PowerPoint-presentatie

MHID Antwerpen 2007
preventie
Achtergronden en mogelijkheden voor
preventie activiteiten binnen het
zorgprogramma voor mensen met een
verstandelijke beperking en psychiatrische
problemen
Petri Embregts, Nathalie Graef, Marleen Grimbel du Bois
Radboud Universiteit & GGZ Eindhoven en de Kempen
Inhoud workshop
• Geestelijke gezondheidszorg voor VB;
ontwikkeling van een zorgprogramma
• Vormen van preventie en het integratieve
stresstheoretisch model van Hossman
• Determinanten- analyse, interventie-analyse
en doelbepaling
• Lopend onderzoek
• Discussie en relevantie eigen praktijk
Omschrijving doelgroep
• altijd sprake van ernstige, meervoudige ofwel complexe
problematiek.
• handelingsverlegenheid van de omgeving is groot: bij het
zoeken naar perspectief voor cliënt zowel als omgeving is
specialistische deskundigheid nodig.
• complexe problemen zijn zichtbaar op diverse
(levens)gebieden: problematische psychosociale situatie,
gedrag, identiteit, persoonlijkheid, psychopathologie,
gezondheid, verslaving (en delictgedrag).
• Psychosociale problematiek m.b.t. wonen, werken, sociale
inbedding, intimiteit/relatievorming, financiën,
toekomstperspectief. Problematiek multicausaal en cliënt zowel
als omgeving heeft er last van. Vaak achterstand in sociaalemotionele ontwikkeling.
Zorgprogramma en modules
• Een zorgprogramma bestaat uit behandelmodules die
in samenhang de behandeling voor de individuele
cliënt mogelijk maken.
• Behandelactiviteiten worden gestandaardiseerd per
module beschreven waardoor de behandeling meer
transparant wordt, individuele accenten bewust
gelegd kunnen worden, gekozen kan worden voor
gerichte kwaliteitsontwikkeling en eventuele hiaten
in de hulpverlening zichtbaar worden
LKNG
MFC platform
kenniscentrumLVG
Regionaal Netwerk GGZ ZO -Brabant
Zorgprogrammering VB/GGZ
CCE
EMHMR
Initiatieven /praktijk
elders ZVG en GGZ
Eerste wapenfeit: polikliniek GGZ
Clienten OPSY 01.04.07 ( N=65 )
12
10
8
man
6
vrouw
4
2
0
16-20
21-25
25-30
31-35
36-40
41-45
46-50
>50
G
l/
R
ec
ee
n
rb
H
ei
ls
s
in
di
ng
de
s
ve
le
ge
r
ic
N
eo
ad
N
ov
VB
Z
B
G
la
nt
Z
la
nt
G
bu
bu
Am
Am
G
Z
ZV
G
s
s
uu
r
uu
r
24
24
Vindplaats client
30 Vindplaats client
25
20
15
Aantal
10
5
0
Diagnose bij N=55 (16-55 jr.)
12
10
8
Man
6
Vrouw
4
2
0
og
C
n
S
T.
e
St
m
ST
g
in
m
e
yc
s
P
s
ho
D
D
P
H
AD
M
D
n
le
e
d
id
g
ru
eb
ik
r
Pe
sh
ST
to
ts
e
E
s
ni
r
o
SS
T
P
GAF
12
Global Assessment of Functioning Scale ( N=43)
10
8
Man
6
Vrouw
4
2
0
GAF <35
GAF 36-45
GAF 45-55
GAF 56-65
GAF 66-75
Vragen aan OPSY
•
•
•
•
•
•
•
•
Vragen om beeldvorming, diagnostiek, advies
Vragen om individuele en systeembehandeling
Vragen om uitzetten hulpverlening/ begeleidingstraject
Mede-behandeling in geval 24-uurs plaats GGzE of ZVB (33%)
Mede-behandeling in geval reclassering/justitie (2%)
Hoofdbehandeling in overige alle ambulante cases (65%)
Zorgorganisatie, (tijdelijk) casemanagement
(Niet-cliëntgebonden) informatie en advies (sociale kaart,
kennis ZVB of GGZ)
• Consultatie en dienstverlening 1e en 2e lijn
Nogmaals:
een programma voor wie ?
• Kinderen en volwassenen met een
verstandelijke beperking en psychische en/of
gedragsproblemen
• Complexe problemen zijn zichtbaar op
diverse gebieden: problematische
psychosociale situatie, gedrag, identiteit,
persoonlijkheid, psychopathologie,
gezondheid, verslaving en delictgedrag
PREVENTIE
1. GGZ-preventie in Nederland
2. Professionele preventie
3. Mogelijkheden preventie binnen
zorgprogramma voor mensen met een
verstandelijke beperking en psychiatrische
problemen
1. GGZ-Preventie in Nederland
•Sterk ontwikkelde nationale infrastructuur
•Sector vanaf 1970 voortdurend in ontwikkeling
•Preventieprogramma’s gericht op thema’s,
problemen en doelgroepen
•Gebaseerd op wetenschappelijke theorieen
2. Professionele preventie
Typologie van preventie
indeling naar hoogte risico en omvang populatie
Geïndiceerde preventie
Gericht op individu met symptomen
Selectieve preventie
Gericht op risicogroep
Universele preventie
Gericht op totale populatie
Kinderen met beginnende
gedragsproblemen
Kinderen met weinig
sociale vaardigheden
Alle kinderen
op school
2. Professionele preventie
•Risicofactoren verminderen in:
Persoon, gezin, buurt en school, werksituatie, samenleving
 minder kwetsbaarheid
•Aantal protectieve factoren versterken in:
Persoon, gezin, buurt en school, werksituatie, samenleving
 meer weerbaarheid
•Op basis van theoriën, gefaseerd en gepland
KOPP-Preventie programma
Doe-praat groepen
Informatie
Gespreksgroepen
Weerbaarheidstrainingen
Brochures en video’s
Buddy’s
Pleeggezin
Belangrijke andere
steunfiguren
Familieorganisaties
Schooleducatie
Massa media campagne
Kind
Ouders
Hulpver
-leners
Netwerk
Maatschappij
Vroegtijdige
behandeling
Moeder-kind
begeleiding
Oudertraining
Gezinsinterventie
Gespreksgroepen
Brochures en video’s
Bijscholing
Educatie
Screeningsinstrument
Protocol en training
Samenwerking
Case-management
Consultatie
Conferenties
Multi-componenten benadering: interventies
ten behoeve van kinderen van ouders met psychiatrische problemen
© Hosman & van Doesem, Prevention Research Centre, Nijmegen University,1999
3. Preventie in zorgprogramma
voor mensen met een verstandelijke beperking en
psychiatrische problemen
A. Probleemanalyse
B. Interventieanalyse
C. Determinantenanalyse
A. Probleemanalyse
• Mensen met VB drie tot vijf maal vaker psychische en
gedragsproblemen
• Gedragsproblematiek aparte aandoening naast VB
 Psychische gezondheid bij mensen met VB is te
verbeteren
• Gevolgen gedragsproblematiek ingrijpend
 Preventie is zinvol
B. Interventie analyse
acht strategie-dimensies in preventieprogramma’s
Doelgroepen
en netwerk
Doelen
Determinanten
Aanbieder
Ontwikkelen
preventiestrategie
is maken van keuzes
Timing
Systeem niveau
Settings
Methoden en
mechanismen
© Nijmegen Prevention Research Centre 2000
B. Interventie analyse
acht strategie-dimensies in preventieprogramma’s
Doelgroepen en netwerk
Preventieve doelgroep: LVB, regio Eindhoven en de Kempen, 4-21 jaar
verhoogde risico/eerste signalen, bekend bij instellingen speciaal
onderwijs in regio
Intermediaire doelgroep:
•Ouders
•Leerkrachten
•Behandelaren
Doelen
Determinanten
Doelgroepen
en netwerk
Ontwikkelen
preventiestrategie
is maken van keuzes
© Nijmegen Prevention Research Centre 2000
B. Interventie analyse
acht strategie-dimensies in preventieprogramma’s
Doelen
Preventief einddoel: voorkomen/verminderen van psychische
en gedragsproblematiek bij jongeren met LVB
Meerdere tussendoelen
Doelen
Determinanten
Doelgroepen
en netwerk
Ontwikkelen
preventiestrategie
is maken van keuzes
© Nijmegen Prevention Research Centre 2000
C. Determinantenanalyse
Integratief stresstheoretisch verklaringsmodel, Hosman
II:
Levensloop-dimensie
Ontwikkeling probleem
I
D
i
m
e
n
s
i
e
f
a
c
t
o
r
e
n
effect
persoon
doelstellingen
behoeften f
feedback
Competentie g h
Geestelijke
Gezondheid
Toename GG
meer weerbaarheid
Stressoren a b c p
Positieve omstandigheden d e
waarneming
ervaren
probleem
reactie
voorbereiden
homeostasis
herstel
Coping
gedragsproblemen
psychische stoornis
Sociale steun
i j k l m n o q r
chronische
psychiatrische
problematiek
Sociale
omgeving
feedback
effect
micro-niveau
meso-niveau
macro-niveau
III: Systeem-dimensie
C. Determinantenanalyse
Integratief stresstheoretisch verklaringsmodel, Hosman
Verminderen stressoren
Verbeteren en stimuleren van positieve ervaringen
Aanpassen van doelen en behoeften
Versterken competentie
Verbeteren sociale steun
II:
Levensloop-dimensie
Ontwikkeling probleem
I
D
i
m
e
n
s
i
e
f
a
c
t
o
r
e
n
effect
persoon
doelstellingen
behoeften f
feedback
Competentie g h
Geestelijke
Gezondheid
Toename GG
meer weerbaarheid
Stressoren a b c p
Positieve omstandigheden d e
waarneming
ervaren
probleem
reactie
voorbereiden
homeostasis
herstel
Coping
gedragsproblemen
psychische stoornis
Sociale steun
i j k l m n o q r
chronische
psychiatrische
problematiek
Sociale
omgeving
feedback
effect
micro-niveau
meso-niveau
macro-niveau
III: Systeem-dimensie
Determinanten scoren
Workshop Preventie, MHID Antwerpen 2007
Determinanten
Spelen de genoemde determinanten naar uw mening een rol bij het ontstaan, voortbestaan van
gedragsproblematiek bij jongeren met een licht verstandelijke beperking?
Verminderen stressoren
Een onveilig hechtingsproces tussen ouders en kind voorkomen.
Overvraging voorkomen.
Negatieve levenservaringen zoals o.a. uithuisplaatsing verminderen of goed begeleiden.
verwaarlozing, mishandeling voorkomen
Verbeteren en stimuleren van positieve ervaringen
positieve gedachten over zichzelf stimuleren
positieve ervaringen creëren.
Aanpassen van doelen en behoeften
zelfbeeld en competentiebeleving realistische vormen aan laten nemen en in een positieve kader
Versterken competentie
Inzicht in sociale situaties verbeteren
Oplossingsvaardigheden vergroten
Verbeteren sociale steun
Ouders ondersteunen bij verwerking en acceptatie van beperkingen van hun kind
Ouders trainen in sensitiviteit
Ouders trainen in vaardigheden in de omgang met hun kind
Aandacht in residentiele instellingen voor aangaan van gehechtheidrelaties met cliënten in
tegenstelling tot huidige opvattingen dat dit niet professioneel is.
Bevorderen van een passend niveau van aanspreken zodat onderschatting en overvraging worden
voorkomen.
Gezinsfunctioneren bevorderen.
Hulpverlening, begeleiding en behandeling vanuit de verschillende terreinen adequaat op elkaar
afstemmen.
Ouders en andere opvoeders beter informeren over mogelijkheden aan passende hulpverlening.
Onbelang
-rijk
Belangrijk
Zeer
belangrijk
Geen
mening
Het onderzoeksproject
•
•
•
•
Bijdrage van wetenschappelijk onderzoek
Doelstelling en vraagstelling
Opzet onderzoeksproject
Actuele stand van zaken
Ontwikkeling en onderzoek
Voorbereidend
jaar
Jaar 1
Jaar 2
Jaar 3
Module
ontwikkeling
Ontwikkeling
module 1
Ontwikkeling
module 2
Ontwikkeling
module 3
Ontwikkeling
module 4
Effect
onderzoek
Onderzoek
(scriptie)
Ordening
determinanten
Effectstudie
module 1
Effectstudie
module 2
Effectstudie
module 3
Jaar 4
Effectstudie
module 4
Ontwikkeling en onderzoek
Module 1
Preventie
Programma
VB/GGZ
Module 2
Module 3
Module 4
Fase A.
Explorerend
Fase B.
Toetsend
Resulterend in
module
beschrijvingen
“preventie”
Resulterend in
werkzame
(effectieve)
preventie
modules
Ontwikkeling en onderzoek
Doel:
Het bepalen van de determinanten die van belang zijn bij de
ontwikkeling van een preventieprogramma voor licht
verstandelijk beperkte jeugdigen.
Hoe:
1. Match determinanten met instrumenten
2. SDQ als criterium voor groep A (kinderen met problemen) en
groep B (kinderen zonder problemen)
3. Vraagstelling:
Verschillen de groepen A en B op determinanten gemeten met
de instrumenten die uit 1. naar voren komen
Ontwikkeling en onderzoek
Match determinanten met instrumenten:
1. Nijmeegse Ouderlijke Stress Index (NOSI),
2. Nijmeegse vragenlijst voor de opvoedingssituatie
(NVOS, hulpverwachting)
3. Sterke Kanten en Moeilijkheden: Vragenlijst voor
ouders (SDQ-Dut)
Ontwikkeling en onderzoek
• NOSI:
Kinddomein: aanpassing, stemming, afleidbaarheid,
veeleisendheid, positieve bekrachtiging, acceptatie
Ouderdomein: competentie, rolrestrictie, hechting, depressie,
gezondheid, sociale isolatie, huwelijksrelatie
• NVOS-schaal D hulpverwachting: hulpverwachting extern,
hulpverwachting intern, wilt tot hulp, wil tot verandering,
tevredenheid.
• SDQ: subschalen hyperactiviteit, emotionele problemen,
problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen, prosociaal gedrag
Ontwikkeling en onderzoek
• Deelnemers:
- 4 REC-3 scholen Zuidoost Brabant
- selectie leerlingen (IQ tussen 55 en 70, leeftijdscategorie
tussen 12 en 16 jaar)
- ouders: NOSI, NVOS deel D en SDQ (50 min.)
leerkrachten: SDQ (10 min.)
leerlingen: SDQ (samen met onderzoeker, 15 min.)
• Respons: 99 aangeschreven ouders; tot nu toe 45 deelnemers
Ontwikkeling en onderzoek
Voorlopige resultaten (N=31):
- Betrouwbaarheidsanalyses
- T-toets groep SDQ < 14 versus groep SDQ > 14
Ontwikkeling en onderzoek
NOSI
Kind
factoren
Ouder
Factoren
SDQ
NVOS
deel D hulpverwachting
schaal
Afleidbaarheid
Aanpassing
Stemming
Positieve bekrachtiging
Veeleisendheid
Acceptatie
Depressie
Gezondheid
Rolrestrictie
Huwelijksrelatie
Hechting
Sociale isolatie
Competentie
Prosociaal gedrag
Hyperactiviteit
Emotionele problemen
Gedragsproblemen
Problemen met leeftijdsgenoten
Tevredenheid
Wil tot hulp
Wil tot verandering
Interne hulpverwachting
Externe hulpverwachting
Cronbach’s alpha
,753
,853
,851
,779
,878
,801
,867
,818
,857
,872
,697
,665
,875
,836
,777
,716
,641
,615
,909
,966
,950
,917
,790
Ouderfactoren
Significant hoger:
• Acceptatie problematiek (p=.007).
• De mate van stress ervaren bij opvoedingscompetentie (p= .0345)
• De mate van depressie ervaren door ouder (p = .0475)
• De mate van stress ervaren in huwelijk (p = .019)
• De mate van stress ervaren door ouders op gebied van socialisatie (p = .0125)
• De mate van stress ervaren in opvoedingssituatie door ouders (p= .005)
Significant lager:
• Tevredenheid over de informatie over hulpaanbod (p = .0245)
Niet significant hoger:
• De mate van rolrestrictie ervaren door ouders (p = .1355)
• De gezondheid van ouders (p= .1665)
• Problemen rondom hechting (p = .686)
Niet significant lager:
• Deskundigheid van hulpverlening (p= .290)
Kindfactoren
Significant hoger:
• De mate van afleidbaarheid van kind (p= .004)
• De mate van stress ervaren omtrent aanpasbaarheid van kind (p = .000)
• De mate van stress ervaren door ouders over stemming van kind (p
= .001)
• De mate van stress ervaren door ouders rondom positieve
bekrachtiging (p = .001)
• De mate van stress ervaren door ouders rondom veeleisendheid van
kind (p = .0255)
Workshop Preventie, MHID, 2007
Neem Zeer Belangrijke determinant als uitgangspunt
Hoe kun je deze determinant beinvloeden?
•Bepaal meerdere doelgroepen
•Bepaal doelen behorende bij de doelgroepen
•Bedenk een interventie per doel/doelgroep combinatie
Doelgroepen
en netwerk
Doelen
Determinanten
Aanbieder
Ontwikkelen
preventiestrategie
is maken van keuzes
Timing
Systeem niveau
Settings
Methoden en
mechanismen
© Nijmegen Prevention Research Centre 2000