Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde

Politiek leiders
hebben veel last van
een verdeelde raad
Onderzoek naar het verband tussen zittingsduur
en type wethouder
Jacques Necker
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
Onderzoekers:
Maarten Hoogstad
Gert-Jan Broer
Tom Smolders
Contactpersoon:
Maarten Hoogstad
T. 06 – 451 563 42
E. [email protected]
Datum:
16-03-2010
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
Inhoudsopgave
1 Conclusie
1
2 Onderzoeksverantwoording
2
3 Resultaten
3
3.1 / De politiek leider is het meest voorkomende type wethouder, de monist het minst
3
3.2 / Meelifters vallen het vaakst, politiek leiders het minst
3
3.3 / Veel breuken worden veroorzaakt door een verdeelde raad of slechte communicatie
4
3.4 / Politiek leiders hebben het meest last van een verdeelde raad
5
4 Aandachtspunten voor 2010-2014
7
4.1 / Er is een relatie tussen type wethouder en zittingsduur
7
4.2 / De relatie biedt de mogelijkheid voor gerichte interventies
7
5 Wie is Jacques Necker?
8
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
i
1 Conclusie
Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
Het grootste deel van de wethouders in de raadsperiode 2006-2010 wordt getypeerd als ‘politiek leider’. Dit
blijkt uit onderzoek dat Jacques Necker vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen hield onder 976
raadsleden, wethouders en burgemeesters. De respondenten typeren ruim 24 procent van de wethouders
als politiek leider: iemand die met overtuiging zijn politieke visie neerzet, strategisch zoekt naar oplossingen
en daarnaast verbaal en non-verbaal goed kan communiceren. Slechts 13 procent van de wethouders wordt
door de respondenten getypeerd als ‘monist’: iemand die zoekt naar breed draagvlak, snel bereid is
concessies te doen en meer aandacht heeft voor het proces dan voor de uitkomst. Het type monist komt
daarmee het minst voor.
De politiek leider is ook het type wethouder dat het vaakst de eindstreep haalt. Bijna 80 procent van de
politiek leiders maakt de volledige bestuursperiode af. De kans dat het type ‘meelifter’ de volledige periode
vol maakt is ruim 10 procentpunt kleiner; 68,5 procent van deze groep haalt de eindstreep.
Volgens raadsleden en collegeleden ligt de oorzaak van een politieke val even vaak bij de wethouder zelf
(vanwege persoonlijke competenties) als bij zijn omgeving (pers, raad, college, ambtelijke ondersteuning).
Een ‘verdeelde raad’ en ‘gebrekkige communicatie’ worden het vaakst genoemd als oorzaak van de val van
een wethouder. Meelifters struikelen vaak door slecht ontwikkelde persoonlijke competenties (communicatie,
leiderschap, visie en omgevingsbewustzijn). Politiek leiders vallen juist door toedoen van externe factoren,
zoals een verdeelde raad en het ontbreken van een collegiaal bestuur.
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
1
2 Onderzoeksverantwoording
976 respondenten geven 3867 wethouderstyperingen
Voor dit onderzoek heeft Jacques Necker op 19 februari onder een grote groep raadsleden en collegeleden
een digitale enquête uitgezet. Op 3 maart is de enquête gesloten. Deze enquête leverde 3867 typeringen op
van wethouders, aangedragen door 976 raadsleden wethouders en burgemeesters. In bijlage 1 is de
volledige vragenlijst opgenomen.
Ook vroegen we de respondenten naar de factor die het meest bepalend was voor het vroegtijdig aftreden
van wethouders die vielen als gevolg van een politieke breuk. Mogelijke factoren hadden betrekking op
persoonlijke competenties of op externe omstandigheden. Als afsluiting van de enquête kregen de
respondenten in een open vraag de mogelijkheid hun antwoorden nader toe te lichten.
Het doel van de vragenlijst was te onderzoeken of er een relatie bestaat tussen type wethouder en
zittingsduur van een wethouder. Een dergelijke relatie zou namelijk aangrijpingspunten bieden om met
gerichte interventies de houdbaarheid van wethouders te vergroten.
Voor dit onderzoek hebben wij gebruik gemaakt van de volgende vijf typen wethouders die Gerard Schouw
in zijn promotieonderzoek hanteert:
/
Politiek leider (Zet politieke visie overtuigend en zelfverzekerd neer. Is strategisch in het zoeken naar
oplossingen voor problemen. Kan verbaal en non-verbaal goed communiceren.)
/
Superambtenaar (Weet veel van eigen portefeuille (kundig) en bereidt zich terdege voor. Is een
veeleisend bestuurder voor zijn/haar ambtenaren. Optreden kenmerkt zich door formele houding en
aandacht voor inhoud.)
/
Monist (Zoekt naar breed draagvlak. Stuurt zaken niet zonder aankondiging naar raad. Is snel bereid
concessies te doen om iedereen achter een voorstel te krijgen. Optreden kenmerkt zich door aandacht
voor het proces. De uitkomst is minder belangrijk.)
Ambassadeur (Komt graag goed over op de buitenwacht. Gebruikt eigen portefeuille om zichzelf en de
partij te profileren. Denkt goed na over fotomomenten. Optreden kenmerkt zich door aandacht voor
presentatie en communicatie.)
/
Meelifter (Zoekt naar zekerheden en speelt zo veel mogelijk op safe. Waait met alle winden mee. Stemt
inhoud af op doelgroep.)
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
2
3 Resultaten
3.1 / De politiek leider is het meest voorkomende type wethouder, de monist het minst
Het onderzoek startte met het in kaart brengen van de verschillende typen wethouders. Hoe vaak komt een
bepaald type wethouder voor? En kan op basis van die typeringen worden nagegaan of een bepaald type
wethouder langer houdbaar is dan een ander type wethouder? Hiervoor legden we een verband tussen het
type wethouder en de zittingsduur.
Uit de resultaten blijkt dat politiek leider het vaakst voorkomt. Ruim 24% van de wethouders wordt door de
respondenten als een poltiek leider getypeerd. Ook de superambtenaar en de meelifter blijken vaak voor te
komen. Met respectievelijk 23% en 22% volgen deze op de voet. Op iets grotere afstand staat de
ambassadeur. Dit type werd in 18% van de gevallen genoemd. Veruit het kleinst is de groep monisten.
Slechts 13% van de wethouders valt volgens de respondentengroep in deze categorie.
Figuur 1. Aantal x type (van groot naar klein)
30%
25%
20%
15%
10%
5%
ist
M
on
r
sa
de
u
er
ba
s
aa
r
lif
t
Am
M
ee
bt
en
er
am
Su
p
Po
lit
ie
k
le
id
er
0%
3.2 / Meelifters vallen het vaakst, politiek leiders het minst
Uit de resultaten blijkt dat wethouders het vaakst worden getypeerd als politiek leiders, maar ook dat deze
groep het vaakst de eindstreep haalt. Volgens onze onderzoeksresultaten valt gemiddeld 13 procent van de
wethouders na een politieke breuk, van de groep politieke leiders valt slechts 10 procent. Wethouders met
de typering meelifter blijken het minst succesvol. Bijna 20% van de populatie maakt de termijn niet vol.
Superambtenaren, monisten en ambassadeurs vallen gemiddeld genomen even vaak (12 procent vertrekt
voortijdig).
Het totale aantal wethouders dat de eindstreep niet haalt is in ons onderzoek vergelijkbaar met het landelijk
beeld: bijna 1 op de 3 van de wethouders (29.8%) haalt de eindstreep niet. De wethouders die niet als
gevolg van een politieke breuk zijn gevallen zijn in dit cijfer meegenomen, maar in onze verdere analyse
buiten beschouwing gelaten. Dit zijn wethouders die om persoonlijke redenen - een nieuwe baan of ziekte zijn vertrokken.
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
3
Figuur 2. politieke breuk per type
25%
20%
15%
10%
5%
er
ee
lif
t
M
ba
ss
ad
eu
r
na
ar
Am
am
bt
e
M
on
is
t
Su
pe
r
Po
lit
ie
k
le
i
de
r
0%
3.3 / Veel breuken worden veroorzaakt door een verdeelde raad of slechte communicatie
Om meer zicht te krijgen op de veronderstelde relatie tussen het type wethouder en de zittingsduur vroegen
we respondenten ook naar de belangrijkste reden voor een voortijdig vertrek. Hierbij waren we vooral
geïnteresseerd in de redenen achter een politieke breuk .
Voor de totale groep wethouders blijkt de belangrijkste aanleiding voor een politieke breuk een verdeelde
raad (27%) of gebrekkige communicatie (20%) te zijn. Deze oorzaken worden gevolgd door het ontbreken
van collegiaal bestuur (13%) en een gebrek aan omgevingsbewustzijn (14%). Daarna noemen
respondenten gebrek aan leiderschap (13%) en het ontbreken van visie (5%) als verklaringen voor het
vertrek van een wethouder. Over het geheel genomen schrijven de respondenten politieke breuken
ongeveer in gelijke mate aan (een gebrek aan) competenties van de wethouder als aan externe factoren
toe.
Figuur 3. Oorzaak van groot naar klein
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
4
3.4 / Politiek leiders hebben het meest last van een verdeelde raad
Door de cijfers uit te splitsen werd duidelijk dat de oorzaak voor een politieke breuk per type wethouder
verschilt. Er bestaat dus ook een relatie tussen het type wethouder en de oorzaak van een politieke breuk.
Tabel 3 maakt zichtbaar dat meelifters vooral vallen vanwege persoonlijke competenties (of een gebrek
daaraan). Politiek leiders daarentegen vallen veel vaker door externe factoren. Belangrijke externe factoren
die een rol spelen bij de val een politiek leider zijn een verdeelde raad of het ontbreken van collegiaal
bestuur. Volgens 71% van de respondenten is de politiek leider gevallen als gevolg van een van deze
oorzaken.
Figuur 4. Verhouding intern/extern per type wethouder
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Externe factoren
de
le
i
k
lit
ie
Su
Po
M
on
r
pe
ra
is
m
t
bt
A m en a
ar
ba
ss
ad
eu
r
M
ee
lif
te
r
Competenties
Superambtenaren vallen volgens collegeleden vaker vanwege persoonlijke competenties dan vanwege
factoren in hun omgeving. Volgens raadsleden heeft een superambtenaar het even vaak aan zichzelf te
wijten als aan zijn omgeving; collegeleden benadrukken hierbij vooral het gebrek aan omgevingsbewustzijn
(29%) als oorzaak voor het voortijdig aftreden.
Een meerderheid van de groep gevallen monisten valt volgens de respondenten vanwege zijn omgeving.
Ook hierbij ‘scoren’ een verdeelde raad en het ontbreken van collegiaal bestuur hoog. Opvallend is dat een
kwart van de collegeleden ook het ontbreken van communicatieve vaardigheden als oorzaak aanvoert. Bij
raadsleden is dit slechts 12%. Als ambassadeurs vallen ligt dat volgens een kleine meerderheid vooral aan
hun persoonlijke competenties. Daarnaast noemen zowel collegeleden als raadsleden de aanwezigheid van
een verdeelde raad als belangrijke reden voor een breuk. Opvallend is dat ‘gebrek aan
omgevingsbewustzijn’ vrij hoog scoort bij raadsleden (15%) terwijl de ambassadeur juist extern is gericht.
Als meelifters vallen ligt dat volgens de respondenten vooral aan hun persoonlijke competenties. Met name
het ontbreken van communicatieve vaardigheden wordt genoemd. Daarnaast noemen collegeleden het
ontbreken van leiderschap opvallend vaak.
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
5
Figuur 5. Percentage ‘verdeelde raad’ per ‘type wethouder’
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
te
r
ee
lif
M
t
ba
ss
ad
eu
r
M
on
is
Am
am
Su
pe
r
Po
liti
ek
le
i
de
r
bt
en
aa
r
0%
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
6
4 Aandachtspunten voor 2010-2014
4.1 / Er is een relatie tussen type wethouder en zittingsduur
Het onderzoek toont aan dat er een relatie is tussen zittingsduur en type wethouder. Niet alleen zegt het
type wethouder iets over de zittingsduur van een wethouder; in het type wethouder schuilt ook een
voorspellende waarde voor de mogelijke oorzaak van een politieke breuk. Dit is belangrijke informatie voor
een wethouder. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek kan een wethouder ‘voorzien’ op welk vlak hij
zijn rol dient te verstevigen wil hij niet voortijdig ten val komen.
4.2 / De relatie biedt de mogelijkheid voor gerichte interventies
De cijfers laten zien dat ‘meelifters’ vooral aandacht dienen te besteden aan hun persoonlijke competenties
(of een gebrek daaraan). Politiek leiders daarentegen vallen veel vaker vanwege een verdeelde raad, een
factor die buiten zijn direct invloedsfeer ligt en als een gegeven beschouwd kan worden. Politiek leiders
dienen hier alert op te zijn. In dat opzicht vormen de uitslagen van de recent gehouden verkiezingen voor
politiek leiders geen verbetering ten opzichte van het verleden. Meer dan vroeger lijkt de macht ook op
lokaal niveau te zijn verdeeld over meerdere partijen. Zo bezien krijgen politiek leiders het de komende
bestuursperiode een stuk lastiger. Dit kan betekenen dat ze hun plek als het meest stabiele type wethouder
in de nieuwe bestuursperiode moeten afstaan.
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
7
5 Wie is Jacques Necker?
Jacques Necker 1732 - 1804
Ons bureau is vernoemd naar de historische persoon Jacques Necker. Jacques Necker werd geboren in
1732 in Zwitserland en was bankier, publicist en bestuurder. Vanuit Zwitserland werd Necker in 1747 door
zijn vader naar Parijs gestuurd om voor een bevriend bankier te werken. Hij maakte indruk en in 1776 mocht
hij de schatkist van Frankrijk gaan beheren. Al snel gaf hij aan dat de financiële situatie van het Franse hof
steeds rampzaliger werd door hoge militaire uitgaven en de rente die betaald moest worden voor leningen.
Hij wilde het Franse belastingstelsel, dat de elite van Frankrijk ontzag, op de schop nemen. In 1781
publiceerde hij zijn beroemd geworden ‘Compte Rendu au Roi sur les Finances de la Nation’, over de
verkwistingen aan het Franse hof. Dit werd hem niet in dank afgenomen en hij werd uit zijn functie gezet.
Enkele jaren later (in 1788) deed de Franse koning - wanhopig over de financiële situatie van het land echter opnieuw een beroep op de deskundigheid van Necker. Als minister van Financiën liet Necker de
Staten-Generaal in 1789 voor het eerst sinds 150 jaar weer bijeenroepen. Dit was het startschot van de
Franse revolutie. Door het nieuwe regime werd Necker voor de derde maal benoemd tot minister van
Financiën.
Jacques Necker 2004 - heden
Jacques Necker is een onderzoeks- en adviesbureau voor de publieke sector. De deskundigheid en
realiteitszin van de persoon Jacques Necker vormen een inspiratiebron voor het huidige Jacques Necker bv.
Bijvoorbeeld Necker’s hang naar transparantie van de financiële besluitvorming en het steunen van de
volksvertegenwoordiging. Onze 35 onderzoekers en adviseurs willen de transparantie in het openbaar
bestuur en de controlerende rol van volksvertegenwoordigers versterken. Wij hebben de motivatie om
bestuurlijk Nederland te ondersteunen en de burger zo goed mogelijk van dienst te zijn. Dit doen wij met
onderzoek, advies, training en interim-capaciteit voor overheid en andere publieke organisaties. Ons team is
multidisciplinair en bestaat onder meer uit bestuurskundigen, controllers, juristen, politicologen, economen
en planologen. Jacques Necker heeft in meer dan honderd gemeenten onderzoek gedaan waarbij een
breed scala aan onderwerpen aan bod is gekomen. Een actueel overzicht van de door Jacques Necker
uitgevoerde opdrachten vindt u op onze website: www.necker.nl.
Naast Jacques Necker, kent u ons via de platforms De Lokale Rekenkamer, Provinciale Staten.nl, Griffie.nl
en Gemeenteraad.nl. Roel Freeke en Geeske Wildeman vormen samen de directie.
Rapport / Politiek leiders hebben veel last van een verdeelde raad
8