Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen mailing

Samenleven doe je samen.
De sleutel tot duurzaam sportveld onderhoud.
regionale kennisdag voor gemeentelijke beleidsmedewerkers en uitvoerders.
Datum: Donderdag 28 februari 2013
Plaats: Kantine CVV Achilles Enschede (Horstlindelaan 255, 7522 JG Enschede)
Gemeenten en sportverenigingen hebben gezamenlijke belangen bij het onderhoud aan sportvelden.
Een goede grasmat:
•
waarop, gedurende het speelseizoen, met plezier gevoetbald kan worden.
•
die na afloop van het speelseizoen, door de gemeente tegen redelijke kosten weer gereed
gemaakt kan worden voor het volgende speelseizoen.
•
waar het dagelijks onderhoud gedaan kan worden door de vereniging.
De Gemeente Enschede heeft besloten om samen met de sportverenigingen het onderhoud aan
sportvelden anders aan te pakken. Dit plan van aanpak is nu een aantal jaar in uitvoering en de
ervaringen zijn positief.
Melspring, Dutch Outdoor Concepts en VGR Verschoor-Almkerk hebben elk, vanuit hun eigen rol in
de praktijk, een gezamenlijke visie op duurzaam sportveldonderhoud.
Op de hierna volgende pagina’s worden de presentaties van Dutch Outdoor Concepts en Melspring
weergegeven. Daarnaast zijn een aantal pagina’s van de folder van VGR Verschoor Almkerk
opgenomen.
Tijdens deze kennis dag bleek dat er een brede belangstelling is bij de gemeentes om de soms
tegengestelde belangen van vereniging en openbaar bestuur te verenigen.
In een periode van bezuinigingen wordt soms erg gemakkelijk gedacht dat privatiseren de oplossing
is voor kosten reductie. De gemeentelijke beslissingshorizon rijkt vaak niet verder dan de
zittingsperiode van de gekozen bestuurder. Wat op korte termijn geld oplevert, zal meestal zeer veel
meer kosten geven in de toekomst.
Beleidsmedewerkers en uitvoerders zijn zich daarvan terdege bewust. Tijdens de gesprekken tussen
de presentaties in bleek dat er grote verschillen bestaan bij gemeentes ten aanzien van verdeling van
werkzaamheden tussen vereniging, gemeente en aannemers. Ook de huurkosten voor velden, met of
zonder licht, natuur of kunstgras liet grote verschillen zien.
Wij zien het als een uitdaging om te trachten die verschillen in kaart te brengen en zullen ons
beraden over de opzet van een enquête onder gemeentes. U zult nader van ons horen.
Graag willen wij u bedanken voor uw enthousiaste deelname, waardoor we tot een aangename
interactie gekomen zijn met elkaar op weg naar gezamenlijk duurzaam sportveld onderhoud.
Met vriendelijke groet,
Maurice Evers
Dutch Outdoor Concepts – http://www.dutchoutdoorconcepts.nl/
Jos Theunissen & Ton Terlouw
Melspring International – www.greencare-concept.nl
Remy Nouwens
VGR Verschoor, Almkerk – http://www.vgr-groep.nl
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Dutch Outdoor Concepts
Regionale kennisdag 2013
“Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen”
ir. Maurice Evers
Even voorstellen!
kennisontwikkeling
kwaliteitbeoordeling +
advies
Onafhankelijk!!
kennisoverdracht
+ service
8-3-2013
Nr.2
1
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Inhoud
Duurzaam sportveld onderhoud






Randvoorwaarden
Visie Dutch Outdoor Concepts
Een goede basis
Onderhoud gemeente
Onderhoud door de vereniging
Conclusie
8-3-2013
Nr.3
Randvoorwaarden (1)
Omgevingsfactoren: neerslag en temperatuur !
8-3-2013
Nr.4
2
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Randvoorwaarden (2)
Omgevingsfactoren: bodem geografisch bepaald!
Formatie van Twente:
• Dekzand
• Kalkloos
• Grindloos
• Kleiarm
• Leemarm
• Zeer fijn tot matig fijn zand
 droogtegevoelig + matige
drainage
8-3-2013
Nr.5
Randvoorwaarden (3)
Andere randvoorwaarden:
• Voetballen doen we in de winter! (herstel gras?)
• Toegenomen gebruiksintensiteit (groei van clubs?)
• Multifunctioneel gebruik (meerdere sporten en
scholen/buurt)
• Afgenomen budget
 Gebruikseisen worden opgerekt!
8-3-2013
Nr.6
3
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Visie DOC (1)
Creëer optimale omstandigheden voor natuurgrasvelden:
1. Ontlast in de winter d.m.v. een kunstgrasveld
2. Omzoming open voor optimale luchtstroom, licht en geringe bladval
3. Zorg voor een sportveld(bodem) dat (die) aan NOC/NSF eisen voldoet
en blijft voldoen (renovatie/groot onderhoud)
4. Maaihoogte iets hoger en bij veel groei een keer extra maaien!
8-3-2013
Nr.7
Visie DOC (2)
Creëer optimale omstandigheden voor natuurgrasvelden:
5. Optimaliseer organische stof management in de top (5 cm)
6. Optimaliseer bemesting en beregening (juiste timing en wees kritisch)
7. Optimaliseer speelschade herstel
8. Gebruik de velden op de juiste manier
 Gemeente voert regie, doet maaien en groot onderhoud, faciliteert
 Vereniging “dagelijks” onderhoud (toplaagmanagement) en
coördineert het juiste gebruik
8-3-2013
Nr.8
4
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Visie DOC (3)
Realisatie goede natuurgrasvelden:
1. Bepaal het doel/gebruik
2. Doe een nulmeting/kwaliteitsonderzoek
3. Bepaal welke werkzaamheden nodig zijn
4. Voer benodigde werkzaamheden uit
5. Check het resultaat!
6. Optimaliseer gemeentelijk onderhoud
7. Schakel de vereniging in
8. Reguliere check: 1 keer per 3-4 jaar
8-3-2013
Nr.9
Een goede basis (1)
 Problemen:
- lage grasbezetting/slechte groei
- veel straatgras
- losliggende zode
- wateroverlast bij neerslag
- hardheid bij droogte
 Oorzaken top 5 (bodemfysisch):
1) (ca. 60%) slechte gelijkmatigheidscoëfficiënt D60/D10 (> 6)
2) (ca. 45%) te fijn zand M50 (< 200 µm)
3) (ca. 40%) te veel leem ( > 10%)
4) (ca. 30%) te veel organische stof (> 4%)
5) (ca. 8%) te veel lutum (> 4%)
8-3-2013
Nr.10
5
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Een goede basis (2)
Aanpak Veld 3 Achilles
• ijzerlaag doorbreken
• tot 20 cm woelen
• inbreng Stor-it
(0-12 cm)
• inbreng Vitalbase
(0-12 cm)
• doorzaai gras (SV7)
• (evt. grover zand)
8-3-2013
Nr.11
Een goede basis (3)
Winter 2011/2012
Achilles
Veld 3
Winter 2012/2013
8-3-2013
Nr.12
6
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Een goede basis (5)
8-3-2013
Nr.13
Onderhoud gemeente (1)
Acties gericht op bodemkwaliteit:
• Maaien: 30 – 35 mm, 1-2 keer per week, evt. mulchen
• Slitten tot 10 cm: 1 keer per maand (juli-november)
• Diepbeluchten tot 20 cm: 2 keer per jaar
• Bezanden/dressen: 2-3 keer per jaar met 15-20m3/veld
• Bezanden/dressen met schoteldresser
• Bemesten altijd voorafgaand aan een bewerking
• Bemesten met mix van minerale en organische
meststoffen (C/N < 10)
• Bemesten op basis van grondonderzoek, grasbestand,
veldleeftijd en gebruik
8-3-2013
Nr.14
7
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Onderhoud gemeente (2)
8-3-2013
Nr.15
Onderhoud gemeente (3)
Acties gericht op graskwaliteit:
• Maaien: 30 – 35 mm, 1-2 keer per week, evt. mulchen
• Slitten tot 10 cm: 1 keer per maand (juli-november)
• Bemesten altijd voorafgaand aan een bewerking
• Bemesten met mix van snel en langzaamwerkend
• Bemesten op basis van grondonderzoek, grasbestand,
veldleeftijd en gebruik
• Bemesten: Let op verhouding N:K en timing van P
• Doorzaai: graskeuze + hoeveelheid (liefst 2 x/jaar)
• Bestrijden onkruid, ziekten en plagen
8-3-2013
Nr.16
8
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Onderhoud vereniging (1)
Acties gericht op gebruikskwaliteit:
• Herstel speelschade: z.s.m. na wedstrijden/gebruik
• Uitvlakken doelgebieden en grote schade: grond + Storit + graszaad
• Topbeluchten/vlakken met prikrol: in speelseizoen 1 x
per 1-2 weken
• Wiedeggen: verwijderen straatgras
8-3-2013
Nr.17
Onderhoud vereniging (2)
Acties gericht op gebruikskwaliteit + divers:
• Beregenen (goede instructie)
• Verharding/hekwerk controleren + reparaties
• Ontwatering terrein (putten) controleren
• Gebouwen onderhoud
• Bijhouden zwartstrook/groen (hakselen door gemeente)
 Ondersteuning bieden bij werkplanning/uitvoering
(gemeente of extern)!!
8-3-2013
Nr.18
9
Duurzaam sportveld onderhoud doe je
samen
8-3-2013
Conclusie
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Bepaal de randvoorwaarden en huidige kwaliteit
Maak een actieplan voor verbetering + begroting
Focus bij renovatie/aanleg op de bodem als basis
Check het resultaat van renovatie
Focus bij onderhoud op organische stofmanagement in de toplaag
Maak een werkverdeling tussen gemeente en vereniging
Check iedere 3-4 jaar de kwaliteit en stuur zonodig bij
 Schroom niet om kennis in te huren!!
 Bedankt voor de aandacht / we bellen!!
8-3-2013
Nr.19
10
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Resources
Research
Result
Ton Terlouw,
Product Manager
Renovatie
met
Stor-it
&
Vitalbase
6-3-2012
Oorzaken van verdichting
Verdichting van de bodem wordt veroorzaakt door:
1. samenstelling grond
1. hoeveelheid en soort organische stof
2. poriëngrootte en volume
3. korrelgrootte en vorm
2. grasgroei
1. soort gras
2. soort voeding
3. hoeveelheid voeding
3. onderhoud
1. frequentie van beluchten
2. frequentie van beregenen
3. frequentie bewegingen en gewicht van machines
4. aanpassen bodemprofiel d.m.v. bezanden,
bodemverbeterende middelen (organisch, mineraal)
DOC, Melspring, VGR
1
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Aanleg en Renovatie
Een goed begin is het halve werk
• Kies goede organische stof
• Zorg voor goede poriën verdeling
Deze 2 factoren bepalen
uw succes
op langere termijn
Organische stof verschillen
snel
>
verteerbaar
>
langzaam
Plantaardig
Dierlijk
Groeiend
DOC, Melspring, VGR
2
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Organische stof kringloop
Organische stof - belangrijke keuze
Organische stof uit Marathon en Vitalbase:
•
•
•
•
•
•
Heeft een lage C/N (ca. 7)
Stimuleert bacterieel bodemleven sterk tot zeer sterk
Versnelt afbraak van bodemorganische stof
Ontsluit stikstof uit organische stof
Buffert voedingsstoffen
Houdt water in eigen poriën
Stabiele organische stof uit turf, compost, organische mest:
•
•
•
•
•
•
•
DOC, Melspring, VGR
Heeft een hogere C/N (16 tot 100)
Stimuleert een door schimmels gedomineerd bodemleven
Bouwt bodemorganische stof op
Vervet de bodem
Werkt traag in het voorjaar
Geeft slappe groei in het najaar
Wordt waterafstotend zodra het uitdroogt
3
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Poriën soort
zwelt sterk
zwelt niet
organisch
mineraal
Poriën grootte en water beweging
Water beweegt van nat naar droog
Verzadiging
Veldcapaciteit
Diameter
Zuigkracht
bar
poriën
cm H2O
0,01
0,00987
10,2
1
286
0,10
0,09870
102
2
28,6
Veldcapaciteit bij lightere gronden
0,33
0,33000
339
2,5
8,6
Veldcapaciteit bij zwaardere gronden + zwaartekracht
0,50
0,49000
508
2,7
5,7
Voor de plant beschikbaar water
2,8
Voor de plant beschikbaar water
0,98700
pF
wat betekent dit?
atm
1,00
(µm)
Drainage water
1017
3
5,00
4,93500
5085
3,7
0,57
Voor de plant beschikbaar water
10,00
9,87000
10200
4
0,28
Voor de plant beschikbaar water
15,00
14,80000
15300
4,2
0,19
Verwelkingspunt
50,00
49,35000
51000
4,7
0,057
Aan de lucht gedroogd bij 20OC en een relatieve vochtigheid van 50 %
100,00
98,70000
101700
0,028
Hygroscopisch water bij 20OC en een relatieve vochtigheid van 50 %
10.000,00 9870,00000 10170000
DOC, Melspring, VGR
permanent
verwelkingspunt
5
7
0,00028 Ovengedoogde grond (105oC)
4
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Poriën volume en grootte
Poriën volume zand + middel
Bodemverbeterende middelen
Onderzoek ETL, Schotland
Stor-it bevat
75 % microporiën
25 % capillaire poriën
Stor-it neemt de plaats in van
een aantal zand korrels
Uit onderzoek blijkt dat Stor-it de water
luchthuishouding
sterk verbetert door:
1. De capillaire functie van de grond te verbeteren
1. De vochtopslag te verbeteren
2. De drainage te verbeteren
3. De luchtcapaciteit in de grond te
verbeteren
2. De vertering van graswortels te verbeteren
3. De voedingsbeschikbaarheid te verbeteren
Onderzoek naar bodemverbetering
Onderzoek naar Stor-it en Vitalbase door Dutch Outdoor Concepts,
Herveld, 2012
DOC, Melspring, VGR
5
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Onderzoek naar bodemverbetering
100
90
80
Zodedichtheid
na inzaai
In %
70
60
50
40
Vergelijking
tussen
bodem
verbeterende
middelen.
Zand
Stor-it
Stor-it
+ Vitalbase
30
20
10
0
Onderzoek naar Stor-it en Vitalbase
door Dutch Outdoor Concepts, Herveld, 2012
10
% Vochtgehalte in de wortelzone
9
8
Extreme droogte
7
6
5
4
3
2
1
0
Onderzoek naar bodemverbetering
Vergelijking
tussen
bodemverbeteren
de middelen.
Zand
Stor-it
Stor-it +
Vitalbase
Onderzoek naar Stor-it en Vitalbase door Dutch Outdoor Concepts,
Herveld, 2012
DOC, Melspring, VGR
6
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Resultaten onderzoek bodemverbetering
De combinatie Stor-it + Vitalbase
• Verandert de vochthuishouding in de grond
• Versterkt de drainage
• Trekt vocht in eigen microporiën en slaat het daar op
• Zorgt voor een droger oppervlak en minder ziektedruk
• Verhoogt de oppervlakte stevigheid
• Verbetert de voedingsbeschikbaarheid in de grond
• Buffert voedingsstoffen
• Ontsluit fosfaat
• Bindt overmatig zout
• Stimuleert bacterieel bodemleven
• Gaat vervetting en vilt tegen
• Geeft een half jaar voeding
Conclusie:
• Snelle ingroei tot dichte zode
• Hogere tolerantie tegen droogte
• Betere afwatering bij hevige regen
Regulier onderhoud
Goed begonnen en nu verder!
• Voedt het gras met beleid
• Houdt de toplaag schoon en vlak
• Repareer schade
Deze 3 factoren bepalen
uw succes
op langere termijn
DOC, Melspring, VGR
7
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Marathon voeding: Ammonium opname = celdeling =
uitstoelen
haarwortels
Marathon prei
2005
Prof. Dr. V. Römheld
Institute of plant nutrition, Hohenheim University
Raaigras bemest met Marathon
foto genomen 2 weken na inzaai,
Sterke concentratie op structuurvorming
met uitstoelen door celdeling
Marathon voeding: actieve opname via haarwortels
Marathon 7-13-9 +
Marathon 16-4-8
na 2 toedieningen
DOC, Melspring, VGR
Landbouwmeststof
na 2 toedieningen
8
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Marathon voeding
- OS omlaag in 3 jaar
values
60
50
SRO Amersfoort -
40
Vermindering gehalte organische stof
30
Toename voeding uit organische stof
20
Verhoging voedingsbuffer capaciteit (CEC)
10
16
0
N supply
Nieuwland 2008
14
Nieuwland 2011
Posthoorn 2011
78
10
values
76
values
74
70
4
Nieuwland 2008
Nieuwland 2011
66
64
8
6
72
68
Posthoorn 2008
12
80
2
Posthoorn 2008
Posthoorn 2011
CEC
0
OM
C/N
pH
P2O5
K2O
MgO
S
Goede grasomgeving, sterk gras
Slechte grasomgeving, slechte mat
DOC, Melspring, VGR
9
Duurzaam sportveld onderhoud doe je samen
8-3-2013
Duurzaam & toekomst gericht
Marathon: langwerkende grasvoeding en bodemverbetering
1. Dichte mat
2. Hard gras
3. Minder maaisel
4. Organische stof afbraak
5. Tolerantie tegen droogte
6. Betere water afvoer
7. Geen verbranding
Al met al gewoon goedkoper
Greencare concepts in het kort
•
•
•
•
•
Ecologisch geïnspireerd
Agronomisch bewezen
Originele concepten
Kosteneffectieve producten
Sprekende resultaten in de praktijk
website: www.greencare-concepts.nl
DOC, Melspring, VGR
10