Ilias en Odyssee

Ilias en Odyssee
Vergelijking en nadere bestudering
Interessante gezichtspunten
Gebaseerd op het boek “De wereld van Odysseus” door Moses I. Finley, bijgewerkte uitgave 2009.
1. Opfrissen kennis
• Door wie zijn deze twee epen geschreven?
(epos, mv. epen)
• Wanneer leefde hij?
• In welke eeuw zouden deze heldendichten zijn
ontstaan volgens het lesboek Pallas?
• Hoe heet deze periode in de Griekse
geschiedenis?
• Waar ligt Troje?
• Hoe lang duurde de oorlog om Troje, wat
beschrijft de Ilias?
• Hoe lang duurde de thuisreis van Odysseus?
• Wat beschrijft de Odyssee: op welk punt
komen we in het verhaal?
2. Aanvullende informatie
•
•
•
•
Perioden in de Griekse geschiedenis:
Steentijd: ca 40.000 – ca 32.000 v Chr.
Bronstijd: ca 32.000 – ca 1200 v Chr.
Vroege ijzertijd: ca 1200 – ca 800 v Chr.
(ook wel genoemd: donkere eeuwen)
• Archaïsche tijd: ca 800 – ca 500 v Chr.
• Klassieke tijd: ca 500 – 323 v Chr.
• (Wie kwam er toen aan de macht?)
• Van de eeuwen vóór Homeros zijn er weinig
geschreven bronnen bewaard gebleven.
• Slechts fragmentarische stukjes schrift
‘Lineair-B’ (14e en 13e eeuw v Chr.) en nietschriftelijke bronnen.
• Ca 2000 v Chr kwamen deze mensen naar het
gebied dat nu Griekenland / Turkije heet:
Achaiers.
• Langzame kolonisatie, niet gewelddadig.
• Lineair-B: waar werd dit gevonden?
• Wellicht vanaf 1500 v Chr.
• Echter door invloed Phoenicisch alfabet
veranderd in Grieks alfabet.
• Phoenicisch: aleph= os, bet= huis
NB
• Het Phoenicisch tekenschrift werd niet
gekopieerd, maar aangepast aan het Grieks,
dat in een heel andere taalfamilie thuishoort.
• Er is zeer weinig bewaard gebleven uit de
geschreven geschiedenis van de Grieken.
• Hoe komt dat, denk je?
• De namen van 150 Griekse tragediedichters
zijn bekend, maar er is niet meer dan een
handvol tragedies van slechts 3 dichters
overgeleverd. Deze waren alle 3 uit de 5e
eeuw v Chr. Wat zijn hun namen?
• Het feit dat we van de Ilias en de Odyssee
zoveel materiaal hebben (Ilias: 15.693 regels
en Odyssee: 12.110 regels) is dus heel
bijzonder.
• Wat zou daarvan de oorzaak kunnen zijn?
Geschiedenis epische dichtvorm
•
•
•
•
Veelal mondeling doorverteld
Metrum maakt onthouden makkelijk
Daarnaast veel terugkerende ‘formules’
Vraag: blijft een voorgedragen stuk gedurende
eeuwen hetzelfde? Waarom wel/niet?
Discussie: datering
• Materiaal wapens dat wordt gebruikt in de
Ilias?
• Het leven zoals beschreven in de epen lijkt
meer op het leven in de 7e eeuw v Chr. dan op
het leven in de 12e eeuw v Chr.
• Informatie over 12e eeuw klopt niet op
hoofdpunten.
• Welke conclusie over de datering en de
inhoud hebben geleerden getrokken, onder
andere vanwege bovenstaande punten?
Overleg samen over een logische verklaring.
Het leven in het Griekenland van de
12e – 8e eeuw v Chr.
• Een edelman/aristocraat/koning leefde in zijn
όικος + land met vrouw en kinderen, en hulpen,
slaven, vrienden, familie. Dit was de kern van het
bestaan. De edelman ontleende zijn macht en
invloed aan hoe groot en machtig zijn όικος was.
• Aan de onderkant van de maatschappij waren de
θης/ mv.θητες, de landloze en rechteloze
mensen, die zich aanboden om te werken voor de
edelen.
• Daartussen bevond zich de grote groep
burgers, die vrij anoniem waren, en waarover
we dan ook weinig weten.
• Wel is bekend dat handelaren een slechte
reputatie hadden. Winstbejag was niet
bepaald geaccepteerd.
• Mensen die iets konden, zoals handarbeiders,
hadden het beter. Zij werden hoger
aangeslagen dan handelsmensen.
• Tussen de edelen/koningen bestond een zeer
bepaalde gedragscode. Enkele onderdelen
hiervan zijn:
- gastvriendschap
- het uitwisselen van geschenken volgens een
ingewikkelde code
- geen oorlogen om land, maar wel
rooftochten om bepaalde materialen, zoals
met name metaal te verkrijgen
3. Ilias
• Wat is het thema van de Ilias? Probeer zo
zuiver mogelijk te formuleren wat het
onderwerp/hoofdthema is.
Eerste strofen: aanroeping godin
• - Μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω
Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί᾿ Ἀχαιοῖς ἄλγε᾿
ἔθηκε,
πολλὰς δ᾿ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι
προΐαψεν
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε
κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι· Διὸς δ᾿
ἐτελείετο βουλή,
- ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην
ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος
Ἀχιλλεύς.
• 5 - Bezing, godin, de wrok van
Peleus' zoon Achilleus,
die verwenste, die talloze rampen
de Grieken bezorgde
en veel krachtige levens
voorwierp aan Hades
van helden, en henzelf tot prooi
maakte voor honden
en alle vogels - zo ging Zeus' wil in
vervulling
• vanaf het moment dat een ruzie
uitbrak tussen
de leider der mannen
Agamemnon en de stralende
Achilleus.
• Wie was de machtigste der koningen in het
kamp van de Grieken?
• Waarom was hij dan de machtigste?
• Wie waren de
- dapperste
- sterkste
- slimste van de Grieken?
• Scheepscatalogus (Il.II.488-9):
- 1186 Griekse schepen
- 60.000 manschappen bij minimale schatting
• Griekse stadjes in die tijd: niet meer dan 6000
inw., meestal niet meer dan 1000.
• Logistiek??
• Leg uit, in het licht van de eerder genoemde
Griekse moraal tussen edelen/koningen,
waarom de ruzie tussen Agamemnon en
Achilles in de Ilias zo’n belangrijk punt was.
Discussie: locatie
•
•
•
•
Waar ligt volgens Schliemann Troje?
Is dit bewezen?
Waar ligt Ithaka en het land der Faiaken?
Waar zijn de Trojanen gebleven nadat ze verslagen
waren?
• In de verdere geschiedenis horen we niets meer van
Troje.
• In de beschrijvingen ontbreekt informatie over volken
die in de buurt van Troje hebben gewoond in die tijd.
• Wat zou de conclusie moeten zijn over de locatie?
• Is het verhaal over het beleg van Troje
geloofwaardig?
• Op welke punten is het niet geloofwaardig?
4. Odyssee
• Wat is het thema van de Odyssee? Waarover
gaat dit verhaal in eerste instantie?
• In welke situatie horen we over de lotgevallen
van Odysseus?
• Hoe zou je zo’n type verhaal kunnen noemen?
Eerste regels: aanroeping muze
•
ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα
πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
•
005 Vertel mij, Muze, over die man, die slimmerd,
die heel veel
rondzwierf, nadat hij de imposante stad Troje
verwoest had;
van veel mensen zag hij de steden en hij leerde hun
visie kennen,
maar veel ook moest hij afzien op zee bij zijn poging
het vege lijf te redden en de thuiskomst van zijn
mannen.
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
•
010 Maar toch kon hij zijn mannen niet redden, hoe
hij het ook probeerde;
want door hun eigen roekeloosheid gingen ze te
gronde,
de dwazen, die runderen opaten van de Zonnegod
Hyperioon;
maar die ontnam hen de dag van de thuiskomst.
Vertel ook aan ons vanaf ergens daarvan, godin,
dochter van Zeus.
•
• Wat was het ergste aan het gedrag van de
vrijers die in het huis (όικος) van Odysseus
waren, in het licht van de eerder genoemde
Griekse moraal tussen edelen/koningen?
• Is het verhaal van Odysseus geloofwaardig?
• Welke elementen vind je niet geloofwaardig,
welke wel?
5. Helden
• Wat zijn de kenmerken van de Homerische
helden?
• Wat is hun belangrijkste drijfveer?
• Wat is het ergste dat hen kan overkomen?
6. Vergelijking beide epen
• Vergelijk de verhaallijnen van Ilias en Odyssee.
• Welke verschillen kun je opmerken in opbouw
van het verhaal, sfeer, personages?
• Daarnaast zijn er een aantal opmerkelijke
verschillen in taalgebruik.
• Vanwege de bovenstaande argumenten wordt
tegenwoordig over het algemeen aangenomen
dat ..........
• Hoe wordt de oorlog in Troje nog enkele keren
handig verweven in het verhaal over de
thuisreis van Odysseus? Noem enkele
voorbeelden.