Bevindingen, aanbevelingen en conclusies

Bevindingen, aanbevelingen en conclusies
Uiteenlopende adviseurs zijn met de methode aan de slag gegaan. Hun bevindingen en de conclusies
vanuit het praktijknetwerk zijn deels verwerkt in dit document en algemene zaken zijn hieronder
weergegeven.










De BodemConditiescore is door alle organisaties als basis genomen met hier en daar kleine
aanpassingen en sommige aan de hand van een andere insteek. De conclusie is dat de
kennisorganisaties niet direct een andere methodiek voorhanden hebben;
De verslaglegging is door de meeste kennisorganisaties conform het format van de
BodenConditieScore gedaan en twee hebben voor een eigen verslaglegging gekozen. Voor
een advies naar de agrariër leek deze beter leesbaar en gebruikersvriendelijker;
De kennisorganisaties concluderen dat de BodemConditieScore (BCS) op veel verschillende
punten inzicht geeft en vindt de drie-eenheid belangrijk: keukentafelgesprek, analyses +
kuilbeoordeling + advisering. Ook is deze methode, leidraad, door de deelnemers goed
ontvangen. Vragenlijst is werkbaar maar moet wat worden aangepast;
Het eerste onderdeel van de leidraad is het zogenaamde ‘keukentafel-gesprek': voor het
totaal is het goed om een beeld over de visie over de bodem van de ondernemer te
verkrijgen alsmede het beheer van bodem en de genomen en te nemen maatregelen. Ook de
historie van de genomen maatregelen en de grondbewerking van het perceel zijn van belang;
Discussie met agrariër is belangrijk– verbetering is perceel volgen, meer analyses door het
jaar heen;
De reguliere grondbewerking is een belangrijk onderdeel, maar komt in het kader van de
analyse en advisering in beperkte mate terug. Methode en kwaliteit van grondbewerken is
van groot belang en dient nader in deze systematiek te worden uitgewerkt;
Het veldbezoek is zowel voor de kennisorganisatie als de akkerbouwer leerzaam en zorgt voor
bewustwording. In de slotbijeenkomst is duidelijk de conclusie getrokken dat de reden voor
een bodemanalyse van groot belang is. Dit betreft vooral de wijze waarop op perceelsniveau
metingen worden verricht, waaronder het analyseren van de profielen (de structuur). Betreft
dit een probleem dat opgelost moet worden of is het onderdeel van een
bodemkwaliteitsplan op bedrijfsniveau;
De duidelijkheid van de adviezen zijn per organisaties verschillend. De deelnemers ervaren
deze soms als nuttig en sommigen vinden het te summier. Dit houdt in dat voor de agrariërs
de adviezen eenduidiger en duidelijker dienen te worden opgesteld. De analyse en het
toepassen van de verbeteringsmaatregelen is niet een rechttoe-rechtaan advies maar
behoeft de nodige nuancering. Daar komt ook nog bij dat de diversiteit van de bodem binnen
een perceel groot is;
De gewenst methodiek is goed uitvoerbaar voor adviseurs, maar waarschijnlijk te lastig, te
complex en tijdrovend voor boeren. Ook het interpreteren van de analyses van bijvoorbeeld
bodemprofielen kan door de afzonderlijke kennisorganisaties en de agrariërs te sterk
verschillen;
Het moment van de uitvoering april-mei was voor een aantal onderdelen voor de visuele
waarneming niet gunstig. Dit was al bij de start van het praktijknetwerk al bekend maar de
methodiek in plaats van de inhoud stond meer centraal. De conclusie is nogmaals getrokken
dat de maand juni-juli het meest gunstige moment is.
BCS is goed voor bewustwording, maar moet aangevuld worden met chemische analyses.
Diverse suggesties zijn gedaan zoals toevoeging voor de elementen Magnesium, Calcium,
Fosfaat en Kalium, pH CaCl2 vervangen door: pH- KCl. pH en organische stof ijk lijn (ter












vergelijking).
Voor het analyseren van de bodemstructuur dient een vaste systematiek (meetpunten) en
methode voor de profielen per perceel te worden opgesteld. Dieper beoordelen dan 40cm is
noodzakelijk omdat de soort ondergrond (leem, veen, fijn zand, grof zand, etc.) van groot
belang is:
o Aanvulling op visuele analyse is bewortelingsdiepte, bouwvoordikte
o Waterhuishouding: Zowel door de kennisorganisaties als door deelnemers wordt
aangegeven dat water een essentieel onderdeel van de methodiek moet zijn.
Onderdelen van de waterhuishouding zijn naast de visuele waarnemingen drainage,
soort profiel (bv hangwater), een oordeel over het vochtvasthoudend vermogen;
o Aaltjesonderzoek;
Voor een structurele aanpak en het maken van grote keuzes, heeft de ondernemer de
behoefte om zijn bevindingen aan een deskundige voor te leggen. Bij belangrijke beslissingen
overleggen ze graag met een (onafhankelijke expert).
Ook de reguliere grondbewerking is een belangrijk onderdeel maar komt in het kader van de
analyse en advisering in beperkte mate terug;. Methode en kwaliteit van grond bewerken is
van belang en dient nader in deze systematiek te worden uitgewerkt.
Het blijft lastig om agrariër zelfstandig aan het werk te zetten, zie ook de ervaringen op de
bodemdag. Mogelijk bieden groepsbijeenkomsten uitkomst, voor de vergelijking tussen
meerdere percelen
De maatregelen ter verbetering wordt door de deelnemers en kennisorganisaties als nuttig
en belangrijk ervaren. Een belangrijke afweging bij het nemen van een maatregel is een
kosten-batenanalyse. Deze ontbreekt en het is van belang dat deze zo veel mogelijk in beeld
worden gebracht. De conclusie is dat veel zaken niet cijfermatig kunnen worden onderbouwd
maar wel kwalitatief kunnen worden verwoord. Dit is van groot belang voor het maken van
een goed afweging om een maatregel toe te passen. Groenbemester is daarvan een
voorbeeld.
De eenduidigheid van de beoordelingen is van groot belang. De inschatting is (met stelligheid
van de kennisorganisaties) dat zelfs de kennisorganisaties over hetzelfde bodemprofiel van
mening verschillen. Dit houdt in dat bij de beoordeling van beworteling, bodemprofiel aan de
hand van een duidelijke leidraad en foto’s een beoordeling moet kunnen worden gemaakt.
Het opnemen van beslisbomen kan de adviseur in belangrijke mate helpen in duidelijke
advisering naar de agrariër. Dezelfde beslisbomen moeten ook door de agrariër kunnen
worden toegepast.
De kennisorganisaties moeten met zorg geselecteerd worden. Praktijkonderzoek, deskundige
dienstverleners, onderzoek etc. Het is bijzonder opvallend dat deze organisaties goed
ingericht zijn op kennisontwikkeling of dienstverlening naar de agrariërs maar niet gericht op
het ontwikkelen van instrumenten waardoor de agrariërs dit zelf kunnen toepassen. In de
slotbijeenkomst werd dit bevestigd.
Diverse deelnemers ervaren diverse adviezen en beschikbare informatie uit de verschillende
bronnen niet als eenduidig en zelfs op momenten tegenstrijdig. Door deze te stroomlijnen en
voor eenduidigheid te zorgen kan dit de terughoudendheid van de agrariërs voor het
toepassen van maatregelen verminderen.
Leveranciers en afnemers, een belangrijke groep erfbetreders, dienen te worden ingezet voor
het vergroten van de bewustwording onder de agrariërs en voor het toepassen van een
methodiek. In dit kader kunnen vooral de afnemers een belangrijk aandeel hebben door
voorwaarden te stellen aan het af te nemen product.
Regionale studieclubs: de maande juni en juli zijn de meest geschikte maanden om de schop
in de grond te steken. In die maanden massaal promoten, veel communiceren en demodagen
organiseren.
Een belangrijke waarde wordt gegeven aan formeren van een platform, een bodempedia. Een



loket bemenst door kennisorganisaties kunnen praktische vragen beantwoorden, voorlichting
geven, acties organiseren, achtergrondinfo. Verschaffen, een bibliotheek voor de regio
aanleggen, eenduidigheid in informatie en worden voor praktische vragen over de
De kennisorganisaties en de deelnemers schatten over het algemeen in dat een complexe
analyse met een advies over de verbeteringsmaatregelen altijd met behulp van een
deskundige moet worden gedaan.
De aanbevelingen over de aanpassingen van de BodemConditeScore wordt een methodiek
die vooral de deskundigen kan worden gehanteerd. Het opstellen van een
bodem(kwaliteits)plan op bedrijfsniveau door de akkerbouwer van groot belang en is
wenselijk. De akkerbouwer moet worden uitgedaagd om aan de hand van handleiding en
leidraad een vereenvoudiging van de onderdelen van de aangepast BodemConditieScore, een
bodemplan op te stellen.
Het bijhouden van grondbewerkingen, de historie van de genomen bodemmaatregelen,
kuilmetingen, handleidingen voor bemonstering eventueel aangevuld met Het blijft dat de
akkerbouwer ook zelf bouwstenen voor deze methodiek opstelt.
Tot slot kan worden geconcludeerd dat met de uitvoering van dit praktijknetwerk een belangrijke
stap is gezet voor het ontwikkelen van een methode. Een methode om op een gestructureerde,
uniforme en heldere manier de conditie van de bodems in de veenkoloniën verder te verbeteren.
Methodiek bodemverbetering Veenkoloniën
Doel:
-
Eén methode, één uniforme aanpak, om de bodems in de Veenkoloniën in topconditie te
brengen en te houden. Een methodiek die handelingsperspectief geeft aan agrariërs en
aanzet tot actie.
integraal (niet alleen bodem maar ook bemesting, water, bouwplan)
onafhankelijk (niet gekoppeld aan een commercieel product)
uiteindelijk zelfstandig uit te voeren door de agrariër
gericht op van kennis naar kunde
Figuur 1. Stappenplan voor gedragsverandering en bodemverbetering
2. cijfers
op tafel
1. intakegesprek
6. resultaat
oogsten
3. schop in
de grond
4. actieplan
opstellen
5. uitvoeren &
begeleiden
bij uitvoerenn
Intakegesprek & cijfers op tafel
Analyseren van het (bodem)probleem van groot naar klein. In het keukentafelgesprek is het van
belang te werken van groot: veel ideeën, naar klein: concreet verbeterpunt. Het formulier
bedrijfsbezoek, zoals opgesteld, biedt hiervoor een leidraad.
Figuur 2. Destillatie van grote hoeveelheid informatie naar concrete verbeterpunten
keukentafelgesprek
cijfers op tafel
schop in de
grond
verbeterpunten
Daarnaast is het belangrijk de cijfers op tafel te krijgen. Van de chemische analyse zijn magnesium,
calcium, fosfaat en kalium het belangrijkst. Ook de pH is een belangrijke waarde om mee te nemen
bij de beoordeling.
Schop in de grond
De keuze van de plaats en het tijdstip van de bodemkuil zijn belangrijk. Om de beworteling van
akkerbouwgewassen goed in kaart te kunnen brengen kan de schop het beste vanaf juni tot de oogst
in de bodem worden gestoken.
Wat wil je zien? Neem bijvoorbeeld een goed presterend en een minder presterend perceel.
Wanneer een agrariër zelf de bodemkuil maakt is het belangrijk dat hij de juiste instructies heeft,
mogelijk door eerst ervaring op te doen via een workshop. Het is daarnaast zeer leerzaam om de
kuilbeoordeling gezamenlijk uit te voeren, met bijvoorbeeld een buurman.
De bodemkuil is eenduidig en simpel te beoordelen, hierbij moeten zo min mogelijk
beoordelingsverschillen ontstaan. De score is onderverdeeld in 0 (=slecht), 1 (=matig) of 2 (=goed).
Belangrijke bodemkenmerken voor de Veenkoloniën zijn:
-
Bodemverdichting
Beworteling en bewortelingsdiepte
pH
OS
Actieplan opstellen
Om de boer zelf instaat te stellen een actieplan op te stellen is het handig om gebruikt te maken van
beslisbomen. Een voorbeeld hiervan is de beslisboom opheffing bodem verdichting veenkoloniën,
ontwikkeld door o.a. Wageningen UR.
Figuur 3. Beslisboom
opheffen
bodemverdichting
veenkoloniën.
Daarnaast is het belangrijk dat elk rapport en actieplan in een vast format opgesteld. Het voorstel
hiervoor is:
H1. Algemene schets van het bedrijf en de bodems
H2. Analyse bedrijfsniveau
H3. Analyse bodemkuilen
H4. Actieplan met doorverwijzingen
Uitvoeren en begeleiden bij uitvoeren
Alle Veenkoloniale bodem- en landbouwexperts kunnen de methode en het format gebruiken. Om
zowel de experts op te leiden als de agrariërs zelf meer kennis te geven wordt een samenwerking
met proefboerdij Valthermond voorgesteld.
Training door en via Innovatie Veenkoloniën; regelmatig trainingsdagen in het veld en op de
proefboerderij Valthermond. Elke adviseur krijgt ruimte voor eigen invulling, maar het gezamenlijke
format zal gehanteerd worden en regelmatige afstemming vindt plaats op 'train de trainer dagen'. De
getrainde adviseurs krijgen predicaat en kunnen zich er ook mee profileren. Op deze manier wordt
eenduidig, maar onafhankelijk advies in de regio gegarandeerd.
Behalve het trainen van trainers is het belangrijk de agrariërs zelf erbij te betrekken. De
proefboerderij Valthermond kan daarom ook worden gebruikt voor ‘boeren’-workshops. Agrariërs
kunnen hier worden opgeleid door de schop in de grond te steken, zodat ze zelf kunnen zien of hun
bodem wel voldoende produceert.
Om de agrariërs te begeleiden bij het opstellen van een actieplan is er een optie om gezamenlijk
kennis te ontsluiten via internet, denk aan soilpedia. Via dit medium kan ook gezamenlijke
ontwikkelde kennis gedeeld worden. Extra onderzoek is gewenst naar bodem, water en bouwplan
voor het veenkoloniën gebied specifiek.
Resultaten oogsten
Om goede resultaten te kunnen oogsten is simpele communicatie, continue communicatie en
communicatie gericht op bewustwording belangrijk.
Ondanks dat de boeren met trainingen zelf de schop in de grond kunnen steken en een actieplan op
kunnen zetten, blijft het van belang om experts in te zetten. Wanneer je concrete resultaten wil
oogsten helpt externe begeleiding, als een stok achter de deur.
Concrete acties:
- proefboerderij Valthermond gebruiken als opleidingscentrum voor zowel experts als agrariërs
- onafhankelijk communicatie traject starten vanuit Valthermond.
Vervolg
Met dit project is een belangrijke stap gezet voor het ontwikkelen van een methode zodat
ontwikkelde kennis eenduidig in de praktijk kan worden toegepast. Door de uitvoering van de
methode kan door de agrariërs al dan niet met behulp van een deskundigen een
landbouwkwaliteitsplan worden opgesteld. Dit krijgt een vervolg in het project Bodem en water dat
op dit moment in het kader van het Innovatieprogramma wordt opgesteld. Naast deze uitwerking
wordt mede naar aanleiding van dit project een Bodem- en Waterpedia (een platform) opgesteld.
Praktische vragen afkomstig van agrariërs worden door deskundigen worden beantwoord.