Dossier Europa kiest

Dossier
Europa kiest
Na ‘referendumjaar 2016’, zitten we nu in Europa in het ‘verkiezingsjaar 2017’ met een stembusgang in
Nederland, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Wie wint de verkiezingen? Hoe groot is het
’anti-EU’ gevoel? En welke gevolgen heeft dit allemaal?
Foto: Marine Le Pen en Geert Wilders bij de aankondiging van hun nieuwe fractie in het Europees Parlement, ‘Europa van Naties en Vrijheid’, in 2015
In dit dossier:
1.
Verkiezingen bij de buren: timing
2.
Wie wordt de nieuwe president van Frankrijk?
3.
Democratie onder druk?
1. Groeiend nationalistisch populisme in Europa
2. De waarheid onder druk: post truth
3. Sociale en andere media
4.
Ondertussen in Duitsland en Nederland
5.
Wat betekent dit voor de EU?
6.
Bronnen en links
1. Verkiezingen bij de buren: timing
Na de verkiezingen in Nederland, komen de belangrijke verkiezingen in buurlanden Frankrijk en Duitsland. Elk van deze landen
maakt deel uit van de 6 stichtende landen van de EU. Bovendien moeten nu ook de Britten op 8 juni opnieuw naar de stembus.
De verkiezing van Trump eind vorig jaar, de altijd maar strakkere regie van Poetin en Erdogan en de opkomst van
nationalistisch populisme in Europa doen velen de adem inhouden voor verkiezingsjaar 2017 en de mogelijke gevolgen er van
voor de Europese samenwerking.
www.europahuis.be
-1-
Dossier Europa kiest
3. Wie wordt president van Frankrijk?



Presidentsverkiezingen. Resultaat: een
nieuwe president. Nu: François Hollande.
Gaan door op 23/04 (eerste stemronde) en
7/05 (tweede stemronde).
Opkomst bij vorige verkiezingen: 80%

Parlementsverkiezingen op 11 en 18 juni,
volgend op de presidentsverkiezingen


Verkiezingen om de 5 jaar
Meest aandacht gaat naar de presidentsverkiezingen.
Recentste nieuws ivm deze verkiezingen vind
je op de website van De Redactie.

Vier zondagen naar de stembus
Frankrijk kent een semi-presidentieel systeem. In dit systeem deelt de president de uitvoerende macht met de regering. De
president heeft hierdoor veel macht en wordt rechtstreeks verkozen door de bevolking. Op zondag 23 april gaat de Franse
kiezer voor de eerste maal naar de stembus, om zijn of haar favoriete presidentskandidaat aan te duiden. De twee kandidaten
met de meeste stemmen gaan dan door naar de tweede ronde. Die vindt plaats op zondag 7 mei. De kandidaat met de meeste
stemmen in de tweede ronde, wordt president. De president stelt zelf de premier van de regering - het kabinet - aan.
Op zondag 11 en 18 juni trekken de Fransen dan nogmaals naar de stembus, dit keer om een nieuw parlement te verkiezen.
Deze verkiezingen hebben meestal een zeer gelijkaardige uitslag als de presidentsverkiezingen (nog maar drie keer in de Franse
geschiedenis was dit niet zo). Er is een districtenstelsel, waarbij de kandidaat met de meeste stemmen, de zetel wint. Ook hier
komt in de meeste districten een tweede ronde aan te pas, waarbij de kandidaten met meer dan 12,5% van de stemmen het
tegen elkaar opnemen.
Wie zijn de presidentskandidaten?
Van links naar rechts: Jean-Luc Mélenchon, Benoît Hamon, Emmanual Macron, François Fillon, Marine Le Pen.
De campagne in aanloop naar de Franse presidentsverkiezingen lijkt een soap met vele wendingen en schandalen, waarbij
vooral de traditionele partijen klappen krijgen. Huidig president François Hollande verraste vriend en vijand door al vroeg aan
te kondigen geen kandidaat te zijn voor een tweede termijn als president. Daarna moest zijn gedoodverfde opvolger bij de
socialisten, Manuel Valls, het onderspit delven voor Benoît Hamon.
De rechtse presidentskandidaat François Fillon valt dan weer van het ene schandaal in het andere. Hij zou zowel zijn vrouw als
zijn kinderen onterecht hebben betaald als parlementair medewerker. Het onderzoek loopt, de schade aan zijn kandidatuur is
groot, maar volgens de recente peilingen ook niet onoverkomelijk.
Ook helemaal verstrikt in schandalen, maar dat lijkt haar populariteit niet aan te tasten, is Marine Le Pen. Zij zou ten eerste geld
hebben gebruikt van het Europees Parlement voor de werking van haar partij (zie p. 6). Recent werd ook haar parlementaire
onschendbaarheid opgeheven, omdat ze expliciet gruwelijke beelden heeft getweet van het door IS onthoofde lichaam van een
www.europahuis.be
-2-
Dossier Europa kiest
journalist. De Franse wet verbiedt het verspreiden van gewelddadige beelden en het Franse parket onderzoekt de zaak. Ze
riskeert een maximumstraf van drie jaar cel en een boete van 75.000 euro.
En dan is er nog Emmanuel Macron, die zijn eigen beweging En Marche! oprichtte. Als onafhankelijke presidentskandidaat en
met het imago van buitenstaander en dus anti-establishment, worden zijn kansen met de dag groter.
Tot slot schiet de uiterst linkse Jean-Luc Mélenchon de laatste weken omhoog in de peilingen. Deze vroegere communist
werpt zich ook op als kandidaat van ‘buiten het systeem’. Hij wil een rijkentaks, 100% hernieuwbare energie en een vernieuwd
staatssysteem, waarbij de president minder macht krijgt. Hij loopt niet hoog op met de EU en wil af van de liberalisering en
privatisering. Liefst wil hij een nieuwe, andere Europese Unie. Lukt dat niet, dan denkt ook hij na over een ‘frexit’.
Volgens de meest recente opiniepeilingen is het een nek-aan-nek race tussen Mélenchon, Macron, Fillon en Le Pen met elk rond
de 20%. Gezien de foutenmarge op peilingen, is alles eigenlijk nog mogelijk. Welke kandidaten het tegen elkaar opnemen in de
tweede ronde van de presidentsverkiezingen, is dus hoogst onzeker.
Bekijk hier een kort overzicht (video) van de belangrijkste kandidaten.
Gevolgen voor de EU?
Zowel Marine Le Pen als Jean-Luc Mélenchon gebruiken de EU als zondebok voor veel van het ‘kwaad’ dat Frankrijk overkomt,
elk vanuit hun eigen invalshoek. De onafhankelijke kandidaat Macron trekt volop de kaart van de EU en wil Frankrijk een sterke
rol toebedelen binnen een sterke EU. De vraag is: Wat gebeurt er met de Europese Unie wanneer een van deze kandidaten
president wordt?
François Fillon
Emmanuel Macron
 Kandidaat van rechts.
 Over het algemeen: voorstander van de EU.
 Met hem als president krijgen
we een sterke Frans-Duitse as.
 De Europese landbouwsubsidies zijn van groot belang
en mogen zeker niet afgeschaft
worden.
 Er komt geen referendum over de EU.
 Hij wil een betere controle van de buitengrenzen van de
EU, buitenlanders die criminele feiten pleegden moeten
de EU uitgezet worden.
 Is naar eigen zeggen ‘niet links
en niet rechts’, maar onafhankelijk. Komt oorspronkelijk uit
de PS, maar richtte zijn eigen
beweging ‘En Marche!’ op.
 Voorstander van de EU.
 Met hem als president krijgen
we een sterke Frans-Duitse as.
 Wil de EU van binnenuit
hervormen door democratische debatten te organiseren
over de toekomst voor de EU. Die debatten moeten
resulteren in een concreet 5-jarenplan.
Marine Le Pen
Jean-Luc Mélenchon
 Kandidaat van Front National,
nationalistisch populistisch.
 Groot tegenstander van de EU.
 Met haar als president, komt er
waarschijnlijk een referendum of
Frankrijk in de EU moet blijven of
niet. Zij wil de voorwaarden voor
Frankrijk binnen de EU heronderhandelen, en indien nodig wil zij
een ‘frexit’, een exit uit de EU.
 Marine Le Pen is tegen Schengen: ze wil dat Frankrijk opnieuw zijn eigen grenzen bewaakt. Ze wil ook uit de NAVO.
 Als Le Pen wint, betekent dit dat de Europese Unie zelf op
haar grondvesten davert.
 Is extreem-links.
 Is niet tegen de EU op zich,
maar tegen haar liberale koers.
 Is momenteel Europarlementslid, onder ‘la France soumise’.
 Zijn ‘plan A’ voor de EU is om de
verdragen te heronderhandelen: hij wil een meer sociale,
democratische en ecologische
EU. De euro wil hij behouden, maar niet als enige munt.
Over dit nieuwe akkoord wil hij een referendum houden.
Als plan A niet lukt, gaat hij over naar ‘Plan B’: een
referendum over een mogelijke ‘frexit’, net zoals Le Pen.
 Mélenchon wil Schengen opheffen en het lidmaatschap
van de NAVO herbekijken.
www.europahuis.be
-3-
Dossier Europa kiest
Hoe staan de Fransen tegenover de EU?
Het is voor politici ‘bon ton’ om van de Europese Unie de grote zondebok te maken. Politici in heel Europa spreken zich graag
uit tegen ‘Brussel’ in de hoop daarmee stemmen te winnen. Ook voor veel Franse presidentskandidaten is hun standpunt tégen
de EU erg belangrijk, zoals bij Marine Le Pen en Jean-Luc Mélenchon.
Paradoxaal genoeg blijkt uit recente peilingen (2016) dat de meeste Fransen helemaal niet uit de EU willen: 62% vindt dat de
toekomst van Frankrijk beter in de EU is (zie grafiek onder).
Over de ganse EU bekeken, zijn er trouwens maar twee landen (Slovenië en Cyprus) waar een meerderheid van de bevolking
vindt dat zijn land een betere toekomst zou hebben buiten de EU.
Bron: Eurobarometer, 2016
Trollen in het Franse verkiezingsdebat
De Amerikaanse nieuwssite BuzzFeed berichtte recent dat een groep Trump-fans nu mee Marine Le Pen aan de macht wil
helpen door met nepaccounts te infiltreren in sociale media. Ze zouden op zoek gaan naar Franstalige ‘trollen’ die valse
accounts willen maken op Twitter of Facebook, waarmee ze massaal kritiek moeten geven op de presidentskandidaten en
Marine Le Pen de hemel in prijzen. Als doelwit geven ze bijvoorbeeld de forums van nieuwssites aan.
www.europahuis.be
-4-
Dossier Europa kiest
3. Democratie onder druk?
Het goed functioneren van een representatieve democratie vraagt dat alle betroken actoren zich aan de spelregels houden:
1. Dat politici luisteren naar de bezorgdheden van de mensen en beleid voeren met respect voor de democratische structuren
en de waarden van de democratie. En dat de verkozen politici ook daadwerkelijk die macht hebben.
2. Dat burgers met kennis van zaken en op basis van juiste info hun stem uitbrengen.
Zowel bij politici als bij burgers verstoren drie grote trends deze voorwaarden: Een groeiend aantal Europeanen voelt zich niet
meer vertegenwoordigd door de klassieke politieke partijen. Ze hebben het gevoel dat deze niet langer hun belangen, maar die
van de bedrijven en het grote geld behartigen. Een reeks recente politieke schandalen bevestigt dit beeld. Ook zorgen de
negatieve effecten van de globalisering en de huidige migratiestroom voor een gevoel van ontworteling: een groot aantal
mensen voelt zich in zijn identiteit bedreigd. Al deze factoren drijven hen in de armen van een nieuwe generatie nationalistischpopulistische politici die claimen de stem van ‘het volk’ te vertegenwoordigen en ‘de goeie ouwe tijd’ terug te kunnen
brengen (“make America great again” of “taking back control” zijn maar enkele van de bijhorende slogans). Zij nemen het ook
niet altijd nauw met de waarheid en krijgen een duwtje in de rug door ‘vals nieuws’ en ‘alternatieve feiten’, gemakkelijk te
verspreiden via de populaire sociale media en een veranderde mainstream media.
1. Groeiend nationalistisch populisme in Europa
De opkomst van nationalistisch-populistische partijen (zie verder) betekent een ernstige verstoring van de eerste voorwaarde
voor een goed functionerende democratie (zie boven). Eerst even een verduidelijking van ‘nationalistisch populisme’.
De term populisme kan vele ladingen dekken. Heel vaak wordt ermee verwezen naar een populistische stijl, namelijk ‘volks’ zijn
en inspelen ‘op wat het volk wil’. Alle politieke ideologieën, van links tot rechts, kunnen een populistische stijl hanteren.
In dit dossier gebruiken we de term ‘nationalistisch populisme’ echter voor de ideologie waarbij de politicus in kwestie claimt
te spreken in naam van ‘het volk’. ‘Het volk’ is dan gedefinieerd als één groep mensen, met eenzelfde identiteit, die slechts
door 1 politieke partij of 1 leider kan worden vertegenwoordigd. Dit soort populisme is problematisch voor de waarden en
structuren van de democratie, want:
1.
2.
Dit idee laat geen ruimte voor anderen: Als je een ‘wij’ definieert, is er automatisch ook een ‘zij’: een groep mensen die
anders zijn, die er niet bij horen. De populist erkent hun rechten niet: “zij zijn niet gelijk, en hebben bijgevolg geen
gelijke rechten”;
Nationalistisch-populistische politici zijn ondemocratisch in hun manier van handelen en beleid voeren, want ze dulden
geen tegenspraak. (Dit is nochtans fundamenteel voor een democratie: het feit dat verschillende opinies, meningen,
samen een compromis zoeken.) “Wie tegen mij/ons is, is tegen ‘het volk’”. Zo wordt kritiek van vb. de media, de
rechterlijke macht, de oppositie en andere kritische maatschappelijke organisaties afgedaan als kritiek van ‘de vijand’ en
zijn dit krachten die aan banden moeten worden gelegd.
Naar Stefan Rummens (KUL) en definities op
Amnesty International.
Volgens een onderzoek van politicologen
Daniele Albertazzi en Sean Muller is het zo dat
wanneer dergelijke populisten toegang krijgen
tot de macht, de basisprincipes van de
democratische rechtsstaat onder druk komen:
Ze ontwikkelen zich tot autoritaire figuren, die
de democratische instituties, zoals de
rechterlijke macht, systematisch verzwakken.
Dit zien we bijvoorbeeld gebeuren met Viktor
Orbán in Hongarije en in Polen met de partij PiS
(Recht en Gerechtigheid). (zie verder bij
‘democratie = out’)
www.europahuis.be
-5-
Dossier Europa kiest
Welke partijen in Europa?
Nationalistisch-populistische partijen in Europa verschillen
onderling uiteraard van elkaar. Zo kunnen ze economisch
‘links’ (Vlaams Belang) of ‘rechts’ (Alternative für Deutschland)
zijn. Toch hebben ze een aantal kenmerken gemeen:
 Ze zien zichzelf als de ‘enige echte vertegenwoordigers
van hét volk’, zoals eerder beschreven.
 Ze willen terug naar een niet nader omschreven eerdere
toestand, waarbij de identiteit van het eigen land of het
eigen volk, de ‘wij’-groep, voorop staat. Bijgevolg zijn ze
anti-EU, want Europese samenwerking belemmert een
eigen koers.
 Ze zijn anti-islam. Moslims zijn bij uitstek de ‘zij’-groep,
de anderen die hier niet thuishoren.
En: overal in Europa zijn deze partijen in opmars (zie kaart).
Kaart: de opkomst van nationalistisch-populistische partijen in
Europa, 2016, bron: BBC
Europese samenwerking tussen anti-EU
politici
De opkomst van anti-EU partijen is ook weerspiegeld in de
zetelverdeling in het huidige Europees Parlement (zie
afbeelding links). Sinds de verkiezingen van 2014 gaat 13%
van de zitjes naar parlementsleden die hun land uit de EU
willen. Dat is beduidend meer dan in 2009: toen hadden ze
8,5% van de zitjes.
In het huidige Europees Parlement (2014-2019) zijn de antiEU politici verdeeld over enkele ‘niet-fractiegebonden’ leden
en twee politieke fracties:


Fractie van “Europa van Naties en Vrijheid” (ENV), pas
opgericht in 2015, waarin o.a. de partijen van Geert
Wilders (PVV), Marine Le Pen (Front National) en het
Duitse “Alternative für Deutschland”. Ook Vlaams Belang
behoort tot deze fractie.
Fractie van “Europa van Vrijheid en Directe
Democratie” (EFDD), geleid door de Brit Nigel Farage.
Anti-EU politici op het matje: Europees geld voor nationale campagnes
Nigel Farage (foto) en verschillende partijgenoten gebruikten geld
van het Europees Parlement, zo’n €580.000, om hun eigen
campagne mee te financieren voor de verkiezingen van 2015 en
voor de Brexit campagne in 2016. Met het geld betaalden ze
medewerkers. Ook de vrouw van Farage werd zo tewerkgesteld.
Ook Marine Le Pen betaalde een medewerkster gedurende 5 jaar
voor haar FN bureau met geld van het Europees Parlement. In totaal gaat het om
€298.392. Totdat het volledige bedrag is teruggestort, houdt het Europees
Parlement minimaal €8.500 per maand aan salaris en onkostenvergoedingen in
omdat Le Pen weigert het geld terug te betalen.
www.europahuis.be
-6-
Dossier Europa kiest
Anti-establishment = in
Een groot deel van de burgers heeft het gevoel dat de klassieke politiek, het establishment, hen niet meer vertegenwoordigt en
dus keren ze zich tegen het systeem. Donald Trump stelde zich op als de kandidaat van buiten het establishment, en dat werkte.
Ook is een stem voor de nationalistisch-populistische partijen in Europa en voor een Brexit populair omwille van het statement
van protest tegen het systeem, tegen de klassieke politieke partijen.
Na de verkiezing van Trump voelen Geert Wilders, Marine Le Pen en Frauke Pétry (Alternative für Deutschland) dat ook voor
hen - als protestpartijen - alles mogelijk is in het verkiezingsjaar 2017.
Democratie = out
Tegelijk zien onderzoekers een daling van het aantal mensen dat
‘democratie’ belangrijk vindt. Vooral jongeren zouden vaker
voorstander zijn van ‘sterk leiderschap’, in plaats van het
‘aanmodderen’ met het zoeken naar een compromis zoals dat bij
democratieën het geval is.
Intussen zijn in de Europese Unie - waar ‘democratie’ een voorwaarde
voor lidmaatschap is - al enkele nationalistisch-populistische leiders of
partijen aan het evolueren naar autoritaire regimes:
“Tegen de dreiging die uitgaat van de
grote boze buitenwereld klinkt de
belofte van sterk leiderschap en de
terugkeer naar de veilige haven van
de natiestaat erg aanlokkelijk.”
Stefan Rummens, KUL, uit “Populistische partijen zijn
nog altijd een grote bedreiging voor de democratie”,
in De Morgen.
Sinds Viktor Orbán premier is van Hongarije, voerde hij tal van grondige
wijzigingen door, waaronder een nieuwe grondwet die de rechterlijke
macht inperkt en een nieuwe wet die de media aan banden legt.
Hongarije evolueert zo naar een zogezegde ‘illiberale’ democratie. Deze ‘onvrije’ of
ook wel ‘schijndemocratie’ is een staatsvorm waar de bevolking wel via
verkiezingen de regering kiest, maar waar de openbaarheid van bestuur beperkt is en
de fundamentele vrijheden en rechten van het volk niet gegarandeerd zijn. Met
andere woorden: het gaat om een schending van zowel de waarden van de
democratie als een aanval op de democratische instellingen. (zie voorwaarden voor
een goed functionerende democratie).
In 2015 haalde de partij PiS
(Recht en Gerechtigheid) in
Polen een meerderheid in
Viktor Orbán, premier van Hongarije en
het parlement en het
eerste ‘illiberale’ leider in de EU.
presidentschap.
Sindsdien verzwakken ze, volgens hetzelfde recept als Hongarije,
systematisch de democratische instellingen en schroeven ze de
persvrijheid terug.
Beide leiders trekken zich weinig aan van de waarschuwingen van de EU.
Viktor Orbán voelt zich bovendien gesterkt omdat zijn partij, Fidesz, deel
Polen, december 2016: protest tegen de plannen van
uitmaakt van de Europese Volkspartij, de grootste fractie in het
de regering om journalisten slechts beperkte toegang
Europees Parlement.
tot het parlement te geven.
“7 tips voor de uitbouw van een illiberale democratie in de EU”
Hoe bouw je in de Europese Unie een ‘illiberale’ democratie uit? De originele blauwdrukken zijn te vinden in Poetins Rusland
en Erdogans Turkije, en nu heeft ook de EU er een: Orbáns Hongarije, zo stelt auteur Eszter Zalan in de “EUObserver”.
Eén: Win de verkiezingen door niets concreets te beloven, behalve ‘oude glorie’. Twee: Ontmantel grondwettelijke
controlemechanismes en verzwak instellingen die jou controleren. Drie: Controleer de staatsmedia en onderdruk private
media. Vier: Neem controle over de financiën. Vijf: Breng de oppositie en critici in diskrediet. Zes: Creëer een vijand.
Zeven: Herschrijf de verkiezingsprocedures.
Lees het volledige artikel op https://euobserver.com/political/131723.
www.europahuis.be
-7-
Dossier Europa kiest
2. De waarheid onder druk
Het groeiend aantal berichten met ‘vals nieuws’ en ’alternatieve feiten’
betekenen ook een schending van de spelregels voor een goed functionerende democratie: als de waarheid onder druk komt, is het moeilijk
voor de burger om op basis van juiste informatie te stemmen. Niet voor
niks is de term die aanduidt dat er een loopje wordt genomen met de
waarheid,‘post-truth’, het modewoord van 2016.
Februari 2017, Europees Parlement: een Brits
parlementslid toont blaadje ‘hij liegt’ tijdens de
spreektijd van Nigel Farage.
In verkiezingstijd maken nogal wat politici beloftes die ze daarom niet
per se (kunnen) nakomen. De campagne naar aanloop van het Brexitreferendum was daarin een dieptepunt: beide kampen (‘leave’ en
‘remain’) goochelden met cijfers en maakten allerlei beloftes. De
grootste belofte van het ‘leave’-kamp, namelijk: “we hevelen al het geld
dat we nu aan de EU spenderen over naar de gezondheidszorg”, werd al
de dag na de uitslag terug ingetrokken.
Als tegenreactie hierop besteden heel wat nieuwsredacties meer en meer aandacht aan ‘fact checking’: nagaan in hoeverre wat
politici zeggen, klopt.
Veel verregaander zijn de pogingen om valse nieuwsberichten ingang te doen vinden bij het grote publiek met als doel om
twijfel te zaaien en de samenleving te destabiliseren (zie kader). In reactie hierop richtte de EU in 2015 de ‘East StratCom Task
Force’ op. Een van de hoofdtaken van dit nieuwe orgaan is om desinformatie en mythes over de EU, die op dit moment vooral
vanuit Rusland komen, op te sporen, te analyseren en te counteren.
De EU drijft momenteel deze inspanning nog op, omdat het vreest voor aanzienlijke hoeveelheden ‘fake news’ om de
verkiezingsuitslagen in Nederland, Frankrijk en Duitsland grondig te beïnvloeden. De ‘East Strat Com Task Force’ vond naar
eigen zeggen in de laatste 15 maanden al meer dan 2.500 voorbeelden van valse verhalen in 18 talen.
Verkiezingen in Europa: stemt Rusland mee?
Volgens Franse inlichtingendiensten, politici en politieke experten probeert een Russische desinformatiecampagne
momenteel de verkiezingsuitslag van de Franse verkiezingen te beïnvloeden. De Franse presidentskandidaat Emmanuel
Macron, met zijn En Marche! beweging, zou het eerste slachtoffer zijn van vijandige aanvallen. Zo produceerden bedenkelijke
websites het nieuws dat Macron een geheime homoseksuele relatie zou hebben met een Franse journalist. Het is dat soort van
propaganda dat hoopt het publieke discours binnen te dringen en de kandidaat in diskrediet te brengen. Er is geen enkele
aanwijzing voor dit verhaal, en de oorsprong ervan zou Russisch zijn. Het is geen geheim dat de Russen graag Marine Le Pen
zien winnen. Het is dezelfde giftige cocktail die we vorig jaar in de VS aantroffen: verhalen die in sociale netwerken worden
gelanceerd met een groep social media bots die alles retweeten en het verhaal zo opblazen. (zie verder: 3. Sociale en andere
media). Verwacht wordt dat na de Franse verkiezingen alle pijlen van de Russische campagnes op Duitsland worden gericht.
3. Sociale en andere media
Halve waarheden en leugens verspreiden, lukt bovendien enorm goed in dit tijdperk waarin
op sociale media razendsnel berichten worden gedeeld en verspreid ongeacht of ze
‘correct’ zijn.
Het is ook veel moeilijker om mensen te bereiken met tegenberichten, door de nieuwe
manier waarop de traditionele media opereren: nieuws op aanvraag, waarbij de lezer/kijker
enkel nog ziet wat hij zelf wil zien. Net zoals bij sociale media versterkt dit de
‘nieuwsbubbel’ van mensen, waarin wat ze al denken, bevestigd wordt. Een andere trend is
dat media een marktgericht model hebben en zoveel mogelijk ingaan op ‘wat de kijker /
lezer / luisteraar wil’, met niet-altijd-op-waarheid-gecontroleerde sensatieberichten als gevolg. Want hoe meer ‘nieuwsconsumenten’, hoe meer reclame-inkomsten. Ook hoeft de
pers niet in elk land ‘woord en wederwoord’ te respecteren, zoals in België het geval is.
www.europahuis.be
-8-
Dossier Europa kiest
In een bevraging van
Eurobarometer in 2016,
gaven Europeanen aan in
hoeverre ze vinden dat hun
traditionele media voldoende
verschillende visies en
meningen weergeven. Op de
kaart zie je dat zowel Duitsers
als Nederlanders vinden dat
hun media over het algemeen
verschillende standpunten
weergeven. In Frankrijk en
het Verenigd Koninkrijk zijn
de meningen veel minder
positief.
Bron: Eurobarometer, 2016
De verkiezing van Trump schudde enkele oprichters van
sociale media netwerken wakker over hun rol: Zo
kondigde Mark Zuckerberg, CEO van Facebook, half
december aan dat hij de strijd aanbindt met vals nieuws
(zie afbeelding).
Naar aanleiding van de komende verkiezingen heeft
Facebook intussen in zowel Nederland, Frankrijk als
Duitsland de hulp ingeroepen van verschillende instanties
om berichten te checken op hun ‘correctheid’. Wordt een
bericht door meerdere van deze fact-checkers aangeduid
als ‘vals’, krijgt het een waarschuwing, zodat gebruikers
zien dat dit bericht waarschijnlijk vals nieuws bevat (zie
afbeelding). Het bericht zal ook minder worden
weergegeven volgens de algoritmes van Facebook.
In België bestaat voorlopig nog geen dergelijk ‘factchecking’ systeem voor Facebook.
Aankondiging van Mark Zuckerberg over nieuwe maatregelen tegen
‘vals nieuws’
Social media bots?
Social media bots zijn algoritmes binnen sociale media netwerken die
gemaakt zijn om er uit te zien als echte gebruikers. Ze komen vooral voor
op Twitter: ook al probeert Twitter deze valse accounts te bestrijden,
volgens onderzoek zou toch 7% van de profielen op Twitter uit
computergestuurde bots bestaan.
Het is erg moeilijk om sommige bots te onderscheiden van echte
accounts: ze ‘liken’, ‘retweeten’ en antwoorden. Dit kan erg gevaarlijk
worden als ze worden ingezet om bepaald vals nieuws mee de wereld in
te sturen, omdat je er een ‘heel leger’ mee kan bouwen en zo de
publieke opinie beïnvloeden.
www.europahuis.be
-9-
Zo ziet een Facebook waarschuwing er uit
Dossier Europa kiest
4. Ondertussen in Duitsland en Nederland
1. Verkiezingen in Duitsland




Gaan door op 24 september 2017
Bondsdagverkiezingen (= parlement).
Resultaat: nieuw parlement, waaruit nieuwe
regering en nieuwe bondskanselier
Nu: Angela Merkel
Verkiezingen om de 4 jaar
Opiniepeilingen: https://bundestagswahl2017.com
Volgt Angela Merkel opnieuw zichzelf op?
Angela Merkel stelde zich in november vorig jaar kandidaat voor een vierde termijn als
bondskanselier. Haar kansen zijn goed, maar niet zeker. Sinds Martin Schulz zich opwierp als
leider van de socialisten, stijgt deze laatste partij in de peilingen.
Ook ‘Alternative für Deutschland’, de populistische Duitse partij zou het dit jaar goed doen,
zij het niet goed genoeg om een bedreiging te vormen voor de traditionele partijen. Het
kartel CDU/CSU van Merkel is sinds 2017 zelfs bezig aan een comeback in de peilingen.
Volgens Duitse politieke analyses is dit de ‘Sehnsucht nach Normalität’ van de Duitsers: het
verlangen naar de rustige vastheid van de centrumpartijen in deze onstabiele tijden.
Bovendien zorgen de interne ruzies binnen ‘Alternative für Deutschland niet voor een al te
Martin Schulz, grootste uitdager
best plaatje. Op 19 april kondigde frontvrouw Frauke Pétry aan niet langer kandidaat te zijn.
van Merkel
De partij is intern verscheurd tussen
een gematigde en een extreem-rechtse vleugel. In de laatste
deelstaatverkiezingen deed de partij het ook niet goed (6% van de
stemmen).
Frauke Pétry, voormalig frontvrouw van
Alternative für Deutschland.
www.europahuis.be
-10-
Dossier Europa kiest
2. En in Nederland






Vonden plaats op 15 maart 2017
Tweede Kamerverkiezingen: leidt tot nieuw
kabinet en nieuwe minister-president
(Tweede kamer = parlement
Verkiezingen om de 4 jaar
Aantal partijen dat een zetel won: 13
In 2012 was het opkomstpercentage 74,6%,
een van de laagste percentages sinds in 1970
de opkomstplicht werd afgeschaft. In 2017
kwam 81% van de Nederlanders opdagen.
Bekijk de uitslagen op http://nos.nl/
artikel/2163332-tk17-bekijk-de-uitslagen-pergemeente-en-vorm-je-eigen-coalitie.html
Mark Rutte opnieuw aan zet
Het werd minder spannend dan
gedacht: de VVD van Mark Rutte (foto
rechts) verloor weliswaar enkele zetels
vergeleken bij 2012, maar werd toch
ruim de grootste partij. De PVV van
Geert Wilders (foto links) behaalde veel
stemmen, maar de winst voor deze
nationalistisch-populistische partij
bleek veel minder hoog dan voorspeld
in de opiniepeilingen. De PVDA werd
zwaar afgestraft door de kiezer, GroenLinks met Jesse Klaver kon dan weer het resultaat vervierdubbelen in vergelijking
met 2012.
Nu komt het er op aan om een coalitieregering te vormen. Het lijkt er op dat dit
nog een moeilijke klus wordt. Een handig overzicht van het recentste nieuws in
verband met de verkiezingen en regeringsvorming in Nederland vind je op de
website van De Redactie.
‘Facebookverkiezingen’
De verkiezingscampagnes van de verschillende partijen zetten in op sociale media, vooral de kleinere en nieuwe partijen. De
partij GroenLinks vroeg zijn achterban bijvoorbeeld om ‘apptivisten’ te zijn en de partij Forum voor Democratie had het over de
eerste ‘Facebookverkiezingen’. Nieuw in verkiezingsland was ook de strategie van Geert Wilders: hij weigerde deel te nemen
aan de meeste grote tv-debatten en voerde hoofdzakelijk campagne via Twitter.
Angst voor (Russisch) gesjoemel met stemcomputers
De Nederlandse minister Plasterk besloot eind januari om de software waarmee lokale uitslagen bij elkaar worden opgeteld
om tot een landelijke uitslag te komen, niet te gebruiken. Die software zou namelijk gevoelig zijn voor hacken. In de context
van de huidige Russische cybercrime willen ze in Nederland geen twijfel over de uitslag. De stemmen werden dus dit jaar
handmatig bij elkaar opgeteld.
www.europahuis.be
-11-
Dossier Europa kiest
5. Wat betekent dit voor de EU?
Verkiezingen in andere EU-lidstaten hebben rechtstreekse gevolgen voor het Europees beleid en dus ook voor België: er komen
nieuwe politici in twee belangrijke EU-instellingen: de Europese Raad en de Ministerraad. Zij zetten mee hun stempel op de
richting waarin de EU evolueert en op nieuwe wetgeving.
Bovendien staat de EU dit jaar zelf op het spel: als Marine Le Pen president wordt van Frankrijk, is de kans groot dat ze Frankrijk
uit de EU trekt, of toch grondig het Franse lidmaatschap zal veranderen. Dat de EU dan op haar grondvesten davert, hoeft geen
betoog. Ook de uiterst linkse kandidaat Mélenchon staat niet bepaald positief tegenover de huidige EU. Als hij aan zet komt, zal
dit ook grote gevolgen hebben voor de Europese samenwerking. En dit heeft uiteraard een rechtstreeks effect op België.
1. Nieuwe gezichten in de instellingen
De Europese Raad of Top
Foto: informele bijeenkomst van de Europese Raad in Malta, februari 2017 © European Union
De Europese Raad of Top is de bijeenkomst van de regeringsleiders en/of staatshoofden van de lidstaten. De vaste voorzitter is
momenteel de Pool Donald Tusk (zijn voorganger was de Belg Herman Van Rompuy).
De regeringsleiders in deze top bepalen de richting, de koers van de EU: hoe meer EU-minded ze zijn, hoe beter het gaat met de
Europese samenwerking, en omgekeerd. Op dit moment maken eerder ‘koele minnaars’ van de EU deel uit van deze Europese
Raad, met zelfs eurosceptische leiders (zie vorige, ‘democratie = out’) in Hongarije (Viktor Orbán) en Polen (Beata Szydlo). Ook
Theresa May van het vertrekkende Verenigd Koninkrijk maakt er voorlopig nog deel van uit. Komen daar nog eens enkele antiEU leiders vanuit Frankrijk, Duitsland en Nederland bij, is dit erg bepalend voor de verdere samenwerking.
De Europese Ministerraad of Raad van de Europese Unie
In de Ministerraad komen de ministers van de
lidstaten bijeen rond concrete wetsvoorstellen: samen
met het Europees Parlement heeft deze Europese
instelling de wetgevende macht in de EU. Dit wil zeggen dat (ook nieuw aangestelde) ministers uit de
(nieuwe) regeringen mee beslissen over de Europese
regelgeving, die van toepassing is op ons, Belgen.
In totaal zijn er 10 verschillende samenstellingen van
de Ministerraad, volgens onderwerp op de agenda. Op
de ministerraad ‘Ecofin’ (foto) is bijvoorbeeld de
Belgische minister van Financiën, Johan Van
Foto: ‘Ecofin’ ministerraad (ministers van Financiën), 02/2017 © European Union
Overtveldt, aanwezig.
www.europahuis.be
-12-
Dossier Europa kiest
2. De Europese Unie als inzet
Als dit dossier een iets duidelijk maakt, dan is het wel dat de Europese Unie zelf op het spel staat. Hoewel de recentste cijfers
van de Eurobarometer aangeven dat de meeste Europeanen de toekomst van hun land in en niet buiten de EU zien, stemt een
groot aantal onder hen paradoxaal genoeg toch voor partijen die hun land uit de EU willen. Bij Geert Wilders was het zijn
tweede programmapunt (van de 11). En als Marine Le Pen president wordt van Frankrijk, wil ze ‘nieuwe voorwaarden’ voor
Frankrijk. Geeft de EU hierop niet toe, dan wil ook zij een ‘Frexit’, een uitstap van Frankrijk uit de EU. En als Frankrijk er uit stapt,
dan is het zo goed als afgelopen met de EU. Datzelfde geldt voor Duitsland, maar de kans dat de Alternative für Deutschland de
verkiezingen wint, is eerder onwaarschijnlijk.
De Franse verkiezingen worden nu in heel de EU met grote belangstelling gevolgd. Hoe zal Marine Le Pen het er van af brengen
op 23 april en 7 mei? Of wordt het de linkse Mélenchon, ook al geen groot voorstander van de EU? Het is duidelijk dat de
Franse kiezer binnenkort beslist over het lot van alle 500 miljoen inwoners van de EU.
Bronnen en nuttige links
In het dossier zelf staan ook hier en daar bronnen of links. Hieronder staat enkel wat je niet in het dossier terugvindt.








Quiz ‘Europa kiest’ op www.europahuis.be/europakiest.
Overzicht opkomst nationalistisch-populistische partijen in Europa: https://www.nytimes.com/interactive/2016/05/22/world/
europe/europe-right-wing-austria-hungary.html?smid=fb-nytimes&smtyp=cur&_r=0
Knack, 2017, nummer 5, “Radicaalrechts in Europa. In het spoor van Wilders, Le Pen en Petry”.
Huyse, Luc, “De democratie voorbij”, 2014, Uitgeverij Van Halewyck.
www.demorgen.be/opinie/populistische-partijen-zijn-nog-altijd-een-grote-bedreiging-voor-de-democratiebaf3c288/
https://hiw.kuleuven.be/ned/nieuws/nieuwsoverzicht/stefan-rummens-minder-populisme-en-meer-visie-de-tijd10-12-2016
www.volkskrant.nl/binnenland/spoedoverleg-over-handmatig-tellen-van-de-stemmen~a4458315/
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/analyse/analyse_eindejaar/1.2858471
www.europahuis.be
-13-
laatste update: 18/04/2016