Sturen met Water Dilemma: drooglegging ten behoeve van

Grondgebruik en
duurzaam waterbeheer
Erik Jansen
Veenweiden Innovatiecentrum Zegveld
De veenweiden veranderen
De veenweiden veranderen
Oxidatie van veen zorgt ervoor dat de veenbodem
als CO2 in de lucht verdwijnt.
Langzaam zakt de bodem.
Langzaam maar zeker.
De veenweiden veranderen
Hoogteverschillen worden groter, funderingen
komen droog te liggen, schade aan wegen en
gebouwen treedt op.
Waterbeheer wordt steeds complexer, duurder en
storingsgevoeliger. De waterkwaliteit wordt steeds
moeilijker te borgen.
De veenweiden veranderen
Klimaatverandering vergroot de problemen.
Langere droge periodes in de zomer en hogere
temperaturen versterken het proces van oxidatie.
Regen valt vaker in korte maar hevige buien. Ook
dat maakt het waterbeheer complexer. Afvoer wordt
moeilijker te garanderen. Wateroverlast ontstaat.
De veenweiden veranderen
Ook de landbouw heeft problemen. Het Europese
landbouwbeleid verandert, er worden hoge eisen
gesteld aan emissies naar lucht en water.
Van de melkveehouder worden koeien in de wei
verwacht, en hij/zij moet zorgvuldig met het
landschap omgaan.
De veenweiden veranderen
De natuur in het Groene Hart is waardevol, maar
kwetsbaar en afhankelijk van voldoende schoon
water.
De dilemma’s
Bodemdaling is wel af te remmen. Vernatten stopt
of vertraagt oxidatie. Maar wat betekent dat voor de
landbouw?
Krijgt de landbouw ruimte om zich te ontwikkelen
en te innoveren?
Zijn er rendabele alternatieven voor de
melkveehouderij?
De dilemma’s
Hoe krijgen we het water schoon?
Is er wel voldoende water voor alle functies?
Leidt vernatting niet tot een slappere bodem en nog
meer schade aan infrastructuur?
Moet er gestuurd worden op de ligging van de
functies van het landelijk gebied?
De dilemma’s
Allemaal dilemma’s die niet los van elkaar staan en
die vragen om innovatieve oplossingen en
bestuurlijke keuzes.
De veenweiden veranderen
Als we dat goed doen veranderen de veenweiden….
langzaam, maar op een duurzame manier….
en met behoud van kwaliteit
Hoe zijn die
problemen ontstaan?
Terug in de tijd
Terug in de tijd
Veenvorming
Bewoning en ontginning
Bewoning en ontginning
Waar gaan we heen?
Innovatie
Oprichting Veenweiden Innovatiecentrum Zegveld
Met hulp van de stuurgroep Groene Hart is het Veenweiden
Innovatiecentrum Zegveld in 2012 opgericht en gefinancierd
door provincies, waterschappen en LTO-Noord.
Het VIC is een onafhankelijke stichting.
Het VIC is gehuisvest op een voormalige proefboerderij van de
Universiteit Wageningen, die in 2014 is overgenomen door
een coöperatie van boeren.
Het VIC jaagt innovaties aan in het grondgebruik en
waterbeheer in de Westelijke Veenweiden.
Het VIC verbindt praktijk, onderzoek, overheid en onderwijs.
Het VIC verbindt landbouw, bodem, water, natuur, milieu.
Innovatie
Voorbeeld 1: Sturen met Water
Dilemma: drooglegging ten behoeve van de melkveehouderij
leidt tot oxidatie van veen. Drooglegging is nodig voor
draagkracht van de bodem. Drooglegging wordt geregeld met
een vast slootpeil per polder (peilvak). Wanneer de bodem te
veel is gedaald wordt het slootpeil aangepast.
Oplossing: Boeren hebben niet op ieder moment dezelfde
drooglegging nodig => Sturen met Water, actief sturen op de
grondwaterstand per perceel in de tijd, los van het polderpeil.
Sturen met Water levert flexibiliteit in tijd en ruimte op, die kan
worden gebruikt om te komen tot een optimaler gebruik van
water in het gebied en een betere facilitering van álle functies.
Sturen met Water
Sturen met Water
Sturen op grondwaterpeil =
• Sturen op draagkracht
• Sturen op (piek)berging
• Sturen op benutting voedingsstoffen
• Sturen op gras (o.a. ruw eiwitgehalte )
• Sturen op bodemleven = sturen op weidevogels
• Sturen op waterkwaliteit en emissies naar de lucht
• Sturen op bodemdaling
Sturen met water
Meer dan techniek
• De boer krijgt een actieve rol in het waterbeheer. Dat
verandert verhoudingen en verantwoordelijkheden; het is
ook een cultuurverandering.
• De boer krijgt een extra sturingsmogelijkheid
• Sturen met Water vraagt om goede afspraken tussen
boeren onderling en met het waterschap.
• De watervraag verandert.
• Er ontstaat ruimte in het waterbeheer: er is geen vast
slootpeil meer nodig.
• Er ontstaat ruimte voor nieuwe vormen van grondgebruik,
die om een ander waterbeheer vragen.
Innovatie
Voorbeeld 2: Nieuwe teelten
Paludicultuur biedt mogelijkheden
voor landbouw onder nattere
omstandigheden, waardoor bodemdaling wordt beperkt.
Maar….
• Zijn ze rendabel te maken? Gras is ook biomassa, zuivel is
een hoogwaardige toepassing, de zuivelketen is sterk.
• Een melkveehouder is geen akkerbouwer
• Is afzet wel gegarandeerd, is er al een keten?
• Wat zijn de gevolgen voor de infrastructuur?
• Groeit het hier ook echt?
Meer dan innovatie
Innovaties als Sturen met Water en Aquatische landbouw
bieden mogelijke oplossingen om oxidatie van veen en
daarmee samenhangende problemen te beperken.
Het zijn geen wondermiddelen, er blijven vraagstukken over
en er zijn wel consequenties: het landschap gaat veranderen,
verantwoordelijkheden veranderen, etc. En wie betaalt wat?
De innovaties zijn bouwstenen voor maatwerk per gebied,
waarin bestuurlijk keuzes moeten worden gemaakt, door
zowel gemeenten, waterschappen als provincies, in overleg
met alle belanghebbenden. Maar wacht niet op elkaar.
Dank voor uw aandacht
www.veenweiden.nl [email protected]
Werking onderwaterdrainage
a. Laag slootpeil
cm -maaiveld
0
30
Grondwaterpeil winter
Laag
60
Zomer, 85 cm -mv
90
120
b. Laag slootpeil met onderwaterdrains
cm -maaiveld
0
30
Zomer, 68 cm -mv
60
90
Onderwaterdrain
120
Laag
Aanleg onderwaterdrainage
Werking onderwaterdrainage
Effecten onderwaterdrainage
• Reductie oxidatie en bodemdaling met 50%
• Lagere belasting oppervlaktewater met nutriënten
• Minder emissies naar de lucht
• Verlenging weidedagen en periode grasgroei, meer
flexibiliteit in bedrijfsvoering, meer bedrijfszekerheid
• Toename zoetwatervraag