QUESTIONNAIRE OVER HUISHOUDELIJKE DIENSTVERLENING EN THUISZORG IN ANDERE EU LANDEN
auteur: sarah van walsum, hoogleraar migratierecht en familiebanden
Om meer inzicht te krijgen in de situatie in andere EU landen, en in ontwikkelingen die gaande zijn, heeft de Werkgroep
Huishoudelijk Werk een vragenlijst opgesteld in zowel Engels als Frans, en deze verstuurd aan contactpersonen in
Zweden, Portugal, Oostenrijk, Duitsland, Spanje, Frankrijk en Polen. Behalve de contactpersoon in Polen heeft iedereen
gereageerd. Verder is dezelfde vragenlijst verstuurd naar vakbondsleden uit heel Europa die deel hebben genomen aan
trainingen georganiseerd door de ILO over de positie van mensen werkzaam in de huishoudelijke dienstverlening. Deze
tweede zending heeft reacties opgeleverd uit België en Bulgarije. De mensen die hebben gereageerd zijn academici die
zich uitgebreid met migrant domestic workers bezighouden (Portugal, Oostenrijk, Duitsland), een jurist (Zweden) en vakbondsleden (Frankrijk, België, Bulgarije en Spanje).
Wat betreft de situatie in Zweden, België en Frankrijk zijn ook de volgende bronnen geraadpleegd: Anna Gavanas: Who
Cleans the Welfare State? Migration, informalization, social exclusion and domestic services in Stokholm, Stockholm:
Institute for Futures Studies Research, Report 2010/3, 2010; Gerard, Neyens, Valsamis: Evaluation du régime des titresservices pour les services et emplois de proximité 2011, Brussels: IDEA Consult, 2012; een samenvatting van een rapport (nr.
589) van de Franse Senaat, Services à la Personne: Bilan et prospective: www.senat.fr./rapports-classes/crpros.html
Hieronder volgt een samenvatting van de reacties op de vragenlijst van de Werkgroep, met aandacht voor de volgende
thema’s:
- Status: veredelde familie, volwaardige werknemer of zzp-er?
- Aakening: huishoudelijke dienstverlening en thuiszorg als communicerende vaten.
- Organisatie: in dienst van huishouden of van een bedrijf of instelling – wat maakt het uit?
- Voorstellen voor verbetering.
Als bijlagen zijn opgenomen: de Engelse versie van de enquête en een tabel met korte weergave van de opgestuurde
reacties.
status: veRedelde familie, volwaaRdige weRknemeR of zzp-eR?
Er lijkt een tendens te zijn om huishoudelijke dienstverlening niet meer te reguleren als verlengstuk van het gezin. In dit
verband is het interessant om op te merken dat au pairs in Oostenrijk als volwaardige werknemers worden gezien. Oude
regelingen van de positie van dienstbode, zoals bijvoorbeeld in België, lijken op hun retour te zijn. Daar wordt inmiddels
maar een kleine minderheid van mensen in de huishoudelijke dienstverlening als geregistreerde dienstbode tewerkgesteld. In Portugal hebben alle werknemers in de huishoudelijke dienstverlening dezelfde rechten als andere werknemers,
al bestaan er in het algemeen verschillende deelcategorieën werknemers (aankelijk van werkuren enz) met verschillende rechtsposities, en worden mensen ook als zzp-er gezien. Ook in Duitsland geldt geen speciﬁeke regeling voor deze
sector, maar is het wel zo dat iedereen die minder dan €450 per maand verdient, niet premieplichtig is en dus buiten de
sociale verzekeringen (inclusief ziektekostenverzekering) valt. Dit zijn de zogenoemde ‘mini-jobs’. In Spanje is de positie
van mensen in de huishoudelijke dienstverlening verbeterd de afgelopen jaren, maar er geldt nog wel een aparte
arbeidsrechtelijke regeling voor mensen die direct door een huishouden zijn aangesteld. Ook zijn zij niet verzekerd voor
de WW, en vallen zij onder een minder gunstige pensioenregeling dan andere werknemers. Ook Oostenrijk kent een
32
apart statuut voor werknemers in de huishoudelijke dienstverlening met afwijkende regels wat betreft werktijden,
(minimum)loon en ontslag. Probleem is echter dat meeste mensen of als zzp-er worden gezien, of werkzaam zijn als
parttimer onder diensten-cheque systeem. In beide gevallen genieten zij maar in beperkte mate van sociale zekerheid.
De Oostenrijkse ervaring leert overigens dat een dienstenchequesysteem dat alleen administratieve voordelen biedt
voor het huishouden maar geen ﬁnanciële, weinig populair is. In Duitsland hebben mensen met een arbeidscontract
dezelfde rechten als andere werknemers. Wel komt het veel voor dat mensen werkzaam in de huishoudelijke dienstverlening minder dan € 450 per maand verdienen en dus op grond van de ‘mini-job’- regeling uitgesloten zijn van sociale verzekeringen. Voor migranten met een precaire verblijfsstatus geldt bovendien dat, wanneer zij een arbeidsrechtelijke
procedure aanspannen, zij niet beschermd zijn tegen uitzetting.
Tegenover de tendens om mensen in de huishoudelijke dienstverlening of thuiszorg niet meer als verlengstuk van het
gezin te zien, is ook sprake van een andere tendens, namelijk om mensen werkzaam in de deze sector als zzp-er’s te
kwaliﬁceren, met name wanneer zij als inwonende werkzaam zijn op basis van een 24-uurs dienst. Deze ontwikkeling is
duidelijk te zien in Duitsland en Oostenrijk, en lijkt ook aan de orde te zijn in Portugal. Zij wordt eerder bevorderd dan
tegengehouden door de in die landen ingevoerde regelgeving. Deze ‘zzp-ers’ worden bijvoorbeeld in Portugal via licentiehoudende bedrijven tewerkgesteld, met belastingvoordeel voor het betrokken huishouden. Ook in Duitsland en Oostenrijk kunnen zorgbehoevenden belastingteruggaven krijgen voor het aanstellen van een inwonende zzp’er. Doordat
deze mensen als zzp’er worden gezien, kunnen ook mensen uit Bulgarije en Roemenië legaal aan de slag. Daar waar de
status van zzp-er weinig formeel is geregeld, en waar ﬁscale regelingen hun aanstelling in de hand werkt - Duitsland,
Portugal en Oostenrijk - lijkt de inwonende Oost-Europese hulp een tendens te zijn. De informant uit Oostenrijk stelt
zelfs dat de daar geldende regelgeving deze constructie in de hand heeft gewerkt.
In dit verband is ook interessant dat in Zweden (tot nu toe weliswaar maar een paar) bedrijven actief op het gebied van
huishoudelijke dienstverlening en thuiszorg mensen uit Oost-Europa inhuren van ‘uitzendbureaus’ gevestigd in hun
landen van herkomst. In het licht van deze ontwikkelingen, is het interessant om te zien dat in Bulgarije, waar nauwelijks
een interne markt bestaat voor huishoudelijke dienstverlening, en de positie van werknemers in deze sector niet of nauwelijks is geregeld, er wel bedrijven zijn die binnen deze sector opereren, of als werkgever, of als bemiddelingsbureau.
afbakening: huishoudelijke dienstveRlening en thuiszoRg als communiceRende
vaten
Een volgende algemene opmerking is dat huishoudelijke dienstverlening en thuiszorg overal communicerende vaten
lijken te zijn. In Frankrijk en Zweden wordt op het gebied van wetgeving geen onderscheid gemaakt tussen huishoudelijke dienstverlening en niet-medische thuiszorg (op het niveau van cao’s of verhoudingen in de praktijk kan het wel
voorkomen dat werknemers in de thuiszorg in een voordeliger positie verkeren). In Portugal, Duitsland en Oostenrijk
gelden geen aparte regels voor deze sector op het gebied van arbeidsrecht of sociaal recht, maar gelden ﬁscale voordelen voor het huishouden alleen bij tewerkstelling in de thuiszorg en/of de kinderopvang. In België worden huishoudelijke
dienstverlening en thuiszorg wellicht het meest gescheiden gehouden van elkaar – thuiszorg is daar nog een publieke
voorziening. Alle thuiszorgmedewerkers zijn in dienst bij zorginstellingen en vallen niet onder de dienstenchequeregeling. Maar daar blijkt de thuiszorg wel concurrentie te ondervinden van huishoudelijke dienstverlening met dienstencheques.
In Frankrijk en Portugal worden ﬁscale maatregelen bewust ingezet om een systeem van thuiszorg (en, in Frankrijk, huishoudelijke dienstverlening in het algemeen) te faciliteren om op de institutionele zorg te kunnen bezuinigen.
33
oRganisatie: in dienst van huishouden of van een bedRijf of instelling – wat maakt
het uit?
In België en Zweden, waar dit ook een voorwaarde is voor belastingteruggave, is de meerderheid van de werknemers in
huishoudelijke dienstverlening direct in dienst bij een bedrijf of instelling. In Portugal, Oostenrijk, Duitsland en Spanje,
waar geen sprake is van een dergelijke voorwaarde, is de overgrote meerderheid van de werknemers in de huishoudelijke dienstverlening en de thuiszorg direct in dienst van het huishouden (in Portugal moet een verlener van thuiszorg
wel via een bedrijf worden tewerkgesteld, wil men in aanmerking komen voor ﬁscale voordelen).
Frankrijk lijkt het enige land (uit de beperkte lijst van reacties) te zijn waar ﬁscale voordelen bestaan voor zowel huishoudens die mensen direct in dienst hebben (70%) als huishoudens die iemand inhuren die bij een bedrijf in dienst is
(20%), of die door een bedrijf wordt bemiddeld (10%). Interessant is dat het Franse systeem niet nadeliger lijkt uit te
pakken voor de werknemers dan de anderen. In Frankrijk vallen werknemers die direct door huishoudens zijn aangesteld
zelfs onder een gunstiger cao dan werknemers die voor commerciële bedrijven werken. Wel wordt door de Franse informant opgemerkt dat mensen die direct in dienst zijn van een huishouden, minder makkelijk de weg vinden naar een
vakbond, en ook minder goede toegang hebben tot vakopleidingen dan mensen die in dienst zijn van een zorginstelling
of bedrijf. Ook blijkt dat mensen die in dienst zijn van gemeentes of binnen de non-proﬁt sector, onder de meest gunstige voorwaarden werken.
Dat er in Frankrijk een aparte caois voor werknemers die direct in dienst zijn van een huishouden, komt doordat de particuliere werkgevers in dat land vertegenwoordigd worden door hun eigen werkgeversorganisatie FEPEM (Fédération des
particulier employeurs de France): www.fepem.fr/accueil1. Behalve particuliere werkgevers te vertegenwoordigen in
collectieve onderhandelingen en ten opzichte van de politiek, biedt deze organisatie hen ook individuele (rechts)hulpverlening en voorlichting aan. Verder zet zij zich in voor professionalisering van deze sector, met name in het kader van
een bredere koepelorganisatie IPERIA, waar ook vakbonden bij zijn betrokken.
De regeling in Portugal heeft weliswaar geholpen om werknemers uit het zwarte circuit te halen, maar heeft niet geleid
tot verbetering op het terrein van arbeidsvoorwaarden of –omstandigheden. In Zweden heeft het systeem van ﬁscale
aftrek wel geleid tot meer werkgelegenheid, maar er lijken nog veel problemen te zijn op het gebied van arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden, terwijl het kennelijk nog de vraag is of er echt sprake is van minder zwart werk. De grote
bedrijven hebben zich aangesloten bij de schoonmaak-cao, maar deze is niet algemeen verbindend en met name de
(vele) kleinere bedrijven werken met slechtere (of geen) cao. De regeling daar is dus omstreden.
Op basis van de verzamelde gegevens, lijkt Frankrijk de bedrijven actief in deze sector het strengst te reguleren.
Er is sprake van een vergunningenstelsel met strenge voorwaarden, en vergunning houdende bedrijven worden om de
vijf jaar gecontroleerd. Wel geldt ook daar dat controle in de privésfeer voor de arbeidsinspectie vaak lastig zo niet
onmogelijk is.
1
Volgens de eigen gegevens van FEPEM zijn er 3,6 miljoen particuliere werkgevers in Frankrijk. De informatie op hun eigen website beidt
echter geen inzicht in de omvang van hun eigen ledenbestand. Volgens een blog-bericht zou het aantal leden niet hoger zijn dan 3.000:
http://mobile.agoravox.fr/tribune-libre/article/le-robin-des-bois-des-services-a-126332 Lidmaatschap kost € 12 per jaar.
34
vooRstellen vooR veRbeteRing
Opmerkelijk is dat alleen de Belgische respondent uitdrukkelijk aangeeft dat ﬁscale voordelen in haar land zijn ingevoerd
om de rechtspositie van werknemers te verbeteren. De belangrijkste overweging om werk in huishoudelijke dienstverlening en/of thuiszorg te formaliseren lijkt in Frankrijk, Portugal, Oostenrijk, Duitsland en wellicht ook Zweden te zijn: een
goedkoper alternatief te ontwikkelen voor institutionele zorg.
Toch zijn de informanten uit België, Portugal en Frankrijk in het algemeen wel positief over de (meer of minder doortastende) regelingen in hun respectievelijke landen. Zij raden ook aan de reikwijdte van die regelingen te verbreden en om
ze als breekijzer te gebruiken voor betere regulering van arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden (door wetgeving of
via betere cao’s) en om isolement van mensen die direct door huishoudens worden tewerkgesteld verder te doorbreken
(door lidmaatschap van een vakbond en/of deelname aan een vakopleiding meer toegankelijk voor ze te maken, bijvoorbeeld).
De informant uit Oostenrijk is daarentegen uitgesproken negatief over de situatie in haar land, en pleit voor een radicaal
andere aanpak, waarbij zorg wordt aangeboden als een publieke voorziening, en mensen werkzaam in de huishoudelijke
dienstverlening zich in coöperaties organiseren. Ook de informant uit Zweden lijkt weinig onder de indruk te zijn van de
daar geldende – nogal liberale – regeling.
conclusies
Op basis van de binnen gekomen reacties, valt te concluderen dat betaalde arbeid in particuliere huishoudens steeds
minder als verlengstuk van onbetaalde reproductieve arbeid wordt beschouwd, en steeds meer als regulier betaald werk.
Dit neemt niet weg echter dat de rechten van mensen werkzaam in de huishoudelijke dienstverlening of de thuiszorg
nog steeds onder druk komen te staan. Soms komt dit omdat zij de status van zzp-er krijgen. Soms komt het omdat zij
onder algemeen geldende regelingen voor kleine parttime banen vallen, waardoor zij alsnog worden uitgesloten van
sociale zekerheid. Omdat gedeclareerd werken vaak voor betrokkenen onvoldoende voordelen oplevert, komt ongedeclareerd (zwart) werk in meerdere landen nog veel voor. Verder is een opmerkelijke ontwikkeling een toename in het aantal
zzp’ers, met name uit Oost- Europese landen, die worden ingehuurd om vierentwintig uur per dag bij ouderen en gehandicapten in huis te verblijven, het huishouden draaiende te houden, gezelschap te bieden en (rudimentaire) zorg te
bieden. Deze ontwikkeling wordt vooral gesignaleerd in Duitsland, Oostenrijk en Portugal.
Een aantal landen heeft regelingen ingevoerd om ongedeclareerd werk in deze sector tegen te gaan. In het verslag
wordt vooral ingegaan op de regelingen die gelden in Zweden, België, Frankrijk en Portugal. Met name waar dergelijke
regelingen reële ﬁnanciële voordelen opleveren voor de betrokken huishoudens, lijken zij eﬀect te hebben. Tegenover de
kosten die hiermee zijn gemoeid, staan als voordelen dat zwart werk wordt bestreden, dat volwaardig werkgelegenheid
wordt gecreëerd, en dat aan een voor alle betrokken partijen aanvaardbaar alternatief voor de nóg duurdere institutionele zorg kan worden gewerkt. Wat dit laatste punt betreft, valt op dat het overal moeilijk blijkt werkzaamheden verricht
in het kader van thuiszorg strak te onderscheiden van ‘gewone’ huishoudelijke dienstverlening. Regelingen die de ene
deelsector treﬀen, hebben gevolgen voor de andere, en andersom. Wil men inzetten op door de overheid gesubsidieerde
en goed geregelde thuiszorg als alternatief voor institutionele zorg, dan kan het zijn dat men daarbij de kosten van een
gesubsidieerde aanbod aan huishoudelijke dienstverlening voor lief zal moeten nemen. Voor de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden en -voorwaarden van de werknemers lijkt het overigens niet van belang te zijn of zij direct door particulieren worden tewerkgesteld, of indirect via bemiddelingsbureaus, of juist door bedrijven die actief zijn in deze sector.
Van meer belang is hoe de sector is georganiseerd, zowel van werkgevers- als van werknemerskant.
35
VRAGENLIJST
intRoduction
The trade union movement in the Netherlands, FNV-Bondgenoten, has been campaigning since 2006 for better regulation of domestic work. Following the recent elections, and in light of the ILO Convention, there is now some political
support for improvement of the legal position of domestic workers who, until now, have been largely excluded from all
social security provisions and, in practice, often end up working in the shadow economy. Increasingly, this is also becoming the case for workers who provide home-based care.
As a next step in its campaign, the Dutch trade union FNV Bondgenoten wants to develop proposals for an alternative
regulatory framework for the Netherlands for domestic workers and for providers of home-based care. With this in mind
they have decided to collect information on the regulatory regimes for domestic work and/or home-based care in other
EU Member States.
We would greatly appreciate it if you could provide answers to the questions below. Once we have collected and analyzed all returned questionnaires, we shall send a report of our ﬁndings to all respondents, so that you too can place the
situation in your country in a comparative framework.
Since we anticipate a political debate in the Netherlands before summer recess, we kindly ask you to send your reply by
e-mail before WEDNESDAY 8 MAY 2013, if at all possible. Please respond to the following address: [email protected]
Thank you!
labouR law
1. Do domestic workers generally live-in with their employers, or work on a live-out basis?
2. Do workers provide household services on the basis of an employment contract or as self-employed?
3. When does a domestic worker qualify as self-employed? Which statutory obligations apply for example in terms of
registration and taxation?
4. If domestic workers work on the basis of an employment contract, who is their employer: the household they work for,
or an agency? Which percentage (estimate) of domestic workers has an agency as employer?
5. Are the statutory terms of contract diﬀerent for domestic workers whose employer is a household than for those
whose employer is an agency? Do these diﬀerences only relate to social beneﬁts and/or taxes (see below), or also to
issues of labour law such as: health and safety measures; paid sick leave; paid vacation; minimum wage; maximum
working hours; collective labour agreements; termination of contract; training opportunities?
6. Does the situation diﬀer depending on the number of hours that a domestic worker works for a speciﬁc household or
agency?
7. Are there speciﬁc rules that apply to workers who live-in with the household they work for? If so, how does their legal
position diﬀer from that of a live-out worker?
8. Does a minimum wage apply in your country? Are domestic workers entitled to minimum wage? If so, does this apply
to all categories – i.e.: self-employed; employee of a household; employee of an agency; part-time/full-time workers;
live-in/live out workers; etc.
9. Is the position of providers of home-based care, in terms of labour law, diﬀerent from that of domestic workers? In
what respects?
36
agencies
When domestic workers are the employees of a household, do agencies operate as intermediaries? In what percentage
of the cases (estimate)?
10. What does the relationship between the domestic worker and the agency entail?
a. What services and guarantees does the agency provide?
i. To the employing household?
ii. To the domestic worker?
b. What are the costs and beneﬁts for the employing household?
c. What are the costs and beneﬁts for the domestic worker?
d. To what extent does the agency have authority over the work of the domestic worker?
i. Do they for example determine how much work is to be done in a given period of time, or what kind of cleaning
materials are to be used?
e. To what extent is the relationship between agency, employer-household and domestic worker state-regulated?
f. What kind of state control mechanisms are in place?
11. Is the position of providers of home-based care vis à vis agencies or health care centers diﬀerent from that of
domestic workers vis à vis agencies? In which respects?
social benefits
1. Do all domestic workers enjoy full beneﬁts (i.e. unemployment insurance; disability insurance; old age pension;
employer’s contribution to health insurance)? Or does the situation diﬀer depending on
a. Whether the domestic worker has an employment contract or is self-employed;
b. Whether the domestic worker is employed full-time or part-time;
c. Whether the domestic worker is employed by a household or by an agency
d. Whether a domestic worker, employed by a household, has been employed directly by that household, or via an
agency.
2. Is the position of providers of home-based care, in terms of social beneﬁts, diﬀerent from that of domestic workers? In
which respects?
income tax
1. Are all domestic workers required to pay income tax, or are certain categories (partially) exempt?
Are all employers required to report a domestic worker’s earnings to the tax department, or does this only apply to
some employers (for example: agencies, or households who employ a domestic worker full-time)?
2. Is the ﬁscal position of providers of home-based care diﬀerent from that of domestic workers? In which respects?
37
households’ costs compensation
1. Are households somehow compensated for the costs involved in employing a domestic worker?
If so, is this done through a voucher system, or through tax rebates?
Could you explain brieﬂy how the system works?
Is the system meant to ensure:
- That domestic workers enjoy full labour rights and/or fall under a collective labour agreement?
- That domestic workers enjoy full social beneﬁts?
- That domestic workers pay full income tax?
How do the costs for households compare to the cost of hiring a domestic worker as undeclared labour?
What are the gross costs for the state?
Have net costs been calculated? (i.e. gross costs minus income from extra tax revenues and social premiums declared
labour etc).
2. Do the same provisions for costs compensation apply to households engaging providers of home-based care? If not,
how do the two regimes diﬀer?
Policy assessment:
If there is a system of households’ costs compensation in place for domestic work and/or home-based care:
- Are there indications that this system of compensation has led to a reduction in the employment of undeclared
labour?
- Has it led to an increase in the registered employment of low-skilled workers?
- Has it contributed to the (full-time) employment of highly skilled workers?
- What is the current political consensus concerning this system of compensation? Are the advantages considered to
weigh up against the costs?
- Has the system turned out to have other disadvantages, other than costs?
- To what extent do issues like undeclared labour, violation of labour law and health and safety standards remain unresolved?
- How could the system be improved?
38
labouR law
question
1
do domestic workers generally live-in with their employers, or work on a live-out basis?
Sweden
Meestal uitwonend
Belgium
Werken voor meerdere families, niet inwonend.
Bulgaria
Uit wonend, in bijzondere gevallen biedt een werkgever gratis een kamer aan.
Portugal
Er zijn hier geen oﬃciële statistieken over, maar algemeen is de agelopen 15 jaar het inwonen gedaald.
Austria
Domestic workers and childcare meestal niet inwonend, home care meestal wel inwonend.
Germany
De meesten uitwonend, degenen inwonend werken meestal voor oudere mensen.
Spain
Minderheid woont in.
France
Meesten wonen niet in; sommigen wel (vooral niet gedocumenteerden – zie toegevoegde commentaar)
labouR law
question
2
do workers provide household services on the basis of an employment contract or as
Sweden
Alle vormen komen voor, maar meesten zijn in dienst van een bedrijf.
Belgium
Als werknemer
Bulgaria
Beiden. Werknemerschap meestal wanneer in dienst van een bedrijf. Anders vaak aannemen diensten.
self-employed?
Portugal
Werknemers direct in dienst van huishouden zijn meestal werknemer in vaste dienst.
Werknemers aangesteld via bemiddelingsbedrijf zijn vaak zzp-er of in tijdelijke dienst.
Austria
Thuiszorg is meestal (quasi)zzp-er, tenzij in dienst van NGO. Wn in huishoudelijke dienst =wn.
Au pair is wn!
Germany
95% werkt op informele basis. Wanneer er wel een contract is, is deze mondeling aangegaan.
Spain
Status van werknemers
France
Grote meerderheid werkt als werknemer.
labouR law
question
3
When does a domestic worker qualify as self-employed? Which statutory obligations apply for
example in terms of registration and taxation?
Sweden
In Zweden wordt dit per geval bepaald door rechter. In een geval oordeelde rechter dat MDW als zzp
gekwaliﬁceerd moest worden omdat zij niet op vaste tijden werkte, en ook beloning per ‘klus’ werd
afgesproken.
Belgium
Zelfde voorwaarden als andere zelfstandigen.
Bulgaria
Er bestaat geen deﬁnitie hiervoor.
Portugal
1: wanneer zijzelf de plek en tijden bepaald
2: eigen hulpmiddelen gebruikt.
3: geen betaling in tijd. In feite zijn deze voorwaarden niet strikt. Verplicht al hun activiteiten te
melden aan de belastingdienst.
Austria
Hebben eigen klanten en moeten hun werkwijze zelf kunnen bepalen. Ze moeten verder zelf voor een
Germany
verzekering zorgen.
Spain
Geen antwoord.
France
ZZp-er moet zich inschrijven. Hoeft geen BTW te betalen. Thuishulp kan nooit als ZZP-er.
39
labouR law
4
question
if domestic workers work on the basis of an employment contract, who is their employer: the
household they work for, or an agency? which percentage (estimate) of domestic workers
has an agency asemployer?
Sweden
Geschat wordt dat 90% in dienst is bij een bedrijf, omdat huishouden anders niet in aanmerking komt
Belgium
Voor een agentschap via dienstencheques: meer dan 100 000
voor belastingaftrek (zie hieronder). NB hhj mag ook met een zzp-er contracteren!
Als geregistreerde dienstbode: minder dan 1000
Bulgaria
De agenschap
Portugal
Het huishouden in de meeste gevallen, in maar 0,9% een agentschap
Austria
Meestal huishouden. Weinig commerciële bureaus. Sommige mensen wel bij ngo’s in dienst.
Germany
Er wordt niet veel gebruik gemaakt van een agentschap, meestal is dit het huishouden.
Spain
Bijna 100% direct door huishouden aangesteld.
France
70% is direct door huishouden aangesteld; 20% werkt voor een instelling of ‘agency’; 10% werkt voor
een huishouden maar is bemiddeld via een ‘agency’.
labouR law
5
question
are the statutory terms of contract diﬀerent for domestic workers whose employer is a
household than for those whose employer is an agency? do these diﬀerences only relate to
social beneﬁts and/or taxes (see below), or also to issues of labour law such as: health and
safety measures; paid sick leave; paid vacation; minimum wage; maximum working hours;
collective labour agreements; termination of contract; training opportunities?
Sweden
Mensen die direct door hh in dienst staan vallen onder aparte regime met minder gunstige regelingen
dan andere wn w.b. werktijden, ontslagbescherming, arbo enz. Zij vallen ook niet onder een CAO en
zijn niet georganiseerd. DW in dienst bij bedrijven hebben bijna alle zelfde rechten als andere wn.
Belgium
Op vlak van arbeidswetgeving hebben werknemers met dienstencheques het statuut van arbeiders,
terwijl dienstbodes een apart statuut hebben. Dit is op sommige vlakker minder gunstig, op sommige
vlakken is het iets beter.
Bulgaria
Portugal
nvt
Wettelijk verschillen ze niet van elkaar, maar in praktijk wel. Mensen in dienst van agentschap zijn
vaak als quasi-zzp-er aangesteld.
Austria
Speciale regeling voor huishoudelijke dienstverlening. Afwijkende regels w.b. werktijden,
(minimum)loonbetaling en ontslag. WG mag ook kiezen voor diensten cheque. Dan geldt andere min
loon. Verder verschillende CAO’s voor verschillende soorten instellingen als wg.
Germany
Hangt van het contract af, de meesten die voor een huishouden werken hebben geen contract. Diegenen met een contract via agentschap of huishouden hebben toegang tot sociale voorzieningen.
Spain
Thuishulp en enkele domestic worker die in dienst is van een agency vallen onder reguliere arbeidsrecht. Mensen in huishoudelijke dienstverlening die direct door huishouden zijn aangenomen hebben
eigen arbeidsrechtelijke regeling.
France
Wie direct door huishouden in dienst is, valt onder speciale CAO. Alle basisrechten zijn hetzelfde als
voor andere wn. Salaris en ontslagregeling zijn relatief gunstig geregeld.
Thuiszorg die voor een publieke instelling werken vallen onder een andere cao die ook redelijk
gunstig is. Mensen in dienst bij particuliere bedrijven hebben een relatief slechte CAO, die ook niet
door alle vakbonden is ondertekend (zie aanvullende opmerkingen). Thuiszorg in dienst van
gemeentes zijn ambtenaren.
40
labouR law
6
question
does the situation diﬀer depending on the number of hours that a domestic worker works
for a speciﬁc household or agency?
Sweden
Nee
Belgium
Niet op vlak van arbeidswetgeving
Bulgaria
nvt
Portugal
Niet op gebied van arbeidswetgeving.
Austria
Werk op basis van dienstencheque kan alleen tot €529 per maand.
Germany
Nee, van belang is de grens van €450, zodra deze is bereikt moet de werkgever bijdrage inleveren
Spain
Als minder dan 60 uur in dienst, dan verschil in administratieve verantwoordelijkheden (zie onder
ﬁscaal recht)
France
In Frankrijk geldt voor alle werknemers dat wie > 70 uur per maand of 200 uur per trimester werkt
volledig recht heeft op sociale zekerheid. Wie minder uren werkt heeft vergelijkbare aanspraken, maar
deze zijn anders geregeld.
labouR law
question
7
are there speciﬁc rules that apply to workers who live-in with the household they work for?
Sweden
Nee
Belgium
Niet op vlak van arbeidswetgeving. Het enige verschil is dat een inwonende dienstbode een deel van
if so, how does their legal position diﬀer from that of a live-out worker?
het loon in natura kan uitbetaald krijgen, huisvesting en voeding.
Bulgaria
nvt
Portugal
De regels zijn hetzelfde, op het volgende na:
1: de kosten v.d woonvoorziening, gebruik van energie kan van salaris worden afgetrokken.
2: recht op maaltijden, 8 uur nachtrust. 3: bij beeindiging werkverhouding recht op minimaal aantal
dagen om te vertrekken.
Austria
Er is een aparte regeling, maar meeste inwonenden worden als zzp-er gezien.
Germany
Niet echt, er is wel een discussie gaande over inwonenden die weekenden werken om de Work Time
Law niet toe te passen op hen.
Spain
Geen aparte regels voor inwonenden
France
Er zijn geen aparte regels voor inwonend personeel. Wel wordt bedrag dat mag worden afgetrokken
van salaris voor kost en inwoning tot een maximum beperkt.
41
labouR law
8
question
does a minimum wage apply in your country? are domestic workers entitled to minimum
wage? if so, does this apply to all categories – i.e.: self-employed; employee of a household;
employee of an agency; part-time/full-time workers; live-in/live out workers; etc.
Sweden
Er geldt geen minimumloon in Zweden. Grootste bedrijven in sector huish dienstverl zijn aangesloten
bij een CAO die aansluit bij CAO schoonmaak (al zijn b.v. lonen van DW wel iets lager). Lonen kunnen
erg laag zijn bij andere bedrijven, o.a. omdat mensen ook formeel in dienst zijn bij uitzendbedrijven in
NEU landen.
Belgium
Wettelijk minimumloon niet van toepassing op dienstbodes. Wel sectorale minimumlonen afgespro-
Bulgaria
nvt
Portugal
Ja, wettelijk minimumloon van toepassing op alle werknemers.
Austria
Minimum loon aankelijk van CAO (werknemers instellingen) of speciﬁeke wettelijke regeling als
ken. Ook voor werknemers met dienstencheques is er een sectoraal minimumloon
huishouden wg is.
Germany
Nee, geen algemene minimum, alleen voor de zorgsector wel.
Spain
Alle werknemers in huishoudelijke dienstverlening en in thuishulp vallen onder minimumloon
France
Iedereen valt in beginsel onder het minimum loon. Gemiddeld verdienen mensen in huishoudelijke
dienstverlening netto €9.50 pu, net iets meer dan CAO loon van €8.00 pu.
ZZP’ers genieten geen bescherming.
labouR law
9
question
is the position of providers of home-based care, in terms of labour law, diﬀerent from that of
domestic workers? in what respects?
Sweden
Positie niet medische thuiszorg en DW is gelijk.
Belgium
Werknemers uit de thuiszorg behoren tot een andere sector, en hebben een eigen paritair comité met
Bulgaria
nee
Portugal
Nee, dezelfde regels zijn van toepasing.
eigen, betere collectieve arbeidsovereenkomsten.
Austria
Germany
Ja, hier geldt wel een minimum loon.
Spain
Ja, zie antwoord op nummer 5.
France
Mensen in huishoudelijke dienstverlening vallen onder zelfde CAO als (basis) thuiszorg. Alle medisch
gekwaliﬁceerde thuiszorg valt onder aparte CAO voor gezondheidszorg.
42
agencies
question
10
percentage employed via agency?
Sweden
In Sweden komt het bijna niet voor dat DW via een bedrijf of instelling wordt bemiddeld, bij hh in
dienst is.
Belgium
Bijna 100% direct in dienst van een bedrijf.
Bulgaria
Portugal
Een klein maar groeiend aantal bedrijven neemt mensen direct in dienst. Ook wordt een klein percentage bemiddeld door bedrijven.
Austria
Geen gegevens hierover
Germany
Geen statistieken voor onderstaande vragen
Spain
Rond 5%
France
Ongeveer 10% (?)
agencies
question
10a
what does the relationship between the domestic worker and the agency entail?
Sweden
Belgium
Bedrijf en gezin sluiten individueel commercieel contract, grote verschillen daardoor agentschap en
Bulgaria
Verdere vragen nvt.
Portugal
Bemiddelingsbedrijven bieden bemiddeleling, vervanging en voorlichting over regelgeving. Nemen
werknemer gebonden door arbeidscontract, net zoals die gelden voor andere werknemers
administratieve taken over van huishouden.
Austria
Er is weinig bekend over bemiddelende bedrijven.
Germany
Spain
France
Agency bemiddeld bij aanstelling en zorgt voor vervanging bij ziekte enz.
agencies
question
10b
what are the costs and beneﬁts for the employing household?
Sweden
Belgium
8,50 p.u. na ﬁscal aftrek 5.95 p.u
Bulgaria
nvt
Portugal
Bedrijven die zelf DW in dienst hebben, moeten licentie hebben. Zij staan garant voor kwaliteit. Huishoudheeft ﬁscaal voordeel.
Austria
Lijken vooral te bemiddelen voor buitenlanders die inwonend thuiszorg bieden.
Germany
–
Spain
Bemiddeling bij aanstelling; vervanging bij ziekte e.d. Kosten: ongeveer 1 maand salaris
France
Bemiddelingskosten maken het duurder dan direct aanstellen; wel goedkoper dan uitzendbureau
43
agencies
question
10c
what are the costs and beneﬁts for the domestic worker?
Sweden
_
Belgium
Reiskosten met eigen vervoer. Vergoeding is ontoereikend
Bulgaria
nvt
Portugal
Netwerk bemiddelingsbedrijf verruimt mogelijkheden om aan werk te komen.
Austria
_
Germany
_
Spain
_
France
_
agencies
question
10d
to what extent does the agency have authority over the work of the domestic worker?
Sweden
Belgium
Juridisch gezien de werkgever, dus oefent gezag uit.
Bulgaria
nvt
Portugal
Wanneer DW in dienst is van een bedrijf, dan wordt gezag gezamenlijk uitgeoefend door bedrijf en
huishouden. Leidt tot onduidelijkheden. Bij bemiddelingsbedrijf blijft gezag bij huishouden.
Austria
Germany
---
Spain
Geen gezag, tenzij wn direct in dienst van agency.
France
Geen gezag, maar als wn goede reputatie verliest, dan zal zij waarschijnlijk niet meer worden bemiddeld.
agencies
10e
question
to what extent is the relationship between agency, employer-household and domestic
worker state-regulated?
Sweden
Belgium
Bij wet vastgelegd.
Bulgaria
nvt
Portugal
Vergunningenstelsel.
Austria
Opereren vooral in het buitenland. Kwalitatief onderzoek geeft aan dat er veel problemen spelen.
Germany
---
Spain
Geen speciﬁeke regeling (?).
France
Bemiddeling door bureaus is uitgebreid geregeld via een vergunningenstelsel die hoge voorwaarden
stelt.
44
agencies
question
10f
what kind of state control mechanisms are in place?
Sweden
Belgium
Agentschap heeft erkenning nodig v.d. overhead. Bij niet- naleving v.d voorschriften kan deze erken
ning worden ingetrokken.
Bulgaria
nvt
Portugal
Arbeidsinspectie moet eerst rechterlijke toestemming hebben om privé woning te betreden.
Austria
Kwalitatief onderzoek suggereert dat er (te) weinig controle is.
Germany
--
Spain
Arbeidsinspectie treedt niet op ivm privacy huishouden
France
Bedrijven worden om de 5 jaar gecontroleerd.
agencies
question
11
is the position of providers of home-based care vis à vis agencies or health care centers
diﬀerent from that of domestic workers vis à vis agencies?
Sweden
Belgium
nee
Bulgaria
nvt
Portugal
In theorie hebben beide groepen dezelfde rechten. In praktijk verdienen mensen in thuishulp beter en
Austria
worden minder snel ontslagen.
Germany
Spain
---
France
Geen verschil.
45
social benefits question
12a
do all domestic workers enjoy full beneﬁts or does the situation diﬀer depending on:
whether the domestic worker has an employment contract or is self-employed;
Sweden
Regeling sociale rechen in Zweden is ingewikkeld. Maar geen van de hier genoemde factoren is van
belang. Belangrijkste bepalende factor voor aanspraken op sociale zekerheid is inkomen.
Belgium
Zelfstandigen dragen minder bij tot de sociale zekerheid en hebben andere rechten.
Bulgaria
nvt
Portugal
Verschil tussen:
a) wn voltijds in dienst bij een wg
b) wn met meerdere wgs
c) zzp-ers
d) zwart werkenden
WW alleen voor (a).
WAO alleen voor (a) en (b). (c) en (d) kunnen wel beroep doen op sociale voorziening.
(a) heeft bijna volledige pensioenrechten; (b) iets minder; (c) nog minder; (d) alleen AOW.
(A) en (b) hebben recht op ziektekostenverz betaald door wg. (c) en (d) niet.
Austria
ZZP-ers wel verzekerd voor ziektekosten en pensioen. Probleem is echter om claims te verzilveren in
buitenland. Werknemers zijn gewoon verzekerd. Mensen die via dienstencheque werken zijn verzekerd tegen ongevallen. Aanvullende ziektekostenverzekering mogelijk tegen extra betaling.
Germany
Omdat veel informeel werken, kunnen ze zich niet beroepen op sociale voorzieningen. Zodra sprake is
van een formele contract hangt dit af van de grens van €450. De werkgever moet dan bijdragen aan
de sociale voorzieningen
Spain
Wn in huishoudelijke dienstverlening hebben geen WW en een minder gunstige pensioenregeling dan
andere wn.
France
Ja. Alle werknemers zijn op dezelfde manier verzekerd.
ZZP’ers in deze sector verschillen niet van ZZP’ers in andere sectoren.
social benefits question
12b
whether the domestic worker is employed full-time or part-time
Sweden
Sommige deeltijdse dienstboden vallen niet onder de sociale zekerheid, hun werkgever draagt niet bij.
Belgium
Bulgaria
Portugal
Dienstencheque alleen voor mensen die minder dan €529 verdienen
Austria
---
Germany
Spain
France
46
social benefits question
12c
whether the domestic worker is employed by a household or by an agency
Sweden
Belgium
Dienstboden die onder de sociale zekerheid vallen en werknemers via dienstencheques hebben
dezelfde (volledige) rechten.
Bulgaria
Portugal
Werknemers direct in dienst van huishouden zijn meestal werknemer. Werknemers aangesteld via
bemiddelingsbedrijf zijn vaak zzp-er of in tijdelijke dienst.
Austria
Germany
----
Spain
5% die direct door agency in dienst staat, heeft wel zelfde rechten als andere wn.
France
social benefits questions
12d
whether a domestic worker, employed by a household, has been employed directly by that
household, or via an agency.
Sweden
Belgium
Bij voltijd, dezelfde rechten, anders dienstbodes geen sociale rechten en diensten-chequewerknemers wel.
Bulgaria
Portugal
Austria
Germany
----
Spain
France
social benefits question
13
is the position of providers of home-based care, in terms of social beneﬁts, diﬀerent from
that of domestic workers? in which respects?
Sweden
Geen verschil
Belgium
Werknemers uit de thuiszorg Vallen 100% onder de sociale zekerheid.
Bulgaria
Nee
Portugal
Austria
Germany
Dit hangt weer af van het salaries. De zorgsector heeft wel een min loon.
Spain
Thuis zorg heeft zelfde sociale rechten als andere wn.
France
47
income tax
14
question
are all domestic workers required to pay income tax, or are certain categories (partially)
exempt?
are all employers required to report a domestic worker’s earnings to the tax department, or
does this only apply to some employers (for example: agencies, or households who employ a
domestic worker full-time)?
Sweden
Geen afwijkende regels voor werknemers in deze sector.
Alle werkgevers hebben zelfde verplichtingen.
Belgium
Progressieve inkomensbelasting, geen speciﬁeke uitzondering voor thuisarbeiders. Er zijn voor de
belastingaangifte geen uitzonderingen voor het huispersoneel.
Bulgaria
Portugal
Geen verschil met andere wn. Wn met minimumloon en zzp-er met minder dan 10,000 pj vrijstelling
inkomstenbelasting. Geen verschil tussen werkgevers.
Austria
Iedereen die minder verdient dan €11,000 per jaar is vrijgesteld van inkomstenbel.
Bij aanstelling zzp-er, geen verplichting opdrachtgever om te melden bij ﬁscus.
Germany
Zodra de grens van €450 is bereikt moet dit wel, anders niet.
Spain
Bij contract van < 60 uur mag wg wn zelf sociale premies laten betalen.
France
Iedereen heeft zelfde rechten en plichten. Geen speciale regelingen.
income tax
question
15
is the ﬁscal position of providers of home-based care diﬀerent from that of domestic
Sweden
Nee
Belgium
Zelfde
workers? in which respects?
Bulgaria
Portugal
Geen verschil
Austria
Germany
Spain
France
48
Ja dit verschilt, omdat een deel wordt gecompenseerd door de zorgverzekering.
households’ costs compensation
16
question: are households somehow compensated for the costs involved in employing a
domestic worker?
Sweden
HH kan 50% van de kosten terugkrijgen via belastingteruggave.
De bedrijven of zzp-ers waarmee hh contracteert moeten zelf een bepaald soort belasting betalen.
Regeling is niet ingevoerd met bedoeling om werknemers een betere positie te garanderen.
Het is niet uitgesloten dat er nog steeds zwart wordt gewerkt voor minder geld.
Bruto kosten voor staat worden geschat op 2.200.000.000 SEK
Per jaar
Geen netto kostenberekeningen bekend.
Belgium
Ja, dit bestaat. Dienstencheques zijn gesubsidieerd door de overheid. Gebruikers kunnen de kost van
de dienstencheques aftrekken van hun belastingen. dienstencheques zijn erg voordelig. Voor het
stelsel van de dienstencheques wordt de bruto kost voor de overheid geraamd op 1,7 miljard euro. De
directe terugverdieneﬀecten worden geraamd op 656 miljoen euro. De indirecte terugverdieneﬀecten
worden geraamd op 88 miljoen euro (cijfers voor 2011)
Bulgaria
Portugal
Austria
Belasting voordelen voor kinderopvang en langdurige zorg.
Germany
Ja, ze kunnen een deel van het salaris van belastingen aftrekken.
Spain
Geen compensatie
France
De werkgever betaalt de werknemer of de ‘agency’ en krijgt 50% terug aan het eind van het jaar of in
de vorm van aftrekpost, of in de vorm van een toeslag (bij mensen die geen inkomstenbelasting
betalen. Dit geldt overigens niet voor gepensioneerden). Mensen van boven de 70 jaar die met een
service cheque betalen zijn vrijgesteld van verplichting sociale premies af te dragen.
Kosten staan zijn geraamd op 16 miljard per jaar. Groei van de sector valt tegen in verhouding tot
publieke kosten. Neemt niet weg dat sociale baten (in vorm van werkgelegenheid in verzekerde
banen) signiﬁcant is. Bovendien zijn diensten aan huis goedkoper dan institutionele alternatieven in
kinderopvang en bejaardenzorg. Zie verder bijlage met samenvatting rapport Frans Senaat.
49
households’ costs compensation
17
question: do the same provisions for costs compensation apply to households engaging
providers of home-based care? if not, how do the two regimes diﬀer?
Sweden
Zelfde regeling is van toepassing op niet-medische thuiszorg.
Belgium
Thuiszorg wordt publiek geﬁnancierd. Diensten cheques spelen dus geen rol.
Bulgaria
Portugal
Fiscale voordelen alleen voor huishouden dat thuiszorg inhuurt van een licentie-houdende bedrijf dat
wn zelf in dienst heeft. Teruggave inkomensaankelijk. Zelfde systeem als bij ziektekosten.
Austria
Er zijn ook vergoedingen voor 24 zorg door zzp-ers tot max 275 per maand, of max 550 – 1.100 pm
voor een wn, aankelijk van inkomen wg.
Kosten voor staat: ongeveer 90 miljoen euro
Germany
Van toepassinge op beiden.
Spain
France
Geen verschil.
policy assessment
question
if there is a system of households’ costs compensation in place for domestic work and/or
home-based care: are there indications that this system of compensation has led to a reduction in the employment of undeclared labour
Sweden
Regeling heeft geleid tot substantiële toename reguliere arbeid; niet duidelijk of zwart werk minder is
geworden.
Belgium
ja
Bulgaria
Portugal
Bedoeling regeling was anders, namelijk bezuinigen op institutionele zorg. Neemt niet weg dat het
huishoudens met hoge inkomsten aanmoedigt om thuiszorg bij instellingen in te huren.
Austria
Kostenvergoeding voor thuiszorg is een success. Dienstencheque systeem (zo te zien geen kostenbesparing, alleen minder administratie) is minder succesvol.
Germany
Gebrek aan kennis en onderzoek op gibed van deze kwesties.
Spain
France
Er is groei geweest in het aantal mensen dat ‘wit’ werkt: 1,5 miljoen direct door huishoudens aangesteld; 500,000 via ‘agencies’.
policy assessment
question
has it led to an increase in the registered employment of low-skilled workers?
Sweden
Dit is niet onderzocht. Wel is bekend dat meerderheid buitenlander is, zowel hoog als laag opgeleid
Belgium
ja
Bulgaria
Portugal
Onderzoek ontbreekt, maar het is aannemelijk dat ﬁscal e regeling reguliere werk bevordert.
Austria
Geen toename werkgelegenheid als werknemer. Meestal gaat het om zzp-ers of mensen met kleine
parttime baan
Germany
Spain
France
50
Eerder vervanging van werkgelegenheid in maakindustrie.
policy assessment
question
has it contributed to the (full-time) employment of highly skilled workers?
Sweden
Begrijpt vraag niet.
Belgium
nee
Bulgaria
Portugal
Austria
Germany
Spain
France
Er zijn ook hoog gekwaliﬁceerden die voor dit werk kiezen, meestal part-time.
Geen antwoord op vraag of meer hoog opgeleide werkgeefsters zijn gaan werken door systeem.
policy assessment
question
what is the current political consensus concerning this system of compensation? are the
advantages considered to weigh up against the costs?
Sweden
Hierover is geen consensus.
Belgium
Gezien de budgettaire situatie en de grote populariteit van de dienstencheques, staat het systeem
onder druk. De kostprijs van de dienstencheques werd al opgetrokken, maar het blijft voordelig.
Bulgaria
Portugal
Tot nu toe geen kosten/baten analyse gedaan.
Austria
Vergoedingensysteem thuiszorg heeft in-wonende 24 uur thuiszorg door migranten in de hand
Germany
gewerkt.
Spain
France
Dit is een van de weinige sectoren waarin geen sprake is van verlies aan werkgelegenheid nu met de
crisis.
policy assessment
question
has the system turned out to have other disadvantages, other than costs?
Sweden
Geen antwoord.
Belgium
Ja, het stelsel van de dienstencheque treedt gedeeltelijk in concurrentie met de thuiszorg.
De dienstencheques zijn goedkoper dan de thuiszorg, maar de kwaliteit is ook minder goed.
Bulgaria
Portugal
Antwoorden wekken suggestie dat licentie-houdende bedrijven thuiszorg verleners ook ‘als zzp-er’ in
dienst nemen.
Austria
Fiscale maatregelen werken in nadeel lagere inkomens die geen belasting betalen.
Germany
Spain
France
Rapport Senaat uit wel zorg dat werknemers straks zullen ‘vastzitten’ in deze sector, terwijl zij elders
nodig zullen zijn.
51
policy assessment
question
to what extent do issues like undeclared labour, violation of labour law and health and safety
standards remain unresolved?
Sweden
Deze kwesties zijn nog lang niet opgelost.
Belgium
Voor Werknemers die niet aangeven dat ze werken, is dit een probleem. Deze mensen vinden
moeilijker de weg naar de vakbond.
Bulgaria
Portugal
Fiscale regeling helpt om zwart werk tegen te gaan, maar biedt onvoldoende bescherming rechten
werknemers.
Austria
Dienstencheques werken ook averechts uit arbeidsrechtelijke oogpunt. Met name ontslagbescherming is ondermijnd.
Germany
Spain
France
Meningen over directe tewerkstelling door huishoudens zijn verdeeld. Sommigen pleiten er voor
iedereen in dienst te laten werken van de gemeentes.
De afgelopen zes jaar werken vakbonden hard aan het voorlichten van werknemers in deze sector.
Men maakt zich wel zorgen over migrantenarbeiders die in een zeer aankelijke positie (bv bij CD)
policy assessment
question
how could the system be improved?
Sweden
Geen antwoord.
Belgium
Het statuut van dienstbode is niet meer van deze tijd, en het statuut van huisbediende is zeer onduidelijk. Er moet een nieuw statuut komen voor personeel dat rechtstreeks in dienst is van een gezin,
waarbij ze volledig onderworpen worden aan de sociale zekerheid en gelijke rechten als andere werknemers. Dit statuut moet afgestemd worden op het systeem van de dienstencheques, zeker ook op
vlak van ﬁscaliteit.
Bulgaria
Portugal
Meer aandacht voor arbeids-voorwaarden en omstandigheden; meer bevoegdheden arbeidsinspectie;
uitbreiding ﬁscale regeling naar huishoudelijke dienstverlening en kinderopvang.
Austria
Beste oplossing is goede sociale voorzieningen. Wat betreft huishoudelijke dienstverlening: werknemers zouden in co-operatieven moeten werken.
Germany
Spain
France
Er zou een (betere) CAO moeten komen voor mensen die in dienst zijn van commerciële ‘agencies’.
Mensen die direct door huishoudens in dienst zijn genomen, zouden beter toegang moeten krijgen tot
vak opleidingen.
Er zouden betere overlegstructuren moeten komen tussen huishoudens/werkgevers en werknemers.
52
Omslag Visie soc.Partners_Opmaak 1 12/20/13 10:29 AM Pagina 2
SAMENSTELLING FNV-OSB WERKGROEP HUISHOUDELIJK WERK
AbvaKabo FNV (Wim van der Hoorn, Jessica van Ruitenburg)
Eva Cremers, arbeidsrechtjurist en zelfstandig onderzoeker te Leiden
FNV (Catelene Passchier, Els Bos)
FNV Bondgenoten (Jet Linssen, Chris de Visser)
Ondernemersorganisatie Schoonmaak- en Bedrijfsdiensten (OSB), (Jan Kerstens)
Sarah van Walsum, hoogleraar migratierecht en familiebanden VU Amsterdam
COLOFON
Uitgave Stichting FNV pers
Productie FNV Marketing en Communicatie
Eindredactie FNV Bondgenoten
Vormgeving BTM
Opmaak Paula Aelberts
Omslag Visie soc.Partners_Opmaak 1 12/20/13 10:00 AM Pagina 1
RECHTSPOSITIE HUISHOUDELIJK
WERKERS
VISIE FNV-OSB EN DE RATIFICATIE VAN ILO-VERDRAG 189
www.fnv.nl
VISIEDOCUMENT VAN 18 DECEMBER 2013

Rechtspositie huishoudelijk werkers - Visie FNV

Related documents

Products

Support

Rechtspositie huishoudelijk werkers - Visie FNV

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib