ante romam treveris stetit annis mille trecentis

Trier 2014
ANTE ROMAM TREVERIS STETIT ANNIS MILLE TRECENTIS
(spreuk op de gevel van het Rote Haus op de Grote Markt)
leerlingenboekje
Gymnasium Erasmianum
Roterodami MMXIV
Inhoud
Woord vooraf ............................................................................................................... 1
Reisregels ................................................................................................................... 2
Eten ............................................................................................................................. 3
Meenemen .................................................................................................................. 4
Trierstaf en vijfdeklasssers .......................................................................................... 6
Adres en telefoonnummers ......................................................................................... 7
Programma 2014......................................................................................................... 9
Programma in Trier ................................................................................................... 10
Informatie bij programma .......................................................................................... 11
Busindeling ................................................................................................................ 19
Trierproject ................................................................................................................ 20
Overzicht van deelnemers, excursie & busindeling ................................................... 26
Woord vooraf
Augusta Treverorum (Trier of Trèves) in Gallia Belgica werd gesticht – zoals de
Romeinse naam al verraadt – door keizer Augustus als een vestigingsplaats, een
colonia voor veteranen, d.w.z. gepensioneerde soldaten. Het was een zeer rijke en
welvarende stad, die het hoogtepunt van haar glorie bereikte in de derde eeuw na
Chr. Wanneer jullie door Trier lopen is het misschien aardig je te realiseren dat de
stad een tijdje een van de hoofdsteden van het Romeinse rijk is geweest. We zien
jullie al denken: “Eens de hoofdstad van het Romeinse rijk, maar dat was toch
Rome?”. Ja, maar de derde eeuw na Chr. was een periode waarin het immense
Romeinse rijk in vier bestuurseenheden was opgedeeld; deze periode staat bekend
als de tijd van de tetrarchen: keizer Diocletianus bestuurde het oosten vanuit
Nicomedia, Maximianus het Italische deel vanuit Milaan, Galerius had als
bestuurszetel Sirmium (aan de Donau) en Constantius Chlorus bestuurde vanuit
Trier Gallië (ongeveer het huidige Frankrijk, België en Nederland) en Britannië.
Constantius Chlorus verfraaide de stad met grote monumenten, o.a. de Aula
Palatina, een grandioze basilica, die diende als audiëntiekamer in het paleis van de
keizer, en het keizerlijke thermencomplex – het grootste badcomplex ten noorden
van de Alpen. Toen waren de Romeinse brug over de Moezel er al en het kleine
maar nog in goede staat verkerende amfitheater uit de eerste eeuw na Chr. en de
Porta Nigra.
Jullie zijn nu bijna zover dat jullie een definitieve profielkeuze gaan maken. Een
spannende periode. Trier is een opstap naar de Rome-Campaniëreis in de
bovenbouw, maar ook het begin van een aantal belangrijke reizen naar Europese
steden en een kennismaking met de Europese cultuur: Trier hoort thuis in het rijtje
Berlijn, Londen, Madrid, Parijs en Rome. Het is jullie eerste meerdaagse excursie
met het hele leerjaar. Maak van de gelegenheid gebruik om leerlingen van andere
derdeklassen beter te leren kennen: de eenheid en samenhang binnen het
Erasmiaans worden er alleen maar groter door. Het is vanzelfsprekend dat jullie je op
reis gedragen als een Erasmiaan, ook buiten het schoolgebouw vertegenwoordigen
jullie het Erasmiaans Gymnasium. We wensen jullie heel veel plezier en fijne dagen
in Trier.
De Trierstaf
1
Reisregels
1
2
3
De Trierreis is een schoolreis, dus je gedraagt je zoals op school gebruikelijk is.
De Trierreis is een groepsreis, dus groepsbelang gaat voor eigen belang.
De Trierreis is dé derde klas-reis: het moet een mooie ervaring zijn voor
iedereen. Respecteer dus ieder individu in de groep.
Bekijk ook het protocol reizen op:
http://www.erasmiaans.nl/Uploads/Protocol_werkweken_en_excursies_voorjaar_201
3.pdf.
Enkele Hollandsche wijsheden
Je past je maar aan, dan heb je het niet moeilijk.
Ik wil het niet, maar ik doe het graag.
Een groepsreis maak je niet alleen.
Neem een extra paar oren mee.
Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.
Morgenstond heeft goud in de mond.
Vraag niet wat de reis voor jou, maar wat jij voor de reis kunt doen.
Van het concert des levens krijgt niemand een program.
Geduld is een schone zaak.
Wachten duurt niet korter als je klaagt.
Je moet ook aan teleurstellingen wennen.
Dankbaarheid is een bloempje dat in slechts weinig tuintjes bloeit.
2
Eten
woensdag
ontbijt + lunch: zelf meenemen
diner: Stadwalthotel
donderdag
ontbijt: in ons hotel
lunch: lunchen met je loopgroep (wordt geregeld)
diner: in Stadtwaldhotel
vrijdag
ontbijt: in ons hotel
lunch: lunchen in groepjes met lunchgeld
diner: koop zelf in Trier wat eten voor in de bus terug; we stoppen in Nederland bij
een wegrestaurant
Let op:
Voor vegetariërs wordt apart gezorgd! Neem alleen een vegetarisch gerecht als je je
hebt opgegeven bij mevrouw Bovenberg.
Lasst es euch schmecken!
3
Meenemen
τ
τ
τ
τ
τ
τ
τ
τ
dit Trierboekje (Zorg dat je het altijd bij de hand hebt!)
eigen handdoek(en)
toiletspullen, pyjama, je eigen (aan Bo doorgegeven) medicijnen
paspoort/ID-kaart
eten/drinken voor in de bus
regenkleding (=hopelijk overbodig!)
warme trui (voor ’s avonds)
één blok hout voor de open haard
NB Beddengoed krijg je van ons hotel.
In Trier heb je in je tas bij je:
τ pen/potlood
τ kladpapier
τ rekenmachine
τ een klein spiegeltje
τ meetlint van 2 tot 5m
τ gewone potloden om mee te schetsen
τ gum en een puntenslijper
τ geo-driehoek en/of klein liniaaltje
τ touwtje met een klein gewichtje eraan voor loodlijntjes
τ kleurpotloden/aquareldoosje (bij het laatste ook een penseeltje en flesje
water)
τ fotocamera of de camera van je mobiele telefoon, mét genoeg vrij geheugen
τ kartonnetje, wat groter leesboek of een Asterix/Kuifje-strip. Handig om onder
je schets te houden om op te steunen, en lekker om in de bus te lezen
τ eventueel een papierklem(metje) om je schets op je Asterix/ Kuifje te
klemmen. Een paar wasknijpers of wat (postbode)elastieken voldoen hier ook.
Per slaapkamer:
τ een stekkerdoos met genoeg stopcontacten om ieders mobiel op te laden
4
Handig om mee te nemen
τ
τ
τ
τ
τ
τ
τ
τ
τ
τ
voldoende kleding
washandjes
fototoestel
geld (voor souvenirs/tussendoortjes/eten tijdens busreis terug)
paracetamol
tabletten tegen wagenziekte
gezelschapspelletjes (voor het avondprogramma)
zaklamp (ook lamp op je hoofd voor avondvoetbal)
voetbal
tafeltennisballetje en batje
NB Naast je mobiele telefoon heb je geen andere elektrische apparaten bij je,
dus boxjes e.d. zijn niet toegestaan.
5
Trierstaf
Y. Azmaz
F.M. Bank
M.B.C. Bovenberg
J. Dane
W.F.V. Feijer
A.E. Hawlik
J. J. ten Hoor
A. Huizinga
J.A. de Jong
J. Knappers
N. Lagoutte
C.E.K. Menkhaus
D.A. Reinds
M. Simons
J.L. van Sloten
B. van der Veen
L. Wasbeek
Vijfdeklassers
Matthijs van Dulst
Quiriene Griep
Chrisiane Hofman
Hidde Kehrer
Nicolette Knol
Thijs Kubben
Olivia Monster
Renze Straatsma
6
Adres en telefoonnummers
Van woensdag 23 tot en met vrijdag 25 april 2014 zijn alle derdeklassers op excursie
naar Trier.
Wij verblijven in:
Hotel-Pension “Haus Eifelblick”
In Träg 18
64298 Welschbillig
Tel. 0049-6506-990 26
Tel. school: 0031-10-436 00 45
Voor noodgevallen:
M.B.C. Bovenberg: 0031-623378191
--------------------------------------------------- -------------------------------------------------------Voor de thuisblijvers:
Van woensdag 23 tot en met vrijdag 25 april 2014 zijn alle derdeklassers op excursie
naar Trier.
Wij verblijven in:
Hotel-Pension “Haus Eifelblick”
In Träg 18
64298 Welschbillig
Tel. 0049-6506-990 26
Tel. school: 0031-10-436 00 45
Voor noodgevallen:
M.B.C. Bovenberg: 0031-623378191
7
Programma 2014
woensdag 23 april 2014
6.00
6.15
18.00
20.00
21.00
23.00
23.30
24.00
verzamelen op school, melden bij buscapo:voor villa Borg bij Me; voor Keulen
bij Lg, voor Tongeren bij Bo; voor Vulkaan bij Ho
vertrek
keuzeprogramma: Villa Borg (bus B), Keulen (bus K), Tongeren (bus T)
Vulkaan (Bus V)
eten in Trier
aankomst hotel: bekendmaken kamerindeling, koffer uitpakken
avondprogramma
naar je eigen kamer
gewassen, met schone tanden in je pyjama in bed
Nachtruhe
donderdag 24 april 2014
7.00
7.30
8.30
opstaan
ontbijt
melden bij loopgroepbegeleider en vertrek naar Trier (zie busindeling achter in
boekje donderdag en vrijdag)
9.00–17.30 aankomst in Trier + lunch + referaten
17.30
verzamelen op de parkeerplaats bij de Porta Nigra
18.00
BBQ
20.00
aankomst hotel
20.00–23.00 avondprogramma
23.00
naar je eigen kamer
23.30
gewassen, met schone tanden in je pyjama in bed
24.00
Nachtruhe
vrijdag 25 april 2014
7.00
7.30
8.00
8.30
9.15
13.15
14.00
15.45
16.00
21.30
8
opstaan
kamers zijn opgeruimd en gecontroleerd, bagage in de bus
ontbijt
vertrek
aankomst in Trier + referaten
eten in groepjes
vrije tijd
verzamelen bij de Porta Nigra
vertrek vanaf de parkeerplaats
aankomst in Nederland
ophalen van bagage; afscheid
Programma in Trier
Met je loopgroep bezoek je (in een eigen volgorde):
τ
τ
τ
τ
τ
τ
Amphitheater
Basilica
Porta Nigra
Thermen
Landesmuseum
Wijnboer Von Nell (Je kunt wijn kopen voor je familie. Schrijf op de fles je
eigen naam en de naam van de bus waarmee je naar Trier bent gekomen. Zie
pagina 23 en verder)
Je maakt de volgende opdrachten:
τ
τ
τ
τ
τ
9
economieopdracht
keuzeopdracht
tekenopdracht
verrassingsopdracht
wiskundeopdracht
Informatie bij programma
Trier. Beknopte geschiedenis van de oudste stad van Duitsland
ANTE ROMAM TREVERIS STETIT ANNIS MILLE TRECENTIS
“Voor Rome bestond Trier dertienhonderd jaar”, beweert de
inscriptie op het ‘Rote Haus’ aan de Trierse Hauptmarkt. Dit is
weliswaar een middeleeuws verzinsel, maar het heeft een
historische achtergrond. In het dal van Trier bestonden er inderdaad
al in het derde millennium voor Christus menselijke nederzettingen
en Trier was de eerste plaats ten noorden van de Alpen die met
recht stad genoemd kon worden.
Augusta Treverorum, het latere Trier, werd omstreeks zestien voor Christus door de
Romeinen onder keizer Augustus in de buurt van een stamheiligdom van de
Keltische Treviren gesticht. Tegen het einde van de derde eeuw verhief keizer
Diocletianus de nu Treveris genoemde stad tot Romeinse keizerlijke residentie en tot
hoofdstad van het westerse gedeelte van het Romeinse Rijk. Omstreeks dezelfde tijd
ontwikkelde zich hier een centrum van het vroege christendom. In de vijfde eeuw
door de Franken veroverd, kwam Trier bij de Karolingse rijksdeling van 870 bij het
Oostfrankisch-Duitse Rijk.
De huidige Hauptmarkt werd met de oprichting van het
marktkruis in 958 het centrum van de middeleeuwse stad. In
de veertiende eeuw werden de Trierse aartsbisschoppen ook
keurvorsten. Zij maakten Trier tot de hoofdstad van hun
keurvorstendom dat tot de opheffing rond de eeuwwisseling
van de achttiende naar de negentiende eeuw periodes van
grote bloei en zwaar verval beleefde. Nadat Trier korte tijd in Frans bezit was
geweest, kwam het in 1815 bij Pruisen en na 1945 bij de deelstaat Rheinland-Pfalz in
de Bondsrepubliek Duitsland.
Trier is nog steeds bisschopszetel, centrum van cultuur, verkeer en economie in het
Trierse Land, universiteitsstad, havenstad aan de belangrijke waterweg de Moezel
(Mosel), standplaats van bekende industriële bedrijven, winkelcentrum, toeristen- en
congresstad. Thans heeft Trier ca. 100.000 inwoners
Bron: Tourist-Information Trier
10
Villa Borg
In 1994 werd besloten om in Borg een Romeinse villa
te reconstrueren, die daar in het verleden gestaan
moet hebben. Bij archeologische opgravingen en
metingen, die men in 1987 startte, vond men op de
plek van de gereconstrueerde villa de resten van een
van de grootste Romeinse villacomplexen in het
Saar-Mosel-gebied. Het hele terrein heeft een
omvang van meer dan 7,5 ha. De stichting, die zich
bezighoudt met de werkzaamheden, het behoud van de opgravingen en de
reconstructie van het villacomplex, probeert om alle wetenswaardigheden over de
opgravingen zo overzichtelijk mogelijk voor publiek tentoon te stellen. Door de nog
steeds plaatsvindende werkzaamheden, verandert het beeld van het complex
voortdurend. Sinds 1997 is het villabad met taverne voor bezichtiging opengesteld.
De bouwwerkzaamheden aan het hoofdgebouw, dat het museum beherbergt, en de
gereconstrueerde binnenplaats werden in 1999 voltooid. De derde vleugel, die in de
Antieke als woonvetrek en voor economische doeleinden gebruikt werd, staat er
sinds 2001. De plannen voor de wederopbouw van de ingangspoort zijn inmiddels
geconcretiseerd. En misschien is zelfs deze informatie al weer verouderd en zien we
tijdens de excursie naar Villa Borg meer dan we hadden verwacht.
Nennig
In Nennig vinden we een belangrijke en indrukwekkende
opgraving. De wijnplaats Nennig werd vooral bekend door
de opgravingen van een Romeins mozaïek. In 1852 werd
het gevonden door een boer die op zijn land bezig was
met ploegen. Dit mozaïek is een onderdeel van een
eveneens grotendeels opgegraven Romeinse villa. Deze
villa bezat een lange hal en een bijbehorend (zwem)bad. Het mozaïek, dat een
omvang heeft van 10,3m bij 15,65m, toont afbeeldingen van zeer realistisch
uitziende gladitorenvechtwedstrijden. Deze afbeeldingen in Nennig worden als het
best bewaard gebleven mozaïek noordelijk van de Alpen beschouwd.
11
Tawern
Terrorisme is van alle tijden. Het tempelcomplex bij Tawern is in het verleden
vermoedelijk door extremistische Christenen verwoest.
Sinds 1986 was het mogelijk om
op de Metzenberg bij Tawern, niet
ver van de Romeinse straat naar
Trier, het bovengenoemde
Romeinse tempelcom-plex op te
graven, te conserveren en
gedeeltelijk te reconstrueren. De tempel zou dienst hebben gedaan als offerplaats
voor de god van de handel, Mercurius. Reizigers van Metz naar Trier maakten hier
vaak een tussenstop, opdat hun reis voorspoedig zou verlopen. Maar men heeft
aanwijzingen gevonden dat hier ook aan andere goden offers gebracht werden, zoals
aan Apollo en Isis. De laatste naam is vreemd voor het westen; Isis komt namelijk
voornamelijk voor in het oostelijke middellandse zeegebied.
Het complex bestond uit zes tempels, vier zijgebouwen en twee poorten. Het geheel
was omgeven door een muur van 46 bij 36 meter. Verder was er een diepe waterput
van 15 meter aanwezig en zijn er ook meedere onderstukken van altaars gevonden.
Het heiligdom is waarschijnlijk van de eerste tot hooguit de vierde eeuw na Christus
gebruikt.
De plaatsnaam, Tawern of “Taberna“, heeft zijn oorsprong in het ontstaan van de
plaats in de Romeinse tijd en in zijn oorspronkelijke doel. Tawern bezat niet alleen
het Romeinse tempelcomplex, maar waarschijnlijk ook een “taberna“, een rustplaats
voor spandieren. Men heeft door de Latijnse klemtoon van de plaatsnaam op de
tweede lettergreep het vermoeden dat Tawern een plek was waar constant mensen
gewoond hebben sinds de Romeinse tijd. Vandaag de dag is Tawern vooral een
ontspanningsoord.
Keulen
Toen de Romeinse veldheer Julius Caesar de Rijn wilde oversteken, kreeg hij hulp
uit onverwachte hoek: de Germaanse stam der Ubii wilde hem de Rijn laten
passeren in ruil voor militaire hulp tegen vijandige gezinde stammen. Zo ontstond
een geschiedenis van vriendschappelijk betrekkingen tussen de Romeinen en de
Ubii, wier hoofdstad Oppidum Ubiorum werd genoemd. Niemand wist toen nog dat
dit bescheiden oppidum later Keulen zou worden en zou uitgroeien tot zetel van
keizers en bisschoppen en thans een wereldstad met meer dan één miljoen
inwoners.
In de Oudheid ontleende de stad haar roem voornamelijk aan een
vredesaltaar dat de Ubii rond 10 voor Christus hadden opgericht voor Rome en
12
keizer Augustus, het zogeheten ara Ubiorum. Een cruciale dag in de geschiedenis
van de stad is 6 november in het jaar 15 na Christus. Op die dag wordt in Oppidum
Ubiorum een voornaam meisje geboren: Agrippina, dochter van de beroemde
generaal Germanicus. Wij kennen haar vooral als echtgenote en moordenares van
keizer Claudius en moeder van diens opvolger Nero. In het jaar 50 weet zij haar man
te overtuigen om haar tot dan toe onaanzienlijke geboortestad luister bij te zetten: het
oppidum wordt verheven tot de status van colonia, waardoor de bewoners hetzelfde
burgerrecht als de Italische steden krijgen. De stad heet vanaf dat moment Colonia
Claudia Ara Agrippiniensium. Het eerste deel van die naam (“colonia van Claudius”)
verwijst naar de stichting van de colonia onder keizer Claudius, het tweede deel
(“Altaar van de Agrippinienses”) herinnert aan het beroemde altaar ter plekke en de
geboorte van keizersvrouw Agrippina in de stad: de inwoners vernoemden zich
liefkozend, naar hun weldoenster, Agrippinienses, ‘het volk van Agrippina.’De trotse
nieuwe burgers plaatsten inscripties op alle toegangspoorten van de stad met de
letters C C A A, de gebruikelijke afkorting voor de stad in de Oudheid. De huidige
naam van de stad (Köln, Cologne, Keulen) is afgeleid van het Latijnse colonia, maar
dat is een laatantieke ontwikkeling: als een Romein het over Keulen had, sprak hij
simpelweg over Ara; de inwoners bleven zich nog lang Agrippinienses noemen.
Als stad in het grensgebied tussen Romeinen en Germanen zaten de
inwoners van Keulen altijd op de eerste rij bij de belangrijkste historische
ontwikkelingen. Zo werd de stad in 69 bestookt door de opstandelingen van Julius
Civilis: de Keulenaren sloten aanvankelijk een verbond met de Bataafse leider, maar
toen de rebellie werd neergeslagen schaarden ze zich weer achter Rome. Niet veel
later werd Keulen de hoofdstad van de nieuw gevormde Romeinse provincie
Germania Inferior, waartoe ook de Lage Landen behoorden. Na een bloeiperiode zou
de stad vanaf de derde eeuw speelbal worden op het toneel van zowel binnen- als
buitenlandse politiek. Ze was, als strategisch punt in de strijd tegen de barbaren,
uitermate geschikt als zetel voor de zogeheten soldatenkeizers: de keizers Gallienus
en Postumus voerden vanuit Keulen hun strijd tegen tegenkeizers en andere
tegenstanders. Het grootste tumult voor de stad kwam echter van buiten de grenzen
van het Romeinse Rijk: ettelijk malen werd ze belegerd en geplunderd door
voornamelijk Frankische troepen. In 455 konden de Franken Keulen uitroepen tot
hun hoofdstad.
Ondanks de val van het West-Romeinse Rijk werd Keulen al snel weer een
bloeiende stad, nog altijd gelegen op het kruispunt van grote handelswegen en de
Rijn. Keulen behoorde tot de machtigste steden van respectievelijk het Frankische
Rijk en het Heilige Roomse Rijk (962-1806). In opdracht van Karel de Grote regeert
er sinds 794 een aartsbisschop, die als keurvorst één van de voornaamste functies
zou bekleden in het Heilige Roomse Rijk. Was het Ara Ubiorum de belangrijkste
blikvanger van het antieke Keulen, sinds de Middeleeuwen zou de stad zich vooral
onderscheiden door haar kathedraal. Rond 850 werd de zogeheten Alte Dom
gebouwd, waar door Frederik Barbarossa de relikwieën van de heilige Drie Koningen
werden ondergebracht. Omdat Keulen zo uitgroeide tot een belangrijk pelgrimsoord,
werd besloten om de bestaande kerk af te branden en een nieuwe te bouwen in de
13
Franse gotische stijl. Bouwmeester Gerhard von Rile, die op 15 augustus 1248 de
werkzaamheden startte, zou het eindresultaat echter nooit zien: de twee markante
torens van de dom werden pas in 1880 voltooid, na een bouwgeschiedenis van bijna
zes en een halve eeuw. Indertijd was de Kölner Dom de hoogste kerk van de wereld.
Haar omvang zou uiteindelijk de redding van het gebouw zijn: in de Tweede
Wereldoorlog werd het overgrote deel van Keulen platgebombardeerd door
geallieerde troepen, maar doordat de piloten de dom als oriëntatiepunt gebruikten
bleef de schade aan de kerk beperkt.
Na de wederopbouw blijven in Keulen de sporen van het rijke verleden
zichtbaar. De stad mag dan een moderne stad zijn, trots op haar Brauhaüser,
Kölnisch Wasser (Eau de Cologne) en het moderne Museum Ludwig, maar de dom
met zijn relikwieën is nog altijd de centrale blikvanger. De Oudheid ligt ook voor het
oprapen: de centrale winkelstraat, de Hohe Strasse, volgt de loop van de hoofdweg
die ooit van de noord- naar de zuidmuur van het Romeinse Ara liep via het Forum.
De Deutzer Brucke over de Rijn is een opvolger van de Divitia die keizer Constantijn
er liet aanleggen. Bij opgravingen zijn vele oude kunst- en gebruiksobjecten aan het
oppervlak gekomen. De antieke collectie is verzameld in het Römisch-Germanisches
Museum: topstukken zijn het zogenaamde Dionysiusmozaïek en een rijke collectie
van glaswerken. Op de restanten van een boog op het domplein prijken nog altijd de
letters C C A A, de vier letters die de moderne Keulenaren dagelijks herinneren aan
hun Romeinse verleden als trots bewoners van een colonia, stichters van een
beroemd altaar en ‘het volk van Agrippina’.
S. Ooms
Tongeren
Het Gallo-Romeins museum in het schilderachtige Tongeren koos als motto een
citaat van de Romeinse filosoof-keizer Marcus Aurelius. Het devies kan gelden als
een beknopte samenvatting van de geschiedenis van de mensheid en luidt: 'Wat
volgt, staat altijd in verband met wat eraan voorafging.' Als rechtgeaard stoïcijn
onderging Marcus Aurelius de invloed van de Griekse wijsgeer Herakleitos van
Efeze. Deze eigenschap heeft het Erasmiaans Gymnasium gemeen met de
stoïcijnse keizer. Ons motto is immers: 'ex pluribus unum', een zinsnede die
Augustinus ontleende aan het fragmentarisch overgeleverde werk van Herakleitos.
Bij hem heet het: 'Verbindingen zijn gehelen en geen gehelen, overeenkomst is
onderscheid, samenklank wanklank, uit alles één en uit één alles.' De Griekse
filosoof beschouwde de voortdurend veranderende werkelijkheid als de resultante
van een chronisch treffen tussen twee tegengestelden. In zijn eigen woorden: 'Alles
gebeurt op grond van tegenstelling. […] Het tegenstrijdige stemt overeen, uit
verschillen ontstaat de mooiste samenhang, alles komt voort uit tweestrijd.' Hiermee
stond Herakleitos aan de basis van de dialectiek, volgens welk systeem uit de
ontmoeting tussen these en antithese een synthese voortkomt. Triers beroemdste
zoon Karl Marx verwerkte deze leer via de heersende klasse, onderdrukte klasse en
klasseloze samenleving tot het communisme.
14
Tongeren is een zusterstad van Trier en gezegend met een museum dat in
naam en collectie twee tegenpolen, de Gallische en Romeinse, met elkaar verenigt.
Topstukken van de verzameling zijn de vele verfijnde juwelen, waaronder de halsring
van Beringen, diverse architectuurfragmenten en de grote gouden muntschat, die al
dan niet toebehoorde aan de legendarische Eburonenleider Ambiorix. Plaatselijke
archeologische vondsten vormen het leeuwendeel van de inboedel van het museum.
Het verborgen, ondergrondse bestaan van de zeldzaamheden transformeert in een
open, bovengronds deel uitmaken van de permanente tentoonstelling. Het moderne
museumgebouw beschikt over een enorm souterrain en weerspiegelt daarmee de
tegenstelling ondergronds-bovengronds die zo kenmerkend is voor een
archeologisch instituut.
De omvangrijke, duizenden objecten tellende verzameling, bestrijkt tevens de
prehistorie, die in de Tongerse vitrines naadloos overgaat in haar antithese, de
historie. Al met al een museum naar Herakleitos' hart, dat sinds jaar en dag
bekendstaat als een van de belangrijkste archeologische musea van Europa.
Na ons bezoek aan de Gallo-Romeinse collecties, verruilen we het interieur van het
museum voor het exterieur van de oudste stad van België. In de hoedanigheid van
peripatetische school besteedt het Erasmiaans het tweede dagdeel van de excursie
in Tongeren aan een stadswandeling. Onderweg passeren we vele
bezienswaardigheden, zoals de Grote Markt, de imposante Onze-lieve-vrouwebasiliek, de Begijnhofkerk, het tot een groen wandelgebied uitgegroeide aquaduct,
restanten van de Romeinse stadsmuur en overblijfselen van de middeleeuwse
verdedigingswerken, bestaande uit de Moerenpoort, nabijgelegen wallen en de
Tempelierstoren. Zo koppelt Tongeren de karakteristieke oudheidkundige rijkdom
aan een overweldigende hoeveelheid middeleeuwse monumenten.
Op de Grote Markt staat een standbeeld van Ambiorix, een Keltisch
stamhoofd dat de Romeinen flink dwarszat. In 54 voor Christus bracht hij het
Veertiende Legioen van Julius Caesar nabij Atuatuca een vernietigende slag toe.
Caesar ontstak hierop in woede; bij wijze van wraak werden Ambiorix en zijn
Eburonen tot de laatste man uitgeroeid. Na de ondergang van de Eburonen
vestigden andere stammen zich in hun voormalige territorium. De Romeinen gaven
deze stammen de verzamelnaam Tungri, Atuatuca werd het Atuatuca van de Tungri,
oftewel Atuatuca Tungrorum; ziehier de etymologische oorsprong van de plaatsnaam
Tongeren.
Het beeld van Ambiorix werd in 1866 onthuld, niet geheel toevallig in de
hoogtijdagen van de natiestaat en het bijbehorende nationalisme, dat werd gevoed
door het herdenken van lokale wapenfeiten als het succes van de Eburonen tegen
de Romeinen. Omtrent het monument doet een hardnekkig gerucht de ronde. De
Tongerse Ambiorix zou volgens die mare eigenlijk een Franse Vercingetorix zijn.
Toen de Fransen, eveneens in de greep van natievorming en sociaaldarwinisme, hun
Gallische held eerden met een nieuw en nog groter standbeeld, verkochten ze het
oude exemplaar aan de Belgen en zo zat Tongeren opgescheept met een
afdankertje dat niet eens de geliefde Ambiorix voorstelde. De Eburonenleider
bevocht bij leven de Romeinen en werd door dit gerucht postuum onderdeel van een
15
ander slepend conflict: de felle taalstrijd tussen Vlamingen en Walen. Het onware
verhaal werd door de Vlamingen in stelling gebracht tegen het Franstalige
stadsbestuur, dat verantwoordelijk zou zijn voor deze monumentale blunder. Het
Waalse gezag verloor volgens het Vlaamse kamp door Ambiorixgate alle legitimiteit.
Herakleitos verklaart deze accumulatie van strijdperken; Eburonen tegenover
Romeinen, Vlamingen tegenover Walen, als volgt: 'Maar men moet beseffen dat
strijd algemeen is, dat recht tweestrijd is en dat alles tot stand komt door tweestrijd
en noodzaak.' In een ander adagium noemt hij strijd de vader van alle dingen. Dit
denken van de Griekse filosoof, oefende een grote invloed uit op de Duitse schrijver
en soldaat Ernst Jünger. Vooral zijn oorlogsnovelle Sturm staat bol van de aan
Herakleitos ontleende thematiek. In dat boek doet Jünger verslag van zijn ervaringen
aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Deze oorlog, die dit jaar precies een eeuw geleden uitbrak, ging niet bepaald
onopgemerkt aan Tongeren voorbij. De Duitse propagandamachine waarschuwde
voor de zogenaamde vrijschutters, gewapende burgers die de Duitsers door middel
van een stadsguerilla trachtten te verdrijven. In Tongeren zouden de verzetsstrijders
bijzonder talrijk zijn. Deze propaganda verschafte het Duitse leger het gewenste
excuus om over te gaan tot represailles, bestaande uit geweld tegen burgers,
brandstichting, plundering en moord. Twaalf Tongenaren komen om het leven,
duizenden inwoners ontvluchten de deels verwoeste stad. Wederom speelt een
gerucht een belangrijke rol in een Tongers conflict, wederom krijgt het Tongerse
verzet te maken met zware strafmaatregelen, zij het minder grondig uitgevoerd dan
door de Romeinen onder Julius Caesar. Ter nagedachtenis aan de slachtoffers van
de Eerste Wereldoorlog is in 1926, op het plein naast het stadhuis, het Monument
der gesneuvelden onthuld. Later diende deze fontein ook ter herdenking van
degenen die in de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen. Tijdens de stadswandeling
zullen wij zowel het Monument der gesneuvelden als het beeld van Ambiorix
bezichtigen.
Na de stadswandeling en het museumbezoek, slechts het topje van de
Tongerse culturele en historische ijsberg, rest ons slechts één conclusie: volkomen
terecht brengt de Trierreis, op te vatten als een synthese van school en vakantie, een
bezoek aan het schitterende Tongeren. Prehistorie en historie, Galliërs en
Romeinen, oudheid en middeleeuwen, Walen en Vlamingen, 1914 en 2014, heden
en verleden: Tongeren heeft het allemaal!
J. Dane
16
Vulkaneifel
Een vulkaanuitbarsting in Duitsland?
Is dat echt mogelijk? In het hart van
Europa bevindt zich een bergketen die
zeer fraai aan de buitenkant is, maar
waar het onder het aardoppervlak sist
en stoomt van de vulkanische
activiteit: de Vulkaneifel.
Door grote explosies van binnenuit de
aarde, zijn er grote kraters in de grond
ontstaan en zijn er vulkaanbergen
gevormd. Tot 10.000 jaar geleden
waren hier nog de vulkanen actief. We
spreken hierbij over zogenaamde kwartiaire vulkanen. In het westelijk deel van de
Eifel bevindt zich een vulkaanveld met zo’n 350 slakkenvulkanen en 75 “Maaren”.
In de twee plaatjes hieronder zie je drie van dit soort Maaren: het Gemündener Maar,
het Weinfelder Maar en het Schalkenmehrener Maar. Hoewel de drie meren dicht bij
elkaar liggen, verschillen ze onderling toch sterk van elkaar in samenstelling van het
water.
Het plaatje hieronder laat zien hoe het verloop van het grondoppervlak je iets kan
zeggen over het verloop van diverse vulkanische explosies uit het verleden.
Het is kortom een gebied waar veel aan te zien en te meten is!
F. Bank
17
Busindeling (zie dit boekje blz 23 t/m 27)
Op woensdag 23 april zit ik in bus letter:
Op donderdag 24 april en vrijdag 25 april zit ik in bus letter:
Busregels
τ
τ
18
De bus brandschoon achterlaten.
Ruilen kan niet (Van ruilen komt huilen.)
Het Trierproject
Beste leerlingen van klas 3,
Begin april starten we met het Trierproject. Het doel van dit project is dat jullie heel
veel te weten komen over de stad Trier en de Romeinse achtergrond van de stad.
Verder zul je bij het project merken dat je je kennis van veel schoolvakken kunt
gebruiken bij het ontdekken van de stad en haar geschiedenis. Het Trierproject is
namelijk een vakoverstijgend project: een project waaraan verschillende vakken (ak,
bi, du, ec, gs, la , sk, wi en te) een bijdrage leveren. Hieronder kun je lezen wat
precies de bijdrage van de verschillende vakken is.
De meeste vakken koppelen een toets/overhoring aan hun onderdeel van het project.
Veel plezier met het project!
Duits
Hoe was het Romeinse leven in Trier? Waarom bouwden de Romeinen graag hun
stad aan de rivier de Moezel? Hoe zagen de vertrekken van de ‘Kaiserthermen’
eruit? Hoe beleefden de Romeinen een tocht op het wijnschip? Het antwoord op
deze en vele andere vragen krijgen we aan de hand van het lezen van een aantal
Duitse teksten en het maken van bijbehorende vragen. De teksten geven ons een
beeld van de geschiedenis van de stad Trier en het leven van de Romeinen.
Tijdens onze reis bezoeken we wijnboer Herr von Nell. Via zijn website bestuderen
we de wijnbouw in Trier, leren we een aantal Duitse vaktermen en bereiden we ons
op de excursie voor. Het is belangrijk dat je dadelijk aanvullende vragen stelt aan dhr
von Nell, nadat hij ons over de wijnbouw en het wijn maken op zich vertelt heeft.
Hiervoor leer je Duitse woorden en zinnen.
Daarnaast herhalen wij ook een aantal zinnen die je in alledaagse situaties in
Duitsland nodig zou kunnen hebben. Denk bv aan: iets bestellen in een restaurant;
de weg vragen; etc.
Toetsing
Deze woorden en zinnen worden in een mondelinge overhoring getoetst.
Geschiedenis
Trier was in de Romeinse keizertijd een van de belangrijkste steden van het
Romeinse Rijk. Trier vormde de hoofdstad van het prefect Gallië het was een
bestuurcentrum en een economisch middelpunt. Uniek gelegen op een kruising van
een weg en een waterweg. Dat Trier zo’n belangrijke stad was geworden voor de
Romeinen was niet voor niets. Trier kende een bloeiende economie. Het wijnschip is
daar een voorbeeld van. In de geschiedenislessen gaan we verder in op de
ontwikkeling van Trier op economisch en politiek gebied. Wat zegt de vondst van het
wijnschip over de economische positie van Trier? Waarom verrezen er zulke grote
19
bouwwerken? In de vierde eeuw werd Trier een van de vier hoofdsteden van het
Rijk.
We bestuderen aansluitend op welke manier Trier zich ontwikkelde na de val van het
Romeinse Rijk.
Toetsing
Er is geen SO verbonden aan de Trierlessen. Door de informatie die jullie in 2 à 3
lessen opdoen, zijn jullie beter in staat de waarde van de monumenten en
overblijfselen uit de verschillende tijdperken te benoemen en te plaatsen. De
informatie die in de lessen aan bod komt kan eveneens van pas komen bij bepaalde
referaten. Daarnaast helpen de lessen jullie bij het structureren en opbouwen van
een referaat.
Klassieke Talen
In april gaan we op excursie naar Trier. De reis sluit goed aan bij het vak Latijn: Trier
was immers ooit een bloeiende Romeinse stad! Trier ligt tegenwoordig in Duitsland,
maar behoorde in de Romeinse tijd tot de provincie Gallia. Trier lag op een kruispunt
van culturen: er woonden en werkten niet alleen Romeinen, maar ook Germanen,
Kelten, Franken en vele anderen.
In deze lessen maken we kennis met de ‘multiculturele’ samenleving van het
Romeinse Trier. Wie leefden er precies in de stad? Wat deden ze in Trier? Hoe
gingen ze met elkaar om? En welke sporen kunnen we daar nu nog van zien? Om
die vragen te beantwoorden laten we de mensen zelf aan het woord. We ‘spreken’
een hofdichter van de keizer, een Romeinse soldaat, twee slaven, een buitenlandse
prins en een vroege christen.
Toetsing
Er is geen toets verbonden aan het project. Wel zal je inzet tijdens het project
worden meegewogen in het procescijfer van periode 3.
Aardrijkskunde
Bij het vak aardrijkskunde draait alles om de vraag: “Welk verschijnsel doet zich op
aarde voor en waarom daar?”
Tijdens de Trierexcursie wordt onder andere aandacht besteed aan de wijnbouw.
Met behulp van onze aardrijkskundige kennis verklaren we waarom er in het gebied
rondom Trier zoveel wijnbouw is. Naast wijnbouw heeft het gebied rond Trier nog iets
anders te bieden: vulkanisme! Verschillende soorten vulkanen, uitbarstingen en
vulkanische afzettingen komen in de les aan bod, evenals de werking van een
geiser.
In de lessen aardrijkskunde besteden we aandacht aan
De geologie van het gebied rondom Trier.
De voor jullie inmiddels bekende onderwerpen als sedimentatie en gebergtevorming
komen aan de orde en uiteraard zal de invloed van met name de rivieren Rijn en
Moezel op de vorming van het huidige landschap niet onbesproken blijven.
20
Een aantal van jullie zal in Trier ook een hoop gaan leren over vulkanisme in de Eifel.
In de aardrijkskundelessen besteden we aandacht aan verschillende soorten
vulkanen, uitbarstingen, afzettingen en het ontstaan van geisers.
De bodemgesteldheid.
Wat voor bodem hebben de hellingen waarop de wijnranken zo goed kunnen
groeien?
Het microklimaat dat in het gebied heerst en waardoor wijnbouw juist daar mogelijk
is.
Economie
Tijdens de Trierreis bezoeken jullie de wijnboerderij van Von Nell. Met de kennis die
jullie inmiddels in periode 2 hebben opgedaan kunnen jullie dit bedrijf bekijken door
een bedrijfseconomische bril. Nadat jullie hebben kennisgemaakt met een van de
aanbieders op de wijnmarkt, gaan we naar de (theoretische) vraagkant van de
wijnmarkt kijken. Dit sluit aan op de zojuist behandelde stof.
Hiervoor krijg je vlak na het bezoek aan de wijnboerderij een economie opdracht te
maken die betrekking heeft op hoofdstuk 5.1 (opstellen vraaglijn, prijselasticiteit ed).
We gaan ervan uit dat je deze stof beheerst/voorbereidt. De opdracht telt mee als
een half so.
Biologie
Trier ligt in een gebied waar al sinds mensenheugenis druiven worden geteeld. De
wijnbouw is minstens 5000 jaar oud en het ligt voor de hand dat in de Romeinse tijd
er ook volop druiven werden verbouwd.
Jullie zullen een wijnboer bezoeken, waar je in de praktijk kunt zien hoe wijn gemaakt
wordt.
Bij de voorbereiding op de Trierreis bij biologie zullen jullie aan de hand van een
tekst met vragen kennis maken met de oorsprong van de druivenstok en sommige
problemen die de telers in het verleden, maar ook nu nog tegen kunnen komen. We
zullen ook kort ingaan op de bereiding van alcohol. Verder komen de wijnbereiding,
verschillende soorten wijn en eigenschappen van druiven aan de orde.
Toetsing
Er zullen ongeveer twee lessen besteed worden aan de voorbereiding voor Trier bij
biologie.
De inzet en de gemaakte vragen zullen worden beoordeeld. Dat leidt tot een cijfer,
dat meetelt als so.
21
Scheikunde
De derde periode bij scheikunde start met het wijnproject. Dit duurt 5 à 6 lessen. Al
bekende theorie zal worden toegepast op wijnen. Ook zal een aantal nieuwe
onderwerpen aan bod komen. Wat ga je zoal doen?
Het etiket op de wijnfles zal bestudeerd worden. Hierbij komen o.a. aan bod
regelgeving, (maatschappelijk) effect en naamgeving/formules van aanwezige
chemische stoffen.
Zelf wijn maken. Het proces wordt wel versneld met een beetje gist.
Bepalen van het alcohol- en sulfietgehalte in wijn. Hierbij krijg je te maken met
volumepercentages, densimeters, ijklijnen, massaverhoudingen, kloppend maken
van reactievergelijkingen … en vele berekeningen.
Toetsing
Door middel van een aantal vragen in één van de SO’s van periode 3 wordt getoetst
of je de theorie die bij scheikunde aan bod is gekomen, beheerst.
22
Tekenopdracht Trier 2014
Terwijl we in Trier zijn, gaan jullie óók een opdracht voor tekenen doen. Ter
voorbereiding op deze opdracht heb je inmiddels een aantal lessen gehad op school.
De opdracht die je gaat doen luidt als volgt:
Maak een (aantal) schetsen van `Typisch
`Typisch Trier´. Werk deze daarna uit tot een
volwaardige tekening.
Je gaat bij het uitvoeren van deze opdracht als volgt te werk. Tijdens de Trierreis
Trier
wordt tijd ingeroosterd waarop iedereen aan het werk gaat met het schetsen van
(een stukje) Trier. Je kunt dan denken aan één enkel gebouw, maar je mag ook een
straat of een deel daarvan schetsen. Zorg er wél voor dat je duidelijk een stuk Trier
schetst! Zomaar een gebouw of straat is niet de bedoeling, we moeten wel kunnen
zien dat het om `Typisch Trier´ gaat!
gaat
Je maakt je schetsen op het papier dat je van school krijgt. Ook maak je, met je
telefoon of een camera, één of meerdere foto´s van datgene dat je tekent en je zorgt
ervoor dat jijzelf (of eventueel een klasgenoot) ook op die foto staat. Vervolgens
gebruik
ik je die schets en je foto om thuis, tijdens de vakantie, een volwaardige
tekening te maken.
aken. Die tekening maak je ook weer op hett door school geleverde
papier.
Tijdens de eerste les na de vakantie lever je bij je eigen tekendocent het volgende in:
De schets(en)
ts(en) die je in Trier maakte
De foto(‘s) van jezelf in Trier (geprint)
De uitgewerkte tekening
Let op: Tekeningen en schetsen die op ander papier worden gemaakt (dus kopieer-,
kopieer
printer- of ander flutpapier) worden NIET beoordeeld! Jouw foto mag natuurlijk wel op
printerpapier afgedrukt worden.
23
De uitgewerkte tekening moet óf in kleur óf in pen en inkt/ fineliner uitgewerkt
worden. Ook hiervoor geldt weer dat andere mogelijkheden niet beoordeeld worden.
Spullen:
School zorgt voor het papier waar je de schetsen
schetsen en je tekening op kunt maken.
24
Overzicht van Deelnemers, excursies en busindeling
De letter achter je naam geeft aan in welke bus je zit.
B: de bus voor Villa Borg: melden op 23 april 6.00 uur bij Me
K: de bus voor Keulen:
melden op 23 april 6.00 uur bij Lg
T: de bus voor Tongeren: melden op 23 april 6.00 uur bij Bo
V: de bus voor de Vulkaan: melden op 23 april 6.00 uur bij Ho
De dikgedrukte namen: deze leerlingen melden zich op 22 april in de tweede pauze
bij mevrouw Bovenberg in lokaal 203.
25
Klas
Roepnaam
Achternaam
Klas 3F
Klas 3G
Klas 3F
Klas 3B
Klas 3E
Klas 3F
Klas 3F
Klas 3F
Klas 3D
Klas 3B
Klas 3F
Klas 3F
Klas 3B
Klas 3E
Klas 3E
Klas 3F
Klas 3F
Klas 3B
Klas 3G
Klas 3C
Klas 3A
Klas 3A
Klas 3G
Klas 3C
Klas 3G
Klas 3F
Klas 3E
Klas 3E
Klas 3B
Klas 3F
Klas 3E
Klas 3D
Klas 3D
Klas 3D
Klas 3C
Klas 3A
Klas 3B
Clemente
Kiki
Lars
Philip
Ellen
Mustafa
Ilja
Can
Carly
Jomi
Ece
Alen
Frederiek
Thomas
Caitlyn
Auke
Michelle
Reijer
Melissa
Tim
Ernest
Jeroen
Jetske
Ellemijn
Nica
Wouter
Elja
Noura
Paul
Jasmijn
Joost
Julie
Miriam
Casper
Jennifer
Beau
Luca
Aa
Aalders
Aartsen
Agerbeek
Aggelen
Aksü
Alexeev
Atas
Baas
Baggerman
Balcioglu
Barakovic
Bax
Becker
Beek
Beek
Beemt
Beishuizen
Berge
Bieshaar
Bijleveld
Bijloo
Blaas
Boers
Bol
Bom
Bos
Boulkhrif
Boven
Bree
Broek
Buijtendijk
Cammaert
Cartoef Kors
Chin-A-Woeng
Clement
Cras
excursies
bus op 23 april
V
K
K
T
K
V
V
K
K
T
V
V
T
B
T
B
B
B
K
B
K
T
B
K
B
K
B
V
K
T
T
B
T
V
B
V
V
bus 24 /25 april
B
K
B
B
K
B
B
B
B
B
B
B
B
K
K
B
B
B
K
K
K
K
K
K
K
B
K
K
B
B
K
B
B
B
K
K
B
26
Klas
Roepnaam
Achternaam
Klas 3F
Klas 3B
Klas 3E
Klas 3F
Klas 3E
Klas 3D
Klas 3C
Klas 3D
Klas 3F
Klas 3C
Klas 3B
Klas 3E
Klas 3G
Klas 3D
Klas 3A
Klas 3F
Klas 3G
Klas 3D
Klas 3C
Klas 3E
Klas 3G
Klas 3C
Klas 3A
Klas 3B
Klas 3A
Klas 3F
Klas 3A
Klas 3G
Klas 3D
Klas 3C
Klas 3F
Klas 3C
Klas 3F
Klas 3G
Klas 3A
Klas 3C
Klas 3G
Klas 3E
Klas 3A
Klas 3A
Klas 3E
Klas 3D
Klas 3D
Klas 3G
Klas 3G
Klas 3F
Klas 3D
Klas 3C
Klas 3B
Klas 3A
Klas 3D
Mohamed
Carien
Renske
Loek
Willem
Lola
Tom
Floor
Sascha
Xavier
Stan
Ilse
Sven
Maurits
Jan-Julius
Anne
Amal
Jochem
Eline
Isonke
Wolf
Thirza
Emma
Sunny
Jim
Paul
Sara
Bob
Mansur
Sven
Annemarieke
Jasmin
Saskia
David
Sanne
Wolf
Nur
Kelly
Chaandni
Jamila
Marit
Twan
Maria
Guus
Loes
Lutsia
Alek
Joëlle
Roos
Thijs
Rik
Daoud
Dermer
Dijk
Dijk
Dommelen
Dunnen
Dutilh
Eggermont
Elt
Enny
Est
Feenstra
Gelderen
Geus
Goeijenbier
Groeliker
Haddouche
Hagenaar
Heijden
Heirath
Hekkema
Hiwat
Horst
Hsieh
Hu
IJzermans
Israeli
Jager
Jandi
Janse
Janssen
Jin
Jong
Jong-Baw
Jongbloed
Kaan
Kansouh
Kartalis
Kaulesar Sukul
Kerkmeester
Klaassen
Klein
Knoops
Kooimans
Kooimans
Kors
Kraljevic
Kramer
Laan
Leebeek
Leeuwen
excursies
bus op 23 april
B
T
B
T
T
B
T
K
T
T
K
V
V
K
K
K
V
V
V
K
T
V
K
V
B
V
B
T
T
K
K
B
T
V
V
V
B
T
K
V
K
V
B
T
K
B
T
K
K
B
K
bus 24 /25 april
B
B
K
B
K
B
K
B
B
K
B
K
K
B
K
V
K
B
K
K
K
K
K
B
K
V
K
K
B
K
V
K
V
K
K
K
K
K
K
K
K
B
B
K
K
V
B
K
B
K
B
27
Klas
Roepnaam
Achternaam
Klas 3F
Klas 3D
Klas 3G
Klas 3C
Klas 3F
Klas 3B
Klas 3D
Klas 3B
Klas 3F
Klas 3A
Klas 3G
Klas 3F
Klas 3B
Klas 3G
Klas 3D
Klas 3A
Klas 3C
Klas 3G
Klas 3B
Klas 3E
Klas 3D
Klas 3B
Klas 3A
Klas 3C
Klas 3C
Klas 3C
Klas 3D
Klas 3A
Klas 3C
Klas 3E
Klas 3G
Klas 3A
Klas 3E
Klas 3C
Klas 3E
Klas 3A
Klas 3D
Klas 3A
Klas 3C
Klas 3A
Klas 3C
Klas 3E
Klas 3F
Klas 3A
Klas 3A
Klas 3F
Klas 3A
Klas 3B
Klas 3F
Klas 3B
Klas 3A
Fenne
Joshua
Roos
Willem
Dylan
Anke
Kimberley
Melissa
Barbara
Rembrandt
Sergio
Hidde
Jonathan
Damian
Daan
Nizar
Fleur
Bastiaan
Bas
Thijs
Tim
Koen
Fay
Alexandra
Susanne
Soufiane
Rahma
Mohamed
Anas
Joost Jan
Casper
Lindel
Luuk
Thimo
Joep
Lennard
Merel
Bassarme
Floris
Oumaima
Lisa
Tessa
Annabel
Margot
Sarah
Evianne
Perle
Kato
Brent
Tom
Thom
Leeuwen
Lieuw On
Lookeren Campagne
Maanen
Mambeke
Marmelstein
Martens
Martoidjojo
Matijasic
Meeuwis
Meide
Meijer
Meijers
Mercan
Mersch
Mjahed
Molen
Mul
Munting
Nivard
Nooteboom
Nugteren
Odijk
Osinga
Osinga
Ouasghiri
Ouertani
Ouhammou
Oulad-Ali
Pannebakker
Peijpe
Pieters
Plas
Poortvliet
Posner
Post
Punt
Quadé
Rees Vellinga
Rhalem
Rietschoten
Rijlaarsdam
Rijsenbrij
Roelvink
Roode
Roos
Russel
Sandifort
Schagen
Schelling
Seijbel
excursies
bus op 23 april
K
K
K
T
B
V
T
K
B
K
V
T
V
B
T
T
T
K
V
V
K
B
K
T
V
V
B
T
T
B
T
K
T
T
K
V
T
T
B
T
B
V
B
B
V
T
B
T
B
K
V
bus 24 /25 april
V
T
T
K
V
B
T
B
V
K
T
V
B
T
T
K
K
T
V
K
T
V
K
T
T
T
T
T
T
K
T
T
V
T
V
T
T
T
T
T
T
V
V
T
T
V
T
V
V
V
T
28
Klas
Roepnaam
Achternaam
Klas 3E
Klas 3B
Klas 3B
Klas 3C
Klas 3A
Klas 3B
Klas 3G
Klas 3F
Klas 3A
Klas 3B
Klas 3G
Klas 3G
Klas 3B
Klas 3B
Klas 3E
Klas 3E
Klas 3E
Klas 3D
Klas 3G
Klas 3B
Klas 3E
Klas 3E
Klas 3E
Klas 3D
Klas 3C
Klas 3G
Klas 3C
Klas 3A
Klas 3A
Klas 3E
Klas 3G
Klas 3B
Klas 3C
Klas 3E
Klas 3E
Klas 3D
Klas 3F
Klas 3C
Klas 3G
Klas 3E
Klas 3B
Klas 3C
Klas 3D
Klas 3D
Klas 3D
Karsten
Yo-Jia
Clara
Guy
José
Martijn
Iris
Thijs
Ruben
Kirti
Jasper
Renée
Josephine
Sarah
Emma
Matthijs
Bas
Claire
Martijn
Lyana
Wouter
Roos
Dyon
Martijn
Rutger
Jasper
Hein
Berend
Sophie
Martijn
Rex
Claire
Daan
Pepijn
Wouter
Vivienne
Bart
Christel
Storm
Olivier
Hidde
Peter
Stephania
Chanel
Nikki
Setz
Shih
Siersema
Simonis
Sitton
Sluijs
Smit
Smits
So
Soekaloe
Spek
Spek
Spit
Sramota
Steenbergen
Steyerberg
Storm
Tio
Tukker
Usa
Veen
Velde
Velzen
Vinke
Vis
Vismans
Völker
Vrancken Peeters
Vredenbregt
Vroom
Vroon
Wagener
Wansink
Weebers
Wessel
Wierda
Wijntjes
Willemsen
Witberg
Woerkens
Wolters
Zhang
Zijderlaan
Zimmerman
Zukowski
excursies
bus op 23 april
T
V
K
K
T
B
B
T
V
B
K
V
B
K
B
K
K
T
T
V
T
K
K
K
V
K
B
B
V
V
T
T
K
T
B
K
K
K
V
V
T
V
K
T
B
bus 24 /25 april
V
V
V
T
T
V
T
V
T
V
T
T
V
V
V
V
V
T
T
V
V
V
V
T
T
T
T
T
T
V
T
V
T
V
V
T
V
T
T
V
V
T
T
T
T