2. Kunnen wij alle geluiden horen?

1. Wat is geluid?
101 vragen over horen
14
heldere antwoorden op de meest gestelde vragen over het gehoor
Het eenvoudigste antwoord op deze vraag is: geluid is wat je hoort. Maar als je het netjes
wilt definiëren, is dat iets minder eenvoudig. Aan geluid zitten in ieder geval twee kanten:
een natuurkundige of ‘fysische’ en een zintuiglijke of ‘sensorische’ kant.
In natuurkundige zin wordt geluid geproduceerd door een bron die in trilling
wordt gebracht. Die trilling zorgt voor variaties in de luchtdruk. Het geluid plant zich
door de lucht voort als golven. De geluidsgolven worden opgevangen door ons gehoor en
herkend als geluid (de zintuiglijke kant).
Voorbeelden van geluidsbronnen die in trilling worden gebracht, kent iedereen
wel. We noemen er een paar:
• een snaar van een viool die wordt aangestreken
• stembanden die gaan trillen, tijdens het zingen of praten
• golven in de branding die over elkaar heentuimelen
• in de wind ritselende blaadjes van een populier
Geluid bereikt ons gehoor meestal via de lucht,
maar het kan zich ook door een ander medium
verplaatsen, bijvoorbeeld door water. Kortom:
geluid wordt opgewekt door een trillende bron;
de trillingen worden door een medium (meestal
lucht) voortgeplant en vervolgens door ons
gehoor opgevangen en herkend als geluid.
2. Kunnen wij alle geluiden horen?
Nee, dat kunnen we niet. Ons gehoor is niet voor alle geluiden gevoelig: op heel lage en
heel hoge tonen reageert ons gehoor gewoonweg niet. Maar ook als een trilling te zacht
is, horen we geen geluid. Ons vermogen om geluiden te horen verandert trouwens met
de leeftijd. Een gezonde man of vrouw van vijfentwintig heeft een veel groter hoorbereik
dan iemand van vijfenvijftig. Meestal is het zo dat naarmate iemand ouder wordt, hij of zij
steeds minder hoge tonen hoort en steeds meer moeite krijgt met zachte geluiden.
15
3. Wat zijn de laagste en hoogste tonen die wij kunnen horen?
De hoogte van een toon wordt bepaald door de snelheid van de trilling. Om preciezer
te zijn: hoe sneller de geluidsbron trilt, hoe hoger de toon zal klinken. De snelheid
van de trilling noemen we de frequentie. Een geluidsbron die honderd keer per seconde
trilt, heeft een frequentie van 100 hertz (afk.: Hz, uitgesproken als ‘herts’, is de officiële
eenheid waarmee frequentie wordt uitgedrukt).
Ons hoorbereik voor lage en hoge tonen loopt van ongeveer 20 Hz tot 20.000 Hz.
Ons gehoor heeft van laag tot hoog een frequentiebereik van bijna tien octaven.
4. Wat zijn de zachtste en hardste geluiden die we kunnen horen?
De sterkte van geluid drukken we uit in decibel (dB). In feite is afgesproken dat geluid
dat we nog net kunnen horen – heel zacht dus – 0 dB is. Maar let op: de ene decibel is de
29. Is slechthorendheid te verhelpen door een medische ingreep?
101 vragen over horen
50
heldere antwoorden op de meest gestelde vragen over het gehoor
Dat hangt erg af van de oorzaak van de slechthorendheid. Over het algemeen zijn
problemen in het buitenoor en middenoor wel te behandelen. Dat kan met behulp van
medicijnen gebeuren of door een chirurgische ingreep. Kleine behandelingen zoals het
verwijderen van een hardnekkige prop oorsmeer of het behandelen van een ontsteking in
de gehoorgang, kunnen door de huisarts worden uitgevoerd. Voor chirurgische ingrepen
of bij complexere problemen is de keel-, neus en oorarts de aangewezen specialist.
Aan slechthorendheid die veroorzaakt wordt door aandoeningen in het binnenoor,
de gehoorzenuw of het centraal auditief systeem (hersenstam, hogere hersendelen)
is medisch gezien vrijwel nooit iets te doen. Ook tegen slijtage van haarcellen of
degeneratie van zenuwvezels is geen medische remedie.
30. Hoe kan ik het beste mijn oren schoonhouden?
Voor de meeste mensen geldt hier als antwoord: u hoeft dat niet te doen, dat doet
uw oor zelf. Oren zijn zelfreinigende organen. Ongeveer halverwege de gehoorgang
wordt door de huid aldaar oorsmeer aangemaakt. Dit wordt geleidelijk aan naar buiten
getransporteerd en neemt dan het aanwezige vuil mee naar buiten. In dit proces droogt
het wat in en om die reden kunt u weleens korreltjes uit uw oor voelen vallen. Ook kan
aan het begin van de gehoorgang soms wat bruinig oorsmeer te zien zijn. Het is dan
voldoende om tijdens het douchen, baden of wassen even met de vingers langs oorschelp
en begin van de gehoorgang te gaan om de restjes oorsmeer weg te spoelen. Gebruik
51
daarbij geen zeep of shampoo. Wat in ieder geval is af te raden, is het schoonmaken van
de gehoorgang met wattenstaafjes (of erger: sleutels of satéprikkers!). Het enige effect is
vaak dat het oorsmeer – dat dus al op zijn weg naar buiten is – terug de gehoorgang wordt
ingeduwd en juist dan een propje vormt. Ernstiger is als door het gepeuter de wand van
de gehoorgang beschadigd wordt, wat risico op infectie en dus op een oorontsteking met
zich meebrengt. Ga om die reden ook nooit in de weer met commercieel verkrijgbare
oorreinigers, tenzij u er een goed advies bij krijgt, bijvoorbeeld bij de audicien.
Soms is er een reden waarom een gehoorgang toch schoongemaakt moet worden.
Dat kan dan het beste ‘droog en onder zicht’ gedaan worden, zoals kno-artsen het
uitdrukken. De kno-arts gebruikt daarvoor een zogenaamd cerumenhaakje (‘cerumen’ is
de medische benaming voor ‘oorsmeer’) of een zuiger waarbij de arts tegelijkertijd goed
zicht heeft in de gehoorgang. Een gehoorgangontsteking kan voor de kno-arts aanleiding
zijn om de gehoorgang op een andere manier te reinigen.
54. Wanneer is geluid te hard?
101 vragen over horen
76
heldere antwoorden op de meest gestelde vragen over het gehoor
De grens waarop geluid zó hard wordt dat het schadelijk kan worden voor het gehoor, ligt
rond de 80 tot 85 dB. In de arbowetgeving wordt een ondergrens van 80 dB gehanteerd:
bij zulke geluidsniveaus moet de werkgever individuele gehoorbeschermers aan zijn
werknemers ter beschikking
stellen.
Niet alleen het
geluidsniveau is bepalend voor
het risico op gehoorschade,
maar ook hoe lang men aan
dat geluid wordt blootgesteld.
Lawaaischade is dus een
combinatie van hard geluid en
de blootstellings-(‘expositie’-)
duur. Hoe langer u in lawaai
vertoeft, hoe schadelijker
dat is. Of hoe harder het
lawaai is, hoe korter u eraan
blootgesteld mag zijn, zonder
schade op te lopen.
Laten we dit nader
verklaren: in de Arbowet wordt
bepaald dat geluid schadelijk
is vanaf het niveau 80 dB(A),
indien u er dagelijks acht uur aan wordt blootgesteld. Is het geluid in de werkomgeving
echter harder, dan moet de blootstellingsduur korter zijn. Een toename van 3 dB
betekent een verdubbeling van het geluid. Bij 83 dB(A) mag de blootstellingsduur
dan ook maar vier uur zijn. Aan geluid dat nog eens 3 dB harder is – dus 86 dB – mag
de werknemer maximaal twee uur per dag blootgesteld worden enzovoort. Een kleine
toename in decibels kan dus een enorm effect hebben op het gehoor.
Overigens is het goed om te bedenken dat ‘lawaai’ een benaming is voor álle
geluiden die te hard zijn: niet alleen dreunende machines of overvliegende straaljagers,
maar ook popmuziek met een flinke beat, koperblazers in een fanfare of een
filharmonisch orkest op volle sterkte.
55. Wat betekent die (A) in 80 dB(A)?
Wij zijn niet voor alle geluiden even gevoelig. Als twee tonen, bijvoorbeeld van 100 Hz en
van 1.000 Hz, natuurkundig gesproken even sterk zijn, klinkt die van 1.000 Hz ons harder
in de oren. Rond de grens van schadelijk hard geluid zijn wij het gevoeligst voor tonen
tussen 2.000 en 6.000 Hz. Daarom worden die tonen extra meegerekend bij de bepaling
van de schadelijkheid van geluid. Officieel heet het dan dat het geluidsniveau gemeten
moet worden met een zogenaamde A-weging. Om aan te geven dat het geluidsniveau
inderdaad op die manier bepaald is, spreken we van dB(A).
77