Een verhaal over soberheid (niet te verwarren met armoede)

Op ontdekkingsreis in de Proe/uin Zoet Water Een verhaal over soberheid (niet te verwarren met armoede) InformaEe over de Proe/uin Zoet Water kan worden ingewonnen bij Vincent Klap , [email protected] DE KWESTIE Zeeland is met 78% landbouwbestemming overwegend agrarisch georiënteerd. Zoet water is daarvoor van groot belang. Qua zoetwatersituaCe neemt Zeeland een aparte posiCe in, omdat het vaak leGerlijk een land in zee is. En die zee is zout, dus zout is alCjd nabij. Land en water zijn weliswaar van elkaar gescheiden met zware dijken, maar nieGemin treedt er verzilCng op door kwel als gevolg van een hogere zeespiegelstand dan het maaiveld. Water beweegt onder de dijk door en bovendien bevat de ondergrond veel “oud zout”, zodat ook kwel op enige afstand van de zee vaak zout is. Zeeland onderscheidt zich ook door het feit dat slechts een gering deel van extern zoet water wordt voorzien. Tholen, Sint Philipsland en de Reigersbergsche polder zijn de enige gebieden met significante externe wateraanvoer. Verder is er nog een kwanCtaCef bescheiden aanvoer t.b.v. de fruiGeelt op Zuid-­‐Beveland. De rest moet het stellen met de neerslag. Een sCjgende zeespiegel en verdamping van ondiep zoet grondwater gedurende warme en droge perioden verhogen de kans op zout in de wortelzone van gewassen, met afnemende producCe tot gevolg. Dat verzilCngsproces verloopt langzaam, maar ook het tegengaan vergt Cjd. Daarom voeren regionale parCjen onder de naam ProeTuin Zoet Water een gezamenlijke zoektocht uit naar opCmale benuUng van natuurlijk beschikbaar zoet water. DE ZOEKTOCHT Wie een betere balans tussen aanbod en vraag nastreeT, kan twee routes volgen: het aanbod vergroten en de vraag verminderen. In de ProeTuin Zoet Water worden beide paden bewandeld. A
A
N
B
O
D
V
R
A
A
G
Toekomst zonder maatregelen Toekomst met maatregelen A
A
N
B
O
D A
A
N
B
O
D V
R
A
A
G
Maximaal tekort V
R
A
A
G Toename aanbod & afname vraag zorgen voor kleiner tekort, of zelfs surplus AANBOD VERGROTEN VRAAG VERMINDEREN 1.  Waterconservering in de bodem is een opCe omdat er op jaarbasis een neerslagover-­‐
schot bestaat. Het deel daarvan dat niet door de bodem wordt geabsorbeerd, wordt doorgaans linea recta afgevoerd naar zee. En dan ben je het kwijt. Door het zoete water acCef op te slaan in de bodem kan enerzijds een voorraad worden aangelegd en anderzijds het zout op grotere diepte worden gehouden. Onder de naam Go Fresh worden momenteel drie pilots uitgevoerd om de verschillende theorieën te testen: 1.  Gewasveredeling op grotere zouGoleranCe → primair is geen sprake van watertekort, maar veeleer van zoutoverschot. ZouGolerante gewassen vragen minder zoet water dan reguliere gewassen. Aardappelveredelaar Meijer doet al jaren onderzoek naar zouGoleranCe. In het kader van de ProeTuin zullen in 2015 experimenten worden uitgevoerd waarbij niet alleen de eindproducten worden bekeken, maar ook de zoutdynamiek in de wortelzone gedurende de groei wordt gevolgd. a)  Freshmaker → infiltraCe van zoet water in een watervoerende zandlaag (kreekrug) op ± 7 m onder het maaiveld en gelijkCjdige onGrekking van zout water op grotere diepte. Hierdoor groeit de zoetwatervoorraad. Het surplus kan in de zomer worden onGrokken en benut; b)  Oppervlakte-­‐infiltraCe → infiltraCe van zoet water in een watervoerende zandlaag vlak onder het maaiveld. Hierdoor wordt het zoute water onder de zoete bel weggedrukt. Het effect van deze aanpak is verrassend groot: elke cm grondwaterpeilverhoging vertaalt zich in een 40 cm dieper zoet-­‐zoutgrensvlak; c)  Drains2Buffer = robuuste regenwaterlens → zonder watervoerende zandlagen bevindt zout zich relaCef dicht onder het maaiveld. Landbouw is er mogelijk bij de graCe van een zoete regenwaterlens die op het zoute water drijT. Door aanleg van diepere drainage kan in de winterperiode zout water worden gedraineerd en van bovenaf worden aangevuld met zoet regenwater (zie figuur beneden). 2.  Waterconservering in het oppervlaktewater biedt gelegenheid overwegend kleine watervolumes vast te houden in slotensystemen en zo een buffer tegen de droogte te creëren. Bijkomende acCe is noodzakelijk om zoete en zoute waterlopen goed te scheiden. Deze aanpak is toegepast in Zeeuws-­‐Vlaanderen en vergelijkbare iniCaCeven bestaan in Walcheren en Zuid-­‐Beveland. 2.  Besparing door opCmale toediening is een logische technische zoekrichCng. Dit kan zowel betrekking hebben op de wijze van toediening (efficiëntere verneveling in boomgaarden, druppelirrigaCe in akkerbouw i.p.v. beregening) als op het moment van toediening (op basis van analyse van bodemvochCgheid of door differenCaCe van teelten met temporeel verschillende watervraag). 3.  Zoutmythes ontkrachten → de zoutnormering voor verschillende teelten is volgens wetenschappers te scherp en daarenboven bestaan er onjuiste inschaUngen van de zoutdruk in de wortelzone. Er zijn voorbeelden van boeren die verrast zijn door de producCemogelijkheden van hun eigen land. Het streven is het inzicht hierin te vergroten door in samenwerking met boeren proef op de som teelten uit te voeren. 4.  Switch naar zoute teelten is een slotopCe voor gebieden waar de zoutdruk dusdanig wordt dat hij niet meer doelmaCg te bestrijden valt. Op zulke plaatsen biedt een overstap op zilte teelten of aquacultuur een opCe. De zoetwatervraag van het betreffende gebied vermindert daardoor enorm. Hoewel dit spoor als terugvalopCe wordt beschouwd binnen de ProeTuin Zoet Water, wordt nagegaan of er vanuit dit kader een bijdrage kan worden geleverd aan lopend onderzoek op dit terrein. 3.  Technische opwerking van communaal effluent of omgevingswater dat net beneden de gebruiksnorm ligt. Deze aanpak wordt door Evides, waterschap Scheldestromen en Dow in Terneuzen toegepast voor effluent en nu aangepast voor omgevingswater. ZOET-­‐ZOUTKARTERING ALS BASIS Voor prakCsch alle beschreven maatregelen is inzicht in de zoet-­‐zoutverdeling in de bodem uiterst nuUg. Een provinciebrede zoet-­‐zoutkartering op basis van vluchtanalyse van de bodem is daarom een belangrijke eerste stap die in het kader van de ProeTuin Zoet Water wordt nagestreefd.