Het sterven nabij. Informatie over het levenseinde
advertisement
info voor naasten Het sterven nabij Informatie over het levenseinde Inhoud 01 Inleiding ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 02 Veranderingen 03 Het overlijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 03 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 05 04 Na het overlijden 04 Vragen? 03 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 06 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 06 05 Meer lezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 06 01. Inleiding Afscheid nemen van een dierbare is een emotioneel gebeuren. Voor veel mensen is het bovendien een nieuwe ervaring die veel vragen oproept. Deze folder geeft informatie over lichamelijke en psychische veranderingen die wijzen op een naderend sterven. Ieder overlijden is uniek. Het is daarom mogelijk dat u niet elk van deze veranderingen zal opmerken. Aarzel niet om eventuele onduidelijkheden of bijkomende vragen en wensen aan de arts of de verpleegkundige voor te leggen. 02. Veranderingen Bij een naderend overlijden treden vaak lichamelijke en psychische veranderingen op. Minder behoefte om te eten en te drinken Mensen die sterven, hebben vaak geen behoefte meer aan voedsel en vocht. Hun gewicht kan snel dalen, waardoor het lichaam verandert: de wangen vallen in, de neus wordt spits en de ogen komen dieper te liggen. Vochttekort leidt normaal tot dorst, maar in de stervensfase treedt dit dorstgevoel nauwelijks op. Omdat de lippen en de mond vaak droog zijn, kan het aangenaam zijn om ze te bevochtigen. H E T ST ER VEN N AB IJ Hoe minder iemand drinkt, hoe minder iemand plast. De sluitspieren van de blaas werken vaak minder goed wat tot urineverlies kan leiden. Met behulp van incontinentiemateriaal of een urinekatheter kan het ongemak beperkt worden. 3 De bloedsomloop neemt af Het lichaam houdt zo lang mogelijk de doorbloeding van hart en longen in stand. Omdat het bloed zich meer terugtrekt naar de borst- en buikholte, kunnen handen, armen, voeten, benen en neus koud aanvoelen. Op de benen kunnen paarsblauwe vlekken ontstaan. De gelaatskleur wordt grauw en bij de laatste adem trekt de kleur uit het gezicht weg. Later komt de kleur weer enigszins terug wat ervoor zorgt dat iemand, soms een paar uur na het overlijden, weer de vertrouwde gelaatsuitdrukking krijgt. Onrust en verwardheid Door een gedaald bewustzijn kan het gedrag veranderen. Men zegt vaak dat de stervende een ‘andere blik’ heeft en een onrustige, verwarde indruk maakt. Dit noemen we delier. Het lijkt alsof de stervende van alles ziet en beleeft, maar wat precies is niet duidelijk. Delier komt nogal eens voor in de laatste levensdagen en vooral in de laatste uren. Vaak maakt de stervende dan kleine (hand)bewegingen, alsof hij/zij iets wil plukken of aanwijzen. U kunt steun bieden door rustig aanwezig te zijn. U hoeft niet mee te gaan in eventuele waanbeelden of hallucinaties of ze tegen te spreken. Bij ongemak door delier, kan de arts besluiten om rustgevende medicatie toe te dienen. Veranderingen in de ademhaling Doordat de normale hoest- en slikprikkels verdwijnen, kan zich slijm ophopen in de keelholte of luchtpijp. Dit kan leiden tot een reutelend geluid bij het ademhalen. De stervende heeft hier geen last van. Soms wordt medicatie toegediend om slijmvorming tegen te gaan. Een mens leeft zolang hij ademt. Een stokkende en onregelmatige ademhaling is meestal een signaal dat het overlijden nabij is. De ademhaling kan stilvallen om daarna met een diepe zucht weer op gang te komen. De tijd tussen de ademhalingen wordt steeds langer en kan soms wel een halve minuut duren. De stervende ervaart dit zelf niet als benauwend en ziet er vaak heel rustig uit. Bij tekenen van ongemak, wordt rustgevende medicatie toegediend. De fase van onregelmatig en reutelend ademhalen wordt gevolgd door steeds langere adempauzes. De ademhaling wordt oppervlakkiger. De laatste adem is vaak niet meer dan een zuchtje na een lange stilte. Minder contact – verandering in bewustzijn De periodes waarin de stervende wakker is, worden korter. De stervende lijkt zich meer terug te trekken en is moeilijker te bereiken. Ook al begrijpt de stervende waarschijnlijk niet alles meer wat wordt gezegd, hij blijft tot het laatst gevoelig voor geluid en hoort wellicht veel. Rust rondom de stervende is dus belangrijk. Daarom is het aanbevolen om niet met teveel tegelijk rond het bed te zijn en stemmen en geluiden te dempen. Zacht praten heeft een rustgevende werking. Voor de stervende kunnen aanrakingen rustgevend zijn, maar dit verschilt per persoon en per moment. In de periode voor het overlijden daalt het bewustzijn verder. In de laatste uren glijdt iemand meestal weg in een diepe slaaptoestand of coma. 03. Het overlijden Ieder sterven heeft een eigen tijd en heeft een eigen tempo Sterven kan soms een aantal dagen duren. Soms lijkt de geest klaar, maar is het lichaam nog niet zo ver. Soms is het andersom en blijven mensen zich vasthouden aan het leven. Als het overlijden dan nadert, kan dit voelbaar zijn voor de omgeving: het lijkt alsof de stervende dan loslaat en zich overgeeft. Het leven loslaten Sterven betekent het leven loslaten en alles achterlaten wat je lief is. Iedereen begrijpt dat dit moeilijk is. Waken is kostbare tijd Als het sterven nabij is, kunt u afspreken om te waken. Dit betekent op een rustige manier bij de stervende aanwezig zijn. U kan sfeer en rust creëren door het licht te dempen, bloemen of foto’s in de kamer te plaatsen, te luisteren naar muziek, te bidden of verhalen vertellen. Waken kan ook een tijd zijn voor afscheidsrituelen, zoals de ziekenzalving of de ziekenzegen. H E T ST ER VEN N AB IJ Vaak is een naaste de aangewezen persoon om de stervende bij te staan. Dit is geen gemakkelijke taak. Op dat moment kunnen praten met mensen die vertrouwd zijn, geeft steun. U kunt ook zorgverleners vragen om u hierbij te ondersteunen. 5 De tijd lijkt in deze fase vaak stil te staan. Het overlijden kan lang op zich laten wachten. Zorg er daarom voor dat u elkaar afwisselt en zelf voldoende rust neemt. Het verzorgen van een stervende kan voldoening geven, maar kan ook uitputtend zijn. Waken kan een heel waardevolle periode zijn waarin familie en vrienden heel dicht bij elkaar zijn. Een houding van rust en vertrouwen is belangrijk. Het helpt de stervende als hij voelt dat hij kan gaan. Als u merkt dat er nog zaken zijn die de stervende bezighouden, ga dan na of hierop ingegaan kan worden. U kunt daarbij ook een geestelijk verzorger of iemand met deskundigheid op psychosociaal gebied inschakelen. 04. Na het overlijden Als uw naaste overleden is, kunt u rustig de tijd nemen om afscheid te nemen. Daarna kan u contact opnemen met de uitvaartverzorger. De verpleegkundige voert de laatste verzorging uit. Als u hierbij wil helpen, kan u dit met de verpleegkundige bespreken. 05. Vragen? Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft, kan u ze met de arts of verpleegkundigen bespreken. Wij wensen u sterkte in deze moeilijke periode. 06. Meer lezen Voor informatie over de opname en praktische mogelijkheden in het ziekenhuis en op de afdeling: aa Opnamebrochure UZ Gent aa Brochure ‘Afdeling Geriatrie’ Voor informatie ter ondersteuning van de familie na het overlijden: aa Brochure ‘Verlies, verdriet, rouw’ aa Brochure ‘Info voor nabestaanden’ H E T ST ER VEN N AB IJ Vragen/nota’s 7 Nevelland Graphics cvba-so 070006 Augustus 2016 V01 v.u.: Eric Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent Dienst Geriatrie Ingang 50 (gebouw K2, 1ste verdieping) Tel. 09 332 42 06 Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent. Deze brochure is gebaseerd op de folder ‘De Stervensfase’ die hoort bij het Zorgpad Stervensfase, Integraal Kankercentrum Nederland, mei 2012. UZ Gent Postadres De Pintelaan 185 Toegang C. Heymanslaan B 9000 Gent T: +32 (0)9 332 21 11 [email protected] www.uzgent.be volg ons op
