700 jaar Joods Nederland - Joods Maatschappelijk Werk

EN MET EEN
AD VOOR IEDERE
BL
AL
TA
AR
GA NG 27 • NR . 99
KW
GR AT IS
CH 2015 • JA AR
SA
PE
•
D
ON
GR
JOODSE ACHT ER
Een andere kijk
op Nederland / 16
De open mentaliteit van Nederland
is heel aantrekkelijk
Van toen
naar nu / 13
Met harde hand werd de
omschakeling van Jiddisch naar
Nederlands afgedwongen
Bart Wallet / 22
De Joodse belangstelling is me
niet met de paplepel ingegeven
700 jaar Joods Nederland
Geschiedenis van de Nederlandse Joden
1
ANTISEMITISME IN DE 21e EEUW
HET JMW ACTUA TEAM KOMT NAAR U TOE
Film, discussie en gesprekstechnieken
Ongerustheid om de antisemitische golf is de afgelopen tijd binnen de Joodse gemeenschap
toegenomen. Wat kan je zelf doen om deze gevoelens van bezorgdheid te beperken?
Film Uiteenzetting over antisemitisme in de 21e eeuw door Dr. Remco Ensel, universitair
docent cultuurgeschiedenis aan de Radboud universiteit en auteur van het boek ‘Haatspraak.
Antisemitisme – een 21e eeuwse geschiedenis’ (2014). Deze film nodigt uit tot een nagesprek.
Tips en Tricks Hoe kun je je weerbaar opstellen tijdens een gesprek?
Het JMW A-Team komt naar...
Den Haag
12 mei middag
Bloemendaal
12 mei avond
Heerenveen
13 mei middag
Breda
13 mei ochtend
Almere
20 mei ochtend
Hilversum
21 mei ochtend
Zaandam
Den Bosch
Arnhem
Heiloo
Amsterdam
Rotterdam
27 mei
2 juni
4 juni
10 juni
11 juni
17 juni
ochtend
ochtend
ochtend
avond
ochtend
ochtend
Informatie en aanmelden tel 020 577 65 66 e-mail [email protected]
Schrijf je online in op de website en ontvang GRATIS op jou
afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!
www.joodseactiviteiten.nl
HELP HELPEN!
HELP HELPEN!
ISRAEL zijn vele armeHELP
gezinnen die
geen
HELPgeldInHELPEN!
HELPEN!
hebben
om eenHELPEN!
mooie PESACH te vieren.
HELP
Daarom bieden wij graag een “helpende hand”
In ISRAEL
zijn vele arme gezinnen die geen geldInhebben
om een mooie PESACH te vieren.
In ISRAEL zijn vele arme gezinnen die geen
ISRAEL zijn vele arme gezinnen die geen
InPESACH
ISRAEL zijn
vele arme
gezinnen
dieom
geen
Voedselpakket
kost
€18,geld hebben om eenEen
mooiePesach
te
vieren.
geld
hebben
een mooie PESACH te vieren.
hebben om
mooie
PESACH
vieren.hand”
bieden
wijeen
graag
een
“helpende
CHAIDaarom
heeftgeldde
getalswaarde
18
en teCHAI
betekent
Daarom bieden wij graag een “helpendeDaarom
hand” bieden wij graag een “helpende hand”
LEVEN,
dus daarom
een
voedselpakket
van €18,Daarom
bieden wij
graag
een “helpende hand”
Een Pesach Voedselpakket kost €18,-
Een Pesach
Voedselpakket
kost €18,Pesach
Voedselpakket
CHAI
heeft deEen
getalswaarde
18 enEen
CHAI
betekent
LEVEN,kost €18,Pesach Voedselpakket
kost €18,CHAI heeft de getalswaarde
18
en
CHAI
betekent
CHAI
heeft
de
getalswaarde
18 en CHAI betekent
Doet U
mee
met
1 ofvoedselpakket
(veel)
meer
pakketten?
CHAI
heeft
de een
getalswaarde
18 en
CHAIvan
betekent
dus
daarom
€18,LEVEN, dus daarom een voedselpakket
van
€18,LEVEN,
dus
daarom
een
voedselpakket
van €18,LEVEN, dus daarom een voedselpakket van €18,-
In ISRAEL zijn vele arme gezinnen die geen
geld Doneer
hebben
mooie
PESACH te vieren.
danom
uw een
bijdrage
op rekeningnummer
Umeer
mee
met
meer
pakkett
Doet U mee met 1 ofDoet
(veel)
pakketten?
Doet
U mee
met 1 ofen?
(veel) meer pakketten?
Doet
U mee
met11of
of (veel)
(veel)
meer
pakketten?
NL90ABNA0452878845
Doneer
dan uwdan
bijdrage
op
rekeningnummer
danNL90ABNA0452878845
uw bijdrage op rekeningnummer
Doneer
uw bijdrage
opuwrekeningnummer
Doneer
dan
bijdrage Doneer
op rekeningnummer
NL90ABNA0452878845 NL90ABNA0452878845 NL90ABNA0452878845
Daarom bieden wij graag een “helpende hand”
HELP ELKAAR
HELP ELKAAR
HELP ELKAAR
HELP ELKAAR
Een Pesach
Voedselpakket
kost €18,www.bnaibrith-amsterdam.org
www.bnaibrith-amsterdam.org
www.bnaibrith-amsterdam.org
www.bnaibrith-amsterdam.org
CHAI heeft de getalswaarde 18 en CHAI betekent
LEVEN, dus daarom een voedselpakket van €18,2
Doet U mee met 1 of (veel)
meer pakketten?
INHOUDSOPGAVE
ARTIKELEN
Wat bezielt mij / Patrick Sternfeld6
Joodse achternamen
8
Kleurrijk & divers: Joods NL
10
Andere kijk op Nederland
16
Mediene / Sifria bibliotheek, Breda18
Mijn leven / Yanai te Winkel26
Bart Wallet / 22
Koken / Sefardische charoset31
De Joodse belangstelling is me niet
met de paplepel ingegeven
RUBRIEKEN
Benjamin actueel
5
Joods6
Human Interest
20
Van toen naar nu / 13
Cultuur & Wetenschap
28
Met harde hand werd de omschakeling van
Jiddisch naar Nederlands afgedwongen
Eitzes van Esther
32
JMW kalender
34
JMW op Facebook
35
JMW activiteiten
Sjoekertjes & Oproepen 36-39
41
Jonet42
Jingles44
foto: Alexander Schipper
JMW
3
Columnist bij Jonet.nl / 42
‘Opvattingen en visie worden bepaald door
opvoeding en omstandigheden. Iedereen is anders'.
De Canon van 700 jaar
Joods Nederland in 100 vensters
1656
Saul Levi Morteira (circa 1596-1660)
rabbijn van de gemeente) en David
In 1656 was het Saul Levi Morteira, die vanuit zijn zetel in de bet
din (rabbinale rechtbank) de ban over Spinoza uitsprak. Hij was een
Asjkenazische jood geboren in Venetië en had daar gestudeerd onder
de beroemde rabbijn Leone Modena. In 1616 was hij in Amsterdam
terechtgekomen toen hij de stoffelijke resten van Elijah Montalto,
lijfarts van de Franse koningin, begeleidde naar diens laatste
rustplaats op de Portugees-joodse begraafplaats te Ouderkerk.
Morteira deed als rabbijn dienst in Bet Jacob en later in de verenigde
Talmud Torah gemeente. Hij stond bekend om zijn kritische houding
tegenover Conversos, die Spanje en Portugal verkozen boven een
leven in een open joodse wereld. Veel van zijn indrukwekkende
preken zijn in het Hebreeuws gedrukt onder de titel Givat Sha’ul.
ben Aryeh Leib uit Lida.’
Als Morteira waren de eerste rabbijnen binnen de Amsterdamse
‘De gemeente stond vaak onder
leiding van rabbijnen uit Duitsland,
Bohemen en Polen, zoals Mozes
ben Jacob Weile uit Praag (de eerste
Alles wat u moet weten over de
geschiedenis van Joden in Nederland
Synagogedienst in de Grote Synagoge ter gelegenheid van het
driehonderdjarig bestaan van de Amsterdamse Hoogduitse
Gemeente op 14 november 1935
Martin Monnickendam, 1935
COLLECTIE JOODS HISTORISCH MUSEUM AMSTERDAM: JHM 03250.
Isaac Aboab da Fonseca was als kind geboren in Portugal, en als
Converso met zijn ouders naar Amsterdam getrokken. Hij werd de
student van Isaac Uziel en was al op 21-jarige leeftijd chacham van de
Amsterdamse Bet Israel gemeente. In 1642 trok hij naar Brazilië, om
in Recife leiding te geven aan de Portugese gemeente. Daarom kan
hij de eerste rabbijn op Amerikaanse bodem genoemd worden. Ook
schreef hij daar in 1646 een Hebreeuws werk, Zecher Asiti le-Nifla’ot
El als uiting van dank na het afslaan van een aanval op de stad, de
eerste Hebreeuwse compositie in de Nieuwe Wereld.
Terug in Amsterdam, in 1654, was hij niet alleen als rabbijn betrokken
bij het uitspreken van Spinoza’s ban, maar werd hij in 1665-66
ook aanhanger van de mystieke messias Sjabtai Tsvi. Hij vertaalde
kabbalistische werken van Abraham Cohen de Herrera vanuit het
Spaans naar het Hebreeuws en gaf in 1688 een Spaanse vertaling van
de Pentateuch uit. Hij was een belangrijke initiator tot de bouw van
de beroemde Portugese synagoge. In de gevel van de entree staat
nog steeds in de bijbelpassage uit Psalm 5:8 een zinspeling op zijn
naam. De tekst op zijn grafsteen op Ouderkerk herinnert eraan dat
hij in 1693 op 88-jarige leeftijd is overleden en zeventig jaar lang de
Amsterdamse Portugese gemeenschap heeft gediend. Met hem is
één van de belangrijkste chachamiem van de Portugese gemeente
Amsterdam heengegaan.
‘Het ‘Israëlitisch kerkgenootschap’ had een
Kan dat, heel kort uitleggen wat iedereen zou moeten weten over
de geschiedenis van Joden in Nederland? Veel mensen weten
wel iets over de Nederlands-Joodse geschiedenis, maar veelal
zijn dat fragmenten: de Portugese Joden van Amsterdam, het
Joodse socialisme en de fatale oorlogsjaren. Maar wat was nu de
doorgaande lijn? Hoe is het Joden in Nederland vergaan vanaf
het eerste moment dat ze zich hier blijvend wisten te vestigen?
Precies dat wil De Joodse Canon doen: kort en bondig de centrale
punten van 700 jaar Joodse geschiedenis in een lopend verhaal
presenteren. Bestaande en nieuwe donateurs van de Benjamin
ontvangen deze uitgave als dank voor de bijdrage.
De Joodse Canon is een initiatief van JMW en Crescas.
gematigd orthodox profiel.’
26
‘Niet alleen zionisten, maar ook vele anderen
deden aan de acties van het JNF mee.’
Sinds 1817 verkreeg het Israëlitisch kerkgenootschap het recht om een
eigen wapen te voeren, met daarbij het rijkswapen in het klein opgenomen.
Het gaat om een gouden gekroonde leeuw op een rood veld, in de ene
klauw voerend een bundel pijlen en de andere klauw vasthoudend
In tal van joodse huiskamers stond het JNF-busje. In de loop van de tijd waren er
een hemelsblauw schild met daarop in wit de davidster. Sinds het
verschillende ontwerpen, maar de kleur was steevast blauw. Hier een art deco-
tweehonderdjarig bestaan in 2014 voert het NIK het wapen opnieuw.
exemplaar uit 1926.
SCHILDERING PIET BULTSMA 2013, COLLECTIE NEDERLANDS-ISRAËLITISCH
COLLECTIE JOODS HISTORISCH MUSEUM AMSTERDAM: JHM 6448
KERKGENOOTSCHAP AMSTERDAM
CANON VAN
120
160
7OO JAAR
JOODS
NEDERLAND
‘De gemeente stond vaak onder
‘Het land dreigde in de ogen
leiding van rabbijnen uit Duitsland,
van de aanvragers door
Bohemen en Polen, zoals Mozes
ben Jacob Weile uit Praag (de eerste
rabbijn van de gemeente) en David
joden overspoeld te worden.’
1945
Verzoek gericht aan het stadsbestuur uit
naam van christelijke diamantslijpers om een
ben Aryeh Leib uit Lida.’
diamantgilde op te richten.
Amsterdam 1748
COLLECTIE STADSARCHIEF AMSTERDAM, SAA 5061, INV.
Synagogedienst in de Grote Synagoge ter gelegenheid van het
driehonderdjarig bestaan van de Amsterdamse Hoogduitse
Gemeente op 14 november 1935
Martin Monnickendam, 1935
COLLECTIE JOODS HISTORISCH MUSEUM AMSTERDAM: JHM 03250.
NO. 694, 1747-1748, P. 77.
TIRTSAH LEVIE BERNFELD EN BART WALLET
26
CANON VAN
7OO JAAR
JOODS
NEDERLAND
TIRTSAH LEVIE BERNFELD EN BART WALLET
WILT U DEZE UNIEKE UITGAVE BESTELLEN?
De Canon is in een luxe uitvoering (met harde kaft)
verkrijgbaar voor € 14,95 en bijkomende portikosten.
Ga hiervoor naar www.joodsecanon.nl. Op deze site
treft u ook een lijst met losse verkooppunten aan.
96
kwamen ook veel joodse jeugdbewegingen bij elkaar.
Het begon met nummer 18 en daarna breidde de aanwezigheid
van joodse organisaties in de Vermeerstraat zich snel uit. In 1945
werd er de Contact-Commissie der Joodse Coördinatie-Commissies
gevestigd, die de wederopbouw van joods Nederland coördineerde.
Ook werd hulp verleend bij rechtsherstel, het vinden van familieleden
en pogingen tot emigratie. De sociale afdeling, die later zelfstandig
werd als Joods Maatschappelijk Werk, bleef in het pand gevestigd.
Nummer 22 moest, zo werd bij de opening in 1947 gezegd, ‘bij
gebrek aan beter vast een klein stukje Erets [Israël] zijn’. Het was
een voorportaal van de joodse staat (in opbouw) voor iedereen die
nog niet kon emigreren. Het fungeerde als het centrale gebouw
van de Nederlandse Zionistenbond, het Joods Nationaal Fonds, de
Collectieve Israël Actie en de Hachsjara & Alija.
‘De Nederlandse nationaliteit werd omhelst,
Staat Israël. Daar konden Nederlandse joden praktische zaken regelen
zoals het zenden van geld naar familie in Israël of handelscontacten
met Israëlische bedrijven, maar zich ook voorbereiden op emigratie.
Een speciale afdeling, het Tarboetressort, organiseerde in het
pand maar ook elders in het land Hebreeuwse lessen. In tijden van
crisis en oorlog in Israël, bruiste de Vermeerstraat van activiteiten.
Vrijwilligers kwamen zich aanmelden om in Israël te werken, er werd
bloed gedoneerd en grote demonstraties eindigden steevast in de
Vermeerstraat.
Tot in de jaren 1990 was de Vermeerstraat onbetwist een van de
centrale locaties van joods Nederland. De meeste organisaties
verplaatsten sindsdien hun zetel naar andere panden.
de liefde voor het Oranjehuis was groot
en er werd bewust gepoogd een eigen
Nederlands-joodse identiteit te vormen.’
Fotobijschrift
Op nummer 24 kwam een ‘Beth Am’, een ‘volkshuis’, bedoeld om
alle Amsterdamse joden een thuis te bieden. Alle verenigingen en
181
114
Red Pesach in Lunteren!
Door overheidsbezuinigingen staat de toekomst van
‘Pesach in Lunteren’ op de tocht.
Deze pesachweek wordt al 41 jaar georganiseerd
door JMW.
Geef, met sterke hand en uitgestrekte arm
Steun samen met Cefina Pesach in Lunteren zodat
JMW dit kan blijven organiseren.
geef
Geef aan Stichting Cefina, Amsterdam
onder vermelding van ‘Lunteren 2015’
IBAN NL91 INGB 0000 1918 00
STEUNT
4
jongeren
zorg en
beveiliging in
Joods Nederland
Amsterdam
020 442 07 82
[email protected]
www.cefina.nl
ACTUEEL
C
Bij Leven en Welzijn was zeer actief en trok samen
met het CJO op. Overleg met diverse overheidorganen
leidde tot intensieve beveiligingsmaatregelen bij
Joodse gebouwen.
De situatie in 2014-2015 had meer effecten:
Jarenlang had de politiek erop gehamerd dat Joodse
categorale welzijns- en gezondheidsorganisaties niet
in het politiek- en welzijnsbestel pasten. De nieuwe
ontwikkelingen in Nederland maakten dat nu ook de
leden van de Tweede Kamer zich –na gesprekken
met leden van het Joods Zorgcircuit- realiseerden
dat Joodse organisaties gesteund dienden te worden
omdat alleen deze organisaties zowel de fysieke
veiligheid konden bieden als de mentale veiligheid
waarop alle Nederlandse burgers, en dus ook degenen
met een Joodse achtergrond, recht hebben.
De Joodse gemeenschap trad mondig en zelfbewust
op in moeilijke tijden.
entraal in deze Benjamin staat het Joodse leven
in Nederland. JMW en Crescas presenteren de
Canon van 700 jaar Joods Nederland van Bart
Wallet en Tirtsah Levie Bernfeld.
De Canon is werkelijk prachtig geworden en biedt
naast de dieptepunten die wij hebben gekend en die het
leven in Joods Nederland zo sterk hebben beïnvloed met
name een beeld van de enorme rijkdom van het Joodse
leven In Nederland.
De Canon doorbladerend kwam de vraag bij mij op hoe
een uitgave over 20 jaar naar de huidige tijd zou kijken.
Hoe zou men naar 2014-2015 kijken in het perspectief
van de tijd.
2014-2015
Zelfbewustheid en onveiligheid in roerige tijden
De hernieuwde strijd rond Gaza in de zomer van 2014
leidde in Nederland tot een golf van openlijke antiJoodse uitingen. Het waren niet alleen allochtone
Nederlanders die zich de vreselijkste uitingen
permitteerden, maar ook autochtonen. Mensen met
een Joodse achtergrond begonnen zich onveilig
te voelen. Kon je nog wel met een Magen David
(Davidster) over straat, kan je wel een mezoeza aan de
deur laten hangen?
De gevoelens van onveiligheid werden versterkt door
aanslagen van teruggekeerde Jihadstrijders uit Syrië
in Brussel, Parijs en Kopenhagen. Staat ons dit ook te
wachten was de vraag.
De Joodse gemeenschap liet het echter niet zomaar
over zich heen komen. Opnieuw bleek dat een zeer
pluriforme en vaak sterk verdeelde gemeenschap in
moeilijke tijden eensgezind kan optreden. Het Centraal
Joods Overleg (CJO) stond constant in contact met
bewindslieden. Het Kabinet veroordeelde onverbloemd
het antisemitisme dat op straat aanwezig was bij
anti-Israëlische demonstraties en dat de social media
overspoelden. De eigen Joodse beveiligingsorganisatie
Zou deze periode zo in de annalen komen? De tijd zal
het leren!
Ik wens u - zoals elk jaar - een gut, een goede, Pesach
met lekkere matzes met boter, bruine suiker en koffie
erover heen (een oud Joods recept van mijn vader dat u
echt eens moet proberen!)!
Hans Vuijsje
Algemeen directeur JMW
Zoals u ziet is de vormgeving van de Benjamin gewijzigd.
De afgelopen periode is, in samenwerking met onze nieuwe
vormgever Luna 3, hard gewerkt aan deze nieuwe vormgeving.
Wij presenteren u met trots het resultaat en zijn benieuwd
wat u er van vindt! Email [email protected]
5
Joods • Wat bezielt mij?
Een gesprek met
Patrick Sternfeld
TEKST JOANNE NIHOM FOTO PATRICK STERNFELD
“Wat betekenen al die papieren die
mijn vader me heeft nagelaten?
Waarom doen de familieportretten
in mijn studeerkamer me zoveel?
Wat is het toch met de Tweede
Wereldoorlog? Alles moet ik
zien, alles wil ik erover weten.
Waarom kwel ik mezelf zo met die
verschrikkelijke beelden?”
W
aarom wil ik, als ik op reis ben, langs alles wat
met Joodse cultuur en geschiedenis te maken
heeft, van begraafplaats tot synagoge, van
museum tot restaurant.
Waarom voel ik me zo betrokken als er iets is in Israël of
als er iets gebeurt met Joden, waar dan ook in de wereld.
Waarom heb ik die gevoelens, terwijl ik zo weinig van het
Jodendom mee heb gekregen.
Waarom moest ik tegen de vijftig jaar worden om mezelf
al deze vragen te stellen. Wat jammer eigenlijk… want als
ik deze gevoelens eerder had gekregen? Ja, wat dan?
Was ik dan naar Israël geëmigreerd? Had ik Joodse lessen
gevolgd?
Nee, waarschijnlijk niet. Het is meer dat het proces
me verbaast. Er moet een bepalende onderstroom
zijn geweest. Een bewustzijn dat zich pas later is gaan
manifesteren.
Zoiets als zwaartekracht. Je staat er niet bij stil, maar het
is er wel.
begreep ik niet echt. Alleen van moeders kant waren er
grootouders, neven, ooms en tantes.
Ik wist dat er een ‘oorlog’ was geweest en dat mijn ouders
daarin ‘veel hadden geleden’. Ook dat de moffen ons ‘alles
hadden afgenomen’.
Tijdens mijn jeugd was er niet veel aandacht voor het
‘Joodse element’. Groningen, Limburg, Den Haag, Joods,
half-Joods.. voor mij waren het gelijkwaardige begrippen.
Ik herinner me goed dat als me wel eens gevraagd werd of
ik van Joodse afkomst was, die vraag nooit heel prettig
aanvoelde. Het waren de jaren van ‘wie was goed en wie
MIJN ACHTERGROND
Ik ben geboren in 1950 in Den Haag waar ik ook ben
opgegroeid. Ik ben enig kind. Van mijn achtergrond
wist ik lange tijd alleen dat ik een Joodse vader had die
oorspronkelijk uit Limburg kwam, en een niet-Joodse
moeder met haar wortels in Groningen. Ik wist dat ik
door die combinatie ‘half-Joods’ was. Wat dat betekende
6
Joods • Wat bezielt mij?
nooit hebben verteld.
Vanaf de middelbare school tot halverwege mijn dertigste
was het gevoel een Joodse achtergrond te hebben niet
meer dan latent aanwezig. Alsof het nauwelijks iets met
mijn identiteit te doen had.
was fout geweest’ in de oorlog. ‘Wie was waar geweest’,
‘wie had waar gezeten’ en vooral ‘wie had wat gedaan’.
Dit in ‘goed of fout’ denken kon soms op volstrekt
misplaatste wijze zijn uitwerking hebben. Zo gebeurde
het dat ik op een dag op het schoolplein, te midden van
andere spelende kinderen, getuige was van een ruzie met
een vader, vermeend NSB’er, die werd beslecht door de
vuisten van de hoofdonderwijzer.
NIEUWE GENERATIE
Het waren eerder momenten waarop ik me ‘iets’
realiseerde. Zo konden meubels, boeken, een klok en wat
andere voorwerpen die nog van vóór de oorlog en dus
‘gered’ waren, een soort van melancholie oproepen.
Dan na jaren, mijn vader en ik beiden in nieuwe rollen:
hij opa en ik vader, ontstaat er een traditie om samen met
elkaar, een paar keer per jaar, een dag er op uit te gaan en
ergens te dineren.
Het worden gelegenheden, waarin we elkaar meer te
vertellen hebben en dingen toevertrouwen. Maar als ik er
op terugkijk, nog veel te weinig!
Op enig moment krijgt hij sterk de behoefte, of beter
gezegd, hij wil er aan toegeven dat hij naar Auschwitz
wil gaan. Hij zal dan zo’n 75 jaar zijn geweest. Misschien
dat mijn eerder hiervoor beschreven verzuchting: ’zonde
eigenlijk dat ik dit niet eerder heb gevoeld‘ op deze
situatie nog het meest slaat.
Want ik laat hem gaan en weet nog steeds niet of hij het
op prijs zou hebben gesteld als ik was meegegaan. Hij
kwam ouder terug dan toen hij ging. Hij heeft daarna nog
twee keer die tocht gemaakt en evenzovele keren heb ik
het voor me uitgeschoven. Tot het niet meer hoefde.
BESCHERMING
In die tijd en in die sfeer kon ik zonder blikken of blozen
antwoorden en ik hoor het mezelf nog zeggen: “De hele
NAGELATEN
Na het overlijden van mijn vader in 1996 veranderde
er iets in me. Zijn nalatenschap bestond uit allerlei
documenten, maar ook uit meer. Zo waren er papieren
over het verzet waar hij in had gezeten, ‘LIRO’
documenten, verklaringen van erfrecht en notariële
stukken. Maar er waren ook spullen uit zijn ouderlijk
huis. De oorlog vormde een soort markeringspunt in
alles wat hij me naliet: van ervoor, van tijdens en van
als gevolg ervan. Zo kregen een lepel, een vaasje of een
doorslagvelletje papier, omdat het met ‘vroeger’ en met
‘verlies’ te maken had, voor mij een diepere betekenis.
Steeds meer realiseerde ik me dat de oorlog weliswaar
een centrale rol had gespeeld in het leven van mijn
vader, maar dat dat bij mij niet aanvoelde of daarmee
alles was gezegd. De symboliek van zijn nalatenschap
reikte veel verder voor me. Mijn Joods bewustzijn werd
er door geraakt. Ik was toch niet de enige die zoiets had
meegemaakt?
Ik wilde wat met die vragen en gevoelens doen. Een
gevoel van ‘verplicht zijn’, niet te verwarren met een
gevoel van verplichting. Ik kreeg de behoefte om in een
Joodse omgeving te zijn.
Zo ben ik, alweer 10 jaar geleden, met JMW in contact
gekomen en sindsdien actief als vrijwilliger. Aanvankelijk
in de context van een project om leeftijdsgenoten regelmatig bij elkaar te brengen, om ervaringen te delen en
verbinding te bevorderen. En sinds kort maak ik deel uit
van de redactie van de Benjamin. Het voelt als thuis. •
Patrick in studeerkamer, omgeven door wat de oorlog
is doorgekomen: een ets van Roermond, paperassen,
een dressoir met familieportret.
familie van mijn vader is in de oorlog weggevoerd en is
vergast door de Duitsers en: “Mijn moeder heeft haar
eerste man zien ‘weghalen’”. Door de reacties van anderen
begon ik langzaam te begrijpen dat Groningen of Roermond toch niet helemaal van dezelfde orde waren als
Joods zijn.
Pas later begreep ik dat mijn ouders me, bewust of
onbewust, ter bescherming, ook van henzelf, veel dingen
7
Joods • Achtergrond van Joodse achternamen
Bijzondere situaties en
omstandigheden
Sarphati, zijn invloed in Amsterdam is geweldig geweest
TEKST RUDIE CORTISSOS FOTO WWW.GEHEUGENVANNEDERLAND.NL
In dit derde, en tevens laatste, deel
maar voor de lezer misschien wel aardig om te weten. Op
de grafstenen wordt een aantal talen gebruikt: Spaans,
Portugees, Latijns en Hebreeuws. Veelal taalgebruik van
honderden jaren geleden en dus, als er al vertalingen
bestaan, moeten die altijd met elkaar worden vergeleken.
De invloed van het Iberisch schiereiland komt wel vaker
voor. Wat dacht u van een zandloper of een half gekapte
gebeeldhouwde boomtak. Typisch christelijke symbolen.
Maar bij beide groeperingen worden grafstenen van
Kohaniem en Levi’iem vaak gesierd door hun specifieke
symbolen: handen/gespreide vingers op de manier alsof
zij de zegen geven, respectievelijk een waterkan en bord
om dat water na wassing van de handen van de Kohaniem
(hoge priesters) op te vangen.
van de genealogie van Portugese
(Sefardische) en Hoogduitse Joden
(Asjkenazische) Joden in Nederland
laat ik u kennismaken met een
paar anekdotes en wat bijzonder
situaties en omstandigheden. Bij
het onderzoeken van -en het zoeken
De schrijfwijze van de familienamen kan nog wel eens
voor problemen zorgen. Daarin is geen verschil tussen
Asjkenaziem en Sefardiem. Immers, dezelfde ambtenaar
die de namen in 1812 moest registreren deed dit vaak
op gehoor: zo zien wij Rodriguez en Rodrigues, Kohen,
Cohen en Cahen, Peereboom en Pereboom, Cortissos
en Cortizos. Dat betekent dat daar bij onderzoek naar
familiegegevens rekening mee moet worden gehouden.
Dat zijn zowel gegevens bij de burgerlijke stand als de registraties bij de Joodse gemeenten. Wat betekent dit? Dat
bij broers als voorbeeld hun familienaam op verschillende
manieren werd geschreven. En wat dacht u van de naam
die een jongetje bij zijn briet mila (besnijdenis) krijgt en
de civiele registratie van diezelfde naam? Kan totaal
verschillend zijn.
naar- gegevens om een genealogie
samen te stellen spelen deze een rol.
W
aarom hebben we het soms over ‘mesjoggene
Portugezen’? Om kapitaal, aanzien en
familienamen veilig te stellen werd er in het
verleden altijd op aangedrongen dat een Portugese jongen
met een Portugees meisje zou trouwen, en andersom. En
dat resulteerde vroeger wel vaker in huwelijken tussen
oom en nicht, of tussen nicht en neef. Alom bekend is
dat kinderen uit een dergelijk huwelijk soms bepaalde
afwijkingen vertoonden. Vandaar die uitdrukking.
Het was zelfs zo dat (Joodse liefdadigheidsinstelling)
Dotar een huwelijksgift deed om het jong getrouwde stel
financieel een ruggensteuntje te geven. Alles moest er dus
aan gedaan worden om familiekapitaal en familienamen
in stand te houden. Voor de aspirant-genealoog kan het
zeer verwarrend zijn en is nauwkeurigheid belangrijk.
Een heel apart fenomeen dat zijdelings te maken heeft
met genealogie is de heraldiek. De heraldiek heeft als
doel de weergave of voorstelling van de wapens. Wapens
zijn gekleurde, meest erfelijke of blijvende kentekens
van bijvoorbeeld een familie met als grondslag het
afweerwapen van een middeleeuwse krijgsman. Namelijk:
schild en eventueel helm, dekkleden en schildhouders,
oorspronkelijk om de strijdende partijen van elkaar te
kunnen onderscheiden. Heraldische kleuren worden
gebruikt, wapens van verschillende families worden wel
samengevoegd, een deel van de familienaam wordt soms
afgebeeld en binnen de Joodse heraldiek is natuurlijk
In tegenstelling tot de Asjkenazim zult u op de
begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel
veelal liggende matsewot (=grafzerken) aantreffen en
geen staande. De exacte reden is niet bekend maar
er wordt sterk vermoed dat dit al een gebruik op het
Iberisch schiereiland was. Geen genealogisch gegeven
8
Samuel
Sarphati
het Emanuel? Sarphati en Abigael Mendes de Leon. Uit
dit dubbel Portugese huwelijk werden geen kinderen
geboren. De arts en ondernemer Sarphati, overleden op
53-jarige leeftijd, werd op Beth Haim in Ouderkerk aan
de Amstel begraven. Hij werd in Amsterdam geboren op
31 januari 1813.
de Magen David (Davidster) het voorbeeld. Vandaag de
dag wordt de heraldiek van families vrijwel uitsluitend
in zegelringen uitgebeeld en in veel mindere mate als
teken bij verzegelde brieven. Het is leuk om de stamboom
te versieren met een familiewapen; het staat kleurrijk.
Overigens zijn het meer de Portugese Joden die een
familiewapen hebben dan de Asjkenaziem; maar let op,
veel Iberisch-Joodse familiewapens zijn doorspekt met
inquisitoriale symboliek, met andere woorden, delen van
de familiewapens behoren toe aan christelijke families.
Sarphati’s ouders waren van eenvoudige komaf en behoorden tot de armste bevolkingsgroep van Amsterdam.
Dat hij ondanks deze situatie ondernemer/broodfabrikant en met zijn studie geneeskunde in Leiden weldoener
is geworden verdient het grootste respect. Niet in de
laatste plaats heeft hij zich verdienstelijk gemaakt door
een abattoir in te stellen, vuil in te laten zamelen en
prestigieuze gebouwen in Amsterdam te laten bouwen
zoals het paleis voor Volksvlijt en het Amstel Hotel. Zijn
invloed in Amsterdam en daarmee in het Nederland van
de 19e eeuw is geweldig geweest. Sarphati had kennelijk
een vooruitziende blik dat is vastgelegd in een behoorlijk
aantal verschenen boeken waarvan het onlangs gepubliceerde boek van Lydia Haagoort toonaangevend is. •
Graag eindig ik deze driedelige reeks over genealogie
met een korte samenvatting en beschrijving van een van
de meest vooraanstaande Amsterdamse Joden, Samuel
Sarphati. Het is frappant dat er een aantal facetten
zijn die ik beschreven heb die hierbij terugkomen. De
familienaam Sarphati is de naam die op de meeste
manieren geschreven wordt: met een “y”op het eind, met
een “f” in plaats van “ph”, met een “e” in plaats van een
“a” als tweede letter en in bijna elke denkbare combinatie.
Samuel of Semuel was een zoon van Imanuel of was
9
Joods • Joods leven in Nederland
Kleurrijk & divers
Joods leven in Nederland
TEKST MARIANNE FUCHS EN KARIEN ANSTADT
W
Nieuwe religieuze ontwikkelingen leiden tot
• De onafhankelijke Progressief Joodse Gemeente
Beith Ha Chidush in Amsterdam met een ruim
toelatingsbeleid.
• De Reconstructionistische Gemeente in Delft Klal
Israël, een progressief-Joodse gemeente
• Masorti Almere – Weesp, een conservatieve Gemeente
• Chabad, een Chassidische stroming
• Daarnaast worden door alle kerkgenootschappen
steeds meer culturele en politiek maatschappelijke
activiteiten georganiseerd.
ie had in 1945 kunnen bedenken dat er
in Nederland weer een bloeiende Joodse
gemeenschap zou ontstaan? Toch is dat
gebeurd. Demografische ontwikkelingen spelen
hierbij een rol. In 2000 kwam het boek De Joden in
Nederland anno 2000 uit, de neerslag van een uitgebreid
demografisch onderzoek. Het onderzoek en de update
van het onderzoek in 2009 gaan uit van 53.000 Joden
in Nederland, onder wie ongeveer 10.000 Israëli’s.
Vaderjoden, in dit onderzoek meegerekend, eisen de
laatste decennia hun plaats op.
Vanaf de jaren ‘80 kwam het Joodse leven in een
stroomversnelling. Voor een deel heeft dat te maken met
de bewustwording van de goed opgeleide babyboomgeneratie. Zij gaat niet alleen op zoek naar de positieve
kanten van het Jodendom maar geeft er ook nieuwe
vormen aan.
Op cultureel gebied dienen zich aan
• Joods Cultureel Kwartier, waaronder het Joods
Historisch Museum, de Snoge en de Hollandsche
Schouwburg, een samenwerkingsverband dat o.a. tot
doel heeft het Joodse erfgoed onder de aandacht te
brengen
• Stichting Uilenburgersjoel die ruimte biedt voor
diverse culturele evenementen zoals concerten, theater,
recepties
• Dierense sjoel met culturele activiteiten
• Nederlandse kring voor Joodse Genealogie
• Dr. L. Fuks Bibliotheek en Studiecentrum in
Leeuwarden met een Jiddische Bibliotheek en een
afdeling Hebreeuwse taal- en letterkunde, die tot op
heden nog steeds worden aangevuld
• Afdeling Joodse activiteiten van JMW die in het hele
land bijeenkomsten organiseert met de feestdagen,
over Joodse identiteit en actuele onderwerpen
• Tsavta, dat deel uitmaakt van de afdeling Joodse
activiteiten van JMW organiseert activiteiten voor
Israëli’s
• Jiddisch koor, Ivriet koor en kinderkoor
Amos, een Amsterdamse modern orthodoxe sjoel
Amos werd opgericht in 2011 op initiatief van rabbijn Menachem
Sebbag en Doron Sanders, voorzitter van het sjoelbestuur.
De bedoeling was om een sjoelgemeenschap te creëren
waarbij iedereen zich welkom voelt, onafhankelijk van de
wijze waarop men zijn/haar Jodendom beleeft of in praktijk
brengt. Laagdrempeligheid, daar gaat het om en iedereen
dient zich op zijn gemak te voelen. Amos zorgt voor een sfeer
waarin iedereen er mag zijn, zich betrokken voelt en mensen
elkaar ook opvangen. Amos is aangesloten bij de NIHS, maar
vaart binnen de grenzen van de halacha zijn eigen koers. Zo
zitten bijvoorbeeld mannen en vrouwen in dezelfde ruimte,
afgescheiden door een mechietse (scheidswand), maar in
dit geval door een doorzichtig gordijn. Het resultaat is dat
mannen en vrouwen even ver van de bima afzitten en zo een
gelijkwaardiger positie hebben. Er wordt veel gezongen en
kinderen worden bewust bij de diensten betrokken. Ook is er de
afdeling Young Amos (voor Joodse jongeren), die activiteiten
organiseert en even laagdrempelig is.
Nieuwe media zien het licht
• Joodse Omroep belicht het Jodendom in alle facetten
• Joodsmonument.nl, een website die als doel heeft de
herinnering levend te houden aan alle Joden die tijdens
de Sjoa zijn omgekomen.
• Joods.nl, biedt vooral nieuws over Israël en ‘het’
conflict
• Hallojoods.nl, een ontmoetingsplaats voor iedereen
die iets Joods uit te wisselen heeft.
• Benjamin, kwartaalblad van JMW.
Joodse revival
Wat is er de laatste dertig jaar gebeurd in Joods
Nederland? Te veel om op te noemen, maar we doen een
greep:
10
Joods • Joods leven in Nederland
Crescas, een onafhankelijk Joods
educatief centrum, dat lezingen
en cursussen verzorgt
• Restaurant Gaia, Israëli cuisine in Tiel
• Restaurant Jerusalem of Gold in Meerssen
• Vos, kosjere catering en events
Crescas werd in 1999 opgericht op initiatief van
Irma Dessaur, criminologe en schrijfster bekend
onder de naam Andreas Burnier (1931 – 2002).
Irma Dessaur moest als kind onderduiken en
ging zich pas op latere leeftijd in het Jodendom
verdiepen. Zij realiseerde zich dat er binnen de
Joodse gemeenschap een groot gat aan Joodse
kennis was geslagen ten gevolge van de Sjoa.
Zij kwam in contact met politicus Gerrit Zalm,
die bereid was om een aanzienlijke startsubsidie
te verstrekken om het mogelijk te maken om
dit Joods educatief centrum op te richten.
Jurist Joop Al (1947 – 2002), met een brede
kennis van het Jodendom en halacha werd bij
de plannen betrokken en mede met zijn hulp
kwam de stichting Crescas tot stand. Crescas
is toegankelijk voor iedereen met een Joodse
achtergrond en biedt de mogelijkheid kennis te
nemen van Joodse cultuur in de meest brede zin.
Jaarlijkse evenementen:
Jom Ha voetbal
Joods filmfestival
Joods muziekfestival
Limmoed, samen leren
Tsavta, ontmoetingsdag met een Israëlisch karakter
Europese dag van het Joods Cultureel Erfgoed
Joodse korendag
Open Joodse huizen dag, we vertellen elkaar verhalen
over het Joodse leven in en om de Tweede Wereldoorlog
• Kunst voor Israël
• Joodse boot op Gay Pride Amsterdam
•
•
•
•
•
•
•
•
Joodse boot op de gay pride / Foto: www.zaplog.nl
Joods Zorgcircuit
• Op Facebook: Jonet, JMW, Joodse activiteiten, NIW,
Crescas, JHM, etc.
Het Joods Zorgcircuit is opgericht door de Joodse
zorginstellingen met als doel een op elkaar afgestemd
zorgaanbod te ontwikkelen (zorg van de wieg tot het
graf), toegesneden op de vragen en behoeften van de
Joodse doelgroep in Nederland. Tot het Joods Zorgcircuit
behoren: Beth Shalom/ Cordaan, Sinai centrum/ Arkin,
JMW, mr. L.E. Visserhuis, Joods Hospice Immanuel,
Etrog/ Amerpoort, Maccabiadelaan, Beth Shemesh/
Zonnehuisgroep Amstelland, Ziekenhuis Amstelland.
Op culinair gebied kunnen we ons hart ophalen bij
• Bakkerij Laromme Amsterdam
• David’s Corner
• Restaurants H’Baron en Carmel
• Broodjeszaak Maccabi Amsterdam
• Jacob’s kosjere catering, maaltijden en recepties
• Joseph Pasternak, kosjere producten -at home
11
Joods • Joods leven in Nederland
Jonet.nl, is een samenwerkingsverband tussen zeven organisaties
met als doel het aanbieden van een
online portal voor Joods Nederland
Dierense Sjoel (foto André van Dijk, Veenendaal)’
Jonet, voluit Stichting Landelijk Joods Netwerk,
is ontstaan op initiatief van JMW en de site ging
in 2012 de lucht in. Het netwerk bestaat uit de
volgende organisaties: Joods Maatschappelijk
Werk, JONAG, Crescas, Joodse Omroep,
Maccabi Nederland,Joods Historisch Museum
en het NIW.
Jonet biedt: één agenda met Joodse activiteiten
in heel Nederland, beoogt het laatste nieuws
over de gemeenschap en de Joodse wereld
te brengen, geeft een overzicht van alle
Joodse organisaties die in Nederland actief
zijn en last but not least, biedt een platform op
Facebook om met elkaar in gesprek te gaan, te
discussiëren of nieuwe contacten aan te gaan.
Jonet richt zich op iedereen met interesse in
Joodse cultuur en Jodendom. Iedereen met een
Joodse achtergrond in de ruimste zin of degene
die zich op welke manier dan ook verbonden
weet met Joodse cultuur, wordt uitgenodigd deel
te nemen aan Jonet
Centraal Joods Overleg vervult een belangrijke maatschappelijke functie. In het CJO werken de voornaamste
Joodse organisaties samen met als doel de belangen van
de Joodse gemeenschap te behartigen bij de overheid en
in de samenleving. Voorbeelden van belangenbehartiging zijn: Joodse tegoeden, Claims Conference, Maror
en beleid rond bestrijding antisemitisme. De volgende
organisaties maken deel uit van dit overleg: Nederlands
Israëlitisch Kerkgenootschap, Portugees Israëlitisch
Kerkgenootschap, Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, Federatie Nederlandse Zionisten,
Joods Maatschappelijk Werk, Centrum Informatie en
Documentatie Israël, Nederlands Joodse Jeugd. •
Voetnoot: Voornoemde opsomming is allerminst compleet
maar beschrijft op hoofdlijnen belangrijke ontwikkelingen op
naoorlogse aanbod. Voor het complete aanbod van georganiseerd
Joods Nederland verwijzen wij u graag naar de Joodse Gids op
www.jonet.nl
Winnaars op Jom Ha Voetbal, editie 2009
12
Joods • Wat bezielt mij?
Lemma’s
van toen
naar nu
TEKST ESTHER SCHOLTENS EN PATRICK STERNFELD
FOTO’S COMMUNITY JOODS MONUMENT
Binnenkort verschijnt de canon van 700 jaar Joods Nederland. Aanvankelijk
was de canon opgezet als een nuttig hulpmiddel om inzicht in de feiten en
ontwikkelingen van de Joodse geschiedenis in Nederland te helpen vergroten.
Maar, diezelfde canon blijkt geen droge opsomming te zijn van feiten die zich
vroeger hebben voorgedaan. Hij biedt juist een brug met onze tijd.
E
en tijd, waarin intolerantie en dreiging soms
absurde proporties hebben aangenomen;
waarin het nieuws zelf zo heftig
binnenkomt, dat dit niet eens meer bijdraagt
aan een afgewogen mening. Emotie wint het van
verstand. “In wat voor tijd leven we eigenlijk”.
Sla je de canon er op na , dan zie je weer dat de
generaties voor ons met vergelijkbare emoties
“hun tijd” (moeten) hebben beleefd. Hoe ze zich
hebben moeten aanpassen aan maatregelen,
wetten en (al dan niet opgelegde) veranderingen.
De zgn. vensters, van de canon behandelen
onderwerpen op het gebied van religie, politiek en
sociaal-economische vraagstukken.
Thema’s, die nog altijd onveranderd in het
brandpunt staan. De canon geeft daardoor de
mogelijkheid kwesties in perspectief te zetten.
In de loop van de tijd zullen we hier vensters
uit de canon, die een raakvlak hebben met
actuele thema’s, voor u openen en de vensters
en actualiteit, letterlijk naast elkaar zetten. Het
is aan de lezer om te bepalen of je kunt spreken
van ontwikkelingen ten goede of ten kwade. Het
nu gekozen thema is integratie, toegespitst op
scholing en taal.
De bijbehorende vensters zijn het onderwijsbesluit
van 1817 en de onderwijswet van 1857.
13
Joods • Van toen naar nu
1817
Onderwijsbesluit: Joden moeten Nederlands leren
J
oden waren op papier dan wel gelijkberechtigde burgers geworden. Om ervoor te zorgen dat
Joden ook daadwerkelijk volop mee zouden gaan
doen in de Nederlandse samenleving ontwikkelde de
overheid samen met de Joodse elite een integratiebeleid. Taalpolitiek was daarbij de voornaamste sleutel.
Joden moesten van het Jiddisch op het Nederlands
overstappen. Die ‘wartaal’ zou Joden alleen maar isoleren en een slechte invloed op hun ‘beschaving’ hebben,
vond minister Repelaer van Driel.
meeste leraren kenden geen Nederlands, want ze waren
uit Polen en Duitsland afkomstig. Bovendien was er
nauwelijks goed Nederlandstalig lesmateriaal. Eerst
werd daarom hard gewerkt aan de scholing van nieuwe
Nederlands-Joodse leerkrachten en werd de uitgave van
Nederlandstalige schoolboekjes gestimuleerd.
Pas daarna, zo rond 1835, werd met harde hand
de omschakeling van Jiddisch naar Nederlands
afgedwongen. Een speciale inspecteur, Samuel Israël
Mulder, moest dit controleren. Het schoolbestuur,
dat de instructies niet goed opvolgde kreeg een
strenge brief. Bij een volgende inspectie moest de
school volledig Nederlandstalig zijn. Zo niet, dan
werd de subsidie ingetrokken. Dat dreigement trof
doel. De veelal arme Joodse gemeenschappen konden
zonder overheidssubsidie onmogelijk eigen scholen in
standhouden.
De taalpolitiek was een groot succes. De nieuwe Joodse
generatie was volledig Nederlandstalig. Slechts woorden
en zinnetjes opgenomen in het Nederlands en het
taaleigen van Nederlandse Joden herinneren er nog aan.
De wil om te integreren en het verlangen om de kinderen
een betere toekomst te geven, zorgden ervoor dat er van
verzet tegen de taalpolitiek nauwelijks sprake was.
Het voornaamste middel tot integratie was het Joodse
onderwijs. Daarom werd in een wet van 10 mei 1817
vastgelegd dat op de Joodse armenscholen voortaan
alleen nog maar Nederlands en Hebreeuws zouden
klinken. Het Jiddisch werd verboden. Ook veranderde het
lesprogramma. Naast Joodse vakken als Tora-lezen en
Hebreeuwse gebeden leren, kwamen de maatschappelijke
vakken Nederlands, aardrijkskunde en rekenen. Alleen zo
zou een nieuwe generatie als echte Nederlandse burgers
zijn plaats in de samenleving kunnen innemen.
Toch werd een verstandig beleid gevoerd. Hoewel er op
papier geen Jiddisch meer op school mocht klinken,
was dat in de praktijk een onhaalbare doelstelling. De
Joodse school in de van Ostadestraat, Amsterdam, 1939
14
Integratie anno 2015
Voor hen die zich hier willen vestigen
biedt, volgens de overheid, beheersing
van het Nederlands, kennis van de
samenleving en betaald werk het beste
perspectief op een succesvolle integratie.
Inburgering werd onlangs verder
aangescherpt; dat geldt zowel voor
nieuwkomers als ook hier reeds
gevestigde allochtonen.
Voorbereiding op het inburgeringsexamen
in Nederland (bijvoorbeeld i.v.m.
gezinshereniging) moet al in het
buitenland plaatsvinden door het volgen
van een basiscursus. Het wordt als
een zelfstandige verantwoordelijkheid
van betrokkene zelf beschouwd.
Ondersteunend beleid hierbij is nagenoeg
afgeschaft.
Mensen met een asiel-status kunnen
een “aanbod” krijgen, terwijl anderen een
sociaal leenstelsel geboden kan worden.
Inburgeringsinspanningen worden
consequent en vanaf het begin gevolgd.
Wie zich onvoldoende inzet verliest de
verblijfsvergunning, met uitzondering
voorlopig van de erkende asielzoeker.
Toch zal iedereen, “vrijwillige” nieuwkomer,
asielzoeker, maar ook bijvoorbeeld de
eerste generatie allochtoon, zich in
moeten zetten om belemmeringen voor
werk weg te nemen. Alleen dan kunnen zij
namelijk in aanmerking komen voor een
bijstandsuitkering.
Vanaf dit jaar geldt dan ook wie het
Nederlands niet beheerst krijgt geen
bijstand; (voor de goede orde) daar wordt
aan toegevoegd, dat dit geldt voor vreemdelingen uit derde landen, EU-onderdanen
en ook Nederlanders. Een maatschappelijk
discussiepunt is dat de strenge eisen, die
de overheid aan naturalisatie stelt meer
bedoeld lijken te zijn om illegaliteit te
voorkomen dan dat ze aan integratie van
immigranten en vluchtelingen een bijdrage
leveren. Zo hebben de meeste vluchtelingen ook te maken met problemen van
sociaaleconomische en/of psychische
aard. Voldoen aan de gestelde regels staat
onder druk en een vicieuze cirkel kan
ontstaan.
Integratie kent nog verdere speerpunten,
die hier wel aangeduid worden maar buiten
beschouwing blijven:
Onderwijs en jeugd, arbeidsparticipatie
minderheden, leefsituatie eenzijdig
samengestelde wijken, positie vrouwen
minderheden, (anti)discriminatie, positie
moslims.
Joods • Van toen naar nu
1857
Onderwijswet Van der Brugghen
T
erwijl in heel Europa in 1848 revoluties uitbraken, werd in
Nederland uit angst daarvoor snel een nieuwe liberale grondwet ingevoerd. Daarin stond dat er een striktere scheiding
moest komen tussen ‘kerk en staat’. Dat had grote consequenties,
ook voor de Joodse gemeenschap. Niet alleen moest het ‘Israëlitisch
kerkgenootschap’ op eigen benen gaan staan, los van het Haagse
departement, ook de belangrijke subsidies voor het Joods onderwijs
kwamen te vervallen.
Herman Elte school, mei 1928
In 1857 nam de Tweede Kamer een wet op het lager onderwijs aan, ingediend door minister Van der Brugghen. In 1861 trad die in werking.
De overheid zou alleen nog de openbare scholen ondersteunen. Iedere
gemeenschap die eigen scholen wilde, stond dat vrij te doen, maar
moest dan wel zelf de kosten dragen.
De Joodse gemeenschap koos, hoewel financiële argumenten zeker een
rol speelden, vooral uit overtuiging voor het openbaar onderwijs. Als
alle Joodse kinderen naar openbare scholen zouden gaan, dan werd een
grote stap gemaakt met de integratie in de Nederlandse samenleving.
Bovendien zou dat betere banen gaan opleveren.
In snel tempo verdwenen vanaf 1861 de Joodse scholen. In 1915 waren
er nog slechts drie over. De Joodse kinderen op de openbare scholen
moesten zich aanpassen. Tot die tijd was het onderwijs nog sterk
christelijk gekleurd. Nu werd naar een neutrale invulling gezocht. Wat
dat betekende, verschilde echter per plaats. In Rotterdam, bijvoorbeeld,
werd wèl het vak ‘bijbelse geschiedenis’ op de openbare school gegeven,
inclusief de verhalen over Jezus, in Amsterdam werd het hele vak er
juist om die reden uit gehouden.
Naast de openbare scholen richtten de Joodse Gemeenten speciale godsdienstscholen op, die na de reguliere schooltijd nog aanvullende Joodse
les gaven. Daar werd Hebreeuws, Bijbel en gebedenboek onderwezen.
Omdat het openbare lesrooster met steeds nieuwe vakken werd uitgebreid, drukte dat de Joodse les steeds meer weg. Terwijl de vorming tot
Nederlandse burgers prima verliep, stokte de Joodse scholing van veel
kinderen. Tot frustratie van bestuurders en rabbijnen die juist vol overtuiging voor het openbaar onderwijs hadden gekozen. Pas begin twintigste eeuw zou een klein deel van de gemeenschap de draai maken en voor
de opbouw van eigen Joods bijzonder onderwijs kiezen. •
15
Joods • Een andere kijk op Nederland
Een andere kijk op N
TEKST WOUTER VAN DER SCHAAF FOTO’S PATRICK STERNFELD
Ze komen uit vier verschillende landen.
De Verenigde Staten, Engeland, Israël en
België. Werk en liefde brachten hen naar
Nederland. Alle vier hebben zij een zeer
uiteenlopende Joodse achtergrond. Van
zeer liberaal tot religieus traditioneel. Zij
verhuisden naar hier en maakten kennis
met Joods Nederland. Vardit,
voedingsdeskunde, en Richard
Kohn, company director en founder,
Sheryl Goldberg, senior immigration
consultant en Igor Rooselaar, sales
director. Een blik van buiten op de
Nederlands-Joodse samenleving.
Bussum. “Het
maakte grote
indruk op mij dat
we vijftien jaar
geleden werden
verwelkomd
door de Joodse
gemeente hier. We
voelden ons direct
Vardit Kohn
thuis”, zegt Vardit.
Woorden die door Igor
worden bevestigd. Hij en
Sheryl kwamen via Amsterdam in Bussum. “Het is een
kleine gemeente. Met een informele en open sfeer.” “Ik
ben opgegroeid in het noorden van Engeland. In een
religieus behoudende omgeving”, vertelt Richard,” en
voor mij was de sjoel in Bussum een verademing. Zeker in
vergelijking met de muffige sfeer van de sjoel in Londen,
de stad waar Vardit en ik een aantal jaren hebben
gewoond.”
Een hartelijk welkom
Het beeld en de werkelijkheid
“Ik was van plan een paar jaar te blijven. Maar ik woon
hier nu al dertig jaar”, zegt Sheryl. Het idee van de
tijdelijkheid van hun verblijf in Nederland geldt
voor alle vier. “Wij kwamen hier een weekend
om ons te oriënteren, maar waarschijnlijk
blijven we hier voor de rest van ons
leven”, vult Vardit aan. “Weet je, voor
mij was het heel aantrekkelijk dat
Nederland altijd een toegankelijke
samenleving was. Met een open
mentaliteit”, zegt Richard. Nederland
kon hen alle vier veel bieden. Genoeg
om hier een nieuw bestaan op te
bouwen.
Maar wat voor beeld hadden zij van Nederland voordat
zij hier kwamen wonen? Sheryl en Vardit geven aan dat
zij op school leerden dat Nederland zich heldhaftig had
gedragen tijdens de Tweede Wereldoorlog. “Het verhaal
van Anne Frank kregen we allemaal vaak te horen.
Nederland was een soort ‘gold star’ waar het ging om
verzet tegen de Duitsers. “En pas hier in Nederland
hoorden we dat het percentage vermoorde Joden vrijwel
nergens zo hoog lag als juist hier. Dat was voor mij echt
een schokkende ervaring”, zegt Vardit.
De beleving die Richard en Sheryl in de UK en USA uit
hun jeugd meekregen van de Holocaust was wezenlijk
anders dan voor Vardit in Israël en Igor in België. “In
Israël en België vormde de Holocaust een deel van
onze opvoeding. Het was eigenlijk altijd aanwezig”,
concluderen zij. Igor: “Zelfs al mocht er thuis niet
over worden gesproken, ik was mij ook als kind heel
bewust van de aanwezigheid.” “Die beleving was bij
Sheryl Goldberg
“En datzelfde, die openheid,
geldt eigenlijk ook voor de
Joodse gemeenschap waar we
nu deel van uitmaken”. Alle vier
wonen zij in Naarden en zijn lid van de Joodse gemeente
16
Joods • Een andere kijk op Nederland
Nederland
zen. Richard: “Het
is een samenleving
waarin mensen hun
verantwoordelijkheid
nemen. En dat zie ik
ook in de Joodse gemeente Bussum waar we
een minjan-rooster hebben
en waar we - hoe klein we ook
zijn - proberen een gemeenschap
in stand te houden.”
ons in Engeland en de Verenigde Staten heel anders.
De Holocaust heeft bij ons niet direct een gat geslagen
binnen onze families. Dat maakt echt een verschil
uit in de beleving”, vult Sheryl aan. En wat zagen zij
bij aankomst in Nederland? “Ook hier ervaren we het
stempel van de Holocaust op de Joodse gemeenschap.
Het is altijd aanwezig. Iedereen draagt op de een of
andere manier altijd die bagage met zich mee,” zegt
Sheryl.
Een indruk die Igor onderstreept. “Ik associeer de Joodse
gemeente in Brussel uit mijn jeugd als een opeenstapeling
van beveiligingsmaatregelen. Pas toen ik een aantal jaren
werkte in Amerika - in Los Angeles - en daar in aanraking
kwam met de Joodse gemeente, ervoer ik een heel andere
sfeer. Een sfeer van: “Hey, it’s fun to be Jewish. Niet die
zware bagage”.
Igor Rooselaar
Niet op een eiland wonen
Alle vier hebben ze bewust gekozen voor een Joods
leven binnen een niet-Joodse omgeving. “We hebben in
Nederland er voor gekozen geen geïsoleerd bestaan te
willen leiden”, zegt Igor. “Een leven in een eilandcultuur
met alleen Joodse winkels, scholen, verenigingen en
vrienden is niet aantrekkelijk voor ons”, zeggen alle vier
in koor. En die vrijheid is mogelijk in Nederland. “Sterker,
die vrijheid hebben we zelf gecreëerd. Een bewust Joods
leven. Dat is voor ons alle vier mogelijk gebleken.” •
De overstap vanuit New York naar Nederland maakte
voor Sheryl een groot verschil. “In New York was Joods
leven als vanzelfsprekend. Winkels, feestdagen, de
samenleving als geheel maakten het makkelijk. Toen ik
naar Nederland kwam, was het niet alleen zoeken naar
Joodse aanknopingspunten, het betekende ook
keuzes maken. Je Joodse leven anders
inrichten. Het betekende opnieuw
inhoud geven aan je Joodse
identiteit.”
Alle vier wonen zij nu met hun
kinderen in Nederland. Sommigen studeren al in Engeland
of Israël. “Maar elke keer
wanneer zij terug komen naar
Nederland, zien ook zij dezelfde
grote voordelen van wonen in dit
land, die wij destijds zagen.” Alle
vier noemen zij vrij eensgezind de
Richard Kohn
openheid en de ‘common sense’ mentaliteit. Eigenlijk dezelfde waarden en atmosfeer
die zij zelf aantrekkelijk genoeg vonden om
een fiks aantal jaren geleden naar Nederland te verhui-
17
Joods • Joods leven in de mediene
De Sifria
bibliotheek van Breda
De verborgen schatten van de mediene
TEKST BARBARA TANENBAUM FOTO’S PATRICK STERNFELD
I
ïnteresseerden. De culturele commissie is een solofunctie
geworden. Hiervoor verzorgt ze lezingen van prominente
Joodse auteurs, muziekoptredens en andere culturele
bijeenkomsten. Daarnaast bemant ze samen met haar
echtgenoot en de heer Bader (historicus en reeds betrokken bij sjoel Breda) de bibliotheek die huist in de sjoel
en elke woensdagmiddag toegankelijk is voor Joods en
niet-Joods publiek.
n de ontvangstruimte van de oude sjoel vertelt de enthousiaste en betrokken Rotie Heertje (1937) over de
synagoge van Breda. “Ies, mijn man, en ik verhuisden
veertig jaar geleden met onze twee zonen uit Spijkenisse naar Alphen in Brabant, waar we een nieuwe start
moesten maken. De Joodse gemeente in Breda was ons
aangeraden door een kennis. Hij kreeg gelijk: het voelde
direct als een warm bad. In Spijkenisse en ook in de Joodse gemeente Rotterdam, hadden we ons niet op ons plaats
gevoeld, maar Alphen en Breda bevielen zo goed dat we er
nooit meer weg zijn gegaan.”
Sifria
De ruimte waarin de bibliotheek, de Sifria, is ondergebracht deed voor de oorlog dienst als vrouwensjoel.
De vrouwen zaten hoger en hadden zo goed zicht op de
dienst. Na de oorlog was de gemeente zo geslonken dat
een aparte vrouwensjoel niet meer nodig was; de vrouwen
zitten nu achterin.
Joodse gemeente Breda
Het gebouw van de Joodse gemeente Breda stamt uit
1845 en telde tijdens de bloeitijd voor de oorlog 250
leden. Na de oorlog is het gebouw in onbruik geraakt en
zetelden er kleine bedrijfjes en kunstenaars. In 1992 is de
synagoge gerestaureerd en opnieuw in gebruik genomen
als sjoel.
“De Sifria deed voor de oorlog
dienst als vrouwensjoel.”
Op initiatief van onder andere Ies Heertje is de stijlvolle
bibliotheek in de jaren na de restauratie gevuld. Vaak zijn
het particuliere donateurs, maar de boeken komen ook
van religieuze instellingen. Toen de synagoge van Den
Bosch een aantal jaar geleden dicht ging, werd de collectie
aan de Sifria geschonken. De bibliotheek heeft inmiddels
de grootste collectie Joodse werken in de mediene en omvat romans over Joodse onderwerpen of Joodse auteurs,
naslagwerken over Nederland, Israël en antisemitisme
evenals antiquarische geschriften. Alles is te leen, behalve de antiquarische boeken. Die zijn te waardevol. En de
collectie blijft maar groeien. Rotie: “De boeken blijven
maar komen. Er zijn niet genoeg muren om de boekenkasten tegenaan te zetten. We hebben er al een halve
verdieping in laten bouwen, maar dat is niet genoeg.
Ook krijgen we regelmatige dubbele exemplaren, maar
daar hebben we wat op gevonden. Tijdens onze jaarlijkse
bibliotheek dag, met lezingen over Joodse onderwerpen,
verkopen we de doubletten. De opbrengst is dan voor de
aanschaf van nieuwe boeken.”
Rotie Heertje zet zich al jaren samen met haar man in
voor de kleine, maar actieve gemeente. Ies Heertje is
zeventien jaar lang voorzitter geweest. Rotie geeft, naast
haar taken als bestuurslid, rondleidingen in de sjoel aan
scholen, studenten, bijbelgroepen, toeristen en andere ge-
18
Joods • Joods leven in de mediene
Rotie Heertje in de Sifria
Op de grens van orthodox en liberaal
“De rabbijn bezocht de zieke
gemeenteleden thuis, maar als er
zo’n schwartze figuur voor de deur
stond die nog geen kopje thee nam
omdat het niet kosjer was…”
Hoewel de gemeente bloeit, is het niet altijd eenvoudig om
een orthodoxe gemeente te zijn in de mediene. Van de huidige 42 leden zijn de meeste op leeftijd. De jongeren zijn
druk met hun eigen leven en komen slechts sporadisch.
Elke zes weken is er een sjabbatdienst die wordt geleid
door de leden die dat nog kunnen, maar vaak is er ook net
geen minjan. De laatste rabbijn is een jaar geleden vertrokken vanwege de kosten én omdat de rabbijn niet goed aansloot bij de wensen van de gemeente. Rotie: “Want hoewel
we aangesloten zijn bij het NIK (=orthodox asjkenazich
kerkgenootschap), leiden de leden hoofdzakelijk een liberaal leven. Je wilt je wel houden aan de ge- en verboden,
maar soms is dat ingewikkeld. Komen lopen vanuit plaatsen zoals Bergen op Zoom voor een sjabbatdienst gaat
niet, en hoewel ik tijdens een dienst een rok en een hoedje
op heb, draag ik nu een broek. De meeste dames doen dat.
Het is hypocriet, maar het is een moeilijk punt. Orthodox
zijn in de mediene maakt het leven moeilijk.”
Orthodoxe gemeente in de mediene
Hoewel de meeste leden een voornamelijk liberaal
Joods leven leiden, blijft de gemeente toch orthodox.
Er is een kosjere keuken en de gemeente beheert een
grote begraafplaats bij Oosterhout. Er komt nu eens per
maand een man uit Antwerpen om les te geven aan de
volwassenen en een vrouw uit Rotterdam geeft les aan
de kinderen vanaf zes jaar tot de leeftijd van bar- of bat
mitswa leeftijd. De fundamenten van de soeka staan
in de binnentuin en in de vitrines liggen liturgische
voorwerpen van diensten en Joodse feestdagen.
Hard werken
“Hoewel de gemeente aangesloten
is bij het NIK, leiden de leden hoofdzakelijk een liberaal leven.”
Rotie: “Joods leven in de Mediene mag dan wel anders
zijn dan in Amsterdam en minder in aantal, de mensen
zijn betrokken en werken hard om hun mooie, rijke gemeente in stand te houden.” “Wat maakt de gemeente van
Breda voor mij zo bijzonder? De band met het Jodendom
die als een rode draad door mijn leven loopt. Ik doe mijn
uiterste best deze band levend te houden en blijf me
inzetten voor mijn gemeente.” •
Ook de aansluiting met de NIK-rabbijnen verliep hierdoor
niet altijd soepel. “We hadden een rabbijn aangesteld voor
het lesgeven aan de kinderen en voor pastorale bezoeken,
maar als een ziek gemeentelid dan thuis bezocht werd
en er stond zo’n schwartze figuur voor de deur die nog
geen kopje thee nam omdat het niet kosjer was, was dat
niet waar men op dat moment behoefte aan had. Wat we
nodig hebben is iemand die betrokken is en die mensen
weet te enthousiasmeren, maar ook iemand die begrijpt
hoe moeilijk het kan zijn om in de mediene een Joods
leven te leiden.”
De Sifria bibliotheek is elke woensdag van 13.00 – 17.00
uur open voor belangstellenden. Bezoekadres: Schoolstraat
16 te Breda. www.joodsbreda.nl. Tevens komt de JMW
ontmoetingsgroep Finjan Breda iedere tweede woensdag van de
maand bijeen in de koffieruimte van de sjoel. U bent van harte
welkom. Meer informatie? [email protected]
19
Human interest • 10 grootste ergernissen
op het terras
Het is weer lente en dus wordt het terrasjesweer.
Jolan Toff ergert zich al bij voorbaat aan een aantal zaken
op de verschillende terrassen.
Als het laatst beschikbare tafeltje wordt
ingenomen door mensen die vlak voor je een
sprintje inzetten. Het is extra frustrerend omdat
ik meestal onopvallend probeer te versnellen
zodat ik er eerder ben dan zij...
Er is alleen een, nog niet afgeruimde, kleverige
tafel beschikbaar. Je hoopt dat de ober afruimt
maar die doet of hij je niet ziet.
Eén persoon aan een tafeltje met vier stoelen
zodat je er niet bij durft te gaan zitten. Het is nog
erger als dat terras vier tafels heeft waar aan elke
tafel één persoon zit.
Alle stoelen zijn bezet. Je komt na een kwartier
terug en ze zijn nog steeds bezet door dezelfde
gasten. Ik ga meestal onmiddellijk weg als mijn
koffie op is.
Naast mensen die stom zitten te kletsen of
eindeloos luidkeels aan het telefoneren zijn.
Iemand die een plaats bezet houdt voor een
persoon die nooit blijkt te komen.
Als ik mij, voor mijn werk, door de stad spoed en
ik zie overdag al die terrassen bezet. Waarmee
verdienen al die mensen hun brood?
Een roker naast je. Nog erger: als er aan de andere
kant ook iemand zit te roken.
Mensen die hun voeten op een stoel leggen of hun
tas op een lege stoel neerzetten.
Terrassen die zo vol zijn dat je bovenop de andere
gasten zit en met je benen in de knel zit. •
20
Human interest • Column
DE KINDEREN VAN
MIJN OUDERS
Simone Cohen de Lara
W
Laatst was Moos wat neerslachtig en direct werd de
noodlijn van de hondenpsycholoog gealarmeerd. Hij
kon meteen terecht, tegen het weekendtarief. Dat
mijn broer en ik al jaren in psychische nood
verkeren is minder belangrijk, maar dat
het beestje depressief is, daar moet
direct wat aan gedaan worden. Ze
mogen ook altijd op schoot en
ik al een paar jaar niet meer.
En omdat Ruthy zo dik is,
hoeft madam niet te lopen
en wordt door mijn vader
als een koningin overal
naartoe gedragen. Mijn
moeder overwoog
laatst een buggy voor
dat luie sekreet aan
te schaffen, maar
doordat dit idee door
de buurtbewoners
werd weggehoond
en als belachelijk
bestempeld, waggelt
mijn bejaarde vader
met die dikzak onder
zijn arm van boom
naar boom. Gelukkig
hebben mijn broer en ik
elkaar nog en kunnen
samen lekker klagen
over de voortrekkerij van
Moos en Ruthy, ja,
wat hebben wij een
hondenleven. •
ij komen niets tekort mijn broer en ik.
Elke vrijdagavond zijn wij welkom voor kip
met patat en appelmoes, onderdak tijdens
relatiecrises en de vele gaten in onze
begroting worden met grote regelmaat weer vol geschept.
Toch zijn wij jaloers en voelen ons achtergesteld. Mijn
ouders hebben namelijk nog twee kinderen en deze zijn
duidelijk favoriet. Zo weet ik me als de dag van gisteren te
herinneren dat ik voor mijn zevende verjaardag een
standaard voor mijn fietsje cadeau kreeg en mijn broer
meent dat hij een aantal verjaringen zelfs met lege
handen stond. Voor hun andere kinderen worden Beverly
Hills achtige taferelen georganiseerd; partijtjes met
echte clowns, een fototaart en goodybags voor de gasten.
Moest ik jarenlang voor mijn A diploma in mijn eentje
door weer en wind naar het zwembad, moeders gaat
met haar jongste telg twee keer per week aquajoggen en
pappa doorkruist het halve land; voor de één naar de
diëtist en voor de ander naar de psycholoog.
Ik hoor u denken: “ze hebben toch twee kinderen?”
U heeft het mis; ze hebben er vier, waarvan
twee maltezer leeuwtjes. Die staan hoger in de pikorde
en dat steekt. Zo heb ik in groep drie een half jaar met
hoofdluis rondgelopen voordat mammie de moeite
nam bij de drogist zo’n shampootje te halen, en dat
alleen omdat de directie van de basisschool dreigde
mij te schorsen wanneer ik voor de vierde keer dat
schooljaar iedereen jeuk zou bezorgen. Die twee blaffende
stinkdieren gaan eens per maand naar de kapsalon en
krijgen na afloop ook nog een koekje. Tijdens Sinterklaas
worden die gasten stierlijk verwend; speeltjes, pakjes en
snoepjes, compleet verstopt in een surprise (inclusief
gedicht) staan prachtig verpakt op de cadeautafel en het
interesseert ze geen moer, ondankbare honden.
80 van Simones leukste columns zijn in boekvorm verkrijgbaar via haar
website www.metmijvaltnietteleven.nl. Een gesigneerd exemplaar kost slechts
€10 exclusief verzendkosten.
21
Human interest • Interview
Een beknopt overzicht
van de rijke geschiedenis van de
Nederlandse Joden
J
MW en Crescas hebben de handen
ineengeslagen om een canon te
maken van de rijke geschiedenis
van de Joden in Nederland. Met
het verschijnen van deze Benjamin is ook
de Canon voor iedereen verkrijgbaar, niet
alleen als boek maar ook digitaal (zie www.
joodsecanon.nl). We gaan in gesprek met
Bart Wallet, één van de auteurs van de
Canon.
onderzocht Wallet een aantal Jiddische kronieken en
geschiedwerken die in de achttiende eeuw (1743 - 1812)
in Amsterdam zijn geschreven. Sommige daarvan zijn
nooit daadwerkelijk gedrukt en alleen als manuscript
bewaard gebleven. Eén boek werd echter een bestseller
in de hele Joodse wereld: Sheyris Yisroel (1743) van
Menachem Amelander.
Tirtsah Levie Bernfeld kreeg bekendheid door haar
bijzondere boek over de armenzorg bij de vroegmoderne
Amsterdamse Sefardiem.
Hun persoonlijke achtergrond is verschillend, Tirtsah
Levie Bernfeld is Joods en Wallet groeide op met de bijbel
in een protestants gezin en is nog steeds belijdend. Hij
studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, maar geeft
nu les aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.
We spreken elkaar aan de vooravond van zijn vertrek naar
Oxford waar hij dankzij een fellowship twee maanden lang
onderzoek gaat doen.
Waarom deze belangstelling voor de Joodse
geschiedenis? Kreeg u die van huis uit mee?
‘Ik ken de verhalen uit de bijbel zoals wij die allemaal
kennen, maar de Joodse belangstelling is me niet met
de paplepel ingegeven. Er was thuis wel een positieve
voedingsbodem.’
TEKST
MARGALITH
KLEIJWEGT
FOTOGRAAF
PATRICK STERNFELD
Wat was dan de motivatie voor uw ambitieuze
zoektocht naar de Joodse geschiedenis?
‘Mijn eerste ontdekking was dat ik historicus wilde
worden, op de lagere school vond ik geschiedenis al
fantastisch en las ik alles wat los en vast zat. Op de
middelbare school spitste zich dat verder toe naar Joodse
geschiedenis.’
Eerder maakten Wallet en Levie Bernfeld de
Canon van Joods Amsterdam. Tirtsah Levie
Bernfeld nam de vroege eeuwen voor haar
rekening en Bart Wallet de negentiende en
twintigste eeuw. Zijn Joodse kennis wordt
geroemd, in het NIW werd hij de ‘wandelende
encyclopedie van de Nederlands-Joodse
geschiedenis’ genoemd. Voor zijn proefschrift
Hoe ging dat in zijn werk?
‘Eigenlijk vrij toevallig, ik las boeken over de geschiedenis
22
Joods • Wat bezielt mij?
Bart Wallet,
historicus, schreef
samen met historica
Tirtsah Levie
Bernfeld de Canon
van 700 jaar Joods
Nederland
23
Human interest • Interview
wel wat maken. Trouwens, in het geval van de Canon is
Tirtsah de expert op gebied van Portugese Joden, daar is
ze op gepromoveerd. Ik weet meer van de Asjkenazische
geschiedenis. Zo vullen we elkaar mooi aan.’
van Israël, heel interessant natuurlijk. Ik was destijds
dertien, veertien jaar en ik had een enorme leeshonger.
Op een bepaald moment vroeg ik me af: hoe zit het
eigenlijk met de geschiedenis van de Joden in Nederland.
Ik wist wel van de gebeurtenissen in de Tweede
Wereldoorlog, maar zelf was ik nog nauwelijks met
Nederlandse Joden in aanraking gekomen, zeker niet
in Alblasserwaard waar ik toen woonde. Tijdens een
herfstvakantie in Nijkerk is het begonnen. Ik logeerde
daar bij een tante en oom. Zij vertrokken ‘s ochtends naar
hun werk, dus ik moest iets verzinnen om de dag door te
komen. Ik besloot het archief in Nijkerk te bezoeken, per
slot van rekening wilde ik historicus worden.
De aanwezige archivaris was een hartelijke man en hij
nodigde me uit hun archieven in te zien. Ik vroeg naar
materiaal over de Joodse gemeenschap in Nijkerk.
Er bleek genoeg te zijn en ik kon meteen aan de gang.
‘s Middags kwam er een gezette man binnen, die
nieuwsgierig over mijn schouder keek naar wat ik aan
het doen was. Hij bleek de voorzitter te zijn van de lokale
historische vereniging. Hij wilde dat ik een artikel voor
hun blad zou schrijven, dat werden er drie. Er kwam veel
respons op, zowel van Joden als van de lokale bevolking.
Bij mij was de vonk overgesprongen. Ik vond het echt
fantastisch, in archieven zitten, ontdekken, schrijven.
Langzamerhand kwam ik er achter dat er op het terrein
van Joodse geschiedenis nog veel te ontginnen was.
Daarom heb ik niet alleen geschiedenis, maar ook
Hebreeuws en Jiddisch gestudeerd, op die manier kreeg ik
nog beter toegang tot de geschiedenis. Joodse archieven
puilen letterlijk uit, er zijn hier nauwelijks historici die al
die documenten kunnen lezen. Gaandeweg realiseerde ik
me dat ik mijn niche wel had gevonden.’
Hoe raakte u betrokken bij projecten die een groter
publiek bereiken?
‘Vier jaar geleden kreeg ik een telefoontje van het Joods
Historisch Museum, ze wilden praten over een project
betreffende de naoorlogse periode. De tentoonstelling
waar dat in uitmondde: ‘Wie niet weg is, is gezien’ was
in 2010. Dat was mijn eerste museumervaring, ik leerde
mijn onderzoek te vertalen naar een groter publiek.
Daarna belde de Nederlands Israëlitische Hoofd
Synagoge, die bestond driehonderdvijfenzeventig jaar en
ze wilden een boek uitbrengen over hun geschiedenis. Ik
ben daar ingestapt met oud NIH- secretaris Hans Polak
z.l. en mijn collega historicus Paul van Trigt. Een unieke
ervaring, want ik kreeg volledig toegang tot het archief
van de Joodse Gemeente Amsterdam, een heel mooi en
rijk archief.
Natuurlijk is er ook een pijnlijk deel van de Joodse
geschiedenis. Als je bezig bent met rechtsherstel of de
terugkeer van het Joodse leven na de oorlog, daar heeft
iedereen zijn eigen verhaal bij en ontzettend veel emotie.
Mijn strategie is om goed te luisteren en veel te praten,
maar uiteindelijk wil ik de bronnen laten beslissen. Ook
al heb ik heel veel aan wat mensen aan mij vertellen.
Ik kruip in het materiaal en na een tijdje probeer ik
met mijn opgedane kennis een perspectief schetsen.
Vervolgens ga ik bijvoorbeeld tijdens een lezing terug
naar Joods Nederland. De respons en aanvullingen die
ik daar dan krijg, zijn heel waardevol en kan ik weer
verwerken.’
U was niet belast met een oorlogsgeschiedenis.
‘Dat is tot op de dag van vandaag relatief mijn voordeel.’
Hoe kwam deze Canon van 700 jaar Joods Nederland
op uw pad?
‘In 2013 werd het bestaan van vierhonderd jaar
grachtengordel feestelijk herdacht. In aansluiting daarop
werd bedacht dat het leuk zou zijn om de Canon van
Joods Amsterdam te maken. Tirtsah en ik zijn samen
gaan zitten en we hebben toen in een mum van tijd
een Canon van Joods Amsterdam geschreven voor de
Benjamin. Dat werd een enorm succes, er was zoveel
belangstelling voor! We kregen daarnaast veel mediaaandacht en er werden talloze nummers nabesteld.
Kennelijk voorzag het in een behoefte.’
Ervaart u dat ook zo? Vertel eens.
‘Ik sta open in dit hele onderwerp. Ik werk in Joods
Nederland met iedereen samen die met mij wil samen
werken. Ik heb geen belangen, noch aan orthodoxe, noch
aan liberale kant, noch aan zionistische of anti-zionistische kant. Mijn visitekaartje is dat ik historicus ben. Ik
heb maar één opdracht, het gaat mij erom een eerlijk en
getrouw beeld van het verleden te geven. Mensen uit het
verleden recht te doen. Een stem te geven.’
Is het makkelijk om samen te werken met Joods
Nederland? Bevalt het?
Ik ben tien jaar geleden begonnen met het geven van
lezingen in Joods Nederland en het ging altijd goed.
Het belangrijkste is dat je weet waarover je praat. Ik
geloof erg in kennis. Bovendien beheers ik verschillende
talen, naast Jiddisch en Hebreeuws lees ik ook Spaans,
Portugees...’
Kunt u dat verklaren?
‘Er bestaan dikke boeken over het Nederlandse
Jodendom, maar deze Canon was heel handzaam,
eigenlijk gaf het een beknopt overzicht. Dus ook
heel praktisch voor mensen met weinig tijd die wel
geïnteresseerd zijn. Zo neem je kennis van de highlights
die een kapstok kunnen vormen voor je eigen verhalen en
die van je familie. Dat werkt kennelijk goed.’
Leerde u die laatste twee talen expres erbij?
‘Mijn vrouw is Argentijnse, zo leerde ik Spaans. Via Latijn,
Frans en Spaans kan ik inmiddels van Portugees ook
Hoe werkten jullie samen?
‘Tirtsah onderzocht en beschreef de vroege geschiedenis
24
Human interest • Interview
een netwerk gecreëerd van Den Helder tot Ootmarsum.
Er is een deel van hun brievencollectie bewaard,
Hebreeuwse brieven. Hebreeuws is de sleutel tot nieuwe
verhalen.’
en ik de meer recente. We zijn eerst bij elkaar gaan zitten
om een groslijst te maken. De spreiding moest goed zijn,
zowel in tijd als in onderwerpen. Sociaal, economisch,
cultureel, politiek en religieus. We bepaalden samen
welke vensters we zouden maken en lazen elkaars
teksten om zo in stijl niet teveel te verschillen. We
moesten ervoor zorgen dat het niet té Amsterdams zou
worden en dat is volgens mij goed gelukt.’
‘Wat viel u op toen de Canon af was? Wat is de lijn?
‘De grote culturele rijkdom door de eeuwen heen. Velen
in Joods Nederland beseffen maar half hoe rijk die Joods
Nederlandse geschiedenis is.
Moest u aanvullend onderzoek doen of kwam u uit met
wat u had?
‘Ik heb wel nieuw onderzoek gedaan, al heb ik zo
langzamerhand al heel veel materiaal, ik adem het bijna.
Maar voor deze Canon heb ik me ook in de economie
verdiept. En bijvoorbeeld een venster geschreven over
fabrieken van de familie Salomonson in Nijverdal.’ Wallet
wordt enorm enthousiast als hij over zijn ontdekking
vertelt.
‘De geschiedenis gaat over die van de textiel. Het begon
met de marskramers in de achttiende eeuw die de
boerderijen langsgingen met lapjes en stofjes, zich er
vervolgens vestigden en een kledingwinkel begonnen.
Blijdesteijn in Tiel is zo’n voorbeeld van een marskramer
die zich daar vervolgens vestigt.
Salomonson is een voorbeeld van de steeds belangrijker
wordende textielindustrie, de katoenindustrie zoals bij
de Enschedese firma’s Menko en Van Dam, ook de firma
Spanjaard in Borne was ongelofelijk succesvol. Meer
dan vijftig procent van de bevolking van Borne werkte
bij Spanjaard. Een vergelijkbaar percentage werkte in
Nijverdal bij fabrieken van Salomonson, het dorp was in
economisch opzicht volledig rond de fabriek gecentreerd.
Portret van de vijf kinderen van Francisco Lopes
Suasso, 1709-1710, Netscher Constantijn
Collectie: Joods Historisch Museum, Amsterdam
De oude Salomonson liet een stoommachine uit Engeland
importeren en dat was het begin van de industriële
revolutie in Nederland. In 1852 stapte het bedrijf over
op stoomaandrijving. En dat gebeurde bij een Joodse
ondernemer. Dat is interessant, er wordt meteen
iets verteld over een klassiek Joods beroep. Uit de
marskramer die langs de deuren ging ontstond de Joodse
industrieel. Vernieuwend en tot op de dag van vandaag
succesvol. Het bedrijf van Salomonson is opgegaan in Ten
Kate en is nog steeds een goed scorend beursgenoteerd
bedrijf.’
Waarom beseffen we dat niet?
‘Het verhaal van de oorlog is zo dominant, dat heeft zo’n
grote schaduw geworpen. Maar achter die oorlog kom je
de stoommachine tegen uit Nijverdal. In de 19e eeuw zie
je de drive om mee te willen doen, de gemeenschap zegt
zelf: we geven de Joodse scholen op. We willen dat onze
kinderen goed Nederlands spreken, zodat ze erbij kunnen
horen en hogerop komen. Dat was riskant zo bleek, want
het (west) Jiddisch is hier in honderd jaar uitgestorven,
maar men koos ervoor om vooruit te komen. Er bestond
een enorme drive en ambitie.’ •
Een ander venster maakte Wallet over de organisatie
Pekidim en Amarkaliem, die in Nederland geld ophaalde
voor Palestina. Daar is volgens Wallet nog nauwelijks
onderzoek naar gedaan. ‘De 19e eeuw is er een waarin de
Nederlandse Joden zich steeds meer Nederlander gaan
voelen, waarin ze nationalisten worden en Orangisten,
men was helemaal dol op Nederland. Tegelijkertijd
blijft er echter nauwe betrokkenheid bij het Heilige
Land. Er moest geld komen, nu met nieuwe, moderne
fundraisingtechnieken. Het waren niet langer de
bedelaars uit Jeruzalem die hun hand ophielden en van
gemeenschap naar gemeenschap trokken. Die sjlichiem
hebben we niet meer nodig was de opvatting. Nu werd er
Abonnees die tevens donateur zijn van de Benjamin ontvangen
een gratis exemplaar van de Canon. Voor bestellingen van
de Canon zie www.joodsecanon.nl. De Canon wordt verkocht
in een speciale luxe editie met harde kaft. Haast u snel als u
belangstelling heeft, want er zijn slechts een beperkt aantal
stuks beschikbaar.
Nieuwe Benjamin donateurs ontvangen bij opgave de Canon
als dank voor de financiële ondersteuning van de Benjamin.
Verkoopprijs zonder verzendkosten bedraagt € 14,95.
25
Human interest • Mijn leven
Yanai te Winkel, winkelmanager AH to go, 32 jaar,
geboren in Amsterdam in het Burgerziekenhuis.
“Daar is ook Johan Cruyff geboren” (en ook
schrijver dezes). Woont in Amsterdam West.
TEKST JOLAN TOFF FOTO’S PATRICK STERNFELD
Beroep
vaak een minuut voor het werk begint binnen. Volgens
AH dien je vijf minuten van te voren te komen. Je moet
bespreken dat dit niet kan maar niet meteen volgens
de regel handelen. Dit verwachten zij namelijk niet en
hierdoor groeit hun motivatie om voor jou te werken.
Ik werk op het station Duivendrecht, de producten zijn
specifiek voor de snelle verkoop, voor onderweg. Voorverpakte broodjes, frisdranken, vers gemalen koffie
maar ook het zogenaamde ‘good food’, gezond eten
zoals quinoa, spelt en bulgur. Je bent constant bezig je
assortiment aan de wensen van de klant aan te passen.
Sinds kort staan hier in Duivendrecht de Eurolinesbussen. Je weet dat de mensen die hier aankomen lang in
de bus hebben gezeten, of een lange reis gaan maken. Je
gaat dus nadenken wat zij graag willen kopen. Stroopwafels, chips, water, cola en cappuccino zijn populair’.
‘Na de middelbare school heb ik kort culturele
antropologie gestudeerd. Dat was niets voor mij. Ik
heb daarna vrijetijds-management bij de Hogeschool
Inholland gedaan met als specialisatie kunst en cultuur
en pop podia. In 2008 ben ik afgestudeerd, net toen de
crisis begon. Dit hield in dat ik moeilijk een baan kon
vinden omdat mijn gebied afhankelijk is van subsidies.
Tijdens mijn studie werkte ik al bij Albert Heijn
en daar ben ik toen verder ingerold. Ik wilde
zekerheid, ook omdat ik toen net een huis ging
kopen samen met mijn toenmalige vriendin.
AH to go was een culture shock. Ik kwam terecht
Mijn mooiste herinnering
‘Het juichen toen Bergkamp in 1998 die schitterende goal maakte tegen Argentinië’.
Sport
in de wereld van financiën waar het behalen
van targets op de eerste plaats komt.
Ik ging met veel jongeren uit verschillende culturen
werken. Ik ben opgegroeid in de Bijlmer en kon mijn
kennis/ervaring goed gebruiken. Mijn stijl van managen
is mensgericht. Je kan op deze manier een team meer
laten doen dan dat je alleen op cijfers let. Je staat
tussen de medewerkers, je werkt net zo hard mee, toont
interesse, gaat met ze in discussie en leert ze dingen.
Jongeren zijn kneedbaar en dat vind ik prettig’.
‘Ik doe krachttraining en werk aan spierontwikkeling; goede vetten eten en veel witte rijst.
Het was 3 keer per week nu iets minder. Verder zwem ik en wil ik tennis gaan oppakken’.
Eten
‘Vooral functioneel maar het mag ook lekker
zijn. Ik eet graag in een goed restaurant. Indisch, Thais of een biefstuk bij Loetje’.
‘Ik was het enige blanke jongetje in een klas met voornamelijk Hindoestanen en Surinamers. Ik kwam in
aanraking met verschillende geloven en etniciteiten en
deed kennis op over gebruiken en tradities. Ze komen
TV
‘Ik kijk weinig. Het moet licht of komisch zijn. Bijvoorbeeld de serie ‘the big bang theory’ of ‘House’.
26
Krant
Mijn nieuws haal ik bijna alleen van nu.nl’.
Joods
‘Met het geloof in zijn algemeenheid heb ik weinig. Ik weet er wel
veel van af. Ik vier de feestdagen
zoals Pesach bij mijn oma en oom.
Het gaat mij om de traditie en er
moet vooral veel gelachen worden’.
Boek
‘Ik lees graag wetenschappelijke
boeken. Nu over singulariteit. En
specifiek over wanneer de mens in
staat is computerintelligentie in het
menselijk lichaam toe te passen’.
Mop
‘Een vrouw zit aan de bar met een
biertje. Een man naast haar kijkt
wat op en neer en bestelt ook een
biertje en zegt “jij bent zeker single”. Zij reageert verontwaardigd.
“Gewoon omdat ik hier alleen aan
de bar zit denk jij dat”. Zegt de man
“nee gewoon omdat je lelijk bent”’.
Winkel
‘Ik houd niet van winkelen. Ik
probeer zo snel mogelijk door de
Kalverstraat te rennen. Ik word
vrolijk van een game shop’.
Hekel aan
‘Kortzichtigheid, als je met iemand
discussieert die totaal niet luistert of ergens voor openstaat’.
Bewondering voor
‘Mensen die het avontuur aandurven, die hun baan opzeggen
en gaan reizen. Of bijvoorbeeld
een accountant die een hotel
begint of fietsenmaker wordt’.
Uitzicht
‘Tijdens mijn sky dive (parachutesprong) in Queenstown, Nieuw
Zeeland. Terwijl ik naar beneden
viel en de bergen en blauwe meren
27
zag. Je hebt dan een Zen moment.
Je bent totaal niet met vallen
bezig. Ik kwam helemaal tot rust’.
Markt
‘Kom ik niet vaak’
Komt graag
‘In een uitgaansgelegenheid die veel
uitstraling en sfeer heeft zoals Trezor
in Berlijn. Een oude fabriek omgetoverd tot een club. Je hebt ook echt
het gevoel dat je in een oude fabriek
zit. Ook Club 11 in het oude PTT
gebouw naast het Centraal Station
in Amsterdam had een goede sfeer’.
Grootste wens
‘Het ontdekken van mijn passie. Ik
doe dingen die ik leuk vind maar
ben er nog niet achter waar ik voor
de volle 100 % voor wil gaan’.
JMW
‘Ik zit niet zo in de Joodse wereld.
Ik weet dat jij daar werkt’. •
Cultuur & Wetenschap • Gemengde relaties
Kinderen uit gemengde r
Onderzoek JMW naar jongeren met een Joodse ouder en een niet-Joodse ouder
TEKST BARBARA TANENBAUM ILLUSTRATIE: ELJA POLAK
G
emengde relaties in Nederland zijn een
feit. In 2009 had 55% van de Joodse
gemeenschap in Nederland een Joodse
ouder en een niet-Joodse ouder. Als je
uitgaat van 53.000 Joden in Nederland hebben 28.000
personen dus één Joodse ouder. Niet alleen is dit een
hoog aantal, de manier waarop het Jodendom een
rol speelt in het leven van een kind uit een gemengde
relatie zal ongetwijfeld anders zijn dan voor mensen
met twee Joodse ouders.
kinderen. Hoe zien deze kinderen zichzelf? Voelen ze
zich Joods? Op welke manier voelen ze zich verbonden
met het Jodendom? En voelen ze zich onderdeel van de
Joodse gemeenschap?
Voor het onderzoek spraken Barbara Tanenbaum en Riki
Kooyman met 50 personen tussen de 20 en 40 jaar uit
heel Nederland om een beeld te krijgen van deze groep.
Een van de belangrijkste conclusies is dat kinderen uit
een gemengde relatie zich op een of andere manier Joods
voelen, maar dat hun Joodse identiteit afhangt van hun
persoonlijke situatie. Je zou verwachten dat mensen
met een Joodse moeder een duidelijke Joodse identiteit
hebben, maar dit is niet altijd het geval. Een mooi
voorbeeld hiervan is John, 40 jaar oud.
Dit is een van de redenen waarom het JDC International
Centre for Community Development (JDC-ICCD) JMW
opdracht heeft geven onderzoek te doen naar deze
Elja Polak: “Jodendom bestaat voor mij uit twee delen: de religieuze kant en het gevoel van thuiskomen, in culturele zin. Bovenin
is het schilderij donker en dreigend. Dit is het deel van het Jodendom dat verbonden is met de familieleden die vermoord zijn in
de oorlog. Maar de barsten in het duister geven ook hoop. De kleurrijke onderkant staat voor kracht, gezelligheid en schoonheid.
Mijn favoriete instrument (de viool) is voor mij de stem van het Joodse volk en raakt me elke keer. De omgekeerde menorah
staat symbool voor het Jodendom. Het doosje dat open staat is het doosje waar mijn oma haar oorlogsherinneringen in bewaarde. Ze heeft het een keer laten zien aan mij en mijn zus, en het heeft zo’n indruk gemaakt dat ik geprobeerd heb dat beeld vast te
houden. Er straalt een enorme kracht uit dat al het gevaar verslaat. Joods zijn is je Joods voelen en dat vind ik heel krachtig.”
28
Cultuur & Wetenschap • Gemengde relaties
relaties
vanuit de eigen familie. Dina (38 jaar, Israëlische vader),
beschrijft dit als volgt:
“Meestal antwoord ik dat ik niet Joods ben. Ik heb het
gevoel dat ik geen recht heb om mezelf Joods te noemen.
Ik ben altijd bang dat mensen denken dat ik mezelf naar
binnen dring omdat ik mijn hele leven al hoor: jij hoort
er niet bij. Na de middelbare school wilde ik graag naar
Israël, maar dat mocht niet van mijn vader. Hij zei dat ik
toch niet geaccepteerd zou worden, omdat ik geen Joodse
moeder heb. Ik heb dit inmiddels zo vaak gehoord dat ik
het zelf begin te geloven.”
“Mijn Joodse identiteit is niet vanzelfsprekend omdat
ik niet Joods ben opgevoed. Ik voel me vaak een
buitenstaander en moet me regelmatig verantwoorden.
Ik heb altijd het gevoel dat mensen denken dat ik niet
Joods ben en dan heb ik het gevoel dat ik mezelf moet
verdedigen: ja, ik ben wel Joods, ook al heb ik geen
typisch Joodse naam of zie ik er niet heel Joods uit.”
Ook kan het zelfbeeld in de loop der jaren veranderen.
Er zijn zelfs specifieke gebeurtenissen aan te wijzen die
ervoor zorgen dat de respondenten zich meer of minder
Joods voelen of zich door deze gebeurtenissen anders
gaan gedragen. Noah (29 jaar, Joodse vader) afkomstig
uit een dorp in het zuiden van Nederland zegt hierover:
“Toen ik terugkwam van een birthright reis naar Israël
viel alles op zijn plaats. De mensen die mee waren op
die reis hebben allemaal op Joodse scholen gezeten. Zij
vertelden mij over Joodse dingen op een manier dat ik
het begreep. Dat was voor mij echt een ‘eye opener’. Ik
raakte veel sneller bevriend en de vriendschap was gelijk
zoveel hechter dan met de mensen die ik mijn hele leven
al ken uit het dorp waar ik vandaan kom.”
Het grote verschil is dat mensen met een Joodse moeder
de keuze hebben of ze wel of niet willen deelnemen. De
mensen met een Joodse vader hebben die keuze niet,
omdat de halacha ze niet als Joods erkent. Dat is pijnlijk
voor ze want ze voelen zich wel Joods en hebben vaak ook
interesse in het Jodendom.
Oorlog
De laatste opvallende conclusie gaat over de rol die de
oorlog speelt in het leven van de respondenten. Vanwege
de leeftijdsverdeling binnen het onderzoek behoort
de grootste groep deelnemers tot de derde generatie.
Opmerkelijk hierbij is dat voor de meerderheid van deze
groep de oorlog de enige band is met het Jodendom.
Joodse cultuur en tradities of een band met Israël speelt
in hun leven dus nauwelijks een rol. Fred (23, Joodse
vader) vat dit kort samen:
“Jodendom in mijn familie gaat over wat er tussen 1939
en 1945 is gebeurd.”
Maar hoe moet het verder? De kinderen uit gemengde
relaties voelen zich dus wel Joods, maar voelen zich niet
altijd welkom bij Joodse organisaties. Vooral mensen met
een Joodse vader voelen zich vaak buitengesloten. Over
dit onderwerp in discussie gaan zou een mooi begin zijn. •
Je Joods voelen of er dagelijks mee bezig zijn
Het feit dat de kinderen uit gemengde relaties zich Joods
voelen zegt echter niets over hoe actief ze zijn binnen
de Joodse gemeenschap. Er is een groot verschil tussen
je Joods voelen en er daadwerkelijk iets mee doen. De
meeste mensen die de onderzoekers spraken, deden
niet veel met het Jodendom in hun dagelijkse leven.
Het Jodendom speelde echter een belangrijke rol in hun
beleving. Kim, 24 jaar oud met een Joodse grootmoeder
(van vaders kant) benoemt dit als volgt:
“Als je kijkt naar de rol die het Jodendom in mijn
dagelijks leven speelt, dan geef ik mezelf misschien een 2
op een schaal van 1 tot 10 want ik doe er nauwelijks iets
aan. Maar als je kijkt naar hoe ik me voel en hoe ik over
het Jodendom denk en hoe ik mijn Joods-zijn ervaar, dan
zou ik mezelf een 7 geven.”
Download het volledige rapport: www.jdc-iccd.org/
en/article/62/children-of-intermarriage-in-threeeuropean-countries
Dit verschil tussen je Joods voelen en iets met het
Jodendom doen geldt zowel voor mensen met een Joodse
moeder als mensen met een Joodse vader. Ook is de
drempel hoog om actief te worden binnen de Joodse
gemeenschap. De Joodse gemeenschap wordt vaak gezien
als gesloten en weinig gastvrij. Dit geldt voor mensen
met een Joodse moeder, maar vooral mensen met een
Joodse vader voelen zich vaak buitengesloten. Ook heeft
deze groep vaak negatieve ervaringen gehad, soms zelfs
Herken je jezelf in dit artikel en zou je hier graag met anderen
over willen praten? Bel of e-mail Roos van den Berg (coördinator
groepswerk) via [email protected] of 020-5776566
en bespreek met haar de mogelijkheden om hier wat mee te doen.
29
Cultuur & Wetenschap • Eten & opeten
Brood
der smarten?
TEKST LEA VAN COEVERDEN RECEPT: RAYA LICHANSKY ILLUSTRATIE: SHUTTERSTOCK.COM
L
aten we het eens hebben over Pesach. Een
jaarlijks terugkerend feest. Van geen tijd om
deeg te laten rijzen, over Farao, de uittocht uit
Egypte, 40 jaar door de woestijn, plagen, vragen, de
hagada en een week lang matzes eten.
De afgelopen maanden is er zoveel gebeurd in de wereld
dat je hollend en hijgend achter alle feiten aanloopt.
En sommige mensen vergeten dat er ook meer is in het
leven dan narigheid. Intermenselijke relaties die zich
verdiepen. Communicatie die nu zoveel makkelijker
verloopt dan nog maar een jaar of 15 geleden. Er wordt
heel vaak iets negatiefs gezegd over sociale media en
alle mogelijkheden om met elkaar in contact te zijn en te
blijven. Maar het zorgt er wel voor dat we veel meer een
kijkje krijgen en geven in elkaars leven. Waardoor er een
continue uitwisseling is. En daar ben ik heel blij mee.
Over de sederavond waarin het hele verhaal eeuwenlang
opnieuw wordt verteld. Over het jongste kind dat ieder
jaar weer vier belangrijke vragen moet stellen. Dat
jongste kind dat bij mij al heel lang dezelfde is, inmiddels
33, maar aangezien er geen kleinkinderen zijn is het mijn
jongste. De oudste, die er nog steeds spijt van heeft dat
we vergeten zijn ‘het beste matzeballenrecept ever’ te
vragen aan mijn lieve moeder. Nu hebben we dus sinds
een jaar of vijf een moeder-dochter-matzeballen-project.
We maken vorderingen, maar langzaam.
Matze, ook wel het brood der smarten genoemd. Waar je
overigens wel heel erg veel lekkere gerechten mee kunt
bereiden. Smart is er genoeg. Maar kracht ervaren en
gebruiken om verder te gaan en als goed mens te leven is
sterker dan wat dan ook.
Laten we het eens hebben over hoe het is om Joods te
zijn. In deze barre tijd. Ik zou zelf niets of niemand
anders willen zijn. Ondanks alles wat er bij hoort. En
dat is lang niet altijd makkelijk. Maar met rechte rug en
opgeheven hoofd door het leven gaan en je niet overgeven
aan angst zorgt dat je in je kracht komt te staan.
Laat het ongerezen brood met het bitterkruid, gedoopt
in de zoute tranen en verzacht met het zoete cement
van de charoset vooral smaken. Want elke dag is een
nieuwe kans om er wat moois van te maken. Dat zijn we
verplicht. Aan zij die ons voorgingen en aan hen die na
ons komen.
Eet de matzes in gezond, nog veel jaren Pesach.
30
Cultuur & Wetenschap • Eten & opeten
Sefardische charoset
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
250 gram gedroogde vijgen
200 gram donkere rozijnen
200 gram ontpitte dadels
2 eetlepels sinaasappelsap
200 gram blanke amandelen
1 theelepel geraspte gember
1/2 theelepel gemalen cardamon
1/2 theelepel gemalen koriander
1/2 theelepel gemalen nootmuskaat
1/2 theelepel gemalen kaneel
mespunt gemalen kruidnagel
2 eetlepels granaatappelpitjes
1. Maal in de keukenmachine de vijgen,
rozijnen, dadels, amandelen en geraspte
gember met het sinaasappelsap tot een
kleverige, niet te fijne pasta
2. Doe de pasta in een wijde kom en strooi
er de gedroogde specerijen over
3. Kneed met vochtiggemaakte handel
alles door elkaar, gebruik eventueel nog
wat sinaasappelsap als het mengsel te
droog is
4. Werk er als laatste de granaatappelpitjes door
5. Vorm, net wat u wilt, balletjes van deze
charoset, of maak hem hem smeerbaar
met wat kiddoesjwijn
31
JMW • Eitzes van Esther
GETTO FONDS?
ARTIKEL 2 FONDS?
CHILD SUVIVOR FONDS!
HET BOMEN EN HET BOS VERHAAL
Een willekeurig telefoongesprek tijdens het spreekuur van JMW:
Cliënt: Ik hielp soms mee in de bakkerij van mijn opa.
Cliënt: Ja, hallo, ik heb een aanvraag ingediend bij een
fonds, maar heb al heel lang niets gehoord. Weet u
misschien wat er gaande is?
Ik: Helaas telt werk in een familiebedrijf weer niet.
Het wordt beschouwd als ‘normaal’ dat kinderen hun
ouders/grootouders in een eigen bedrijf bijstonden.
Cliënt: Het Getto Fonds valt dus af.
Ik: Bij welk fonds heeft u de aanvraag ingediend?
Cliënt: Eh…. Nou…bij een fonds in Duitsland, geloof ik.
Ik: Tja.
Ik: Het Getto Fonds?
Cliënt: welk fonds kan het dan geweest zijn?
Cliënt: Getto Fonds? Nee volgens mij niet, wat is dat?
Kom ik daar ook voor in aanmerking?
Ik: Nou, er zijn veel mensen die in januari van dit jaar
een aanvraag voor het Child Survivors Fonds hebben
ingediend. Dat is een relatief nieuw fonds van de Claim
Conference. U weet wel, de organisatie van het Artikel
2 Fonds. Het Child Survivors Fonds is speciaal voor
mensen (na 1 januari 1928 geboren zijn).
Ik: Het Getto Fonds wordt beheerd door de Bundesamt
für zentrale Dienste und offene Vermogensfragen,
het ministerie van financiën in Duitsland, zeg maar.
Om ervoor in aanmerking te komen moet u tussen 15
september 1941 en 30 september 1943 in het open
getto in Amsterdam (Transvaalbuurt, Oude Joodse
Wijk of de Rivierenbuurt) hebben gewoond én in
Amsterdam hebben gewerkt.
Cliënt: Het Artikel 2 fonds ken ik, ja. Ik heb twee jaar
geleden een aanvraag ingediend, maar die is afgewezen.
Ik hoor van zoveel mensen dat ze het wel krijgen en ik
niet! Ik begrijp er niets van…..
Cliënt: Maar ik was pas 8 jaar in die tijd. Wat voor een
werk kan ik in hemelsnaam gedaan hebben?
Ik: Dat moet op loondienstgelijkend werk zijn geweest.
Er zijn mensen die als kind in een winkeltje onder
hun woning meehielpen of bijvoorbeeld in een atelier
werkten….
Ik: Waren uw ouders gemengd gehuwd?
Cliënt: Ja, maar ik heb wel ondergedoken gezeten en ik
heb een WUV-uitkering!
Ik: Dat kan, maar als uw ouders gemengd gehuwd
waren, bent u niet zelf erkend als vervolgde, maar
gelijkgesteld met de vervolgde, zoals ze dat bij de SVB
32
JMW • Eitzes van Esther
Ik: Geeft niets. Het is ook allemaal
nogal verwarrend. Er zijn zoveel
fondsen en uitkeringen! Het
is dat ik er dagelijks mee werk,
maar anders zou ik ook de draad
kwijtraken.
zeggen. De Claim Conference neemt zo’n gelijkstelling
niet over als bewijs van vervolging. Er zijn meer
mensen die om die reden zijn afgewezen voor Artikel
2.
Cliënt: Wat een onzin! Ik heb toch ondergedoken
gezeten?
Cliënt: Wanneer denkt u dat ik dat
geld ga ontvangen? Hoeveel was het
ook alweer?
Ik: Ja, en de Nederlandse overheid heeft ook erkend
dat die onderduik grote gevolgen heeft gehad voor
de rest van uw leven. De Claim Conference heeft nou
eenmaal als regel dat u zelf erkend moet zijn. Daar is
niet zoveel tegen te beginnen, vrees ik.
Ik: 2500 euro. In februari werd duidelijk
dat het ongeveer vier maanden zou duren
voordat de Claims Conference het geld
daadwerkelijk uit zou keren. Als u eind mei nog
niets op uw rekening ontvangen heeft,
belt u dan nog eens. Wellicht weten
wij meer of kunnen we even voor u
informeren.
Cliënt: Nu herinner ik me ineens
dat ik een formuliertje van die
Conference opgestuurd heb gekregen!
Dat was inderdaad in januari. Ik ben nog
bij jullie geweest voor hulp bij het invullen
en een stempel.
Ik: Dan hebben we het dus over het Child Survivors
Fonds! We zijn eruit! Ook aanvragers die zijn
afgewezen voor het Artikel 2 Fonds, maken kans op
een uitbetaling uit het Child Survivors Fonds. De
criteria komen namelijk grotendeels overeen.
Client: Kan ik dan naar u vragen?
Cliënt: Ja! Maar hoe kan het dat ik nog steeds niets van
dit fonds heb terug gehoord?
Ik: U kunt gewoon naar het spreekuur bellen. Alle
maatschappelijk werkers van JMW doen hetzelfde
werk en we kunnen u allemaal even goed helpen.
Ik: Ook geen ontvangstbevestiging? Die hebben ze in
februari naar alle aanvragers opgestuurd.
Client: Dat is goed. Dat zal ik doen. Dank u wel voor de
inlichtingen!
Cliënt: Oh ja, wacht eens even, hier heb ik hem. Wat dom
zeg! Ik had wel iets beter kunnen kijken, voordat ik u
belde.
Ik: Graag gedaan. Dag! •
33
JMW • Activiteiten
ACTIVITEITENLADDER
JOODSE ACTIVITEITEN, TSAVTA EN OUDERENWERK
Maart
29 maart
20
21 27
31
Inloopcafé voor Israëli’s Amsterdam
April
3 t/m 12
7
19
21 26
Traditioneel verzorgde Pesachweek
in Lunteren
Pesach maaltijd (50+) in Amsterdam
Cursus Joodse cultuur in één dag
Jom Hazikaron
Inloopcafé Israëli’s Amsterdam
JMW Actua team Almere met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
JMW Actua team Hilversum met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
JMW Actua team Zaandam met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
Inloopcafé Israëli’s Amsterdam
Mei/ juni
Jom Tsavta in de mediene
Mei
Juni
4
4 mei herdenking met lezing Guus Luijters ‘Kind in de sjoa’ in Verzetsmuseum Amsterdam
12
JMW Actua team Den Haag met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
12
JMW Actua team Bloemendaal met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
13 JMW Actua team Heerenveen met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
13
JMW Actua team Breda met
‘antisemitisme in de 21e eeuw’
17 Lezing over de Joodse kunstschilder
Felix Nussbaum en de Joodse architect Daniel Liebeskind, door schilder
en fotograaf Peter-Frans de Graaf bij de ontmoetingsgroep Jo-Oost Zwolle
2
3
4
10 11
17 28
JMW Actua team Den Bosch met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
Dagtocht 50+ naar Giethoorn
JMW Actua team Arnhem met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
JMW Actua team Heiloo met
‘antisemitisme in de 21e eeuw’
JMW Actua Amsterdam met
‘antisemitisme in de 21e eeuw’
JMW Actua team Rotterdam met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’
Inloopcafé Israëli’s Amsterdam
Informatie over activiteiten of cursussen
via [email protected]
of 020 5776566 (ma t/m do 9.00-17.00)
Doorlopende wekelijkse cursussen:
Maandag 13.00 uur - 15.00 uur
Teken- en Schilderclub in Amsterdam Buitenveldert
Dinsdag 10.30 uur - 12.00 uur
Joodse Geschiedenis in Amsterdam Buitenveldert
Dinsdag 12.30 uur - 13.15 uur
Meer bewegen voor Ouderen in Amsterdam Buitenveldert
Dinsdagochtend Koffieochtend Amstelveen in Open Hof in Amstelveen
Dinsdag vanaf 17.00 uur Eettafel (in de eetzaal van Beth Shalom) in Amsterdam Buitenveldert
Woensdag 14.00 uur - 15.30 uur Jiddisje conversatie in Amsterdam Buitenveldert
Donderdag 10.00 uur - 13.00 uur de Open Inloop in Amsterdam Buitenveldert
34
JMW • Activiteiten
JMW op Facebook
TEKST BARBARA TANENBAUM
J
e kunt er tegenwoordig niet meer omheen. Facebook. Overal waar je kijkt, is het aanwezig. Het is als
medium laagdrempelig en daarom erg geschikt als
toevoeging van de bestaande kanalen, zoals een website,
een digitale nieuwsbrief et cetera. JMW is daarom nu ook
te vinden op Facebook en wel in verschillende vormen.
regio? Onlangs plaatste Erna Houtkooper een oproep in de
groep Noord-Holland waarbij de langgekoesterde wens uitgesproken werd aanwezig te mogen zijn bij een Bar Mitzwah.
Mw. Houtkooper vertelt: “hoewel mijn verwachtingen om
hierop enig respons te krijgen vrij laag waren, ben ik werkelijk overstelpt met adviezen hoe ik dat zou kunnen bereiken.
Tot mijn grote verrassing ontving ik zelfs een e-mail van
Rabbijn Zwi Spiero, die mij persoonlijk uitnodigde om bij
de Bar Mitswa van zijn 13-jarige zoon Jisroel aanwezig te
zijn. Vanaf het begin van de dienst was ik onder de indruk
van de sfeer en de stemmen van de mannen, waaronder een
jongeman van ongeveer 14 jaar, die prachtig de gebeden zong.
De dienst duurde ruim 3 uur, maar zowel de dienst als de
toespraken aan het slot van Rabbijn Spiero en de grootvader
van Jisroel hebben mij vanaf het begin tot het eind geboeid.
Ik ben Rabbijn Spiero dankbaar dat hij mij in de gelegenheid
heeft gesteld de Bar Mitzvah van zijn zoon mee te maken. En
dat komt allemaal door de opening van de speciale Facebookgroep Joodse Activiteiten Noord-Holland.” •
Bent u op zoek naar informatie over sociaal-culturele
activiteiten en projecten van JMW? Dan kunt u terecht bij
de JMW Joodse Activiteiten Facebook pagina. Deze pagina
kunt u ‘liken’ ofwel ‘leuk vinden’. Zo blijft u op de hoogte
van cursussen, films, herdenkingsbijeenkomsten, uitstapjes,
nieuwe gespreksgroepen, ontmoetingsgroepen, activiteiten
rond de Joodse feestdagen en meer. Wilt u zelf een actieve rol
spelen en andere mensen met een Joodse achtergrond bij u in
de regio digitaal ‘ontmoeten’? Dan zijn er op dit moment drie
Facebookgroepen waar u lid van kunt worden: de Facebookgroep Joodse Activiteiten Noord-Holland, de Facebookgroep
Joodse Activiteiten Friesland, Groningen, Drenthe en de
Facebookgroep Zuid-Holland en Zeeland.
Hier kunt u discussies voeren of vragen stellen zoals: waar
kan ik de Joodse feestdagen vieren in de buurt van Hoorn?
Waar kan ik matzes kopen in Friesland? Ik wil naar Tel Aviv
in de zomer, heeft iemand tips? Ik wil bij een Joodse leesclub,
zit dat bij mij in de buurt? Waar kan ik falafel eten in mijn
Woont u niet in Noord-Holland, Friesland, Groningen,
Drenthe of Zuid-Holland en Zeeland? Heb geduld! In de loop
van 2015 zullen er ook Facebookgroepen voor de regio’s
Midden en Oost Nederland, Zuid-Holland en Zeeland, en
Brabant en Limburg opgestart worden.
NIEUWE FACEBOOKGROEP FRIESLAND, GRONINGEN, DRENTHE
FACEBOOK
JOODSE ACTIVITEITEN
Op de hoogte blijven van Joodse Activiteiten in uw omgeving?
Contact maken met mensen met een Joodse achtergrond in uw regio?
Word nu lid van de besloten Facebookgroep
Joodse Activiteiten Friesland, Groningen, Drenthe
Wat kan ik vinden in de Facebook groep?
• Wie heeft er een lekker recept
voor gremseliesj?
• Waar kan ik Israëlisch volksdansen
in de buurt van Assen?
• Wie komt er bij mij sjabbat vieren?
• Wie wil er met mij meerijden
naar de ontmoetingsgroep
Heerenveen?
• Waar kan ik de Joodse feestdagen
vieren in de buurt van Groningen?
• Ik heb oude foto’s gevonden op
zolder. Wie kan mij helpen met
genealogisch onderzoek?
www.joodseactiviteiten.nl
35
JMW • Activiteiten
AGENDA
Amsterdam
Ouderenwerk
Open Inloopochtend
Iedere donderdagochtend van 10.00
tot 13.00 uur bent u van harte
welkom op de Open Inloop. Er is
gelegenheid elkaar te ontmoeten,
inspiratie te geven en op te doen en
informatie te krijgen. Ook worden er
lezingen gehouden over verschillende
onderwerpen. Het volledige
programma kunt u vinden op de
website www.joodswelzijn.nl.
Heeft u een idee om op de Open
Inloop te bespreken of heeft u een
onderwerp waar u iets over kunt
vertellen, neem dan contact met ons
op via:
E [email protected]
T 020 577 65 88
W www.joodswelzijn.nl
Locatie: We zitten tijdelijk in het
gebouw van het JCC in Amsterdam.
OPROEP MEEDENKER
OPEN INLOOP
Vindt u het leuk om mee te denken
over het programma en/of een
gastvrouw/heer rol te vervullen
tijdens de Open Inloop, bel of mail dan
naar bovenstaand nummer.
Ouderenadviseur
Almere
Di z’n Koffie
Bijzonderheden:
8 april Pesach matze-brunch met
gremseliesj. Iedereen maakt wat
lekkers.
22 april Wiet Gans vertelt over de
Joodse Invalide. Ook vertelt hij over
zilveren voorwerpen en kunt u uw
zilveren objecten laten taxeren
(tevens Judaica). Mevr. van den
Enden komt tevens vertellen over
haar boek ‘Joodse artsen’. Het boek is
verkrijgbaar bij Mevr. van den Enden.
Iedere woensdag vanaf 09.30 uur
inloop koffieochtend in buurtcentrum
Parkwijk.
Informatie: Judith Heslenfeld
T 036 532 81 35
Voor uw persoonlijke vragen
aan de ouderenadviseur en een
maatschappelijk werker kunt
u op donderdagochtend ook
terecht tijdens de Open Inloop in
Buitenveldert.
Iedere 2e donderdag van de maand is
de maatschappelijk werker aanwezig.
Iedere 3e donderdag van de maand is
de ouderenadviseur aanwezig.
Informatie: T 020 577 65 88 of
E [email protected]
Feestdagen en maaltijden in de
eetzaal van Beth Shalom
7 april Pesach
Informatie:
E [email protected] of
T 020 577 65 88
Cursussen
Tekenen/ Schilderen
Meer Bewegen voor Ouderen
36
Jiddische conversatie
In deze groepen zijn nog enkele
plaatsten beschikbaar.
Meer informatie bij
[email protected]
of 020 577 65 88
Dagtochten 50+:
3 juni Dagtocht naar Giethoorn
Informatie:
E [email protected]
of T 020 5776588
JMW à la carte
Voor zelfstandig wonende ouderen
wordt er iedere dinsdag om 17.00
een heerlijke driegangen maaltijd
geserveerd.
Beth Shalom
Informatie:
E: [email protected]
of T: 020 5776588
JMW à la carte:
muzikale maaltijd
Iedere 2e dinsdag van de maand:
De JMW à la carte maaltijd wordt
omlijst door een voorstelling van een
opera, musical of cabaret op het grote
scherm in Beth Shalom.
Kosten € 22,50; voor leden van het
BSP € 20
OPROEP GASTVROUW/HEER
VOOR JMW À LA CARTE
Belangstelling? Bel of email Irene
Hirsch 020 5776588 of i.hirsch@
joodswelzijn.nl
Apeldoorn
HaMakor Geen JMW groep
Bijna iedere derde vrijdag van de
maand. 10.00 – 13.00 uur.
Iedereen is welkom. Kosten € 2
Aanmelden: Channa Alliki
T 055 542 08 63 of
E [email protected]
Arnhem
Nieuwe koffieochtend
9 april matzelunch
4 juni JMW Actua komt naar u toe
met ‘Antisemitisme in de 21e eeuw’.
Een film met nagesprek en workshop
JMW • Activiteiten
Juli-augustus zomerstop
Gezellige ontmoetingen voor iedereen
moet een joodse achtergrond en
zijn/haar eventuele partner op de
1e donderdag van de maand tussen
10.30 uur en 12.30 uur.
Aanmelden: Jennifer Slasi T 06 814
181 10 of E [email protected] of Milli
v/d Berg T 0317 424 746
Den Bosch
Bejachad
8 april Pesach bijeenkomst bij
Koos vanaf 12.00 uur (aanmelden
verplicht!)
2 juni Nieuw: JMW Actua team komt
naar u toe op met het onderwerp:
‘Antisemitisme in de 21e eeuw’ in de
Toonzaal Den Bosch.
Aanvang 13.30 uur.
Aanmelden: Ingrid Stern
T 073 521 48 05
E [email protected]
Breda
Finjan
8 april Pesach brunch vanaf 11.00 uur
(aanmelden verplicht!)
13 mei JMW – Actua team komt naar
u toe met ‘Antisemitisme in de 21e
eeuw’
10 juni Laatste bijeenkomst voor de
zomerstop
Bijeenkomsten elke 2e woensdag van
de maand vanaf 10.00 uur (Pesach
gewijzigde aanvangstijd).
Informatie: J. Leeser
T 076 542 22 78 of
E [email protected]
Haarlem/ Bloemendaal
Tsevet
7 april Pesachdiner met zelfgemaakte
salades en ander lekkers
12 mei JMW Actuateam komt naar
Bloemendaal om te praten over
‘antisemitisme in de 21e eeuw’
Bijeenkomsten inloop 19.30 uur.
Aanvang 20.00 uur.
14 juni uitje naar Amsterdam
Informatie: Ellen Wambach
T 023 5 25 20 66
Heerenveen
Mifgasjiem (nieuwe naam
ontmoetingsgroep!)
11 maart Poerim: plezier met de
megille
8 april Pesach matzelunch met
verhalen
13 mei JMW Actuateam
‘antisemitisme in de 21e eeuw’. Een
film met nagesprek en een workshop
10 juni Picknick seizoensafsluiting,
een goede gelegenheid om te komen
kennismaken
U bent iedere 2e woensdag van de
maand van harte welkom, aanvang
10.30 uur.
Kosten: €10 inclusief koffie en gebak
(van Marthe Bierman) en een lunch.
Aanmelden: Ro Dalsheim: T 06 23
50 20 77 of E roben_dalsheim@
zonnet.nl of Richard Frankfort 0592399366 [email protected]
Alle bijeenkomsten in Brasserie
Mazzeltov Den Haag.
Informatie en aanmelden bij B. Braat
T 0172 430628 of
E [email protected]
Heiloo
Tsafon
11 maart filmavond met Hava Nagila
8 april Pesachdiner met muziek
13 mei Maarten Frankenhuis lezing
over Artis in Oorlogstijd
10 juni JMW Actuateam met
antisemitisme in de 21e eeuw.
Bijeenkomsten vanaf 19.30 uur, start
bijeenkomsten 20.00 uur
Informatie: Reina Oudgenoeg
T 072 533 31 27 of
E [email protected]
Rotterdam
Joffie Koffie
Hilversum
Gooise Nesjomme
9 april Pesach matzekoffie in St
Joseph (let op: 2e donderdag i.v.m.
Pesach)**
3 mei vertoning van 3-delige
documentaire-serie JERUSALEM,
afgewisseld met een gezellige lunch
in St. Joseph
21 mei Ateam van JMW komt naar u
toe met als onderwerp ‘antisemitisme
in de 21e eeuw’ St. Joseph
18 juni Koffie Nesjomme in St.
Joseph
Koffie ochtenden in principe iedere
3e donderdag van de maand.
Informatie: Edith Bernards-Baas
T 035 541 47 50 of E edith.
[email protected]
Den Haag
Mitzwe Bar
7 april 2015 Pesachbrunch
(aanmelden verplicht!)
12 mei 2015 Het JMW-Actua team
over antisemitisme in de 21e eeuw
9 juni 2015 Haringmiddag (laatste
bijeenkomst voor de zomerstop)
Bijeenkomsten normaal elke 2e
dinsdag van de maand vanaf 14.30
uur.
37
8 april Pesachbrunch
20 mei Ivrietles door docente Shirley
Ensel
17 juni JMW Actuateam
‘antisemitisme in de 21e eeuw’
Iedere derde woensdag van de maand
van 10.30 uur tot 12.30 uur.
Locatie: LJG, Mozartlaan 99, ingang
Bachlaan, Rotterdam.
Informatie: Frieda T 06 23179105 of
Ali E [email protected]
Café Jom Risjon
April geen bijeenkomst i.v.m. jomtov
3 mei gezellige bijeenkomst
7 juni koffie en meer
Gezellige bijeenkomsten voor 65
plussers.
Altijd op de eerste zondag van de
maand tussen 11.00 uur en 13.00 uur.
Meer informatie en aanmelding bij
Frieda T 015 262 39 40 of 06 23 17
91 05
Zaandam
Misjpoge aan de Zaan
8 april Pesachbrunch
29 april ouderwets gezellige
sjmoesochtend
27 mei JMW Actua team met
‘antisemitisme in de 21e eeuw’
JMW • Activiteiten
AGENDA
GROEPSPAGINA
24 juni workshop Joodse muziek met
Noam Vazana
Bijeenkomsten iedere laatste
woensdag van de maand van 10.00
uur tot 12.00 uur.
Informatie: Erna Houtkooper-Barend
T 06 22 47 31 71 of
E [email protected]
Zwolle
JOO-OOST
17 mei Een lezing over de Joodse
kunstschilder Felix Nussbaum en de
Joodse architect Daniel Liebeskind,
door schilder en fotograaf PeterFrans de Graaf.
Kosten: €12,50 euro.
Bijeenkomsten voor iedereen met een
Joodse achtergrond en hun partner.
Aanmelden: Marion de Klijn E
[email protected] of
Anneke Kopuit E [email protected]
T 0570-517502
BIJZONDERE
EVENEMENTEN:
Joodse cultuur in één dag
Hoe zat het ook alweer? Wanneer
begint de sjabbat en wat is Jom
Kippoer? Wat was ook weer een
choepa en een brit mila? Spijker uw
kennis van het Jodendom in één dag
helemaal bij.
Datum: 19 april 2015, Locatie:
Amsterdam. Aanmelden: E info@
joodseactiviteiten.nl of
T 020 577 65 66
OPROEPEN:
Gezocht: gastheer/ vrouw voor
maandelijkse koffieochtend op
woensdag te Rotterdam
De gastvrouw/-heer draagt zorg voor
ontvangst van de gasten, stelt deze
op hun gemak en biedt koffie of thee
aan.
Interesse? Bel of e-mail
Shirley Ensel op 020-5776585 of
[email protected]
Gezocht: vrijwilligers voor de
Zelfkrachtmeter
JMW is op zoek naar vrijwilligers
die interviews willen afnemen bij
deelnemers van 58 jaar en ouder.
Middels een methodiek op de IPad
gaan wij op zoek naar iemands kracht
en iemands zorg. Iedereen heeft
wel iets waar hij of zij goed in is.
De bedoeling is om de krachten en
zorgen uit te wisselen en te kijken of
het mogelijk is om de krachten van de
een, in te zetten bij de zorg van een
ander.
Heeft u interesse om een (in principe)
eenmalig gesprek met een 58++ te
voeren neem dan contact op met
Irene Hirsch
E [email protected]
T 020 577 65 88
Kind in de oorlog
De oorlog ligt bijna zeventig jaar
achter ons. Je leeft nu, maar zo nu
en dan blijft de oorlog als een soort
cactus van binnen steken. Als je de
oorlog als kind hebt meegemaakt
kun je nu nog plotseling opkomende
gevoelens van eenzaamheid en
onveiligheid of het gemis van
dierbaren voelen. In deze groep
wissel je ervaringen uit en vind je
ondersteuning.
Duur: Vijf bijeenkomsten
1 keer per 2 weken.
Kosten € 37,50
Pak je bagage uit en
doe er iets mee
Door mee te doen aan deze groep kan
je de ballast kwijt raken en je lichter
gaan voelen.
Deze groep is bedoeld voor mensen
met een Joodse achtergrond die
met elkaar van gedachten willen
wisselen over zaken die nauw aan
het hart liggen zoals: gecompliceerde
opvoeding, ruzies in de familie,
stemmingswisselingen, intieme
relaties en het dagelijks leven.
Het doel is een beter inzicht te krijgen
in je eigen situatie.
Duur: Vijf bijeenkomsten
1 keer per 2 weken
Kosten € 37,50
Na-oorlogse generatie
OPROEP: BLIJF OP DE HOOGTE!
Wilt u 6x per jaar de nieuwsbrief Joodse Activiteiten ontvangen met daarin alle
nieuwtjes en activiteiten? Is uw e-mailadres onlangs gewijzigd of is uw e-mailadres
niet bij ons bekend? Laat het ons weten! Stuur een email aan:
[email protected] o.v.v. Nieuwsbrief Joodse Activiteiten met
in de email uw postcode en oude e-mailadres.
38
Hoe kan je last hebben van de
oorlog, als je deze niet zelf heb
meegemaakt? Toch droom je er soms
over. Je hebt vragen over de relatie
met je ouders, over je Joods zijn, over
het aangaan van intieme bindingen
en nog veel meer. In deze groep kun
je in gesprek met anderen tot nieuwe
inzichten komen.
Duur: Vijf bijeenkomsten
1 keer per twee weken
Kosten € 37,50
JMW • Activiteiten
Joodse Vader
Mozaïek van je leven
De term Vaderjoden is alweer een tijd
geleden voor het eerst gebruikt door
Andreas Burnier. De één voelde het
als erkenning, de ander als belediging.
In deze groep gaan we dieper in op
de betekenis en gevoelswaarde van
Vaderjoden. Heb je een Joodse vader,
geen Joodse moeder en voel je je
aangesproken? Kom dan naar deze
gespreksgroep.
Duur: Vier bijeenkomsten
1 keer per 2 weken
Kosten: € 30,-
Je wilde altijd al schrijven, maar je
komt er niet toe. Onder begeleiding
en met afgebakende opdrachten
schrijven we over dingen die ons
bezighouden. Op die manier beschrijf
je fragmentarisch je levensverhaal.
We lezen elkaar voor en krijgen
reacties op onze teksten.
Een aanrader! Schrijftalent is niet
nodig.
Duur: Tien bijeenkomsten
Kosten € 45,-
Jongere 2e generatie
Doordat je leven ingewikkeld is
(geweest) en je aandacht in de jaren
dat je volwassen werd uit ging naar
het maken van je eigen leven, heb
je achteraf keuzes gemaakt die je
betreurt.
Je had misschien kinderen gewild
of heb je nooit echt ruimte gemaakt
voor een partner in je leven. Oorzaken
kunnen zijn: ouders die je aandacht
opeisten, te druk met carrière maken
(het kind dat het goed moest maken)
of andere problemen die wellicht 2e
generatie gerelateerd zijn. Praat er
met anderen over.
Duur: Vier bijeenkomsten
1 keer per 2 weken
Kosten € 30,Informatie en aanmelden via
Als er over de 2e generatie wordt
gepraat, dan ligt de focus vaak op
de mensen geboren tussen ’45-’55.
Maar ook jouw ouder(s) hebben de
oorlog meegemaakt en dus ben
ook jij 2e generatie. Kamp jij zo
nu en dan ook met 2e generatie
issues? Maar is de levensfase waar
jij in zit niet te vergelijken met de
“klassieke 2e generatie groep”. Als je
na 1965 geboren bent en graag met
andere 2e generatie genoten van
gedachten wilt wisselen dan kan dat.
De bijeenkomsten kunnen ook in de
avonden plaatsvinden.
Duur: Vier bijeenkomsten
1 keer per 2 weken
Kosten €30,-
50+ en alleen
Roos van den Berg
020 577 65 66
[email protected]
Joodse cultuur in één dag
Hoe zat dat ook alweer? Wanneer
begint de sjabbat en wat is Jom
Kippoer? Wat was ook alweer een
choepa en wat een brit mila? Spijker
uw kennis van het Jodendom in één
dag helemaal bij.
Voorjaar 2015
Aanmelden 020 577 65 66 of
[email protected]
Kosten €35,- inclusief lesmateriaal
en lunch
Weerbaar in het gesprek.
Gebeurt het jou ook wel eens dat je
wordt aangesproken op de situatie in
Israël of op je Joods zijn? En weet je
niet hoe je moet reageren? En als je
dit wel doet, dan reageer je vaak op
een manier die je niet wilt. JMW biedt
een cursus aan om te leren hoe het
voor jou het beste is om te reageren
en het gesprek aan te gaan op een
manier waar je zelf controle over hebt.
Duur: drie bijeenkomsten
1 keer per 2 weken.
Kosten €22,50
Ontmoet oude bekenden en maak
nieuwe vrienden. Jingles voor vriendschap
of meer is er voor iedereen met een
Joodse achtergrond.
www.jonet.nl/jingles
De nieuwste functies • Veilig & vertrouwd • [email protected] / Powered by JMW
39
Geef aan beveiliging,
jeugd en zorg van
Joods Nederland,
omdat het nu
meer nodig is dan ooit!
geef
IBAN NL91 INGB 0000 1918 00
STEUNT
jongeren
zorg en
beveiliging in
Joods Nederland
Amsterdam
020 442 07 82
[email protected]
www.cefina.nl
De bestuurlijke organisatie van JMW is opgebouwd uit een Raad van Toezicht, bestaande uit zeven leden, en een
Bestuurder. Momenteel bestaat binnen de Raad van Toezicht wegens aftreden de vacature van een
Lid van de Raad van Toezicht (v/m)
Bij de beoordeling van de mate van geschiktheid van
kandidaten zal gebruik worden gemaakt van het volgende
(algemene) profiel:
Randvoorwaarden
Een algemene benoemingsvereiste is dat men lid is van een
Joods kerkgenootschap of dat zou kunnen zijn.
1. onafhankelijk denker;
2. breed (politiek) netwerk;
3. bestuurlijke (toezichthoudende) deskundigheid, kennis
van de uitgangspunten van ‘good governance’ en het
onderschrijven van deze uitgangspunten;
4. inzicht in de maatschappelijke positie van JMW als
een landelijke, identiteitsgebonden en brede Joodse
welzijnsorganisatie en/of het beschikken over een
relevant maatschappelijk netwerk;
5. affiniteit met en begrip van de heterogene Joodse
doelgroep van JMW.
In het kader van werving en selectie zullen gesprekken met
kandidaten plaatsvinden in de tweede helft van april 2015.
Verder wordt van de kandidaat verwacht dat hij/zij over
een brede maatschappelijke belangstelling, visie, intuïtie,
gevoel voor politiek en goede communicatieve vaardigheden beschikt.
Aanvullende informatie kunt u telefonisch opvragen bij
mevrouw Jacqueline de Boer, directiesecretariaat van JMW,
tel. 020 577 65 18 of via e-mail: [email protected].
Indien u van uw belangstelling wilt blijk geven wordt
u vriendelijk verzocht uw brief, voorzien van uw CV,
vóór 15 april 2015 a.s. te richten aan de ‘Wervings- en
selectiecommissie RvT’, p/a stichting JMW, De Lairessestraat
145-147, 1075 HJ Amsterdam, of per e-mail aan
[email protected].
JMW, de zorgcoördinator van Joods Nederland
www.joodswelzijn.nl
Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.
40
JMW • Sjoekertjes & oproepen
SJOEKERTJES & OPROEPEN
Levensverhalen
Tijdbank – onze gemeenschap!
Jiddisch
Ik ben op zoek naar korte oorlog
gerelateerde, biografische familieverhalen.
Alle generaties mogen meedoen. Deel
een herinnering, een overlevering, een
ervaring of een belevenis. Maximaal 30
A4-tjes. Alle verhalen komen in mijn
geschilderde kunstwerk (installatie, 5x7
meter) terecht. Anoniem blijven kan. Geen
kosten aan verbonden. “70 jaar Bevrijding
2015” betekent dat de naoorlogse
generatie zelf 70 wordt. Hun verhalen
mogen niet verloren gaan.
Inleveren vóór 31/3/15. Info: 0640208570 / [email protected].
www.monicavanrijn.com >gallery 2
In de tijdbank kunnen deelnemers gratis
diensten ruilen. In deze bank ‘verdien’
je tijd en worden uren op je rekening
gestort. Je kunt diensten aanbieden in
elk domein: Nederlandse les, tuinieren en
zelfs boekhouding. Heb je iemand nodig
voor huishoudelijke hulp? Iemand die
een uurtje met je hondje kan lopen? Een
kozijn verven? Alles kan! En dat, binnen de
veilige, bekende omgeving van de Joods/
Israëlische gemeenschap in Nederland.
Inschrijven kan via www.kaitstijdbank.
nl, kies: Nederlands. Daar vindt u ook de
inschrijfformulier.
Inschrijving is helemaal gratis!
Ik ben een cursus Jiddisch gestart.
Niemand in mijn omgeving spreekt
Jiddisch. Is er iemand die Jiddisch spreekt
en met mij via Skype 1 keer per week bijv.
een uurtje Jiddisch willen spreken? Ik ben
pas begonnen dus zal het in het begin erg
eenvoudig moeten.
Reageren kan via: nicky.huisman@
hotmail.com
+50?
Oud-Leden Deborah
De Joodse vrouwengroep Deborah heft
zich, na jaren, op. 26 april a.s. is er een
afsluitende dag gehouden. Wij willen
graag oud-leden uitnodigen.
Bent je ooit lid geweest van Deborah geef
je e-mailadres dan door aan Nicolienne
Wolf e-mail [email protected]
NIEUW! 50+ CENTRUM
PRIJSVRAAG
BUITENVELDERT
????? ???
? ? ? ??? ????? ?? ????????????????????
?
?? ?? ?? ???????????????? ?? ??? ????? ??????? ??
???
??? ?????? ?
?? ??????
?? ??? ??????????? ?? ????? ??? ?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
??? ??? ?
? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??????????? ??
??????????? ????????? ????
? ??? ?
? ????? ?
? ??? ???
? ? ???
? ??
?
???? ????? ????? ???? ??
?? ???????????????? ?????????????????
???????
?
?????? ??? ???????
?? ?
? ???????????
????????????? ???????????????? ??? ??
?
?? ???????? ?? ????????? ???????????
?? ??????? ??????
?????
????????
?? ?
? ?? ????????? ??
?
????????? ?
? ???
??????????????????
????????
? ????? ?
? ???
?? ??
??????
?? ???????? ???????? ????
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?? ????? ?
? ???
? ? ? ??? ??? ????? ???????????? ?? ?
?
?
?
?
?
???????? ???????
?? ??? ???
? ? ??
???????????????????????????????? ?
?? ?? ?? ?????
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
?
???
? ? ??? ? ?
? ??? ?????????????????????????? ?
?
?
?
?
?
? ??
??? ??? ?
? ???????? ???????????? ??????????? ?????????????????????
??
? ? ? ? ? ? ????? ? ? ?? ? ? ? ? ? ?
+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+
50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+
+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ +
+ + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ +
+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+
50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+
+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ +
+ + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ +
+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+
50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+
+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ +
+ + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ +
+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+
50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+
+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ +
+ + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ +
+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+
50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+
+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ +
+ + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ +
+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+
50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+
... !
+
Bedenk een leuke naam
voor het 50+ centrum
Deze zomer komt JMW’s nieuwe 50+ centrum in Buitenveldert voor iedereen
die behoefte heeft aan een kop koffie, een cursus, groepsactiviteit, praatje,
ontwikkeling, ontplooiing of advies. In het zomernummer van de Benjamin
volgt een uitgebreide beschrijving.
PRIJSVRAAG
Win een geheel verzorgd driegangenmenu
voor twee bij H’Baron
Bedenk een leuke en aansprekende naam voor het nieuwe 50+ centrum.
De winnaar ontvangt een geheel verzorgd driegangenmenu voor twee
(exclusief drank) bij H’Baron in de Kastelenstraat.
Mail vóór 15 mei de naam naar [email protected].
Meerdere inzendingen mogelijk. Of bel naar 020-577 65 88.
De winnaar krijgt voor 1 juni bericht.
Schrijf je online in op de website en ontvang
GRATIS op jou afgestemde informatie en
het kwartaalblad de Benjamin!
www.joodseactiviteiten.nl
41
JMW • Jonet
‘Eigen perceptie op het Joodse leven’
TEKST KEMAL RIJKEN
N
u het uur U nadert waarop de verbouwde site van
Jonet.nl live zal gaan, willen we de bezoekers
alvast wat van onze nieuwe plannen laten zien.
In totaal zullen we tussen de vijftien en de twintig vaste
columnisten krijgen. Graag stellen we drie van hen even
voor. Ze klimmen straks voor u in de pen en hebben er veel
zin in.
“Zo dus u bent voor Israël?,” vroeg hij. “Mevrouw ik ben een
groot vriend van dat land. Ik ben Koptisch. Wij zijn de Joden
van Egypte, altijd op de vlucht. Als Nederland nou eens zou
zien hoe de politiek in elkaar steekt, zouden zij Israël op
handen dragen. Bescherm uw thuis Israël goed.” Italiaander
besloot vanaf heden haar sigaretten, tijdschriften en postartikelen alleen nog in deze winkel te halen. ‘Het leven is vol
verassingen’, zegt ze. ‘Opvattingen en visie worden bepaald
door opvoeding en omstandigheden. Iedereen is anders,
zelfs binnen de Joodse gemeenschap. In mijn column wil ik
zoeken naar mijn Joodse identiteit binnen Nederland en in
het buitenland. Ik wil de lezer meenemen in alle facetten van
wat mijn Jodendom inhoudt’.
Onze eerste columnist is acteur Tomer Pavlicki (28), die
maandelijks voor Jonet gaat schrijven. ‘Met deze column
krijg ik een kans om mijn mening te geven. Ik
vind het leuk omdat ik de vrijheid krijg
om te schrijven wat ik wil en ook om te
kunnen schrijven over het Jodendom
in het breedste woord. Als het lukt,
dan wil ik tegen een aantal heilige
huisjes kunnen aanschoppen’,
zegt hij. Zijn er al niet genoeg
Joodse heilige huisjes kapot
gemaakt? Pavlicki: ‘Nou, ik
doel daarmee eigenlijk op
mijn eigen perceptie op het
Joodse leven. Ik vind het leuk om
gedachten om te draaien. In mijn boek
‘Dankzij de oorlog’ doe ik dat ook, waarin ik zeg
waar de Tweede Wereldoorlog juist goed is geweest.
Het klinkt nogal egocentrisch, maar ik besta dankzij
die oorlog’. Voor de acteur is het trappen tegen heilige
huisjes geen doel op zich. ‘Ik ga niet schrijven om perse
taboes te doorbreken, maar om een authentieke gedachte
te hebben. Het gaat om zaken waar ik over peins die ik naar
voren wil brengen’.
De laatste is Nathan Bouscher (31), een bekend gezicht
in Joods Nederland. ‘Drie van de ruim veertien jaren dat ik
mij vrijwillig heb ingezet voor de Joodse
gemeenschap, van het bestuur van de
NIHS tot de programmaraad van
de Joodse Omroep, heb ik als
“beroepsjood” gewerkt. Dat was
bij het CIDI. Als medeoprichter
van Gezelligjoods breng ik samen
met jongerenrabbijn Menachem
Evers studenten en young
profesionals bij elkaar. Na al die
jaren is het een eer om voor Jonet
te mogen schrijven’. Wat verwacht hij
van de column? ‘Ik heb geleerd dat je in de
kehillah niet per se de eer krijgt die je toekomt.
Mijn betrokkenheid doe ik daarom vooral omdat ik denk
dat hetgeen ik doe van toegevoegde waarde heeft. Ik luister
daarbij veel naar mijn omgeving. Ik krijg graag feedback,
positief en negatief, waarbij ik zelfs meer kan met kritische
geluiden. Ik hoop daarom dat er veel interactie en discussie
volgt op columns.’ Jodendom is voor Bouscher veel meer
dan het geloof. ‘Je bènt het. Ìk ben het. Als nieuwe generatie
kom ik daar openlijk voor uit. Ik neem mij geen blad voor de
mond, al ben ik een roepende in de Sinaï-woestijn. Dat kan
niet iedereen waarderen, maar ik volg daarbij mij eigen hart,
verstand en pad. De Joodse wereld heeft meer leiderschap
nodig, en een echte leider is kritisch naar zowel zijn eigen
gemeenschap als zijn omgeving’.
Naomi Italiaander (30) is journalist en gaat eveneens als
columnist voor Jonet aan de slag. Deze week werd ze geïnterviewd voor Nieuwe Revu. ‘Waarom koopt u twee
Revu’s mevrouw?”, vroeg een man achter de kassa
van een sigarenzaak. Met zijn kleine postuur, kale
hoofd, getinte huidskleur zag hij eruit alsof hij afkomstig is uit het Midden-Oosten. “Ik sta er deze
week in,” antwoordde ik om niet op de inhoud in
te hoeven gaan. Zonder het te vragen sloeg de man
de Revu open en zag hij het artikel over Israël gaat.
foto: Alexander Schipper
42
versie 2.0
LIVE VANAF 13 APRIL 2015
4 MEI HERDENKING
BIJEENKOMST
GUUS LUIJTERS IN HET VERZETSMUSEUM
Kaddisj voor het kind
70 jaar na de Tweede Wereldoorlog herdenken wij alle Joodse slachtoffers.
Tijdens deze herdenking zal het kind centraal staan.
14.00 uur
14.30 uur
14.45 uur
15.45 uur
16.00 uur
17.00-18.30 uur
19.30-20.30 uur
Ontvangst met koffie en thee
Aanvang Koor Al Naharot o.l.v. Doron Peper
Lezing Guus Luijters ‘Kind in de Sjoa’.
Afsluiting met het koor en gezamenlijk Kaddisj
Vrije toegang Verzetsmuseum
Diner (op eigen kosten en gelegenheid)
Herdenking Hollandsche Schouwburg
Na afloop koffie/thee en vrije toegang Verzetsmuseum
Maandag 4 mei 2015
Locatie Verzetsmuseum, Plantage Kerklaan 61 Amsterdam
Tramhalte Artis 9, 14, Metrohalte Waterlooplein
Aanmelden verplicht t/m 23 april 2015
tel 020-577 65 66 e-mail [email protected]
Vrije toegang
Schrijf je online in op de website en ontvang
GRATIS op jou afgestemde informatie en
het kwartaalblad de Benjamin!
www.joodseactiviteiten.nl
JMW • Jingles
Filmsterren en jagers op Jingles
TEKST FRANK051
S
inds een paar weken zit ik nu op Jingles van
Jonet, de site waarop mensen met een Joodse
achtergrond elkaar kunnen ontmoeten. En wat is
het leuk! Mijn eerste impressies.
En wat moet je nu invullen bij je ‘Joodse achtergrond’?
Hoe eerlijk wil je daarin op internet zijn in het huidige
tijdsgewricht? Maar als je jezelf een beetje afschaalt op
de Joodse schaal, ben je wellicht weer oninteressant
voor misschien wel ‘de vrouw van je leven’. Dat soort
dilemma’s dus.
Vaak krijg je geen enkele reactie op een ‘knipoog’ of zelfs
‘interne mail’. Je blijft dan in vertwijfeling achter. Is
de ‘post’ eigenlijk wel aangekomen (er zal toch hopelijk
geen storing zijn opgetreden of heb ik wat verkeerds
gedaan?), is de post wel aangekomen, maar heeft ze hem
nog niet gezien of heeft ze hem wel gezien, maar had
geen behoefte om te reageren? Ik zou het een goed idee
vinden als er een nieuwe antwoordknop zou komen, met
als inhoud: ‘Dank je wel voor je ontvangen bericht, maar
ik heb helaas geen behoefte om te reageren’. Een ‘Nee,
bedankt’ knop dus.
Elke dag kijk ik even op de site van Jingles, zoals je
vaak ook even op de site van de NOS, Parool of de
beursaandelen kijkt. Is er nog nieuws? En wat een boel
leuke vrouwen staan er op, meer dan 250! Sommige
lijken wel filmsterren, zo mooi. Dan zinkt de moed me
overigens wel weer een beetje in de schoenen…
Op de site zie je wie er nog meer op dat moment online
is. Het valt me op dat dit meestal mannen zijn, de jagers
gaan op jacht en doen dit vooral als het donker wordt.
De vrouwen willen graag liever een ‘knipoog’ of berichtje
ontvangen. Soms ben je de enige die online is, dat geeft
wel een beetje een eenzaam gevoel, maar op zondagavond
is het spitsuur.
Maar alles bij elkaar kan ik het toch iedereen van harte
aanraden. Het geeft het gevoel midden in de winter op
een verwarmd terras op het Vrijthof, de Grote Markt of
de Nieuwmarkt te zitten en lekker naar voorbij lopende
mensen te kunnen kijken. Met warme chocolademelk met
slagroom en ‘grootmoeders boterkoek’, waar veel door
mij geselecteerde vrouwen klaarblijkelijk van houden. Dat
hebben we in elk geval alvast gemeen.
Het klopt wat de redactie schrijft: als je er met een foto op
staat, heb je een veel grotere kans dat je wordt bekeken en
een reactie krijgt. Eigenlijk kijk ik bijna alleen maar naar
vrouwen met een foto en dat zijn er gelukkig ook heel
veel. Tegelijkertijd loop ik dan wel het risico dat er achter
die gezichtloze personen, juist een super leuke vrouw zit.
Als je weinig reacties krijgt, denk je al snel dat het aan je
profiel ligt. Tja, je bent rond de 50 en bent op zoek naar
een jongere vrouw die wellicht nog een kinderwens heeft.
Maar misschien schrikt het dan bij andere vrouwen weer
af als je bij kinderwens ‘ja’ in vult, terwijl je daar alleen
maar voor openstaat. Dus heb ik dat maar veranderd in
‘dat weet ik nog niet’.
Joodse vrienden
634
Man 80+ wil graag in contact komen met dames of heren. Voorkeur
telefonisch. Wie wil reageren.
635
Goede vrouw 70+ zoekt vriend om samen van het leven te
genieten. Afstand is voor mij geen bezwaar. Alleen is maar alleen.
Met z’n 2en kan het toch wel leuker zijn.
636
Ik ben een 59 jarige vrouw, wonende in Noord Holland, van moeders
zijde Joods. Ik zou graag mijn soulmate vinden, iemand om mee
oud te worden, heel veel leuke dingen mee te doen en het samen
Frank Hamburger
Ook op zoek naar vriendschap of meer, neem dan eens
een kijkje op www.jonet.nl/jingles en maak een profiel
aan.
goed te hebben. Hij hoeft niet persé Halachisch Joods te zijn maar
wel van mijn eigen leeftijd zijn, tussen 52 en 62 jaar. Trefwoorden
bij mij zijn, kunstzinnig, ontwikkeld, lief, rustig, avontuurlijk en heel
erg graag in de natuur. Shabbat en de feestdagen vier ik liefst in
intieme en huiselijk kring. Naar sjoel ga ik sporadisch, alleen bij
speciale gelegenheden. Ik eet kosher style. Al volg ik niet alle geen verboden, ben ik wel in hart en nieren een religieus mens. Alleen
serieuze brieven met een recente foto zullen worden beantwoord.
637
Vrouw 62 jr, omgeving Amstelveen, ik zou het leuk vinden om met
een gezellig groepje positieve dames en heren zo nu en dan te gaan
wandelen, o.a.bioscoop, theater en leuke steden bezoeken. Ik zoek
geen relatie, maar wil gewoon samen van de “nieuwe” vrije tijd
genieten.
44
Joods Studiecentrum
Leiden
Op zondag
ACTIEF
VOOR EEN
SOCIAAL
GEZOND
ISRAËL
7 juni 2015
organiseert het JSL een geheel
verzorgde wandeltocht door
voormalig JOODS
HAARLEM dat wordt
afgesloten met een bezoek
aan de nieuwe sjoel in Heemstede.
Aanvang 11.00 uur, einde van de
tocht rond 17.30 uur. Kosten Euro 25,-.
De Collectieve Israel Actie streeft ernaar het dagelijks leven in Israël
te verbeteren voor alle kansarme en kwetsbare bevolkingsgroepen,
ongeacht hun achtergrond.
JONGEREN COACHEN NAAR PERSOONLIJK SUCCES
De coaches van het Youth Futures project begeleiden kansarme
jongeren van 6 tot 12 jaar. Ze werken samen met het gezin,
de school en andere professionals om sociale en educatieve
achterstand aan te pakken en het zelfvertrouwen van de jongere
te versterken.
STEUN ONS IBAN: NL91 INGB 0000 7777 77
Joods Studiecentrum te Leiden
020 644 84 29
[email protected]
www.israelactie.nl
Voor verdere informatie en aanmelding:
[email protected] of 06-13379562
Het internationale voetbalfeest vindt plaats op
zondag 21 juni 2015 in Amstelveen op sportcomplex
RKAVIC van 8.30 uur tot 17.00 uur
Voor heel veel voetbal
en nog veel meer
gezelligheid!
Ook meedoen?
Schrijf je team ‘kids, meisjes, dames of volwassen dan
nu in. Let op, het aantal inschrijfplaatsen is beperkt!
Meer info zie www.jomhavoetbal.nl of mail naar
[email protected]
45
JMW BUREAUS
COLOFON
Bureau Amsterdam
Spreekuur maandag t/m vrijdag 09.30-12.00 uur
en woensdagavond op afspraak
Tel. 020 577 65 77
e-mail [email protected]
Bureau Arnhem
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 09.30-11.30 uur
Tel. 026 445 12 89
e-mail [email protected]
Bureau Den Haag
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 14.00 -15.30 uur
Tel. 070 355 56 72
e-mail [email protected]
De Benjamin wordt uitgegeven door JMW
(Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per
jaar in een oplage van 9.000 exemplaren. Het blad wordt
op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende
abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de
Benjamin indien minimaal €25 (meer is welkom) per
jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door
gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin,
of door registratie op de website www.debenjamin.info.
Het volgende nummer (100) verschijnt in juli 2015.
Benjamin redactie
Hoofdredacteur: Michel Kotek
Redactie: Karien Anstadt, Marianne Fuchs,
Esther Scholtens, Jolan Toff, Barbara Tanenbaum,
Wouter van der Schaaf, Jacqueline de Boer,
Lea van Coeverden, Patrick Sternfeld.
Bureau Eindhoven
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 09.30 -11.30 uur
Tel. 040 243 45 45
e-mail [email protected]
Redactieadres JMW
De Lairessestraat 145-147
1075 HJ Amsterdam
tel 020 577 65 18 (redactie)
tel 020 577 6566 (abonnementadministratie)
E-mail: [email protected]
www.debenjamin.info
Bureau Enschede
Uitsluitend bereikbaar via kantoor Amsterdam
Tel. 020-5776577
e-mail [email protected]
Bureau Friesland, Groningen, Drenthe
Uitsluitend telefonisch bereikbaar
via kantoor Amsterdam.
Tel. 020 5776577
e-mail [email protected]
Vormgeving
Luna 3, Utrecht
Druk
Hega Offset, Rijswijk
Bureau Rotterdam
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 14.00-15.30 uur
Tel. 010 466 86 66
e-mail [email protected]
Foto voorpagina
Portret van Don Francisco Lopes Suasso, baron van Avernas
Le Gras, c. 1688. Anoniem, collectie Joods Historisch
Museum, Amsterdam, bruikleen Amsterdam Museum.
Bezoek onze website
www.joodswelzijn.nl
Voor een volledig en actueel overzicht van de
openingstijden, diensten en activiteiten!
Sluitingsdatum voor het aanleveren
van kopij voor het Zomernummer:
11 mei 2015
46
Benjamin
service pakket
Voor €18,50 per jaar
kunt u lid worden van het
Benjamin Service Pakket.
Met dit (gezins) lidmaatschap
kunt u gebruik maken van
allerlei aanbiedingen, zorg en
gemaksdiensten, artikelen
en cursussen. Het volledige
aanbod kunt u lezen op www.
benjaminservicepakket.nl. Naast de
algemene diensten hebben wij ook
een aantal ‘Joodse’ diensten zoals
JMW à la carte en In je nopjes aan de
knopjes.
Informatie bij JMW afd. 50+ T 020
577 65 88 van maandag tot en met
donderdag van 9.00 tot 17.00 uur
E [email protected]
In 2015 hebben wij het lidmaatschap
moeten verhogen naar €18,50 voor
leden met een automatische incasso.
Het bedrag voor leden die van
oudsher per acceptgiro betalen blijft
gelijk, namelijk € 22,50.
Uw donatie helpt!
Bent u nog geen donateur van de Benjamin,
maar wilt u graag financieel bijdragen?
Maak dan uw bedrag over op rekening NL15INGB0000204420. t.n.v.
Stichting JMW Bijdragen & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin.
De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam.
Ga voor een online donatie naar www.debenjamin.info.
Antwoordbon 99
naam
voorletter(s)
voornaam
adres
postcode
woonplaats
telefoon vast
telefoon mobiel
e-mail
geboortedatum
nationaliteit
man
vrouw
Ik heb wel/geen Joodse achtergrond (*doorhalen wat niet van toepassing is)
(indien van toepassing)
naam partner
voorletter(s)
voornaam
geboortedatum
man
vrouw
nationaliteit
wel
geen Joodse achtergrond
Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin.
Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin.
Ik wil graag lid worden van het Benjamin Service Pakket.
Ik wil meer informatie over:
Ik wil deelnemen aan één van de volgende groepen:
Kind in de oorlog
Mozaïek van je leven
Pak je bagage uit en doe er iets mee
50+ en alleen
Na-oorlogse generatie
Joodse cultuur in een dag
Joodse vader
Weerbaar in gesprek
Jongere 2e generatie
Maak het hokje van uw keuze zwart
Uw persoonlijke gegevens worden conform
de wet op de privacy behandeld.
Deze bon zenden naar:
datum
JMW – Benjamin abonnementenadministratie
DE LAIRESSESTRAAT 145-147
1075 HJ AMSTERDAM
handtekening
47
verse matzes
De Afdeling Joodse Activiteiten organiseert voor u
PESACH
2015 / 5775
charoset
rode en witte mierik
radijsjes
Kies voor uw matzelunch / brunch / diner
uit de volgende plaatsen:
Amsterdam
7 april 12.30 uur
Arnhem
9 april 10.30 uur
Almere
8 april 09.30 uur
Bloemendaal
7 april 19.30 uur
Den Bosch
8 april 12.00 uur
Breda
8 april 11.00 uur
Den Haag
7 april 14.30 uur
Hilversum
9 april 09.30 uur
Heerenveen
8 april 10.30 uur
Heiloo
8 april 19.30 uur
Rotterdam
8 april 10.30 uur
Zaandam
8 april 10.30 uur
Meer informatie
[email protected] of 020 577 65 66
(ma t/m do 9.00 - 17.00 uur).
Deze Pesach activiteiten zijn voor iedereen
met een Joodse achtergrond en eventuele
partner.
matzeballen
gremsjelies
kaas
Komt u
ook gezellig
matzes eten in
uw regio?
Schrijf je online in op de website en ontvang
GRATIS op jou afgestemde informatie en
het kwartaalblad de Benjamin!
www.joodseactiviteiten.nl