Behandeling - Dysfatische Ontwikkeling

Samen naar woorden zoeken
Diagnostiek en behandeling van
woordvindingsproblemen in de logopedische praktijk
Lieke Cools
Amsterdam, 7 november 2014
Symposium Stichting dysfatische ontwikkeling
Praktijk “Aan den Hofpad”
Vessem
Spraak & Taal Ambulatorium
Kentalis, Eindhoven
Logopedische behandeling van
kinderen met spraak-, taal-en/of
communicatieproblemen
Interdisciplinaire hulpverlening en
behandeling voor kinderen met
complexe spraak-, taal-en/of
communicatieproblemen
Op weg naar interdisciplinaire
begeleiding vanuit een holistische
benadering
school
Ouder-kind school
ouders
kind
Een kort en intensief behandeltraject
dat de spraak-taalontwikkeling weer
op het goede spoor zet
Inhoud:
• Diagnostiek
• Het belang van het stimuleren van het fonemisch bewustzijn bij
kinderen met een zwak fonologisch netwerk
• Taaltherapie bij kinderen met woordvindingsproblemen
• Samen werken met ouders essentieel: “ WAAROM en HOE”
• Samen werken met de school.
•
Tot slot
Diagnostiek:
Kenmerken in de spontane spraak:
•
•
•
•
•
•
•
•
Vermijden van woorden in de spontane taal
Pauzes en niet vloeiend spreken
Herformuleringen
Omschrijven van woorden
Lege naamwoorden (ding) en hoofdwerkwoorden (gaan , doen)
Fonologische vervangingen (parasol voor parachute)
Semantische vervangingen (eend i.p.v. zwaan)
(te) veel ondersteunende en vervangende gebaren
Schoolgegevens:
• CITO
• Toetspakket Beginnende Geletterdheid Aarnoutse CPS
Logopedische gegevens:
• Discrepantie tussen de actieve en de passieve woordenschat
( bijv. Peabody versus woordenschat
productietest)
•
•
•
TAK : Verteltaak, Woordomschrijving
Celf-4-NL : Zinnen formuleren, Actieve Woordenschat, Woordassociatietest,
Woordstructuur.
RTNA (Nederlandse Aanpassing van de Renfrew Taalschalen, 4 tot 10 jaar)
Behandeling:
Taaltherapie
Algemeen:
•
•
•
•
•
Werk langere tijd rond 1 thema
Werk binnen het thema met een aantal doelwoorden binnen verschillende
woordtypen (zelfst. nw., werkwoorden, overigen)
Bied zowel logopedische oefentherapie als communicatieve therapie.
Zet metalinguïstisch en metacognitieve vaardigheden in
Compenseer de (vaak zwakke) auditieve kant met de (vaak sterke) visuele
kant)
Aspecten t.a.v. de taaltherapie:
•
•
•
•
•
•
Stimuleren van het fonemisch bewustzijn
Versterken van het fonologisch netwerk
Versterken van het semantisch netwerk
Aanbieden van woordvindingsstrategieën
Transfer naar dagelijkse situaties
Metalinguïstisch vaardigheden stimuleren
In Nederland:
Hoe zit het met de leesproblematiek:’
Inspectie (2006):
Aantal zwakke lezers einde bao
Blomert (2002)
Aantal dyslectische kinderen
NICHD/BOV-project
Geen goede lezer vanwege
Kwaliteitsproblemen
25,- %
3,6 %
21,4 %
Uit “effectief omgaan met risicolezers”,
Dr. Kees Vernooij
Waarom is fonemisch bewustzijn belangrijk in het kader van preventie van
leesproblemen?
Ball& Blachman, 1991:
“ De vaardigheid van kleuters op het gebied van fonemisch bewustzijn is de beste
voorspeller voor het (toekomstig) leren lezen. Het is een betere voorspeller voor
leessucces dan IQ, woordenschat, begrijpend luisteren of de opleiding van de
ouders. Risicokleuters die intensieve interventies op het gebied van fonemisch
bewustzijn krijgen aangeboden, lezen in groep 3 beter dan kleuters die deze
aandacht niet krijgen”.
Veel kinderen met woordvindingsproblemen hebben moeite met de vaardigheden
rondom het fonemisch bewustzijn.
Belangrijk : - m.b.v. Toetspakket Beginnende geletterdheid , Aarnoutse CPS
(voor groep 1 t/m 3) eventuele achterstand te signaleren
- planmatig stimuleren van deze vaardigheden
Wat werkt: aanpak bij kleuters/ kinderen
in groep 3
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Werk vanaf groep 1 aan het Fonemisch bewustzijn
Na 2 maanden geen verbetering -> schakel logopedist in
Vroege signalering
Duidelijke, hoge en toetsbare doelen
Extra-tijd voor risicokleuters
Convergente differentiatie
Effectieve instructie
Monitoren leesontwikkeling
Methodisch en planmatig werken
Risicokleuters vanaf start groep 3 een uur extra instructie per week
1. Stimuleren van het fonemisch bewustzijn
Hiermee versterk je tevens het fonologisch netwerk
Klankkast (routine die veel gebruikt wordt in groep 1 en 2):
• Thematisch
• Differentiëren 4 en 5 jarigen
• Bel: Luisterhouding (luisteren)
• De Hak en plak slak : auditieve analyse en synthese (isoleren van
klanken, analyse , synthese, manipuleren van klanken)
• Lettervogel: letter van de week (letterkennis)
• Mol de rijm mol: rijmen (rijmen)
• Schoen: zin verdelen in woorden (zinnen en woorden)
• Kikker: woorden in lettergrepen (klankgroepen)
2. Fonologisch netwerk versterken
Visueel ruimtelijke informatie wordt door
kinderen met een taalprobleem / dyslexie doorgaans beter verwerkt dan
auditief fonologische informatie.
Het is belangrijk om van deze sterke kant gebruik te maken.
F & L methode:
• Is ontwikkeld ter ondersteuning van technisch lees-/spellingsproces
• De sterke visuele vaardigheden worden ingezet om de zwakkere auditieve
vaardigheden te versterken
• De (auditieve) klankstructuur van woorden worden gevisualiseerd met
behulp van kleuren
3. Semantisch netwerk versterken
Maak gebruik van grafische modellen:
woordspin
Andere grafische modellen:
Woordkast
Woordparachute
woordtrap
•
•
Het Vijftaktmodel , ‘ Met woorden in de weer’ , van den Nulft @ Verhallen
Praktische toepassing (o.a. ‘ Op Woordenjacht’ , Jack Duerings e.a. ):
4. Woordvindingsstrategieën
Tekenen
Eerste letter van het woord
Omschrijven
Een gebaar maken
Leren omschrijven
bijv. dieren
algemeen
specifiek (vogels)
Omschrijvingskaartjes broodbeleg
5. Metalinguïstisch werken
Doel: - het kind wordt eigenaar van zijn ‘probleem’
- versterkt het zelfvertrouwen en gevoel van autonomie
- het kind is in de regie
Door:
• Leren ontdekken en bewust maken dat
er woorden zijn:
- Die je meteen kunt oproepen
- Die je niet kent
-Die je wel kent maar niet kan oproepen
• Aanbieden van stellingen
• Stellen van doelen (motivatie attributie)
methode
• Stimuleren van zelfreflexie
Het vollehoofdenboek
Een werkboek voor kinderen en volwassenen, Linde Kraijenhoff. Uitg. Acco
Samen met ouders , WAAROM en HOE
• Ouders ondersteunen in realiseren van communicatieve
voorwaarden (stiltes laten vallen, spreektempo, strategieën in helpen zetten,
communicatieve principes toe leren passen..)
• Samen op pad!
Samenwerking met school
Hoe?
- Leerkracht woont de behandeling bij!!
- Communicatie map (thuis- school - logopedie)
- Werken binnen het zelfde thema en met dezelfde
doelwoorden
- De leerkracht zet doelwoorden in en werkt op meta
niveau
- Transfer: de leerkracht helpt om de strategieën
in te zetten
- Logopedist coacht leerkracht
Tenslotte:
Jan Kortie:
“ieder mens is een WONDER, onbegrensd.
Het ‘probleem’ is er wel
maar we benaderen het vanuit
NIEUWSGIERIGHEID NAAR HET WONDER”
In de behandeling:
• Blijven we nieuwsgierig naar het WONDER dat de ander, de ouder , het kind… is en
benaderen van hieruit het taal”probleem”.
• Is verbinding essentieel. Verbinding met jezelf, het kind, de ouder, de leerkracht..
• Is vakkennis onontbeerlijk, er is echter geen standaard benadering . Steeds
opnieuw onderzoeken we wat de ondersteuningsbehoeften zijn voor het kind , de
ouder en de school ..
Beeld: “ Meander” ( dialect “MeeAnderen”)
Jack Wilting
Lieke Cools
Logopedie & Onderwijsadvies
Praktijk “ Aan Den Hofpad”
Logopedist binnen het
Spraak & Taal Ambulatorium
Koninklijke Kentalis
Den Hofpad 22
5512 AC Vessem
Castilielaan 8
5629 CH Eindhoven
[email protected]
Tel : 06-53230635
[email protected]
Tel Kentalis : 040-2647000