Waar ter wereld is de kans op een natuur- ramp

Orkaan Sandy kwam in 2012 aan land bij
New York en richtte een ravage aan.
BESTE VRAAG
Ron van Viersen
Waar ter wereld is de
kans op een natuurramp het kleinst?
Niemand wil een aardbeving, orkaan, of vulkaanuitbarsting meemaken. Toch
wonen mensen massaal in gebieden waar regelmatig natuurrampen voorkomen.
De zoektocht naar de veiligste plek op aarde leidt langs een gevaarlijke omweg.
77 TEKST: SANDER KOENEN
D
e natuur kent geen genade. Op
Tweede Kerstdag 2004 kwamen
ruim 230.000 mensen om bij een
tsunami. Van Thailand tot India
werden mensen overvallen door de zee.
Er was geen enkele waarschuwing vooraf,
er was geen ontkomen aan. Beelden van de
immense vloedgolf beheersten wekenlang
het nieuws.
Op 12 januari 2010 kon je beter niet in
Haïti zijn. Daar maakte een aardbeving
160.000 slachtoffers. Het land is de ramp
nog altijd niet te boven. En in Nederland?
Voor de grootste natuurramp moeten we
terug naar 1 februari 1953: de Watersnood.
Volgens het Centraal Bureau voor de
Statistiek kende die ramp 1835 dodelijke
slachtoffers. Nederland was in shock.
Hoe vind je de veiligste plek op aarde?
Door te onderzoeken waar de risico’s het
grootst zijn, zeggen drie wetenschappers.
Rob Sluijter is klimatoloog bij het KNMI.
Zijn onderzoek gaat vooral over wind en
water, veruit de grootste veroorzakers van
natuurrampen. Victor Jetten is hoogleraar
natuurrampen en risicomanagement aan
de Universiteit Twente. Hij doet onderzoek
voor onder meer de Verenigde Naties en de
Wereldbank. En tot slot Jeroen Aerts.
Hoogleraar aan de Vrije Universiteit en
gespecialiseerd in water en droogte.
AAZoek het gevaar
Stap één in het onderzoek naar de veiligste
plek op aarde is historisch onderzoek.
Waar is de kans op een natuurramp aantoonbaar het grootst? Buiten kijf staat
dat je de ‘Ring van vuur’ beter kunt mijden.
Dit gebied rond de Grote Oceaan staat
bekend om zijn aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. De zone loopt van NieuwZeeland via Indonesië en Japan langs de
12
101
hele westkust van Noord- en Zuid-Amerika.
Driekwart van alle vulkanen ligt langs
de Ring van vuur en 90 procent van alle
aardbevingen gebeurt hier. Dat komt door
de beweging van tektonische platen onder
de aardkorst. Eigenlijk moet je álle grenzen
van alle tektonische platen mijden. Dus
ook landen als IJsland, Japan, Indonesië,
Iran, Pakistan, Turkije en het westen van
de VS.
Daarna: orkaangebied. Orkanen ontstaan
grofweg tussen de vijfde en dertigste breedtegraad. Dichter bij de evenaar is de corioliskracht te klein. Deze kracht zorgt ervoor
dat wind gaat draaien: tegen de klok in op
het noordelijk halfrond, met de klok mee
op het zuidelijk halfrond. Te ver naar het
noorden of zuiden is water in de oceaan te
koud om de orkaan te voeden met vochtige
warme lucht. Toch kan een orkaan die goed
De aardbeving die Haïti trof had een
kracht van 7 op de schaal van Richter.
op stoom is wel veel noordelijker uitkomen.
Dat bewees orkaan Sandy, toen ze in 2012
bij New York City (40°NB) aan land ging
en daarna zelfs Canada bereikte. Echt
helemaal orkaanvrij ben je pas vanaf de
zestigste breedtegraad.
Je kunt natuurlijk elke dag het nieuws
volgen of internet afspeuren om de grote
natuurrampen in kaart te brengen. Maar
het kan ook eenvoudiger, zegt hoogleraar
Jeroen Aerts. Hij gebruikt voor zijn eigen
onderzoek gegevens van herverzekeraars.
‘Verzekeraars die moeten uitkeren na een
natuurramp kunnen aan één zo’n ramp
failliet gaan. Om dat te voorkomen zijn
ze zelf ook weer verzekerd. Met andere
woorden: herverzekeraars verzekeren de
verzekeraars. En om dat goed te kunnen
doen, hebben ze exacte gegevens nodig
over de gevolgschade van natuurrampen.’
De meest gerenommeerde herverzekeraar
is het Duitse Munich Re. Het bedrijf noemt
de eerste helft van 2014 ‘relatief rustig’ op
rampenvlak. Er waren 490 catastrofes met
‘slechts’ 2700 dodelijke slachtoffers. Het
jaargemiddelde van de afgelopen tien jaar
is 53.000. De totale schade bedroeg 42
miljard dollar, waarvan 17 miljard dollar
was verzekerd. De oorzaken: een recordwinter in de VS, twee sneeuwstormen in
Japan en ernstige overstromingen op de
Balkan en in Engeland.
AARamp vraagt slachtoffers
Een ramp noemen we pas een ramp als er
mensen getroffen worden. Daarom is de
tweede stap in het onderzoek een analyse
van de bevolkingsdichtheid. New York City
is met ruim tien miljoen inwoners kwetsbaarder dan het dorp Harkema midden in
Friesland (4300 inwoners). In 2012 bleek
hoe groot de gevolgen van natuurgeweld 0
101
13
Risico-index Top 10
Vanuatu
Filippijnen
Tonga
Guatemala
Bangladesh
6Salomonseilanden
7 Costa Rica
8 El Salvador
9Cambodja
10Papoea-Nieuw-Guinea
60ste breedtegraad
Ring van vuur
Tornado Alley
Orkaangebied
30 breedtegraad
ste
4
5
1
4
Natuurramp x bevolkingsdichtheid - voorbereiding =
mate van ellende.
Er zijn dus landen die in een risicogebied liggen (zoals
Nederland), maar doordat ze rijk zijn kunnen ze zich
wapenen tegen natuurgeweld.
Orkaan Sandy legde in 2012 het publieke
leven dagen plat. Jeroen Aerts: ‘Orkanen als
Sandy waren er duizend jaar geleden ook.
Maar toen was er aan de oostkust van de
Verenigde Staten vrijwel niets te beleven.
Geen mensen, dus geen ramp.’
In het midden van de Verenigde Staten is nog
altijd weinig te beleven. Daarom blijft de
schade beperkt als er weer een windhoos
door ‘Tornado Alley’ raast. Deze strook land
met in het hart Noord-Texas, Oklahoma en
Kansas krijgt jaarlijks zo’n duizend tornado’s
te verduren. De mensen zijn eraan gewend
geraakt. ‘Maar zou je zo’n tornado loslaten
op het dichtbevolkte Nederland’, voorspelt
meteoroloog Rob Sluijter, ‘dan is de schade
niet te overzien.’
Vreemd genoeg hebben mensen de neiging
zich juist op gevaarlijke plekken te vestigen.
Waarom zou je aan de voet van een actieve
vulkaan in Indonesië gaan wonen? Omdat
daar de grond het meest vruchtbaar is. Wie
14
101
wil zich vestigen langs de kust, waar orkanen
aan land komen? Dat is ook vaak de plek
van havens en economische activiteit. En
waarom leeft half Pakistan langs de rivier de
Indus, terwijl één aanzienlijke moesson alle
bebouwing kan wegvagen? Omdat het water
uit die rivier landbouw mogelijk maakt.
En wij? Hoe gek zijn Nederlanders eigenlijk,
dat ze massaal onder zeeniveau gaan wonen.
Al helemaal als je bedenkt dat het klimaat
verandert en de zeespiegel stijgt...
AAWet tegen water
Het laaggelegen, dichtbevolkte Nederland
laat goed zien dat er een derde stap nodig is in
het onderzoek naar de gevaarlijkste plekken
op aarde. Die stap beschrijft hoe goed een
land is voorbereid op een natuurramp.
Nederland is een relatief veilig land. Dat is
niet omdat we ergens lekker midden op de
Euraziatische tektonische plaat liggen. Of
fijn hoog boven orkaangebied. Of ver weg
van vulkanen en extreme droogte. Maar
ederland staat in het World Risk Report op
de 52ste plaats. En we staan op nummer 12
in de top 15 van landen die het meest blootgesteld zijn aan rampen. Dat komt door onze
ligging onder de zeespiegel aan de kust. De
52ste plek, dat klinkt vrij comfortabel. Maar
zo ziet het er op de wereldkaart van de
risico-index niet uit. Alle 172 landen hebben
een kleurcode gekregen. Overal om ons heen
in Europa is het lichtgroen (laag risico) en
donkergroen (heel laag risico). Daar steekt
Nederland dan toch erg roze (hoog risico) bij
af. Zoeken naar de veiligste plek voor natuurrampen binnen Nederland heeft volgens
meteoroloog Rob Sluijter van het KNMI geen
zin: ‘De weersverschillen zijn in Nederland
zo klein dat ze niet te specificeren zijn. In 1978
ging toevallig een zware sneeuwstorm over
Noord-Nederland. Maar de volgende keer
kan dat net zo goed over Zeeland zijn.’
Boerenverstand dan. Vergeet alles wat onder
de zeespiegel ligt. Schrap alles langs rivieren,
die kunnen overstromen. En zet een streep
door een deel van de provincie Groningen in
verband met aardbevingen door gaswinning.
Wat overblijft is een strook aan weerszijden
langs Assen, Arnhem en Maastricht. De
Achterhoek... helemaal zo gek nog niet!
Top 10 veiligste landen
Qatar
Malta
Saoedi-Arabië
Barbados
Grenada
6IJsland
Evenaar
0 voor een stad als New York kunnen zijn.
N
2
3
5de breedtegraad
Heel Nederland veilig
De gevaarlijkste plek op aarde heeft wel
prachtige stranden, zoals Champagne Beach.
7Kiribati
8Bahrein
9 Verenigde Arabische Emiraten
10Zweden
simpelweg omdat we veiligheidsmaatregelen
nemen. Een watersnood zoals die in 1953 zal
tegenwoordig waarschijnlijk geen dodelijke
slachtoffers eisen. Dankzij de Deltawerken.
De zeespiegel stijgt en tóch houdt Nederland
de voeten droog, denkt Jeroen Aerts: ‘Het
geheugen van mensen is extreem kort als
het om rampen gaat. Binnen een jaar of drie
na een grote overstroming zijn de meeste
mensen alle ellende weer vergeten. Daarom
gaat het in sommige landen keer op keer mis.
Gelukkig heeft Nederland na de Watersnood in de wet laten vastleggen dat de dijken
regelmatig opgehoogd moeten worden. Zo
blijft de kans op overstromingen, ongeacht
de zeespiegelstijging, altijd gelijk. Daarom
hoeven wij niet aan onze kwetsbaarheid herinnerd te worden door een nieuwe ramp. Dat
gebeurt elk jaar als de begroting van Rijkswaterstaat wordt behandeld door de Tweede
Kamer.’
Ook het gebied rond de Indische Oceaan is
ingrijpend veranderd sinds de tsunami tien
jaar geleden. Victor Jetten: ‘In Haiderabad,
India, staat een supercomputer die continu
alle mogelijke rampscenario’s doorrekent.
Het Indian Tsunami Early Warning System
doet in geval van nood een waarschuwing
uit naar de autoriteiten op het juiste niveau.
Haalt een tsunami de kust niet? Dan hoeft
alleen de landelijke overheid ervan te weten.
Bij groot gevaar, code rood, wordt iedereen
gewaarschuwd.’
AADraai het om
De definitieve rekensom luidt daarom deze:
natuurramp x bevolking - voorbereiding =
mate van ellende. In het World Risk Report
van de VN-organisatie UNU-EHS staat de
uitkomst van die som. Al vier jaar lang zijn de
grootste risicogebieden: Oceanië, ZuidoostAzië, Centraal Amerika en de zuidelijke
Sahel. De meest kwetsbare landen zijn Tsjaad
en Haïti en het minst veerkrachtige land op
dit moment is Afghanistan. Als je puur kijkt
naar het grootste risico op een natuurramp
per hoofd van de bevolking, ga dan niet op
vakantie naar de paradijselijke eilandengroep
Vanuatu in de Grote Oceaan. Want deze
vulkanische eilandengroep wordt regelmatig
geteisterd door aardbevingen en ligt bovendien in orkaangebied.
Nu we weten wat de meest risicovolle plekken
zijn, is het onderzoek naar de veiligste plek op
aarde een kleine moeite. Met één druk op de
knop sorteer je de lijst met landen in de risicoindex precies andersom. Niet het meest risicovolle land staat nu bovenaan, maar het land
met de kleinste kans dat je er slachtoffer
wordt van een natuurramp. Van de top 10 zijn
Zweden (10), IJsland (6) en Malta (2) nog
redelijk te bereizen. Saoedi-Arabië staat op
nummer drie. Lijstaanvoerder is de oliestaat
Qatar in het Midden-Oosten.
7
M EER I N FO R M ATI E
Tinyurl.com/rampenkaart: actuele
wereldwijde rampenkaart.
101
15