VIC 04 brochure sturen met water.indd

STUREN MET WATER
over draagvlak en draagkracht
in de westelijke veenweiden
STUREN MET WATER
Het ontwerp Sturen met water van het Veenweide
Innovatiecentrum Zegveld (VIC) zet in op actief,
dynamisch grondwaterbeheer in de veenweiden.
Met oog voor alle functies, doelen, partijen,
processen en belangen die er spelen.
In deze brochure meer inzicht in het ontwerp
(wat) en de aanpak (hoe) van renderend
grondwaterbeheer in het veenweidegebied.
Waar draait het om
bij Sturen met water?
Sturen met water levert
rendement op
Kort gezegd gaat het bij Sturen met water
Met specifiek en gericht watermanagement
om een systeeminnovatie rondom het
in het veenweidegebied zijn diverse doelen
waterbeheer. De basisgedachte daarbij is
gediend, zoals rendabele landbouw, schoon
dat per perceel de grondwaterstand actief
water, hoogwaardige natuur, beperking van
wordt geregeld. Dat gebeurt met behulp
bodemdaling, efficiënt gebruik van water,
van onderwater drainage (OWD) waardoor
efficiënt omgaan met nutriënten in de
een directe relatie ontstaat tussen slootpeil
bodem en het beperken van emissies naar
en grondwaterpeil. Zo kan eenvoudig het
de lucht. Het grondwaterpeil speelt daarin
grondwaterpeil naar functie variëren.
een belangrijke rol. Door te sturen op het
Op deze manier kan op een willekeurig
grondwaterpeil kan doelgericht gestuurd
bedrijf of in een gebied voor alle percelen
én beter resultaat behaald worden op het
en op ieder moment voortaan een eigen
gebied van:
grondwaterpeil ingesteld worden. Hierdoor
• Draagkracht: door dynamisch
kan maximaal invulling worden gegeven
grondwaterpeilbeheer kan de
aan de functies van een perceel als het gaat
draagkracht van de bodem aangepast
om bijvoorbeeld draagkracht voor vee en
worden aan de agrarische behoefte
machines, waterberging, grasproductie- en
van het moment waarop draagkracht
kwaliteit en biodiversiteit. Uiteraard wel
gewenst is
binnen duidelijke randvoorwaarden. Dat
• Bodemdaling: door dynamisch
is ook de insteek van Sturen met water:
peilbeheer in combinatie met
heldere en verbindende afspraken tussen
onderwaterdrainage kan bodemdaling
waterschappen en agrariërs vormen het
worden afgeremd. Bijvoorbeeld door de
uitgangspunt van waaruit de veehouder
grondwaterstand niet te diep weg te laten
zelf medeverantwoordelijk wordt voor het
zakken in de zomer als de draagkracht
grondwaterpeil op zijn perceel.
geen probleem vormt
• Waterretentie: de veenweiden
vochtvoorziening als de bodem verdroogt
kunnen veel zoet water vasthouden en
en afvoer als het nat is, leidt tot een
weer vrij geven wanneer een goede
beter grasbestand voor veevoerproductie
waterinfrastructuur in de bodem wordt
en een constant stikstofaanbod uit de
aangelegd
bodem.
• Biodiversiteit: door te sturen op
bodemvochtigheid kan invloed worden
Door aanpassing van het waterpeil naar
uitgeoefend op de geschiktheid van
behoefte, geeft het systeem van Sturen met
de bodem voor diverse organismen
water, een flexibele invulling aan gericht
(vegetatie, bodemleven en weidevogels)
watermanagement in de veenweiden.
en zo op biodiversiteit. Voor weidevogels
Daarmee heeft het een positief effect op
bijvoorbeeld levert een meer vochtige
genoemde doelen (en daarmee ook op
bodem een betere beschikbaarheid en
diverse ecosysteemdiensten).
bereikbaarheid van voedsel op
• Schoon water: een verminderde
veenafbraak als gevolg van een
Van papier naar praktijk
dynamisch waterpeil leidt tot minder
vrijkomende nutriënten en emissies
Een systeem is één, de uitrol naar de
richting grond- en oppervlaktewater. En
praktijk is een volgende stap. Want wanneer
levert tevens een graskwaliteit op die
kan dat, hoe doe je dat en waar begin je?
leidt tot minder ammoniakemissie in de
Om deze vertaalslag te maken wordt het
stal
programma Sturen met water ontwikkeld
• Schone lucht: door minder veenafbraak
dat op basis van onderzoek, ontwerp en
minder schadelijke emissies richting
organisatie daar gefaseerd invulling aan
atmosfeer en omgeving
geeft. Onderzoek is noodzakelijk om (meer)
• Grasproductie & -kwaliteit: een optimale
kennis op te doen over het effect van een
dynamisch watersysteem in combinatie
Provincies
met OWD. Hiervoor zijn (experimentele)
De provincies zijn (mede)verantwoordelijk
praktijkproeven en monitoring nodig.
voor beleid rond bodemdaling, landbouw,
Dit levert belangrijke informatie op voor
ecologie en waterbeheer; doelen waarop
het ontwerp en de inrichting van het
door middel van Sturen met water winst kan
uiteindelijke systeem. Maar zeker zo
worden behaald. Vanuit een reeds geplande
belangrijk is de organisatie van de diverse
grootschalige proef met OWD in het
verantwoordelijkheden en bevoegdheden
veenweidegebied kan de koppeling gemaakt
rondom Sturen met water.
worden naar het programma Sturen met
water, zodat provincies betrokken zijn bij
Verschillende partijen, diverse
belangen
nader onderzoek naar de effecten op de
landschappelijke, milieu-, economische,
recreatieve en ecologische kwaliteit van
het veenweidegebied. En wie daarin welke
Sturen met water gaat om de balans
verantwoordelijkheden heeft en neemt.
tussen waterpeil en draagkracht van de
grond. Daarmee raakt het direct aan de
Waterschappen
belangen van diverse partijen. Immers,
Waterbeheer en het behalen van
provincies, waterschappen, agrariërs
de Kaderrichtlijn Water (KRW)
en natuurbeheerders en bewoners van
doelstellingen vallen rechtstreeks
het buitengebied hebben belang bij goed
onder de verantwoordelijkheid van de
watermanagement. De kansen die Sturen
waterschappen. Sturen met water is
met water biedt, vragen soms forse
een flexibele, dynamische vorm van
aanpassingen in werk- of denkwijze maar
waterbeheer waarbij niet alleen het
hebben uiteindelijk een positief effect op
waterschap, maar ook de agrariër actief
de diverse doelen en belangen van de
aan zet is. Het waterschap blijft daarbij
betrokkenen:
vanzelfsprekend eindverantwoordelijk voor
het polderpeilbeheer en moet bij calamiteiten
een vereiste. Net als een goede relatie met
altijd kunnen ingrijpen. Wanneer Sturen
de waterschappen en collega boeren.
met water goed wordt toegepast, heeft
het een positief effect op bijvoorbeeld de
Natuurbeheerders
polderwaterbalans, de grondwaterdynamiek
Sturen met water kan positief uitwerken
en afvoerdynamiek tijdens natte perioden.
op natuurgebieden. Het afremmen van de
Daarvoor zijn echter wel aanpassingen in de
maaivelddaling heeft een gunstig effect op de
manier van werken vereist.
grondwaterstanden en waterkwaliteit, net als
het optimaliseren van de polderwaterbalans
Agrariërs
door meer gebiedseigen water vast te houden.
Voor de agrariër in het veenweidegebied
Daarmee is gericht peilbeheer dus goed voor
is het van belang dat er op de percelen
percelen met weidevogelbeheer of bepaalde
kwalitatief hoogwaardig gras kan worden
vegetaties. De mogelijke consequenties die
geproduceerd en dat er voldoende
het afdammen van sloten kunnen hebben voor
draagkracht is om er met koeien
ecologische verbindingen en vismigratie zijn
en tractoren op te komen. Ook voor
een punt van aandacht bij de verdere uitwer-
weidevogelbeheer en botanisch beheer
king van het programma. Sturen met water is
is gericht en goed peilbeheer belangrijk.
natuurlijk ook toepasbaar op graslandpercelen
Via Sturen met water krijgt de agrariër zelf
van natuurorganisaties met een botanische
de mogelijkheid om daar invloed op uit
doelstelling, of bijvoorbeeld rietlanden.
te oefenen. Daarvoor zal hij zelf moeten
investeren in een aantal voorzieningen (in
Succesvol Sturen met water staat of valt
de vorm van schuifjes en pompjes) en de
met de inzet en samenwerking van de
aansturing daarvan op afstand. Kennis en
twee meest direct betrokken partijen: de
kunde bij het gericht managen van water is
waterschappen en de agrariërs.
Draagvlak
uitgewerkt worden in diverse modellen voor
een realistische organisatorische aanpak
Zelf sturen om de kwaliteit van de percelen
van Sturen met water.
te beïnvloeden is een belangrijk pluspunt
voor perceelhouders (voornamelijk
agrariërs en natuurorganisaties). En een
essentieel onderdeel om het systeem
Sturen met water, een kwestie
van beginnen!
Sturen met water door te ontwikkelen.
Maar zelf sturen mag uiteraard niet
Een ontwerp als Sturen met water komt pas
betekenen dat taakstelling en algemene
écht van de grond als betrokken partijen
belangen waarvoor de waterschappen
aanschuiven, meedenken en samenwerken.
verantwoordelijk zijn, in het geding komen.
Alleen dan kan er een programma worden
Het (gedeeltelijk) overdragen van de sturing
ontwikkeld waarin door gezamenlijk onder-
op grondwaterpercelen aan de eigenaar,
zoek en organisatie het ontwerp verder wordt
vraagt om duidelijke afspraken tussen
uitgewerkt en praktijkrijp gemaakt. Ziet u de
agrariër en waterschap over bevoegdheden,
kansen van Sturen met water, bent u beroeps-
sturing en omgaan met calamiteiten. Maar
matig betrokken bij waterbeheer en gelooft
ook om vertrouwen en wederzijds respect.
u in de kracht van samenwerken? Neem dan
Bovendien moet er gekeken worden
contact op met het VIC en deel met ons uw
naar een eerlijke verdeling van kosten en
vraag of uitdaging als het gaat om Sturen
baten. Kortom, het vraagt om een open,
met water. Of bel gewoon als u meer wilt
nieuwe ‘mindset’ bij alle betrokkenen.
weten over het programma. Dat kan naar Erik
Binnen het te ontwikkelen programma
Janssen ([email protected] 06-52015704)
zullen de verschillende belangen en
of Frank Lenssinck ([email protected]
randvoorwaarden in beeld gebracht en
0320-293459). Dan gaan we beginnen!
Veenweiden Innovatiecentrum
Oude Meije 18, Zegveld
vormgeving en productie: vandermeerwaarde.nl
www.veenweiden.nl