1 In ons vak is het gebruik van metaforen niet ongewoon. Metaforen

In ons vak is het gebruik van metaforen niet ongewoon. Metaforen roepen beelden op, zijn gebaseerd op vergelijkingen en creëren daarmee
ruimte om een verschijnsel of een gebeurtenis op een andere manier waar
te nemen en te ervaren. Een van de veelgebruikte metaforen is het beeld
van ‘meerstemmigheid’. Zo pogen we meerstemmige gesprekken te voeren of vinden we meerstemmigheid in teambesprekingen of organisaties
van belang. Een systemisch en constructionistisch uitgangspunt, omdat
het verwijst naar een honorering van vele aanwezige perspectieven en meningen; de vele waarheden die de werkelijkheid bevat. Het beschouwen
van tussenmenselijke interacties als vormen van meerstemmige dialogen
roept beelden op van zangkoren, een polyfonie aan klankkleuren die
min of meer harmonische melodieën produceren en van tonen, ritmes
en toonhoogtes die met elkaar accorderen. Beelden verruimen, maar ze
verdoezelen ook. Want in het beeld van meerstemmigheid zitten geen
conflicten, geen dissonanten, geen valse noten en geen schurende hiërarchie. Maar wat als dat nu net een van de lastige en altijd aanwezige of
dreigende tussenmenselijke kwesties zijn? Vele geluiden vertegenwoordigen immers ook andere belangen, verschillende soms onverenigbare posities of wereldbeelden. Met negaties, ontkenningen en onoverbrugbare
standpunten als onvermijdelijk gevolg. Om in de muzikale beeldspraak
te blijven: een polyfonische harmonie is niet altijd mogelijk en niet altijd
wenselijk, andere stemmen kunnen en moeten deze soms verstoren. In
dit nummer besteden we aandacht aan dergelijke dissonanten die inbreken op wat gangbaar is, die een andere toon zetten met alle spanning die
daarop kan ontstaan. Er wordt in de artikelen enig weerwerk geboden
tegen de vanzelfsprekende invulling van empowerend werken in herstelgerichte zorg, tegen de polarisatie van opdrachten in teams waar ervaringsdeskundigen worden ingeschakeld, tegen de druk van protocollair
formalisme in de geestelijke gezondheidszorg, tegen grote succesverhalen. Bijdragen die ideaalbeelden bevragen en de waarde van zogenaamde
valse noten in de verf zetten.
REDACTIONEEL

Voordat we starten met de artikelen, eerst een in memoriam voor Flor
Peeters, opleider en een van de pioniers van de Interactie-Academie. Flor
is van 1982 tot en met 1999 redactielid geweest van het Systeemtheoretisch
Bulletin. Hij schreef diverse en inspirerende artikelen voor dit tijdschrift,
onder andere over ouder worden, dementie, over bavardage als interventie, en over partnerschap op latere leeftijd. In zijn artikelen vind je
originaliteit en creativiteit gecombineerd met een indringend besef van
de onoplosbaarheid van menselijk lijden en een grote aandacht voor de
menselijke ontmoeting. In die zin bood hij altijd weerwoord tegen mechanistische en rationalistische mensopvattingen in de hulpverlening.
Flor werd 72 jaar.
Birgit Bongaerts schreef een artikel over herstelgericht werken in de psychiatrie. Zij verhaalt over de wisselwerking tussen grote en kleine herstelverhalen, over dominante herstelvertogen en persoonlijke ervaringen
van cliënten. Zij belicht de achterkant van een herstelvisie die zich voornamelijk richt op empowerment en persoonlijke verantwoordelijkheid.
Bongaerts pleit om naast aandacht voor autonomie en mogelijkheden oog
te hebben voor beperkingen en grenzen op een manier die mensen niet
vastzet.
In zijn artikel over de plaats van ervaringsdeskundigen in een team werkt
Paul Castelijns de stelling uit dat het verschil in taakomschrijving tussen
ervaringsdeskundigen en andere beroepsgroepen kan leiden tot fricties in
de samenwerking. Volgens Castelijns is een van de risico’s dat het spreken
over cliënten ongewild gereduceerd wordt tot visie-uitwisselingen. Geïnspireerd door de filosofie van John Dewey benadrukt hij het belang van
een intelligente coördinatie tussen handelen en een reflectie op effecten
daarvan. Zijn ideeën en voorbeelden zijn bruikbaar voor alle multidisciplinaire teams.
Jim Wilson betoogt dat het belangrijk blijft dat hulpverleners hun creativiteit behouden, vooral wanneer de context dwingt tot snel en kortdurend
werken. Bezuinigingen leiden tot een grote bureaucratie en tot formalisme, tot een grote nadruk op diagnostiek en doelgerichtheid waardoor men
de uniciteit van mensen, vragen en problemen uit het oog dreigt te ver-

JG34 / 2016 / SB1 / ELLEN REIJMERS
liezen. Wilsons warm pleidooi om systeemtherapeutische uitgangspunten
en werkwijzen vast te houden, zal voor velen een hart onder de riem zijn.
De Column van Katrien Jacobs is een persoonlijk verhaal over herstel,
over vallen en opstaan en weer verdergaan. Het is ook een verhaal over de
dominante prestatiedruk en over falen, over onbereikbare idealen en een
werkelijkheid waar gelukkig wel ideale boterhammen bestaan.
In de rubriek Casuïstische mededeling schrijft Kris hazenbosch over een
outreachend hulpverleningstraject met een cliënt die al jaren worstelt met
verslavingsproblematiek. Zijn uitzichtloze situatie leidt tot een euthanasievraag die een opstap wordt voor gezinsgesprekken. De auteur toont hoe
het bespreken van enkele heikele onderwerpen meer verbondenheid tussen
de gezinsleden creëerde. Een casus waar ondanks de onoplosbare moeilijkheden wederzijds begrip verzachtend werkte.
Kristel Kuppens en Els Wouters doen in de rubriek Schijnwerper verslag
van het congres ‘Wegen naar her-verbinden’, georganiseerd door het narratief en dialogisch forum van de NVRG. Zij vertellen enthousiast over de
lezingen en enkele workshops van deze rijk gevulde tweedaagse.
Als afsluiter een boekbespreking van Lieve Cottyn die het onderwerp idealen
weer op een andere manier belicht. Zij recenseerde het boek Bevlogen en
belast. Over het wel en wee van opgroeien met idealen van Paulien Blom.
Veel leesplezier,
Ellen Reijmers
REDACTIONEEL
