HC Verlichtingsideeën en de democratische

Tijdvak 7
De tijd van pruiken en revoluties
Hoofdstuk 8 Verlichting en revoluties
Paragraaf 8.1
De Verlichting
Samen met de klas een mindmap
maken
Wat weet je al over ‘De Verlichting’?
Welke associaties roept dit begrip bij je op?
Kenmerkend aspect:
Het rationeel optimisme en verlicht denken werd toegepast op alle
terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en
sociale verhoudingen
Rationeel optimisme:
Rationeel  ratio  verstand
Optimisme = optimistische kijk
DUS: met je verstand kun je veel bereiken / je moet op je verstand
vertrouwen  zorgt voor betere samenleving.
Verlicht denken =
Uitgaan van rationeel denken / rekening houdend met natuurwetten
(wetten als gelijkheid en vrijheid)
Hoe is de verlichting ontstaan?
• 17e eeuw: wetenschappelijke revolutie: interpretatie
klassieken + empirisme (waarneming = waarheid) +
rationalisme
• Natuurwetenschappen  natuurwetten  deze
ideeën werden doorgetrokken naar andere vlakken van
de maatschappij (dus niet alleen wetenschap, maar
ook op bijv. politiek gebied)
• Vanaf 1650 (met name 18e eeuw): verlichting (rationeel
denken wordt toegepast op de maatschappij)
Allerlei aspecten (politiek, geloof e.d.) v maatschappij ter
discussie. Kijken naar de wetten van de natuur!
Verlichting
• Sinds wetenschappelijke revolutie 
• Vertrouwen in eigen verstand (ratio) 
– door logisch nadenken (rationalisme) +
– onderzoeken door waarnemen (empirisme)
• OPVOEDING + SCHOLING = belangrijk
VB = verschijnen
van de
Encyclopedie
1. Geloof
Traditie en bijgeloof?
Verstand en rede!
•Dus: kritiek op de kerk!
•Spinoza, Voltaire, Kant. Echter; enkele hadden stevige
kritiek op geloof, de meesten verlichte denkers bleven
gelovig: bijv. deïsme (mechanistisch wereldbeeld = god is
een horlogemaker)
•Verlichte denkers pleitten voor religieuze tolerantie
2. Samenleving
Standensamenleving + absolutisme?
Natuurrecht =
mensen zijn van
nature gelijk en vrij
Sociaal contract (contract tussen burgers en regering) en
recht van verzet (Locke) + volkssoevereiniteit (macht
ligt bij het volk, Rousseau) + scheiding der machten
(Montesquieu)
Gelukkig
Heeft de westerse samenleving een verlichting meegemaakt…
Anders:
- Hadden de meeste hier geen scholing gekregen, meisjes al
helemaal niet.
- Geloofden we nog dat de koning de beste bestuurder was.
- Hadden we allemaal geluisterd naar een of andere
geestelijk leider
- Was er veel racisme en discriminatie en dit werd niet
gestraft / afgekeurd.
- Konden de meeste mensen geen eigen / vrij beroep kiezen.
- En ga zo maar even door….
Examenvraag
Vraag 1
Gebruik bron .
Een bewering:
De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het
ontstaan van de wetenschappelijke revolutie van
de zeventiende eeuw en aan het ontstaan van
de Verlichting in de achttiende eeuw.
2p Leg beide delen van deze bewering uit.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
bron 5
De natuurkundige Robert Hooke publiceert in 1665 een boek met zijn waarnemingen
over de natuur. Over de relatie tussen vuur en zuurstof schrijft hij:
Het lijkt redelijk om te denken dat er niet zoiets bestaat als een vuurelement,
dat een vlam doet opstijgen, maar dat die schijnende tijdelijke massa die wij
'vlam' noemen, niets anders is dan een mengsel van lucht en vluchtige,
zwavelhoudende delen van afbreekbare of brandbare stoffen.
Deze hypothese heb ik getracht te onderbouwen met een eindeloze
hoeveelheid observaties en experimenten. Dit proces hier te beschrijven zou
te ver gaan; het zal mogelijk op een ander moment uit voldoende materiaal
blijken te bestaan voor een veel grotere verhandeling. Zuurstof is iets dat tot
nu toe nog maar weinig werkelijk onderzocht en verklaard is en waarover een
ijverige onderzoeker maar zeer weinig informatie zal vinden, terwijl iedereen
het inademt en er in leeft, ook al is men zich hiervan niet bewust. Maar als
men het eenmaal voldoende zal doorgronden, dan zal dat iemand ongetwijfeld
in staat stellen om een rationele, ja zelfs een waarschijnlijke, zo niet de juiste
verklaring te geven voor alle verschijningsvormen van vuur.
Antwoord examenvraag
Vraag 1 maximumscore 2
Kern van een juist antwoord is:
• De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het
ontstaan van de wetenschappelijke revolutie,
omdat hij uitdraagt dat wetenschappers onderzoek
moeten doen / zelf observaties en experimenten
moeten doen 1
• De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het
ontstaan van de Verlichting, omdat Hooke belang
hecht aan rationeel denken / kennisoverdracht
stimuleert door zijn ideeën te publiceren 1
Examenvraag
Vraag 9 (verlichting)
De filosoof Voltaire (1694-1778) was deïst, wat
inhield dat hij geloofde dat God, als een
horlogemaker, het universum geschapen had als
een klok. Deze klok is door God op gang gebracht,
waarna het universum zichzelf volgens de
natuurwetten zou blijven voortbewegen.
2p 18 Leg uit dat dit deïsme past bij de Verlichting.
Antwoord examenvraag
• maximumscore 2
• Voorbeeld van een juist antwoord is:
• In het deïsme werd ervan uitgegaan dat de
natuurwetten voor de voortgang in het
universum zorgden (en niet God). Dit paste
binnen de Verlichting omdat de idee dat het
universum door (natuur)wetten wordt
gestuurd een rationele verklaring is.