Brexit drukt economische groei in Nederland met ruim half

Analyse
Gevolgen Brexit voor Nederlandse economie
Brexit drukt economische groei in
Nederland met ruim half procent
 Door de Brexit verlaagt ING Economisch




Bureau de groeiramingen voor de Nederlandse economie voor 2016 naar 1,8%
(was 2,1%) en voor 2017 naar 1,3% (was
1,9%).
Vooral de exporterende bedrijfssectoren
zullen lijden onder de Brexit.
De groothandel exporteert in vergelijking
met de industrie relatief veel naar het VK.
De industrie kan door een lagere euro/
dollar koers het afzetverlies in het VK
gedeeltelijk goedmaken in de VS. Dit geldt
in mindere mate voor de groothandel.
Consumenten zijn door de Brexit negatiever over de Nederlandse economie,
waardoor ook de horeca en detailhandel
minder hard zullen groeien.
Brexit raakt Nederland via handel
Door de Brexit is een onzekere periode aangebroken waarbij
de economische groei in het Verenigd koninkrijk stokt. Als
Britse consumenten en ondernemers op de rem gaan staan,
raakt dat de Nederlandse economie. Het VK is na Duitsland
namelijk de belangrijkste afzetmarkt voor Nederlandse producten. Bijna 4% van het Nederlands bruto binnenlands
product (bbp) en 300.000 banen zijn te danken aan het VK.
Maar niet alleen een lagere Britse vraag treft exporteurs, het
pond staat ook onder druk ten opzichte van de euro. Hierdoor worden Nederlandse producten flink duurder voor de
Britten.
Brexit zet vertrouwen onder druk
Internationale ontwikkelingen zoals oorlogen en politieke
crises schaden het vertrouwen van consumenten. In de
tweede helft van 2014 leidden geopolitieke spanningen
rond de Oekraïne-crisis en het neerstorten van passagiersvliegtuig MH17 bijvoorbeeld tot een flinke daling van het
consumentenvertrouwen in Nederland. De uitslag van het
Britse referendum lijkt eenzelfde effect te hebben op het
vertrouwen. Een ruime meerderheid van de consumenten
(56%) geeft aan na het Britse ‘Ja’ negatiever te zijn geworden over de Nederlandse economie. Het beeld verschilt niet
veel tussen leeftijdsgroepen. Vrouwen zijn nog wel iets somberder over de impact van het referendum dan mannen.
Consumentenvertrouwen krijgt tik door Brexit
De uitslag van het referendum maakt mij...
Negatiever over NL
economie
Even positief/negatief
over NL economie
positiever over NL
economie
0%
40%
60%
Ramingen Nederlandse economie (in %)
2015
2016
2017
Bruto Binnenlands Product (BBP)
2,0
1,8
1,3
Consumptie huishoudens
1,8
1,4
1,5
Investeringen
9,9
5,3
2,6
Export
5,0
4,0
3,5
Import
5,8
4,6
4,2
Inflatie
0,6
0,2
1,0
Werkloosheid (%)
6,9
6,3
6,0
Woningtransacties (in dzd)
178
195
200
Bron: ING Economisch Bureau
ING Economisch Bureau / juni 2016
20%
Bron: ING Vraag van vandaag
Nederland relatief hard geraakt
Druk op koopkracht
Lager vertrouwen leidt niet meteen tot het terugschroeven van uitgaven. Dat verandert als consumenten ook de
gevolgen in hun portemonnee gaan voelen. Bij een zeer
scherpe groeivertraging in het VK is de kans groot dat
Nederlandse exporteurs, toeleverende bedrijven en
dienstverleners besluiten vacatures te schrappen of zelfs
personeel moeten ontslaan. Dat leidt tot minder banenen loongroei in Nederland. Verder drukt de onzekerheid
de rentes en aandelenkoersen. Dit vergroot de kans dat
pensioenfondsen gaan korten op uitkeringen aan huishoudens. Het ligt voor de hand dat op duurzame en luxe
goederen zoals elektronica als eerste wordt bezuinigd.
Nederland relatief gevoelig voor Brexit
In vergelijking met andere Europese landen is Nederland
relatief gevoelig voor een Brexit. Dat komt door de zeer
nauwe handelsrelatie met het VK, maar ook is er naar
verhouding veel geïnvesteerd. Wat betreft de gevoeligheid staat Nederland binnen Europa derde, na Ierland en
Malta. De effecten zullen hierdoor in Nederland ook relatief groot zijn.
Domper maar geen crisis
De Nederlandse economie ondervindt flinke schade
van de Brexit. Deze onverwachte domper behoorde
eerder niet tot ons basisscenario, maar was een risico.
Ik wil de economische pijn in perspectief plaatsen: we
verwachten geen recessie, maar minder economische
en werkgelegenheidsgroei. Een fikse domper op de
feestvreugde, maar géén economische crisis.
Onzekerheid is onze enige houvast. De politieke onzekerheid is groot, zowel in het VK en in Europa. Vooruitkijken is dus erg lastig. Eén ding weten we wel: onzekerheid en economische groei gaan slecht samen.
Beslissers – zowel in bedrijven als consumenten –
houden er niet van. Daarop, en op een aantal veronderstellingen is dit stuk gebaseerd.
Dit zijn onze belangrijkste veronderstellingen:
-De groei in het VK valt weg
-Het Britse pond daalt sterk in waarde
-De euro daalt iets ten opzichte van de dollar
-De rente in het VK daalt, die in de VS en eurozone
blijven langer laag
-Het vertrouwen van producenten en consumenten
daalt in heel Europa
-De groei in de eurozone valt lager uit
Vijf Europese landen die gevoeligst zijn voor Brexit
% toegevoegde waarde afhankelijk van vraag uit VK
6
Exact voorspellen kan niemand, maar het is helder
dat de Brexit tegenwind betekent voor de Nederlandse economie.
4
EU-gemiddelde
2
0
Ierland
Malta
Nederland
België
Duitsland
Marieke Blom
Hoofdeconoom
ING Nederland
Bron: WIOD, bewerkt door ING
ING Economisch Bureau
2
Analyse / juni 2016
Brexit remt Nederlandse groei
Hap uit de groei
De schok van het Britse ‘Ja’ kwam op een moment dat de
Nederlandse economie een stevig groeitempo te pakken
had. Nederland lag op koers voor ruim 2% groei dit jaar,
maar dat lijkt nu niet meer haalbaar. Het ING Economisch
Bureau heeft de groeiverwachting voor 2016 verlaagd naar
1,8%. Ervan uitgaande dat het onderhandelingsproces tussen de EU en het VK verre van soepel zal verlopen, wordt
voor 2017 nu een groei verwacht van 1,3% (was 1,9%).
Gevoeligste sectoren voor Brexit
Afname groeiverwachting 2016 en 2017 cumulatief in
procentpunten
-/- 2,5
De vier belangrijkste kanalen in vogelvlucht
Groothandel
-/- 1,3
Transport
-/- 0,6
Industrie
-/- 0,6
Zakelijke dienstverlening
ING Economisch Bureau
3
Analyse / juni 2016
Groothandel krijgt grootste klap
Groothandel doet meeste zaken met VK
Van alle Nederlandse sectoren doet de groothandel de
meeste zaken met het VK. Zo gaat ruim tien procent van de
wederuitvoer naar de andere kant van de Noordzee. Een
lagere Britse groei leidt tot vraaguitval. Ook maakt een
duurdere euro ten opzichte van het pond de Nederlandse
groothandel minder concurrerend.
Industrie profiteert relatief veel van goedkopere euro
Door de onzekerheid in Europa staat ook de euro onder
druk ten opzichte van de dollar. Dit geeft Nederlandse exporteurs juist een voordeel, al verschilt dit per sector. In de
industrie gaat bijna zes procent van de omzet naar de VS.
De industrie profiteert hierdoor relatief meer van de lagere
euro waardoor de totale exportafname in de industrie naar
verwachting beperkt blijft. De groothandel profiteert minder van een lagere euro/dollar doordat slechts 2,5% van de
omzet van deze sector naar de VS gaat.
Exporteurs naar VK worden geraakt door
vertraging Britse economie
Exporteurs naar VS kunnen profiteren van
lagere euro ten opzichte van de dollar
Export naar VK als percentage van de totale productie
Export naar VS als percentage van de totale productie
7,2%
5,2%
4,8%
4,7%
3,2%
3,4%
2,9%
1,6%
VK
Groothandel meer afhankelijk van VK en minder
van VS dan industrie
Maak high tech
2,1%
1,7%
VS
Chemie
Agrofood
Olie- en gas
Maak low medium tech
Aandeel in de export (2015)
Bron: ING Economisch Bureau o.b.v. CBS
10,4%
8%
5,8%
2,5%
Industrie
Groothandel
VK
VS
Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau, Groothandel gebaseerd op wederuitvoer data
ING Economisch Bureau
Hightech industrie meest geraakt door vertraging Britse
economie...
Van de industriesectoren heeft de hightech industrie het
grootste exposure op de Britse economie, op de voet gevolgd door de chemie en agrofood.
… maar profiteert van goedkopere euro
Voor hightech staat daar echter een groter exportvolume
naar de VS tegenover, waardoor deze sector ook kan profiteren van een lagere euro/dollar koers.
4
Transportsector
De transport en logistieksector beweegt conjunctureel gezien
mee met de opdrachtgevers in de industrie en groothandel.
Er zijn ook logistieke VK-specialisten die zich extra flexibel
moeten tonen als de vraag afneemt Een directe grote verschuiving van transportstromen is ook niet te verwachten. In
het VK is de nautische infrastructuur niet ingericht op het
ontvangen van grote zeeschepen. Overladen in andere grote
Europese zeehavens als Rotterdam op kleinere schepen of
vrachtwagens bij import vanuit Azië blijft daarom ook bij een
Brexit nodig.
Analyse / juni 2016
Vooral lagere groei exporterende sectoren
Lagere groei in zakelijke dienstverlening
De zakelijke dienstverlening zal een teruglopende vraag van
exporterende bedrijven ondervinden. Zo kan er bijvoorbeeld
minder vraag naar flexpersoneel en adviesdiensten zijn als
exporteurs inkrimpen. Ten tweede is er een effect via verminderd consumentenvertrouwen en lagere koopkrachtgroei waardoor de consumptie minder groeit. Hier staat
tegenover dat bij uittreding van het VK uit de EU de behoefte aan juridisch en ander advies bij zakendoen met het VK
juist toeneemt, door een nieuwe juridische situatie. De Amsterdamse zakelijke dienstverlening kan profiteren van een
vertrek van in Londen gevestigde internationale bedrijven.
Volume van agrarische sector relatief ongevoelig
De groei van het totale productievolume van de agrarische
sector is doorgaans vrij stabiel (ongeveer 1% per jaar) en
zal ook in de tweede helft van 2016 en 2017 weinig veranderen door toedoen van de Brexit. Wel beïnvloedt het extreme weer van de afgelopen maanden het productieniveau in negatieve zin. Een mindere vraag vanwege terugvallende economische groei in het VK en elders heeft via
negatieve prijseffecten wel flinke gevolgen voor de omzet
en het rendement van agrarische ondernemers. Dit geldt
zeker voor ondernemers die gespecialiseerd zijn in export
naar het VK.
Raming volumeontwikkeling sectoren
In percentage ten opzichte van voorgaande jaar
5%
2016
4,0%
4%
3,8%
3,0%
3%
2,5%
2,5%
2,5%
2,0%
2%
1%
2017
2,0%
1,6%
1,5%
1,0% 0,9%
1,0% 0,9%
1,0%
1,5%
1,0%
0,8%
0,5%
0,5%
0,5%
0,0%
0%
Agrarische
sector
ING Economisch Bureau
Bouw
Detailhandel Groothandel
Horeca
Industrie
5
Transport & Zak. Dienstv.
logistiek
Onderwijs
Overheid
Zorg & welzijn
Analyse / juni 2016
Lagere groei binnenlandse sectoren door
afnemend consumentenvertrouwen
Case Russische boycot
Agrarische volumes weinig gevoelig voor politieke veranderingen
De in augustus 2014 door Rusland ingestelde boycot
van landbouwproducten leidde tot een daling van de
totale exportwaarde in 2015 met 30% (een bedrag van
€ 400 miljoen). Voor vlees en vleesproducten minimaliseerde de uitvoer, voor zuivelproducten was de daling
ruim 50%. Voor bloemen en planten geldt voor Nederlandse bedrijven geen exportverbod, maar door de in
2014 ingezette daling van de roebelkoers daalde de
uitvoer van bloemen en planten met 25% in 2015 en
met ruim 30% in de eerste zes maanden van 2016.
Voor de Nederlandse landbouwproductie had dit weinig consequenties. Het glastuinbouwareaal liep met
1,5% terug in 2015, maar die trend was in de jaren
ervoor ook al gaande. Het productievolume van bloemen en planten liet juist een lichte stijging zien. Agrarische ondernemers zijn vaak creatief genoeg om via
hun ketenpartners nieuwe markten te bereiken met
hun geteelde producten. De uitdaging voor het vinden
van alternatieven voor de Britse agrarische exportmarkt (€ 8 miljard) is echter aanzienlijk groter dan die
voor de Russische markt (€ 1,4 miljard vóór de boycot).
De productie blijft in de agrarische sector ondanks economische tegenwind gewoon doordraaien. Zo steeg
ook de agrarische productie in crisisjaar 2009 met
1,5% terwijl het BBP toen met 3,8% daalde. Een dalende vraag zet echter wel de landbouwprijzen flink onder
druk en dus dalen de winstmarges.
ING Economisch Bureau
Onzekerheid kan detailhandel raken
De impact van de Brexit op de Nederlandse detailhandel
ligt vooral in de onzekerheid en een lager consumentenvertrouwen. Wanneer het vertrouwen daalt leidt dat tot uitstel
of afstel van bestedingen. De impact op de food detailhandel is naar verwachting niet groot. Als eerste levensbehoefte wordt food minder snel beïnvloed. De impact op nonfood is groter. Met name duurzame consumptiegoederen
worden getroffen, wanneer het consumentenvertrouwen
langdurig onder druk staat. De pijn zit dan vooral in consumentenelektronica. Ook fashion (kleding en schoenen) is
gevoelig voor de stemming van consumenten. Autoverkopen kunnen teruglopen. Door het grote belang van de zakelijke markt zijn fiscale veranderingen in de autobranche
echter veel belangrijker.
Weinig Nederlandse bouwactiviteit in het VK
Bouwactiviteit van Nederlandse aannemers in het VK is
minimaal, waardoor bouwbedrijven nauwelijks directe
effecten van een Brexit ondervinden. Naar schatting wordt
minder dan een 0,5% van het Nederlandse bouwvolume in
het VK gerealiseerd. De Nederlandse woningmarkt ondervindt enerzijds wel last van de onzekerheid maar zal anderzijds profiteren van een lagere rente. Net als in de detailhandel en de horeca kan lagere economische groei ook de
bouwproductie in een lagere versnelling zetten. Door de
lange doorlooptijden van bouwprojecten is de sector echter
altijd laat cyclisch. De hoge (voor)verkopen van nieuwbouwwoningen in 2015 en de eerste helft van 2016 zorgen
door de lange bouwtijden dit en volgend jaar in ieder geval
nog voor flinke volumes in de woningbouw.
6
Vier keer zoveel vakanties naar andere landen
buiten eurogebied dan naar VK
Bestemmingen van buitenlandse vakanties (%)
Eurolanden
77%
VK
5%
Niet-eurolanden
19%
0%
20%
40%
60%
80%
Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau
Nederlandse horeca geraakt
Britten zijn relatief belangrijk voor de Nederlandse toerisme
sector. Acht procent van de overnachtingen in Nederlandse
hotels of B&B’s zijn door Britse reizigers. In Amsterdam, een
populaire bestemming voor Britse vriendengroepen, is dit
zelfs het dubbele (16%). Door het zwakkere pond en de
economische tegenwind in hun land zullen Britten minder
snel het kanaal oversteken voor hun vakantie of vrijgezellenweekend. Als de groei in de Nederlandse economie afzwakt ondervindt de horeca daar ook de gevolgen van. De
consument zal minder snel een dagje uitgaan in eigen land
of een restaurant bezoeken als lonen minder stijgen en de
werkloosheid minder snel terugloopt.
Analyse / juni 2016
Meer weten?
Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter
Of neem contact op met:
Marieke Blom
ING Economisch Bureau
06 53 90 45 31
Dimitry Fleming
ING Economisch Bureau
06 22 95 48 75
Senne Janssen
ING Economisch Bureau
06 57 87 53 32
Maurice van Sante
ING Economisch Bureau
06 836 32062
Jurjen Witteveen
ING Economisch Bureau
06 83 63 57 86
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen
enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd
zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie
is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is
geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van
enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat
of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van
aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend
uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in
deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van
toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan,
mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder
toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 28 juni 2016.
ING Economisch Bureau
7
Analyse / juni 2016