Migratie verandert seksualiteit Somalische vrouwen

27-11-2012
10:12
Pagina 9
foto: joyce van belkom/hh
Phaxx 4/2012
Migratie verander t seksualiteit Somalische vrouwen
van plicht naar
persoonlijke beleving
m a r t h i n e b o s – Over de impact van migratie op sociaaleconomische, psychologische of culturele aspecten van een
mensenleven is al veel geschreven. Minder is bekend over de gevolgen op seksualiteit. Medisch antropologe Marthine Bos
heeft dit onderzocht en sprak met Somalische vrouwen in Nederland over seksualiteit voor en na hun migratie.
n Somalië wordt seksualiteit vaak gelijk gesteld
aan voortplanting en moederschap binnen het huwelijk. Seksueel genot is iets voor de man. Seksueel contact is met name niet geoorloofd voor ongehuwde meisjes. Alle vrouwen betrokken bij het
onderzoek zijn het erover eens dat meisjes maagd dienen te blijven tot het huwelijk. Pas daarna mogen zij
het bed delen met hun echtgenoot en zich vrouw noemen. Op de vraag wat ‘vrouw zijn’ precies inhoudt,
werd verschillend geantwoord. De meerderheid van de
respondenten meent dat je vrouw bent als je getrouwd
bent en kinderen hebt. ‘Vrouw zijn’ betekent ook gehoorzaam zijn aan je man en de familie, oftewel zorgen
voor je man en kinderen en een passieve rol aannemen
in bed. Is seksuele gemeenschap vóór het huwelijk on-
i
geoorloofd, daarna wordt het een plicht. Een vrouw
dient haar man te behagen en altijd tot zijn beschikking
te staan.
In Somalië betekent
‘vrouw zijn’ zorgen voor
je man en je kinderen.
‘Als vrouw in Somalië mag je geen nee zeggen. De man
wordt boos en de familie gaat zich ermee bemoeien. Sommige meisjes lopen weg en dan moet hun familie ze gaan zoeken en terugbrengen naar hun man.’
Voor veel vrouwen blijkt de manier waarop hun huwelijk was gesloten van grote invloed op de beleving van
hun seksualiteit. Een deel trouwde op jonge leeftijd
met een veel oudere man. De eerste huwelijksnacht
verliep meestal traumatisch. Omdat de vrouwen allemaal zijn besneden, moest eerst de vagina worden her-
nummer 4.12 p h a x x
|9 |
Phaxx 4/2012
27-11-2012
10:12
Pagina 10
van plicht naar persoonlijke beleving
Migratie betekende voor
veel vrouwen toegang tot
foto: joost van den broek/hh
nieuwe informatie.
opend. Een pijnlijk en langdurig proces. In veel gevallen duurde het maanden voordat seks mogelijk was.
Beschamend hoe hulpverleners reageerden bij
het zien van een besneden vagina
schokkend
Hun verhuizing naar Nederland heeft voor alle respondenten veel invloed gehad op hun seksualiteit. Soms al
vanaf de eerste dag. Direct na aankomst in een opvangcentrum worden asielzoekers uitgenodigd voor voorlichting en scholing over diverse onderwerpen. Ook
over seksualiteit. Dit is een groot verschil met Somalië,
waar spreken hierover taboe is. Meer dan de helft van
de respondenten heeft deze Nederlandse openheid ervaren als zeer schokkend. Schokkend vond men ook
dat er in de gezondheidszorg, al in een eerste gesprek,
vragen werden gesteld over de besnijdenis. Negen
respondenten vonden het beschamend hoe hulpverleners reageerden bij het zien van hun besneden vagina,
bijvoorbeeld bij bevallingen. Zij meenden minachting
te bespeuren en voelden zich hier heel ongemakkelijk
bij. Sowieso heerst er enige onvrede over de gezondheidszorg in Nederland. De directheid van de informatieverschaffing interpreteert men als respectloos.
bevrijdend
Migratie betekende voor veel vrouwen toegang tot informatie. Over seksualiteit en seksuele beleving kwamen ze met name meer te weten via de Koran. Het
werd als bevrijdend ervaren dat er in de Koran bijna tot
in detail staat beschreven hoe een man zijn vrouw mag
lief hebben. Vooral de gelijkwaardigheid die daarin
doorklinkt sprak de vrouwen aan. Meer dan de helft van
de vrouwen leerde in Nederlandse Koranscholen praten over de verhouding tussen man en vrouw. Negen
van de twintig vrouwen spraken uit eigen initiatief met
een imam over seksualiteit. Een respondent verklaarde
aan een imam te hebben gevraagd om aan de mannen
te vertellen dat anticonceptie vanuit een religieus oog-
|1 0 | phaxx
nummer 4.12
punt geaccepteerd is. Meer informatie, kennis en de
mogelijkheid om in gesprek te gaan met anderen heeft
seksualiteit voor deze vrouwen een andere betekenis
gegeven.
‘Ja, ik praat nu wel makkelijk over seks. Somalische vrouwen
zijn in Nederland een beetje veranderd. Toen ik net hier was,
vond ik het gek. Ik schaamde me en dacht: dat is niet goed.
Als er nu nieuwe Somalische vrouwen komen, begrijp ik hoe
zij denken. Zo was ik vroeger ook. Als je het over seks hebt,
zeggen ze: schaam je! En ik zeg dan: ja, ik was vroeger ook
zo, maar nu heb ik veel gezien en gehoord. Er mag wél over
gesproken worden. Het is goed om er samen over te praten.’
‘Ik durf nu in het openbaar te praten over seksualiteit, want
God heeft het mij gegeven. Het is niet verkeerd. Seksualiteit
is een geschenk, daar word je trots van en blij.’
Naast het gevoel van bevrijding door kennismaking
met nieuwe inzichten, is er ook zorg gerezen. Door alle
veranderingen, de kennismaking met de Nederlandse
samenleving en het niet meer mogen (laten) besnijden,
heerst er twijfel en onzekerheid bij de vrouwen over de
opvoeding van hun dochters.
besnijdenis
Voor de meeste geïnterviewde vrouwen gold besnijdenis voorheen als een religieuze plicht. Slechts enkelen
wisten dat het te maken had met cultuur. Velen vertel-
‘Ik durf nu in het openbaar te praten over
seksualiteit, want God heeft het mij gegeven’
Phaxx 4/2012
27-11-2012
10:12
Pagina 11
den uit te hebben gekeken naar de dag van hun besnijdenis. Ze verlangden ernaar bij de ‘grotere besneden
meisjes’ te horen. En ze keken uit naar het feest plus de
cadeautjes die erbij hoorden. Een vrouw vertelde dat ze
gesmeekt heeft om besneden te mogen worden. Alle
respondenten hebben herinneringen aan meisjes die
niet of maar een klein beetje besneden waren: hoe deze
meisjes werden uitgelachen en belachelijk gemaakt.
‘Alle meisjes luisteren hoe anderen plassen. Als je bent besneden ga je ‘gewoon’ plassen, als je niet bent besneden
moet je in een kuiltje plassen en dan nog horen we de straal.’
Dat meisjesbesnijdenis in plaats van een religieuze
plicht een culturele traditie is, vernamen de vrouwen
pas in Nederland. Zij zijn zich ervan bewust dat hun
seksuele beleving sterk beïnvloed is doordat ze besneden zijn. Nadat ze kennis hadden gekregen over de gevolgen van de besnijdenis voor hun gezondheid, konden ze hun gezondheidsklachten beter duiden. Ze
maken nu onderscheid tussen klachten die alle vrouwen kunnen krijgen, zoals menstruatiepijn, weeën tijdens de bevalling of overgangsklachten, en klachten als
gevolg van meisjesbesnijdenis. Voorbeelden daarvan
zijn pijn tijdens het plassen, chronische urineweginfecties en pijn bij seksueel contact.
zinloze pijn
Het spreken over meisjesbesnijdenis herinnert hen telkens weer aan hun eigen besnijdenis. Voor veel vrouwen is het moment van besneden worden in de ziel gegrift. Tijdens de gesprekken was de emotie groot. De
pijn is moeilijk in woorden om te zetten. Ook de ervaren machteloosheid tijdens het ritueel blijft veel vrouwen parten spelen. Tien respondenten spreken over
een traumatisch gebeurtenis. De later opgedane wetenschap dat de pijn van de besnijdenis niet nodig is geweest, dat het gaat om zinloze pijn, heeft opnieuw leed
gebracht. Ook uit de literatuur blijkt dat het gevoel van
Seksuele gemeenschap vóór het huwelijk is in
Somalië niet geoorloofd, erna wordt het een plicht
het onderzoek
Voor dit exploratieve onderzoek zijn diepteinterviews gehouden met twintig in Somalië geboren vrouwen. Drie vrouwen komen uit NoordSomalië, zeventien komen uit het zuiden.
Ongeveer de helft van de vrouwen is langer dan
tien jaar in Nederland. Voor de dataverzameling
is ook gebruik gemaakt van informatie uit focusgroepdiscussies, levensverhalen en gesprekken
met deskundigen. Het onderzoek nam drie
maanden in beslag. De uitkomsten zijn verwerkt
in de master thesis Vrouw Zijn – Seksualiteit en
seksuele beleving van Somalische vrouwen
voor en na migratie. De thesis is te verkrijgen via
dare, de digitale bibliotheek van de UvA,
http://dare.uva.nl.
verlies groter en pijnlijker wordt als er sprake is van integratie in een andere samenleving (Elise & Johansen
2002). Deze bevinding wordt bevestigd door veel respondenten. Een verlies dat als reinigend werd beschouwd in Somalië, wordt in Nederland opnieuw
geïnterpreteerd. Het heeft een andere betekenis gekregen, namelijk die van seksuele disfunctie of verminking. Een respondent vergeleek de verwijdering van
haar clitoris met het verlies van haar seksualiteit. Voor
een groot aantal vrouwen veroorzaakt deze bewustwording een periode van rouw en pijn.
‘Ik wist niet dat een clitoris hielp om seksueel contact makkelijker te maken. Ik heb nooit gehoord over vochtig worden
van je vagina. Seksueel contact is voor mij pijn. Soms ben ik
boos op mijn man omdat hij maar niet opschiet met zijn gedoe. Vroeger was het makkelijker. Toen wist ik niets en
dacht dat het bij iedereen hetzelfde ging. Dat het zo hoorde.’
seksueel genot
Vanuit een westerse visie heeft seksueel genot alles te
maken met het krijgen van een orgasme. Voor de respondenten die de meest ingrijpende vorm van besnijdenis hebben ondergaan, kan iedere aanraking van
hun genitaliën pijnlijk zijn en voor een deel van hen is
een orgasme onmogelijk. Hun seksuele beleving wordt
gekleurd door pijn en de herinnering aan de besnijdenis. Sommigen van hen denken na over professionele
hulp. Drie vrouwen blijken een operatie te hebben ondergaan om hun vagina te openen. Zij genieten nu
meer van seks. Anderen daarentegen, die na een bevalling niet meer zijn dichtgenaaid, voelen zich minder
vrouwelijk en vinden hun vagina’s lelijk.
Ook onder de respondenten die een minder ingrijpende vorm van besnijdenis hebben meegemaakt zijn
er die pijn hebben tijdens het vrijen. Zij verklaarden
geen seksuele gevoelens te ervaren. Dat aan seksualiteit
individueel genot verbonden kan zijn, zoals de mogelijkheid van een orgasme, vormde voor alle vrouwen
nieuwe informatie. Zij omschreven seksueel genot niet
als het hebben van een orgasme, maar als: blij zijn met
elkaar. Enkele vrouwen spraken wel over een gevoel,
maar wisten niet of dit een orgasme betrof.
‘Het werkte bij mij als volgt. Hij vroeg me altijd: houd je hiervan, en als ik er niet van hield stopte hij. En na een paar dagen kon ik dan denken: hm, wat was dat, en dan probeerden
we het nog eens en dan vond ik het vaak wel fijn. Toen wist
ik opeens wat liefde was en waar liefde over ging.’
ontwikkeling
Voor het merendeel van de respondenten heeft de verhuizing naar Nederland bijgedragen aan de ontwikkeling van een meer persoonlijke en actieve seksuele beleving. In Somalië was seks een huwelijksplicht.
Passieve dienstbaarheid aan de man. Onder invloed
van nieuwe kennis en informatie in Nederland beleeft
de meerderheid van de vrouwen seksueel contact nu als
meer dan louter een plicht. Plezier is niet langer taboe
en er mag openlijk over worden gepraat.
Marthine Bos is jeugdverpleegkundige bij de pga/ggd en
gezondheidsbevorderaar, trainer en medisch antropoloog.
nummer 4.12 p h a x x
|1 1 |