Nieuwsbrief 28

Nieuwsbrief
van de
Vakcommunity Filosofie
1 november MMX
Inhoud




Redactioneel
De NVFA reconstrueert de vroege fysieke ontwikkeling van de mens
De hersenhausse en filosofie
Stem op Kennisnet
Redactioneel
Geachte leden van de vakcommunity filosofie,
Eergisteren overleed Harry Mulisch. Velen waarderen hem als een groot schrijver, anderen ergeren
zich aan de arrogantie die zij in diens attitude en oeuvre proefden. In ieder geval voor zijn
nabestaanden zal zijn overlijden een bron van droefenis zijn. Wellicht kan het tot enige troost dienen,
om nader te beschouwen wat Mulisch heeft betekend voor de filosofie.
In 1980 publiceerde Harry Mulisch een dik filosofisch boekwerk De compositie van de wereld, waarin
tegenspraak een centrale plaats innam. Het werd niet zo’n nationale bestseller en evenmin werd het
internationaal gewaardeerd, zoals wel gebeurde met De aanslag en De ontdekking van de hemel. Het
gaf wel blijk van enige eruditie en een warme belangstelling voor de filosofie.
In 1982 heb ik met Harry Mulisch te maken gehad, zonder dat dit op het programma stond. In
Groningen vond een landelijke filosofiedag plaats. Bij aanvang was er een tafeltje waarop allemaal
gratis brochures lagen en als rechtgeaarde Nederlander wilde ik niets zomaar aan mij voorbij laten
gaan. Na een pauze zag ik daar nieuwe papieren liggen en die ging ik snel bekijken. Inmiddels zat er
echter een man achter die tafel en die zat de laatste puntjes op de i te zetten voor zijn rede.
Onbedoeld gooide ik zijn pagina’s door elkaar. Zodra ik dat door kreeg, sprak ik; “Sorry!” en Mulisch
reageerde met “Hm!” Ik weet niet hoe het komt, maar zijn redevoering vond ik daarna niet sterk en
misschien was ik wel medeschuldig daaraan.
Ondanks al mijn wandaden bouwde hij geen aversie op tegen het vak filosofie. Zou Mulisch hebben
doorzien dat ook ik niet maatgevend was voor de stand der filosofie? In 1996 sprak Mulisch zich uit
vóór het schoolvak filosofie. Wie weet, heeft Mulisch een waardevolle bijdrage geleverd aan de positie
die het schoolvak filosofie inmiddels heeft verworven.
Walfred Haans
communitymanager
1
De NVFA reconstrueert de vroege fysieke
ontwikkeling van de mens
Antropologie is niet alleen een filosofische discipline; we kennen ook culturele
antropologie als de sociologie van de niet-westerse volkeren. Bovendien bestaat er
ook fysische antropologie. Voor dit laatste vak bestaat er ook een vereniging en ik
interviewde de voorzitter, prof. dr. George Maat.
Wat is de NVFA voor een vereniging?
Het is de Nederlandse Vereniging voor
Fysische Antropologie. Onder fysische
antropologie verstaan we de fysieke en
anatomische ontwikkeling van de mens in tijd
en plaats. Onze vereniging telt zo’n 45 leden,
wat veel is voor zo’n klein vakgebied.
aangenomen. Dat zij overledenen begroeven,
kun je vaststellen aan de hand van
plantenresten die zich daarbij bevinden. Ook
kunst zoals we die kennen van grottekeningen,
kun je zien als een uiting van de geest.
Daarnaast letten we op de manier waarop
mensen elkaar verzorgden bij ziekte. Zulke
verpleeghandelingen wijzen op uitingen van de
geest. We weten dat bij fracturen in het skelet
bepaalde dwangstanden optreden en dat men
deze alleen kan voorkómen door de breuk te
spalken. Voor dat spalken heb je een ander
nodig. Als bij een skelet ondanks een fractuur
zo’n dwangstand ontbreekt, dan weten we dat
er moet zijn ingegrepen. Ook kennen we uit de
prehistorie trepanaties (schedelboringen) die
vermoedelijk werden verricht om druk op de
hersenen te verminderen bij een ruimteinnemende bloeding onder het schedeldak
(bijvoorbeeld na een ferme klap op het hoofd).
Wat voor activiteiten organiseert de NVFA
zoal?
Eénmaal per jaar organiseren we de statutair
verplichte jaarvergadering, maar daarnaast
organiseren we ook jaarlijks een symposium
en ook éénmaal per jaar een dagje uit. Dat
laatste krijgt dan vorm als een museumbezoek
naar een Naturalis-achtige tentoonstelling of
een excursie naar een plek waar
archeologische opgravingen plaatsvinden.
Onderhoudt Uw vereniging ook contact met
wijsgerig antropologen?
Nee, maar daar is eigenlijk totaal geen
principiële reden voor. Onze vereniging staat
open voor iedereen die belangstelling heeft
voor ons vakgebied. Beroepsmatige
betrokkenheid is geen vereiste.
Op havo komt bij het centraal examen filosofie
van de emoties aan bod. Heeft de fysische
antropologie ook daarover iets te melden?
Nee, wij zijn afhankelijk van fysieke
overblijfselen van dat soort uitingen kunnen wij
niets aantreffen.
Ziet U relevantie van wijsgerige en fysische
antropologie voor elkaar?
Jawel, zodra men zich filosofisch gaat
bezighouden met de evolutie. Als een wijsgerig
antropoloog eens een praatje zou willen
houden voor onze vereniging dan is hij
welkom.
Op vwo wordt het onderwerp voor het centraal
examen de vrije wil. Biedt de fysische
antropologie daar inzicht in?
Daar is nooit iets over gezegd, maar het lijkt
mij dat als men grottekeningen maakt, of
overledenen begraaft, dat men dit doet uit vrije
wil.
Binnen de wijsgerige antropologie vormt de
verhouding tussen lichaam en geest een
belangrijk probleem. Valt daarover ook iets te
zeggen vanuit de invalshoek van de fysische
antropologie?
Vermoedelijk wel. Dan gaat het om
vraagstukken wanneer mensen zijn begonnen
met fysieke uitingen van de geest. Denk dan
aan het begraven van overledenen. Dat
gebeurde al bij de Neanderthalers, van wie
aanvankelijk werd gezegd dat het onze
voorouders waren, dit later werd ontkend,
maar het tegenwoordig toch weer wel wordt
Nu beweren sociobiologen dat altruïstisch
gedrag evolutionair valt te verklaren omdat het
betere overlevingskansen biedt en daarom
erfelijk bepaald is.
Het ligt eraan hoe je altruïsme definieert. We
beschikken over fysieke harde bewijzen dat
kannibalisme voorkwam bij de prehistorische
mensen. Dat zou een voorbeeld kunnen zijn
van altruïsme dat iemand zichzelf offert voor
het voortbestaan van de soort.
Interviewer: Walfred Haans
2
De hersenhausse en de filosofie
Onze hersenen zijn hot, onze intelligentie is in en ons brein is breaking news.
Tegenwoordig zijn boeken over de werking van ons brein bestsellers.
Al enkele jaren geleden stipte de PortugeesAmerikaanse neuroloog Antonio Damasio het
ongelijk van Descartes en het gelijk van
Spinoza aan en recentelijk publiceerde hij Het
zelf wordt zich bewust, over het grote belang
van ons bewustzijn. Ook de Nederlanders Bert
Keizer en Dick Swaab hebben met
respectievelijk Onverklaarbaar bewoond. Het
wonderlijke domein van de hersenen en Wij
zijn ons brein dezer dagen bestsellers op hun
naam staan. Het zijn leuke boeken voor op de
salontafel, maar ze zijn vooral van belang
omdat ze het nodige te melden hebben dat ook
relevant is voor ons vak.
Ook het falen van ons verstand in de zin van
geheugenverlies komt aan bod in het oeuvre
van Douw Draaisma met zijn Vergeetboek.
Hersenonderzoek is iets waaraan filosofen
niet zomaar voorbij kunnen gaan, zeker niet
als het gaat om de wijsgerige antropologie
Volgend jaar wordt het onderwerp voor het
centraal examen op vwo vrije wil. Ook
daarover valt vanuit de invalshoek van het
hersenonderzoek genoeg te melden. Lees
vooral De vrije wil bestaat niet. Over wie er
echt de baas is in het brein.
Walfred Haans
Stem op Kennisnet
http://Kennisnet.nl is genomineerd voor Website van het Jaar 2010! Vindt u
Kennisnet ook de beste Educatiewebsite? Laat dan snel uw stem horen en win een
iPad.
3