Early warning systeem voor droogte

Job Nijman en Herman Wolfs (Fugro) over een early warning systeem voor droogte
‘Combineren van real-time data steeds
belangrijker voor waterbeheerders’
Het Nederlandse bedrijf Fugro beschikt over technieken waarmee vrij diep in de bodem kan worden ‘gekeken’.
Daarmee kun je kabels en leidingen of niet-ontplofte bommen in kaart brengen, én zaken zoals de bodem­
opbouw of de grens tussen zoet en zout grondwater. Dit biedt kansen voor de export van Nederlandse kennis,
maar ook voor de ordening van de ondergrond. Want met de klimaatverandering wordt real-time data en het
delen en combineren hiervan steeds belangrijker voor (grond)waterbeheerders.
‘Het probleem met de bodem is dat je er niet ín kunt kij-
Water Services Job Nijman en senior hydroloog Herman
ken’. Een veelgehoorde verzuchting van beheerders en
Wolfs praten ons bij over de laatste stand van de techniek.
beleidsmakers als het over de problematiek van drukte in
de ondergrond gaat. Toch klopt dat niet meer.
‘We zijn in Nederland nogal verwend op het gebied van
gegevens over het aardoppervlak en de bodem’, aldus
Kijken in de bodem kan wél
Nijman. ‘Nadeel is dat het voor de ondergrond vrijwel altijd
Er bestaan technieken waarmee je ondergronds kunt kijken,
om puntinformatie gaat. Via lokale sonderingen, boringen
zelfs tot honderden meters diep. Oorspronkelijk vooral ont-
en peilbuizen hebben we gegevens van bepaalde plekken
wikkeld en ingezet voor geologisch onderzoek en exploratie
en die extrapoleren we voor een breder beeld. Dat bete-
in de olie- en gassector, zijn deze technieken ook geschikt om
kent dus dat je dingen berekent en niet meet. Voor een
andere ondergrondse zaken in kaart te brengen. Wereldwijd
echt betrouwbaar gebiedsdekkend beeld is meer nodig
is het Nederlandse ingenieursbureau Fugro de marktleider op
en Fugro beschikt over een heel scala van technieken om
het gebied van dit soort survey-technologie. Directeur Fugro
dat te realiseren.’
Herman Wolfs (l) en Job Nijman: ‘Zoet/zoutgrens zichtbaar tot honderden meters diepte.’
50
Zoet/zoutgrens
situaties adequaat reageren. In droge perioden kun je bij-
Hij vervolgt: ‘Neem als voorbeeld de ligging van de zoet/
voorbeeld tijdig maatregelen nemen, zoals het omleiden
zoutgrens in het grondwater. Vooral in het westelijke
van zoet water of het verhogen van waterpeilen in gebie-
deel van Nederland speelt deze grens een belangrijke rol
den waar je zout water ziet oprukken.’
voor drinkwaterbedrijven, provincies, waterschappen en
de landbouw. De bodem hier is de afgelopen miljoenen
‘Maar ook bij hoogwater heeft zo’n systeem meerwaarde.
jaren gevormd in een marien klimaat. Dat betekent dat
Wij hebben bijvoorbeeld een op GIS gebaseerde beoor-
de bodem­opbouw bestaat uit afwisselende klei- en zand-
delingsmethode (REAL®) ontwikkeld waarmee je meteen
lagen, met oude stroomgeulen die kriskras door elkaar
kunt zien welke gevolgen een bepaalde rivierwaterstand
lopen.’
op een dijkvak heeft. Omdat ook de zwakste punten van
de dijk in kaart zijn gebracht kun je snel gerichte maat­
Door kwel van zeewater onder de duinen, door het
regelen nemen. Dit soort gegevens is nu al voorhanden,
oppompen van zoet grondwater en ten gevolge van kli-
het gaat alleen om het slim aan elkaar koppelen en inter-
maatsverandering verzilt het grondwater in de kuststrook.
preteren van de diverse datasystemen.’
Als het opgepompte water te brak wordt, is het zonder
aanvullende zuivering ongeschikt als bron voor drinkwa-
Real-time telemetrisch monitoren
ter of voor beregening van gewassen. Via riviermondin-
Wolfs beaamt dat: ‘Uiteindelijk wil je een totaal water-
gen dringt zeewater het land binnen en bedreigt zo in
systeem waarvan integraal en telemetrisch real-time alle
droge perioden de inname van water voor drink­water of
informatie beschikbaar is. Zo kun je in de toekomst ook de
beregening. Het is een taak van de waterschappen om
kwaliteit van het grond- of oppervlaktewater op afstand
dit in de gaten te houden en maatregelen te treffen om
automatisch monitoren. Voor provincies en waterschap-
te voorkomen dat grond- en oppervlaktewater te brak
pen is informatie over de actuele ligging van de zoet/
worden. Zij hebben dus groot belang bij exacte en vooral
zoutgrens in de bodem belangrijk bij uiteen­lopende
real-time informatie over waar de grens ligt tussen zoet en
vraagstukken. Hoe moet de vergunning eruitzien voor
zout water, zowel in de bodem als in de rivieren. Welke rol
het lozen van geconcentreerd zout water dat vrijkomt
kan Fugro daarbij spelen?
na ontzilting door tuinders of drinkwaterbedrijven?
Wanneer staan de watergangen in die regio droog? Hoe
Early Warning System
verplaatst een hoogwatergolf zich werkelijk door het
Wolfs: ‘Met diverse meetsystemen vanuit de ruimte of aan
stroomgebied? En dat zijn maar enkele van de moge-
boord van een vliegtuig kunnen wij snel grote oppervlak-
lijke toepassingen. Veel valt nog te verwachten van het
ten ‘scannen’ en een breed spectrum aan data verzamelen.
combineren van datasets, zoals satellietwaarnemingen,
Zo kunnen we de topografie nauwkeurig vastleggen, de
airborne geofysica-data en veldgegevens. Vergelijk het
bodemopbouw herleiden en ondergrondse infrastructuur
maar met de huidige neerslagbeelden op internet zoals
‘zien’. Het gaat dan niet alleen om grote objecten zoals tun-
bij Buienradar.’
nels, maar ook om kabels en leidingen en niet-ontplofte
munitie uit de Tweede Wereldoorlog. Ook de zoet/zout-
Deltaprogramma en Topgebied Water
grens in het grondwater is zeer goed zichtbaar te maken.
Deze ontwikkelingen sluiten aan bij het Deltaprogramma,
Bij projecten elders ter wereld hebben we daarbij diepten
maar ook bij het Nationale Waterplan en het Topgebied
bereikt van enkele honderden meters.’
Water. Want behalve een grotere veiligheid, een slimmer
waterbeheer en een beter management van de zoet-
Nijman vult aan: ‘Door regelmatig op deze manier een
watervoorraad, zit hier ook duidelijk een economische
gebied te ‘vliegen’ verzamel je – in combinatie met meet-
component aan. Dit soort kennis en technologie is prima
systemen op de grond – data voor een soort ‘early warning
te exporteren, zeker als je bedenkt dat Nederland interna-
system’ voor waterbeheerders. Door de waterstanden en
tionaal een goed imago op watergebied heeft. In dit kader
de zoet/zoutgrenzen te monitoren kun je in verschillende
heeft Fugro samen met Deltares een business case inge-
51
diend bij het Topgebied Water voor airborne elektromagnetisch onderzoek als aanvulling op bestaande datasets.
‘zit’, is definitief voorbij: transparantie en kennisdeling leveren meer op dan je gegevens afschermen. Nederland loopt
achter bij andere landen, waar in sommige gevallen al early
Ruimtelijke ordening
warning systemen operationeel zijn. De Basis Registratie
Nijman: ‘Op allerlei plekken in Nederland is data aan-
Ondergrond is een mooie eerste stap, maar het zou nog bre-
wezig die ook voor andere partijen van grote waarde is.
der moeten worden ingezet. Door alle mogelijke partijen
Het wordt voor ruimtelijke ordening steeds belangrijker
moet een centrale databank gevuld worden met gegevens
dat problemen geïntegreerd worden opgepakt. Dat
voorzien van een kwaliteitsmerk. Anderen kunnen dan met
geldt niet alleen voor de bovengrond, maar ook voor de
die data aan de slag gaan, waardoor onverwachte oplos-
ondergrond. Bijna alles is tegenwoordig te meten en te
singen voor problemen kunnen worden gevonden. Kortom:
monitoren, maar je moet het wel bij elkaar brengen in
het gaat om het faciliteren van creativiteit.’
een integraal beleid en een gezamenlijke aanpak met een
gemeenschappelijk platform.’
Nijman: ‘Juist in een tijd waarin we efficiënter moeten
omgaan met budgetten, moet je gezamenlijk kunnen
Kennisdeling
gebruikmaken van bestaande informatie. Zeker als die al
Wolfs valt hem bij: ‘Wij pleiten voor het delen van alle
een keer is betaald door de ‘belastingbetaler’. Uiteindelijk
beschikbare gegevens. Dit kan via een centrale plek waar alle
word je allemaal beter van kennisdeling, daarvan zijn wij
data over de bodem en het grondwater verzameld wordt en
overtuigd.’
beschikbaar gesteld. De tijd dat iedereen op zijn eigen data
52