Karolingische architectuur en haar erfenis Situatie in Europa na de val van het wast romeinse rijk Het bouw bedrijf dat achter de tempels zaten is weg de technische know how uit het romeinse rijk ook weg is. Zoals het betonbouw van het pantheon (160-180) een van de boegbeelden van wat de romeinse ingenieurs konden realiseren Wat blijft er wel over van de romeinen in Europa>de Kerk De kerken blijven bouwtradities behouden 4de eeuw na christus(staats godsdienst) christendom 3 basis modellen die voor een continuïteit zorgen na de val van het west romeinse rijk. -basilica (situatie van het christendom > wordt gedoogd (verdragen) door keizer Constantijn in het begin van de 4de eeuw) 313ca Officieel 385nc Vroeger christendom werd enkel privé uitgevoerd dit veranderd nadat dit een staats godsdienst word en dus nieuwe architectuur nodig heeft om deze uit te oefenen. Dus halen ze inspiratie van het West-Romeinse rijk Wat is de basilica: oorspronkelijk is dit geen gebouwtype met een sacrale achtergrond maar eerder een vergaderruimte/rechtszaal zoals we ook zagen in de Acropolis of in de romeinse keizertijd. Een plaats waar de christelijke gemeenschap samenkomt. De christenen geven dus een andere invulling aan dit soort gebouwtype: de basilica word in de christelijke architectuur als volgt opgebouwd: met als voorbeeld de santa sabina • Schip is drie beukig ( middenbeuk, twee zijbeuken ) • Arcade (bogenrij op zuilen) • Apsis uit monding van de middenbeuk • Lichtbeuk boven de middenbeuk • Narthex (voorhal) • Longitudinaal grondplan Nog geen sprake van gewelven enkel boven de apsis Enkele voorbeelden meer naar het Noorden toe (onze regio) Dikwijls zijn deze zwaar verbouwd Vienne (f), St Pierre, 5de/11de eeuw Vienne is een romeinse stad van oorsprong De omhullende muren zijn vooral van de 5de eeuw De hogere bogen zijn gerenoveerd in de 11de eeuw Doornik en Tongeren hebben een romeinse achtergrond en vind je hier sporen van maar vooral opgraving ’s sporen dus kunnen we enkel het grondplan hieruit afleiden. Noord Spanje Een regio die nog aardig veel architectuur heeft staan uit de 5de 6de eeuw. Noord-Spanje is het enige deel in Spanje die christelijk gebleven is. En dus niet door de Islam in de 7de eeuw is veroverd. Zamora San Pedro de la Nave • Goed bewaard voorbeeld • Basilica niet het enige type kerk • Complexere uitbouw • Dwarsbeuk (transept) invloed van Syrië (belangrijke christelijke staat) • Interieur is afgeschraapt ( vroeger polychromie) • Kapitelen en wanden waren vroeger rijkelijk versierd o Waarom is dit niet meer: toen men deze monumenten begonnen de restaureren in de vroege 19de eeuw enz. dacht dat dit wel primitief moest ogen en dus verwijderen ze de laatste sporen van beschilderingen door hun eigen idee-fixen Eerder een verwijzing naar Syrische modellen dan naar de romeinse basilica ( wat er in deze les bespreken word is voornamelijk de drie hoofdtypes die voor een continuïteit zorgden na de val van het West- romeinse rijk en ook hun inspiratie uit deze periode halen maar het volledige plaatje is aardig wat complexer door de missionarissen immigraties een invallen veroveringen) Oviedo, Santa Maria de Naranco (voormalige aula van Ramiro) mid 9de eeuw • Goed bewaard voorbeeld • Is nu een kerk maar was dit vroeger niet • Burger architectuur/ paleisarchitectuur • Plechtige troonzaal van Ramiro • Rechthoekig grondplan met portiek aan beide kanten • Boven verdiep opengewerkt • Lagere overwelfde benedenzaal • Grote/hoge boven hal • Zeldzaamheid voor West Europa De woonarchitectuur voor het jaar 1000 is in grote maten verdwenen ook al omdat een groot deel van noord west Europa vooral houtbouw is. De basilica die men ontleend heeft word dus in de christelijke architectuur longitudinaal ontwikkeld met als middenbeuk de as. Maar als de basilica gebruikt word als samenkomst of vergadering waar worden dan alle andere rituelen van het christendom uitgevoerd. Deze moeten dus ook een eigen architectuur krijgen en het dopen is een van die rituelen die een eigen officiële architectuur krijgt Het baptisterium Het doopritueel was toenmalig een ritueel op volwassen leeftijd uitgevoerd en gebeurd door volledige onderdompeling van het lichaam in het water. Dit staat symbool voor de her/wedergeboorte van die persoon. En dit vraagt dus een andere architectuur. Rome, S Giovanni in Laterano • Bij sint jan in laterano (sint jan 1vd grote basilica) • 8hoekig • Plan met 2 symmetrie assen • Centraal plan • Ambulatorium • Centraal gedeelte met zuilen afgebakend • Interieur is voornamelijk barok Het ambulatorium is miss interessant omdat dit ons zou kunnen helpen om de inspiratie bron te kunnen achterhalen. Zoals de basilica geïnspireerd is op de vergaderzalen op wat is het baptisterium geïnspireerd. Waarom een volledige onderdompeling. Men laat het oude zondige leven achter zich en word herboren uit het water. Dit doet natuurlijk denken aan de verrijzenis van Jezus. Het is als het ware het opnieuw spelen van dood en herrijzenis. Onderzoek naar de inspiratie van het baptisterium Als we water met architectuur verbinden zou het baptisterium kunnen geïnspireerd zijn op de thermen. De enorme bad en sport complexen. Ruimtes met een centraal plan worden inderdaad teruggevonden in de thermen maar dit zijn dan eerder da warme baden en sauna’s. Water speelt daar dus niet zo een speciale rol in ook hebben deze ruimtes geen ambulatorium. Centraal bouw met een ambulatorium vinden we wel terug in andere gebouwen van het romeinse keizerrijk namelijk het Mausoleum. Een mausoleum is een graftempel/kerk. De mausoleum uit de tijd van keizer Constantijn rond de 4de eeuw die hebben een ambulatorium. (Mausoleum) Rome Santa Costanza • Rond grondplan • Centraal bouw • Ambulatorium • Voor een fictieve dochter van Constantijn • Voormalig mausoleum voor een lid van de keizerlijke familie We zouden dus daar eerder de inspiratie vinden van het baptisterium i.p.v. van in een bad complex. Is dit niet te ver gezocht? Neen want het baptisterium hebben beiden te maken met de dood de ene een letterlijke weergave en de tweede meer figuurlijk. Het doop ritueel is dus ook een sterven ritueel (sterven en verreizen). Zijn alle baptisteria met een ambulatorium (neen) en daar ligt de zwakte van de hypothese van het Mausoleum als inspiratie voor het baptisterium. Een hele groep lijkt wel op elkaar maar er zijn verschillende types baptisteria. De grootste groep zijn dan ook geweid aan belangrijke personen. Als we kijken naar heel Europa in die tijd (Syrië tot midden Frankrijk) zijn er zeer grote verschillen. Vaak zijn de baptisteria centraal bouw maar het grondplan kan verschillen van achthoeken – vierkanten -cirkels enz. ook zien we sommige modellen met uitstulpingen. En sommige hebben geen ambulatorium. Voorbeelden van baptisteria uit Noord-Italië Ravenna, Mausoleum van de Ariaanse christenen 5de eeuw • Koepelversiering die naar doping verwijst • Compact • Centrale ruimte 6-8m Enkele die op elkaar gelijken en die lijken van de zelfde voorouder af te stammen. De hele groep strekt zich dus uit van Noord-Italië tot Zuid-Frankrijk. Marseille, Baptisterium St Victor einde 4de eeuw • Spaarnis • Dwerg galerij • 8hoekig grondplan • Ambulatorium • Apsis Albenga (i) baptisterium 5de eeuw • Bovendeel is gerenoveerd • Benedenverdieping dikke muur • Dit zijn geen apsissen maar een spaarnis omdat het een uitsparing is in de dikte vd muur Fréjus (F), Baptisterium, 5de eeuw • 8 zuilen • Noordelijker dan Marseille • Latere toevoegingen • Overwelving is later • Uitgeholde muur • Originele doopbekken gevonden (sporen) • Soort baldakijn aanwezig • Afgeschraapte muren Wat zou de gemeenschappelijke voorouder kunnen zijn? Milaan Het zou volgens de oude literatuur in Milaan staan. Dit is logisch omdat Milaan al vanaf de 4de eeuw een eigen Bisschop heeft. Dat is iemand die later heilig wordt verklaard in dit geval sint Ambrosius. Milaan word stevig gebouwd in de 4de eeuw zoals de st Lorenzo ( voorganger van de kathedraal). Daar houd ook een baptisterium bij. Dit baptisterium was enkel in teksten gekend geschreven door Ambrosius zelf. Maar recentelijk zijn er resten van dit baptisterium gevonden naast de Kathedraal. Teksten van Ambrosius Dit zijn geen nauwkeurige teksten met een gedetailleerde beschrijving van zijn werken. Het is eigenlijk meer een gedichten tekst, dus er word niet in de tekst verwezen naar het uitzicht van dit baptisterium maar eerder naar de betekenis ervan. Uit deze teksten kunnen we halen dat er een getallensymboliek inzit. Dit is in de middeleeuwen van groot belang. Zoals de 12 apostelen de heilige 3vuldigheid … waaronder ook her cijfer 8 het cijfer is het getal van oneindigheid. Ambrosius verweeft dus het cijfer 8 in zijn Baptisterium omdat deze sterk geladen is met de dood en het herboren worden dus daar zit er een sterke connectie. Daarvan de logica achter de reconstructie van een achthoekig gebouw. Er zijn sporen gevonden naast de kathedraal die dit bevestigen. De reconstructie van het gebouw is dus vooral geïnspireerd op hypothese, de teksten van Ambrosius en de eigentijdste architectuur van toen in Milaan. VROEG MIDDELEEUWSE ARCHITECTUUR . Conclusie van het onderzoek naar baptisterium van de H. Ambrosius 4de eeuw. Het is zeer moeilijk om met zekerheid dingen te zeggen over onze vroeg middeleeuwse architectuur omdat het voor een groot deel weg is. Anderzijds gebruikt men teksten om deze gebouwen te reconstrueren en daarmee moeten we zeer voorzichtig zijn. Conectie basilica en baptisterium De basilica en het baptisterium komen samen voor omdat ze samen een rol spelen, in deze vroeg christelijke rituelen. Basilica komen ook niet altijd geïsoleerd voor. Je hebt er dikwijls meerdere bijeen vooral in steden met een hoger christelijke ‘status’ dus bv een stad met een bisschop. (lees de tekst die aanvullend bij de ppt hoort) We hebben deze betekenis dus nodig om de latere middeleeuwen te begrijpen en om latere stijl fenomenen te analyseren. Deze twee basistypen komen dus samen voor omdat ze een belangrijke rol spelen in de rituelen van het vroege christendom doorheen het jaar. naam • Kerkengroep o Winterkerk o Zomerkerk o baptisterium • Verschillende tijdperiodes • Gebouwd rond een binnenhof Wat we hier zien is het resultaat van verschillende opgravingen. Er zijn ook vaak tekens die overblijven die duiden op een basilica groep. (een kerken groep) wat hebbe, we namelijk nodig in zo een groep, een baptisterium om te dopen. Er word niet constand gedoopt enkel met Pasen omdat Pasen de verrijzenis herdenkt. Deze ²is dus gekoppeld aan het doop ritueel. In de winter word de grote basilica benut waarom hebben ze hiervoor een grote basilica nodig waarom omdat ze tijdens deze periode niet enkel de gedoopte binnen laat maar ook de niet gedoopte. Dus hebben ze een grotere ruimte nodig. Dit noemt men de wintermerk. Deze kerk heeft meestal een wijding aan Maria. In de zomer wanneer men de ongedoopten buiten kan laten gebruikt men een kleinere kerk de zomer kerk en deze is meestal gewijd aan 1 v.d. apostelen of aan de eerste martelaar de heilige Stefaan. Het baptisterium heeft dus een wijding aan Johannes de doper. Wijdingen vertellen dus iets over het verleden van zo een kerk. Metz (f) kathedraal st etienne 7de • Wijding aan de heilige Etienne ( Stefaan) • Deze kerk is dus ontstaan uit een zomerkerk • 18 de -eeuwse plan toont verschillende kleine kappellen die zijn de overblijfselen van zo een kerkengroep/ basilica groep. Wat dan uitgroeit tot de huidige gotische kathedraal (de zetel van een bisschop) is de Ecclesia minor de zomerkerk gewijd aan Stefaan. Een kathedraal kan enkel de naam kathedraal krijgen als men in die stad een bisschop heeft. Dus niet in iedere stad kan er een kathedraal aanwezig zijn. Het fenomeen Bestaat het fenomeen van meerdere basilica te samen enkel in de steden? Neen iet alleen daar er is een belangrijk fenomeen die we al vroeg zien ontstaan namelijk in Egypte. Dat is namelijk het idee van de afgezonderde christelijke gemeenschap die als kluizenaar leeft in de woestijn. Dit is dus een fenomeen die uit Egypte komt via de missionarissen. Dit fenomeen noemt men ok wel het klooster leven. De vroegste regels van het kloosterleven komen uit het nabije oosten. In de 6de eeuw in Italië is er een benedictus, een belangrijke nieuwe kloosteregel opgesteld en die geld voor de meeste nieuwe klooster ordes. Dat is de regel van benedictus. Dat fenomeen van de klooster gemeenschappen is hier dus aangekomen door de missionarissen in de 6de en de 7de eeuw. We hebben dus ook gemeenschappen afgezonderd van de stad en dit noemen we de abdijen dus buiten de stad vinden we klooster groepen. Een voorbeeld van zo een klooster gemeenschap is Centula (abbéville,f) st riquier 8ste eeuw Zeer belangrijke Karolingische abdij die ook een kerkengroep had. • Basilica met torens • Basilica geweid aan de heilige benedictus • Geweid aan riquier kerk • Geweid aan Maria kerk Al deze kerken zijn verbonden door de overdekte portieken. Men heeft deze bij opgravingen gevonden en de langszijde is wel 800 m lang dus al deze kerken lagen niet vlak bij elkaar. Dat heeft te maken met de liturgie van toen. Men trekt rond tijdens de mis van het ene altaar naar het andere maar ook naar een ander gebouw dit noemt men een processie dit is dus een mis die uren duurt. Dit is dus verschillend met de huidige liturgie. Die portieken zijn overdekt tegen bescherming van het weer tijdens de processie. Is hier dan een baptisterium aanwezig Als monniken leven volgens de regel van benedictus horen ze geen kinderen te hebben maar deze geestelijken hebben wel nog kinderen tot in de jaren 1000. Wat overleeft hier nog van na het jaar 1000? De achtergrond en de basis principes zijn van heel groot belang om ook de latere middeleeuwen te begrijpen bassilica evolueren wel zoals je hier kunt zien heeft deze er al torens bij gekregen maar de achtergrond en de betekenissen helpen om de latere architectuur te verstaan. Dus de basilica worden complexer maar toch blijf je sporen zien van her oorspronkelijke basis idee. Pisa Een mooi voorbeeld van de oorspronkelijke opdeling van aparte baptisteria naast de voornaamste bassilica. Zij notitie alles op dit eiland wellicht het bekendste is de toren van Pisa staat scheef omdat het op een moeras gebouwd is. Hier is er een monumentaal baptisterium uit de 11de eeuw met een bovenbouw uit de 14de eeuw met daarbij een basilica van de 11de eeuw. In Italië blijft het een traditie om toch een apart baptisterium te behouden. In de rest van west Europa is het baptisterium al een aanhangsel of een inbouwsel van de basilica geworden. Het martyrium Het derde basis model van de vroeg christelijke architectuur. Dit model heeft een moeilijke typologie omdat ze voorkomen in allerlei verschillende vormen dus het is niet zoals de basilica en het baptisterium gebaseerd op een duidelijke basis enkel het centraal plan blijft een duidelijk kenmerk. Wat is een martyrium Het is een plaats waar een martelaar word herdacht en waar de stoffelijke resten van deze martelaar aanwezig is. Deze tempeltjes groeien dus uit tot graftempels. Er zal een versmelting met de basilica gebeuren. Rome, st pieter 4de eeuw Gebouwd door Constantijn, het vroegchristelijke model. De oriëntatie is naar het westen gericht. Dit is ongewoon want normaal is het naar het oosten georiënteerd. Een vijf beukig schip door de vier zijbeuken. De dwarsbeuk is de martyrium zone De sint pieter licht op een grafplek.
