8819_1625580_Gamification

BEROEPSPRODUCT III
Gamification als vorm van differentiatie
Anna Rust (1625580)
Hogeschool Utrecht
Begeleider: Carina Jansen
November 2016
1
SAMENVATTING:
Het projectverslag dat voor u ligt heeft als onderwerp Gamification als vorm van differentiatie, en is
onderdeel van het vak Beroepsproduct III. In het verslag komt de aanpak van differentiatie in de TTOonderbouw aan de orde en wordt er bezien hoe het effectief aangepakt kan worden.
Differentiatie wordt op scholen vaak als speerpunt gezien en binnen goed onderwijs is het inderdaad
een noodzakelijke aanpak. Het wordt zelfs gezien als een essentiële karaktertrek van een goede
leraar. Toch is het voor veel leraren een ook opdracht die niet makkelijk in praktijk gebracht kan
worden. De klassen zijn groot, er is veel werkdruk, weinig tijd, en er zijn vaak weinig middelen en
geld: dat alles maakt differentiatie voor een leraar meer een extra last dan een vanzelfsprekendheid.
Ook vanuit het ministerie van onderwijs wordt onder de vlag van ‘passend onderwijs’ de eis van
meer differentiatie gesteld.
Tijdens haar onderzoek naar differentiatie is de student gestoten op Gamification als aanpak van
differentiatie. Het is een methode die niet alleen differentiatie aanpakt, maar ook de focus verandert
van leraar-gericht onderwijs naar een leerling-gericht onderwijs. Het beantwoordt aan de eisen van
de 21ste eeuwse vaardigheden en vraagt ook veel minder inzet en tijd van de leraar.
Tijdens haar onderzoek werd de student steeds meer enthousiast over deze aanpak en wil zij de lezer
graag erin meenemen. Zij heeft haar onderzoek ervaren als een boeiende reis, met daarin enkele
interessante ontdekkingen, waarvan zij hier graag verslag doet.
Om het voor u als lezer overzichtelijk te maken is hieronder de volgorde van de ontwikkeling van het
product weergegeven:






Het ontvangen van de opdracht van O.R.S Lek en Linge, Culemborg
Het opstellen van de onderzoeksvraag in overleg met de teamleider van de TTO-onderbouw.
Het uitvoeren van het verkennend onderzoek: praktijk- en literatuurverkenning.
Het uitvoeren van het evaluatieonderzoek: evaluatievragen, plan van aanpak en middelen.
De totstandkoming van het beroepsproduct (ontwerpeisen en vormgeving).
Presentatie en evaluatie
2
Inhoudsopgave
Samenvatting:
Hoofdstuk 1. Inleiding:
1.1
Aanleiding en opdracht:
1.2
Context van de school in relatie tot het probleem:
1.3 Onderzoeksvraag:
2.1 Inleiding verkennend onderzoek:

Wat is niveaudifferentiatie zoals toegepast in de vwo-onderbouw?

Welke vormen van niveaudifferentiatie kunnen ingezet worden in vwo TTO Engels?

Waarmee worden leerlingen in de Engelse les vandaag de dag beter uitgedaagd?
2.2.1 Inleiding:
2.2.2 Plan van aanpak en middelen:
2.2.3 Resultaten en conclusies:
2.3 Literatuurverkenning
2.3.1 Inleiding

Wat is niveaudifferentiatie zoals toegepast in de vwo-onderbouw?

Welke vormen van differentiatie kan ingezet worden in vwo TTO Engels?

Waarmee worden leerlingen in de Engelse les vandaag de dag beter uitgedaagd?
2.3.2 Wat is niveaudifferentiatie zoals toegepast in de vwo-onderbouw?
2.3.3 Welke vormen van niveaudifferentiatie kunnen ingezet worden in vwo TTO Engels?
2.3.4 Waarmee worden leerlingen in de Engelse les vandaag de dag beter uitgedaagd?
2.3.5 Conclusie
3.1 Conclusie verkenning
3.2 Ontwerpeisen
3.3 Het ontwikkelde beroepsproduct
4.1 PRESENTATIE
4.1.2 Evaluatie
4.2 Evaluatie van het uitgevoerde product
4.2.1 Inleiding en evaluatievragen
4.2.2 Aanpak en middelen
4.2.3 Resultaten
4.2.4 Conclusie
Bijlagen 2a: Onderzoeksinstrumenten praktijk verkenning
Bijlage 2b: Geordende gegevens praktijkverkenning
Bijlage 3A: Het Beroepsproduct
Bijlage 4A: Planning van presentatie en evaluatie
Bijlage 4B: Onderzoeksinstrumenten
Literatuurlijst
2
4
4
4
5
6
7
7
7
7
7
8
11
11
11
11
11
11
12
13
14
15
16
18
19
19
19
19
20
20
21
23
27
36
47
48
61
3
HOOFDSTUK 1. INLEIDING:
1.1 AANLEIDING EN OPDRACHT:
In het kader van een onderzoeksopdracht Beroepsproduct 3 heeft de student van de school O.R.S Lek
en Linge te Culemborg, de opdracht gekregen om de aanpak van differentiëren in de onderbouw te
onderzoeken en huidig leermateriaal eventueel aan te vullen met nieuwe ideeën en werkvormen. Op
dit moment is differentiatie een speerpunt op school en dus ook binnen de Tweetalig Onderwijsafdeling (TTO) waar de student lesgeeft. Leerlingen binnen het TTO komen op school met
verschillende niveaus van Engels. Het leermateriaal moet zodanig aangepast worden dat de best
scorende leerlingen uitdagende opdrachten krijgen.
Aan het begin van het kalanderjaar 2015 bracht de onderwijsinspectie een bezoek aan het O.R.S Lek
en Linge te Culemborg. In maart van hetzelfde jaar verscheen er over dit bezoek een rapport. In dit
rapport werd het volgende gesteld: ‘Voor de havo- en de vwo-afdelingen adviseren we om de
resultaten van de 20% best scorende leerlingen beter in beeld te brengen. Door de ontwikkeling van
deze leerlingen scherper in beeld te brengen wordt het makkelijker om doelen te stellen en te sturen
op niveaudifferentiatie in de lessen.’
Deze uitspraak zette de sectie Engels van het TTO aan het denken: hoe kunnen we onze leerlingen in
het TTO Engels meer uitdagen? Deze vraag resulteert in het onderzoek dat de student wil uitvoeren
binnen de onderbouw van VWO TTO.
1.2 CONTEXT VAN DE SCHOOL IN RELATIE TOT HET PROBLEEM:
De context die past bij dit Beroepsproduct is het O.R.S Lek en Linge, dat onderwijs aan bijna 3.600
leerlingen verzorgt in Culemborg. Het onderzoek wordt uitgevoerd bij de onderbouw van de vwolocatie met als specifieke doelgroep de TTO-leerlingen waar de auteur van dit Beroepsproduct
lesgeeft.
Binnen de TTO-afdeling is de doelstelling om leerlingen op te leiden als Europees of internationaal
burger met een near-native beheersing van de Engelse taal en een uitgebreide kennis over en begrip
voor verschillende culturen.
Binnen de TTO-lessen vindt de docent geschikt materiaal en deze docent moet in staat zijn om het
materiaal aan te passen aan het taalniveau van de leerlingen. Het materiaal is gevarieerd en de
docent moet oog hebben voor het internationale karakter van de opleiding. De afdeling probeert
zoveel mogelijk gebruik te maken van authentiek materiaal. Naast authentiek materiaal gebruiken de
docenten ook CLIL-based lesmateriaal dat onder andere ontwikkeld is in de OTEL. Lessen in het TTO
staan regelmatig in het teken van internationalisering en democratisch burgerschap.
Hoewel alle visitaties en bezoeken van EP/Nuffic (voorheen Europees Platform) erg positief zijn over
het TTO-onderwijs bij O.R.S Lek en Linge heeft de afdeling ook aandachtspunten geformuleerd
waarmee ze de komende tijd aan de slag gaan. Een van deze aandachtspunten is namelijk de verdere
ontwikkeling van differentiatie in de les, waarbij er aandacht is voor de “gemiddelde” leerlingen, de
leerlingen die het vak moeilijk vinden en de leerlingen die meer aankunnen voor het vak (20-60-20).
4
De student wilt met haar onderzoek kijken naar de 20% die meer aankunnen voor het vak. Ze wil in
kaart brengen hoe TTO in de onderbouw de 20% best presterende leerlingen kunnen uitdagen en
hen in de les kunnen blijven boeien.
Deze groep leerlingen krijgt reeds aandacht op school doordat zij de kans krijgen om deel te nemen
aan Comenius projecten, deelname aan (finaleronden van) diverse TTO-competities (Speaking
Contest, Debating Contest, Cricket Challenge, BBC Writing Awards, DELF, Brain Skills, etc.). Toch is er
ook behoefte aan meer aandacht binnen de klas.
1.3 ONDERZOEKSVRAAG:
Door de aanleiding en de context te bekijken en in gesprek te gaan met de teamleider van de TTOonderbouw van de desbetreffende opleiding is de volgende onderzoeksvraag ontstaan:
Hoe kan niveaudifferentiatie in de Engelse les van de TTO-onderbouw ervoor zorgen dat de docent
de leerling beter op zijn/haar eigen niveau uitdaagt?
Deelvragen hierbij: Wat is niveaudifferentiatie zoals toegepast in de vwo-onderbouw? Welke vormen
van niveaudifferentiatie kunnen ingezet worden in vwo TTO Engels? Waarmee worden leerlingen in
de Engelse les vandaag de dag beter uitgedaagd? Hoe kan het niveau van Engels bij leerlingen in de
onderbouw gemeten worden? Welke leerlingen hebben behoefte aan niveaudifferentiatie en
waarom? Hoe passen leraren in de onderbouw niveaudifferentiatie toe in de klas? Wat zijn de
wensen binnen de school om differentiatie in de klas te verbeteren?
Door met verschillende partijen samen te werken en hen te ondervragen wordt er gezocht naar een
manier om het probleem aan te pakken. Een reis die waarschijnlijk interessante inzichten met zich
mee zal brengen en boeiend zal zijn.
5
Hoofdstuk 2: Verkennend onderzoek:
2.1 INLEIDING VERKENNEND ONDERZOEK:
Vanuit de onderzoekvraag zijn de volgende deelvragen ontstaan, geclusterd naar de bron waar de
informatie te vinden zal zijn. Door praktijk- en literatuuronderzoek wordt geprobeerd antwoorden te
vinden op deze deelvragen.
Praktijkonderzoek gericht op studenten van Tweetalig Onderwijs (onderbouw):






Vinden leerlingen dat ze genoeg uitgedaagd worden in het vak Engels?
Vinden ze het tempo waarin Engelse les gegeven wordt nu reeds hoog?
Hebben ze genoeg tijd om te besteden aan Engels huiswerk thuis?
Worden de lessen aangepast op het niveau van de leerlingen?
Zijn ze naast de studie van het vak ook nog op andere wijzen thuis met Engels bezig?
Leren ze genoeg over Engels tijdens de les op school?
Praktijkonderzoek gericht op het management van Lek en Linge, Culemborg:





Is differentiatie in het klaslokaal een speerpunt bij Lek en Linge?
Welk differentiatie vindt het management van Lek en Linge belangrijk?
Welke behoeftes zijn er op Lek en Linge volgens u ten aanzien van differentiatie in de klas?
Waar zou Lek en Linge nog kunnen verbeteren op het gebied van differentiatie?
In Maart 2015 bezocht de inspectie onze school en verscheen er een rapport met suggesties
over differentiatie. Wat heeft de school intussen gedaan om de 20% best scorende leerlingen
beter in beeld te brengen?
Praktijkonderzoek gericht op leraren Engels binnen Tweetalig Onderwijs (onderbouw) van Lek en
Linge, Culemborg.







Welke vormen van differentiatie pas je toe in de klas?
Vindt je dat er adequate lesmethoden en materialen bestaan om te differentiëren in TTO
Engels van de onderbouw?
Heb je als leraar genoeg tijd om je onderwijs af te stemmen op verschillen tussen leerlingen?
Hanteer je verschillende werkvormen om verschillende leerstijlen aan te spreken in de klas?
Wat zouden eventuele knelpunten kunnen zijn op het gebied van differentiatie in jouw klas?
Is er een groot niveauverschil in Engels onder de brugklassers als ze het TTO-onderwijs
binnenkomen?
Hoeveel leerlingen gemiddeld per klas in de onderbouw hebben denk jij meer uitdaging nodig
in Engels?
Literatuuronderzoek:
6

Wat is niveaudifferentiatie zoals toegepast in de vwo-onderbouw?

Welke vormen van niveaudifferentiatie kunnen ingezet worden in vwo TTO Engels?

Waarmee worden leerlingen in de Engelse les vandaag de dag beter uitgedaagd?
2.2.1 INLEIDING:
Het uiteindelijke (beroeps)product moet tot stand komen door input van verschillende partijen. De
basis voor dit onderzoek zijn de deelvragen die hierboven genoemd zijn. Om tot het uiteindelijke
product te komen wordt er onderzoek gedaan binnen de O.R.S Lek en Linge (onderbouw TTO) die de
opdracht uitgeschreven heeft. Leerlingen en leraren uit de onderbouw TTO kunnen waardevolle
informatie geven. Welke leerlingen hebben behoefte aan verdere uitdaging? Wat is de behoefte aan
differentiatie vanuit het management van de school? Wat voor aandacht is er reeds voor
differentiatie binnen de Sectie Tweetalig Onderwijs? Aansluiting bij de leerstof die ze al krijgen
aangeboden is een pré. Welke aandacht is er binnen de lessen Engels voor differentiatie? Om na te
gaan of het (beroeps)product passend is voor de onderbouw Tweetalig Onderwijs bij O.R.S Lek en
Linge is er contact gezocht met de sectievoorzitter van het Tweetalig Onderwijs.
2.2.2 PLAN VAN AANPAK EN MIDDELEN:
Plan van aanpak en middelen: Om antwoorden te krijgen op de deelvragen zullen meerdere partijen
meedenken over het onderwerp differentiatie. Naast de leerlingen van de onderbouw zullen ook de
leraren Engels van de onderbouw een eigen vragenlijst krijgen. De vragenlijst/ enquête wordt ook
wel ‘onderzoeksinstrument praktijkverkenning’ genoemd (zie blanco exemplaren bijlage 2A).
Hieronder wordt per onderzoeksgroep de werkwijze aangegeven.
1. Vragenlijst/ enquête leerlingen in de onderbouw (TTO): De vragenlijst heeft in
enquêtevorm plaatsgevonden. Daarnaast werd tijdens de uitdelen van de vragenlijst het doel
van het invullen uitgelegd en ook uitgelegd waar de respondent aan meewerkt. Dan is er
ruimte voor de vragen. Onderwerpen zullen zijn: Vinden leerlingen dat ze genoeg uitgedaagd
worden in het vak Engels? Vinden ze het tempo waarin Engels les gegeven wordt reeds
hoog? Hebben ze genoeg tijd om thuis aan Engels huiswerk te besteden? Worden de lessen
aangepast aan het niveau van de leerlingen? Zijn ze naast het vak ook nog thuis met Engels
bezig? Leren ze genoeg over Engels tijdens de les op school? Er moeten vragen geformuleerd
worden die een gesloten karakter hebben. Dit om de verwerking van de antwoorden
makkelijker te laten verlopen. Om tot valide informatie te komen wordt de enquête uitgezet
bij drie verschillende klassen in de onderbouw. Dit zal veel te verwerken informatie
opleveren die ik in een overzichtelijk geheel wil presenteren (zie de geordende gegevens
praktijkverkenning, bijlage 2B).
2. Vragenlijst / enquête, management van de V.W.O-locatie O.R.S Lek en Linge: De input van
de leerlingen van de onderbouw is waardevol voor de ontwikkeling van het beroepsproduct,
want ze moeten uiteindelijk gaan werken met het product. Maar hoe denken het
management over het onderwerp differentiatie? Welke differentiatie vindt het management
van Lek en Linge belangrijk en welke behoeften vanuit het management zijn er op Lek en
7
Linge ten aanzien van differentiatie in de klas? Waar zou Lek en Linge nog kunnen verbeteren
op het gebied van differentiatie?
3. Vragenlijst / enquête, leraren Engels TTO van de onderbouw op O.R.S Lek en Linge:
Differentiatie is uiteindelijk de taak van de leraar. Zij moeten het gaan toepassen in de klas
en vervolgens het effectief aansturen en vaak het nodige materiaal ontwerpen. Ze moeten
antwoorden op de vragen: Welke vormen van differentiatie passen ze toe in de klas? Vinden
ze dat er adequate lesmethoden en materialen bestaan om te differentiëren in TTO Engels
van de onderbouw? Hebben ze als leraren genoeg tijd om hun onderwijs af te stemmen op
verschillen tussen leerlingen? Is er een groot niveauverschil in Engels onder de brugklassers
als ze het TTO-onderwijs binnenkomen?
Het tijdsbestek waarin de vragenlijsten/enquêtes worden ingevuld is het eerste half jaar van
het schooljaar 2016. De verwerking van de verschillende data moet plaats vinden na de
meivakantie. Het ontwerpen van het beroepsproduct staat gepland na de meivakantie.
2.2.3 RESULTATEN EN CONCLUSIES:
Hieronder de resultaten en conclusies van de verschillende respondenten onder elkaar:
Vragenlijst/ enquête leerlingen in de onderbouw (TTO):
In totaal hebben 46 studenten meegewerkt aan het onderzoek, en is er een breed antwoordenpalet
tot stand gekomen. Het eerste antwoord van de leerlingen is opmerkelijk: op de deelvraag, of zij
meer uitgedaagd willen worden tijdens de Engelse les geeft bijna 50% van de studenten een
bevestigend antwoord (‘eens’ 6,5% en ‘gedeeltelijk mee eens’ 43,5%).
Opvallend is ook de score bij stelling vier. Deze stelling staat in het teken van het tempo waarin
lesstof wordt aangeboden. Van alle leerlingen is 26,1% het er mee eens en 45,7% er gedeeltelijk mee
eens. Hieruit kan geconcludeerd wordt dat meer dan driekwart van de leerlingen het tempo waarin
ze Engels leren hoog vindt. Een antwoord dat nogal haaks staat op de bevinding dat bijna de helft
meer uitgedaagd wilt worden.
Of leerlingen uitgedaagd worden door de opdrachten uit het grammaticaboek of tijdens projecten is
de kwestie bij stelling acht en negen. Hieruit komt duidelijk naar voren dat 52,3% meestal/altijd
uitgedaagd wordt door het grammaticaboek tegenover meer dan 80% die meestal/altijd uitgedaagd
wordt door projecten. Dit resultaat geeft aan dat de projecten in het Tweetalig Onderwijs bij de
leerlingen de voorkeur hebben als het gaat om extra uitdaging in de vak Engels.
Ook over stelling veertien, waarin leerlingen aan moest geven of ze extra opdrachten krijgen als ze
de grammatica moeilijk vinden, valt iets te zeggen met behulp van de scores. Meer dan 50%
antwoordde dat ze soms of nooit extra opdrachten kregen. Dit sluit aan bij de lerarenenquête waarin
de leraren aangeven dat er niet genoeg materiaal beschikbaar is om te differentiëren binnen de
grammatica-methoden. (stelling 2 van lerarenenquête).
8
Meer dan 70% leerlingen vinden dat de opdrachten tijdens de les Engels duidelijk zijn en geven aan
dat ze om hulp vragen als ze iets niet begrijpen.
Een meerderheid van de leerlingen geeft aan dat ze Engels leuk vinden en vaak thuis ook bezig zijn
met Engels. Het feit dat ze voor Tweetalig Onderwijs gekozen hebben, verklaart vermoedelijk deze
score.
Vragenlijst/ enquête, management van de V.W.O-locatie O.R.S Lek en Linge:
Twee collega’s uit het management hebben de enquête ingevuld, namelijk de locatiedirecteur van de
vwo-locatie en de teamleider van het TTO-team. Uit de enquête moest duidelijk worden welke
vormen van differentiatie belangrijk zijn op school en hoe ze vinden dat de school om moet gaan met
differentiatie.
Beiden collega’s vonden dat differentiatie in de klas een speerpunt is bij de V.W.O locatie van de
O.R.S Lek en Linge.
Welke differentiatie vindt het management van Lek en Linge belangrijk? Vooral talenten ontwikkelen
en excellentie, verschillende leerstijlen, verschillen in leertempo en genderverschillen worden als
belangrijk gezien. Differentiatie voor zorgleerlingen, leerlingen met gedragsproblemen en
cultuurverschillen in de klas worden als minder belangrijk gezien.
Welke behoeftes zijn er op Lek en Linge ten aanzien van differentiatie in de klas? Er is een behoefte
aan scholing op het gebied van differentiatie en een behoefte aan het daadwerkelijk uitvoeren en
controleren van het vastgestelde beleid. Om het effect van scholing te bepalen, zouden lesbezoeken
gebruikt kunnen worden om feedback te geven op de differentiatie in de les. Leraren zouden dan
“good practices” kunnen bespreken tijdens Onderwijsteambijeenkomsten.
Wat heeft de school intussen gedaan om de 20% best scorende leerlingen beter in beeld te brengen?
In het beleidsplan staat uitgewerkt wat de school wil doen om het bovenstaande te bewerkstelligen.
De 20-60-20 groepen wil de school meer bedienen in de lessen. Aan de hand daarvan kan het
uiteindelijke leerresultaat beter in beeld gebracht worden.
Per periode bespreken de teamleiders met mentoren welke leerlingen meer uitdaging zouden
kunnen gebruiken (ofwel welke leerlingen behoren tot de best presterende groep die “ruimte” heeft
voor verdieping.
De school werkt steeds aan een excellentie/verdiepingsprogramma dat voor alle leerlingen
toegankelijk is (het kan zijn dat je in een bepaald vak heel goed bent en daar iets extra’s in wil/kan
doen).
Door zoveel mogelijk aandacht te hebben voor het individu, hoopt de school de leerlingen echt te
zien en het aanbod te kunnen bieden waar zij zich optimaal in kunnen ontwikkelen.
Vragenlijst / enquête, leraren Engels TTO van de onderbouw op O.R.S Lek en Linge:
In totaal hebben 6 leraren Engels van de onderbouw (TTO) meegewerkt aan het onderzoek. De
uitkomsten geven weer hoeveel tijd leraren hebben om te besteden aan differentiatie, wat voor
9
differentiatie ze dan toepassen en of er genoeg materiaal beschikbaar is in TTO Engels voor
differentiatie.
Welke vormen van differentiatie pas je toe in de klas? Vier van de zes leraren besteden tijd aan
talenten ontwikkelen en excellentie. Drie leraren focussen op verschillen in leertempo en één leraar
gaf aan dat ze zich toelegt op alle aspecten: talenten ontwikkelen en excellentie, verschillende
leerstijlen, differentiatie voor zorgleerlingen, verschillen in leertempo, gender verschillen, leerlingen
met gedragsproblemen, cultuurverschillen in de klas.
Vinden de leraren dat er adequate lesmethoden en materialen bestaan om te differentiëren in TTO
Engels van de onderbouw? De helft vindt van wel en de andere helft vindt van niet. Als toelichting
geeft een leraar aan dat de projecten die we aanbieden in TTO meer mogelijkheden bieden voor
differentiatie dan de lesmethode. Het sluit aan bij de enquête van de leerlingen die aangeven meer
uitdaging te vinden in de projecten van TTO. Een andere lerares merkte op dat ze het meeste van
haar werk zelf ontwikkelt en het moeilijk vindt om ook nog aandacht aan differentiatie in haar eigen
materiaal te geven.
Heb je als leraar genoeg tijd om je onderwijs af te stemmen op verschillen tussen leerlingen? Vijf van
de leraren vonden dat ze daarvoor niet genoeg tijd hebben. Een van de leraren vond dat leraren tijd
moeten maken voor differentiatie omdat het zo belangrijk is.
Hanteer je verschillende werkvormen om verschillende leerstijlen aan te spreken in de klas? Alle
leraren vinden dat ze genoeg verschillende werkvormen hanteren. Als toelichting geeft een leraar
aan dat ze probeert verschillende werkvormen aan te bieden vanuit een perspectief van multiple
intelligence. Een andere leraar geeft aan dat ze veel groepswerk probeert en leerlingen zelf
antwoorden laat ontdekken.
Wat zouden eventuele knelpunten kunnen zijn op het gebied van differentiatie in jouw klas? Er komen
de volgende naar voren: de klassen zijn te groot, er is gebrek aan tijd en geld, gebrek aan bronnen, en
ouders die het er niet mee eens zijn dat leerlingen “uitverkoren” zullen worden om extra uitdaging te
krijgen.
Is er een groot niveauverschil in Engels onder de brugklassers als ze het TTO-onderwijs
binnenkomen? En is het verschil nog steeds groot in de tweede en de derde klas? Alle leraren waren
het erover eens dat er een groot niveauverschil is bij leerlingen in de brugklas TTO, maar dat het
verschil steeds kleiner wordt in de tweede en de derde klas. Een leraar vond vooral het verschil
tussen leerlingen op het gymnasium en vwo-leerlingen heel groot.
Hoeveel leerlingen gemiddeld per klas in de onderbouw hebben - denk jij - meer uitdaging nodig in
Engels? Alle leraren vinden dat het tussen 20 – 25% leerlingen extra uitdaging nodig hebben.
Concluderend mag er gesteld worden dat een deel van de leerlingen meer uitgedaagd wil worden
tijdens les door de docent. Toch zijn er zeer weinig leerlingen die zich vervelen tijdens de les omdat
de huiswerkopdrachten te makkelijk zijn. Wel kan er nog veel meer structureel gedifferentieerd
worden in opdrachten. Veel leerlingen geven aan dat hun docent nooit of slechts af en toe extra
opdrachten geeft aan diegenen die het vak Engels makkelijk of juist moeilijk vinden. Vanuit de
lerarenenquête blijkt dat er meestal met projecten gedifferentieerd wordt. Leraren vinden dat er een
gebrek aan materiaal en bronnen is voor differentiatie.
10
De instructies die gegeven worden door docenten zijn over het algemeen: dit is goed uitgangspunt.
Echter, het tempo waarin de lesstof wordt aangeboden verdient nog enige aandacht: leerlingen
ervaren het tempo als hoog.
2.3 LITERATUURVERKENNING
2.3.1 INLEIDING
Differentiatie kan niet als een receptenboek voor lesgeven worden gezien, zo stelt Tomlinson (2000).
Zij stelt dat differentiatie een manier van denken is over onderwijs en leren. Heylen (2006) gaat nog
een stap verder en stelt dat differentiatie als onderwijsvisie een wezenlijk deel dient te zijn van de
grondhouding van de leerkracht. Als de leerkracht vanuit deze grondhouding werkt aanvaardt ze de
verschillen tussen leerlingen waardoor de leerling zichzelf kan en mag zijn. Vervolgens gaat deze
leraar leerkansen bieden aan alle leerlingen in de klas. Hij/zij aanvaardt dat elke leerling het verdient,
uitgedaagd te worden om zijn of haar talenten optimaal te ontwikkelen. Maar leerlingen verschillen
in hun ontwikkelingsmogelijkheden. Differentiatie is de uitdaging waarmee een leerkracht met de
verschillen tussen leerlingen omgaat. Het doel is om alle leerlingen een bepaald niveau te laten
behalen door te variëren in zaken als instructiewijze en instructietijd.
De student zal zich in wat volgt concentreren op de volgende deelvragen die dienen als vertrekpunt
voor deze literatuurstudie:

Wat is niveaudifferentiatie zoals toegepast in de vwo-onderbouw?

Welke vormen van differentiatie kan ingezet worden in vwo TTO Engels?

Waarmee worden leerlingen in de Engelse les vandaag de dag beter uitgedaagd?
2.3.2 WAT IS NIVEAUDIFFERENTIATIE ZOALS TOEGEPAST IN DE VWO-ONDERBOUW?
Niveaudifferentiatie kan gezien wordt als het onderscheid aanbrengen tussen de verschillende niveaus
waarop de lesstof aan leerlingen wordt aangeboden.
Het Nederlandse voortgezet onderwijs is erg gedifferentieerd in vergelijking tot bijvoorbeeld GrootBrittannië, de Verenigde Staten of de Scandinavische landen. In de onderbouw op de middelbare
school worden leerlingen op grond van CITO-score en schooladvies voorgesorteerd naar een vmboschool of een havo/vwo-school en daarbinnen naar een van de vier vmbo-niveaus of naar havo, vwo
of gymnasium.
Niveaudifferentiatie in de onderbouw op de middelbare school wordt dus toegepast in Nederland door
het onderscheid te maken tussen leerlingen op grond van CITO-score en schooladvies. Er zijn
aantoonbare verschillen in het onderwijs binnen gymnasium/vwo/havo en vmbo op de volgende
11
gebieden: de examenprogramma’s, de lengte van het programma (bijv. havo 2 jaar bovenbouw, vwo
3 jaar) de aard en het niveau van examen- en toetsvragen, de aard en het niveau van opdrachten in
lessen en methodes, de wijze van beoordelen van opdrachten (denk aan profielwerkstukken), de
benadering door docenten en de reactie van de klassen (klassendynamiek en klassenmanagement).
Een voorbeeld van niveaudifferentiatie binnen de vwo-onderbouw is bijvoorbeeld
binnenklasdifferentiatie (Coubergs et al., 2013). Dat is een vorm van differentiëren waarmee op een
pro-actieve manier wordt ingespeeld op de verschillen tussen leerlingen in de vwo- klas en waartoe
diverse maatregelen binnen een klas kunnen worden genomen. Er kan gevarieerd worden in
didactische werkvorm, didactisch materiaal, tempo, moment waarop de leerstof verwerkt wordt en
moeilijkheidsgraad.
2.3.3 WELKE VORMEN VAN NIVEAUDIFFERENTIATIE KUNNEN INGEZET WORDEN IN VWO TTO
ENGELS?
De twee belangrijkste manieren van niveaudifferentiatie (ook binnen de vwo-klas) zijn convergente en
divergente differentiatie.
Bij convergente differentiatie is er een minimumdoel voor de groep als geheel. Alle leerlingen doen
mee aan de klassikale instructie. Daarna gaan de kinderen de leerstof zelfstandig verwerken, zodat de
leerkracht tijd heeft om de zwakke leerlingen verlengde instructie te geven. Voor de meer- en
hoogbegaafde kinderen is er verdiepingsstof. Bij convergente differentiatie staat de leerkracht
centraal: hij legt uit, doet voor, oefent eerst samen met de kinderen en laat hen dan zelfstandig
oefenen.
Convergente differentiatie heeft hoge verwachtingen van zorgleerlingen. Zij worden niet bij voorbaat
opgegeven of op een eigen leerlijn gezet. Het nadeel van een eigen leerlijn is dat de instructietijd voor
de zorgleerlingen relatief kort is, terwijl convergente differentiatie de instructietijd voor deze
leerlingen juist verlengt.
Bij divergente differentiatie sluit de leerkracht zoveel mogelijk aan op de individuele niveaus en
onderwijsbehoeften van de kinderen. De leerkracht is hierbij begeleider van het leerproces van de
leerlingen.
Bij divergente differentiatie nemen de verschillen tussen de kinderen toe, waardoor er nog meer
differentiatie nodig is. Het leren in homogene niveaugroepen heeft nadelige gevolgen voor de zwakke
leerlingen, voor de gemiddelde leerling leidt het niet tot betere resultaten. Hoogbegaafde kinderen
12
hebben er wel baat bij, omdat zij profiteren van de andere sterke leerlingen in hun niveau-groep. Ze
kunnen in hun eigen tempo doorgaan. Maar een nadeel is dat zij op deze manier niet leren om rekening
te houden met anderen.
Divergent differentiëren heeft wel voordelen als het gaat om digitale media. De computer houdt vaak
voor elke leerling zijn individuele niveau en vorderingen bij. Deze beroepsproduct zal focussen op
divergent differentiëren.
Er bestaat ook een verschil tussen externe en interne differentiatie. Bij externe differentiatie is sprake
van het onderbrengen van leerlingen in verschillende klassen of scholen, op basis van bijvoorbeeld
begaafdheid.
Dit beroepsproduct is voornamelijk op interne differentiatie gericht, differentiatie binnen het vwo,
namelijk een groep leerlingen die in dezelfde afdeling van de school zijn ondergebracht. Interne
differentiatie kan vele vormen aannemen. In de chaos van velerlei differentiatietypen kunnen de
volgende acht genoemd worden: tempo differentiatie, verdiepingsdifferentiatie, differentiatie naar
belangstelling, differentiatie naar meervoudige intelligentie, differentiatie naar leerstijl, differentiatie
naar voorkennis en percepties van leerlingen.
2.3.4 WAARMEE WORDEN LEERLINGEN IN DE ENGELSE LES VANDAAG DE DAG BETER UITGEDAAGD?
De nieuwe sociaal-economische ontwikkelingen van de 21ste eeuw hebben een grote impact op de
samenleving, waardoor het onderwijs moet mee veranderen. In onze huidige samenleving ontstaan
problemen die we nog niet eerder hebben meegemaakt en die niet in het ‘oude’ economische systeem
op te lossen zijn. We merken dat mensen een langere leeftijdsverwachting hebben, we leven in een
programmeerbare wereld, en de mondiale verbondenheid neemt steeds meer toe.
Wat merkt het onderwijs hiervan? Vooral in het vak Engels gebeurt er veel. Denk eens aan het invoeren
van Engels vanaf de kleuterklas of aan tweetalig onderwijs op de middelbare school.
In de klas merken leraren dat de competenties waar het onderwijs zich nu op concentreert, niet
volstaan. De 21e -eeuwse vaardigheden, of 21st century skills, zijn competenties die in de afgelopen
13
jaren ontwikkeld zijn om leerlingen te helpen om succesvol deel te nemen in de maatschappij van de
toekomst. Het gaat bijvoorbeeld om vaardigheden als kritisch denken, creatief denken, probleem
oplossen, ict-basisvaardigheden, informatievaardigheden, computational thinking en mediawijsheid.
Om de 21e -eeuwse vaardigheden te combineren met differentiatie in de klas hebben auteurs als Sem
van Geffen (2014) zich verdiept in een aanpak genaamd Gamification. Bij Gamifcation is het idee om
steeds een hoger niveau te bereiken; het wordt ontleend aan de games die veel leerlingen nu al spelen.
Het gaat om daadwerkelijke groei en het aanleren van vaardigheden en processen. Het wakkert de
intrinsieke motivatie aan om zo de betrokkenheid en het leerrendement van de leerling te vergroten.
Het ‘actie-reactie-principe’ van games lijkt erg op de stimulus-responstheorie wat past bij
conditioneren en behaviorale leerpsychologie.
Op velen manieren kan Gamification in het klaslokaal fungeren als een onderwijsvorm voor het
aanleren van een breed scala van de 21e -eeuwse vaardigheden zoals kritisch denken, creatief denken,
samenwerking en communicatie. Omdat de digitale technologie en connectiviteit fundamentele
aspecten zijn van gamified leren, hebben de studenten ook de mogelijkheid om hun 21e-eeuwse
informatie, media en technologie-geletterdheid en vaardigheden uit te breiden. Een ander voordeel
van Gamification is dat in een gamified klaslokaal de studenten controle over hun leerproces hebben.
Het is een verschuiving van leraar-gerichte onderwijs naar leerlinggerichte onderwijs.
2.3.5 CONCLUSIE
Uit het literatuuronderzoek van de student is gebleken dat uit de chaos van velerlei differentiatietypen
het interessant is om verder te onderzoeken naar differentiatietypen die aansluiten bij de eisen van
de 21e -eeuwse vaardigheden. In de klas merken leraren dat de competenties (en ook de
differentatietypen) waar het onderwijs zich nu op concentreert, niet volstaan. Het is nodig om onze
leerlingen voor te bereiden en uit te dagen op competenties voor de toekomst. Een differentie
ontwikkelen waarin de leerling deze vaardigheden kan ontwikkelen is dus nodig en bestaat niet op dit
moment bij de O.R.S Lek en Linge – de school waar dit onderzoek plaatsvindt. Uit het
literatuuronderzoek werd divergent differentiëren gezien als voordelig als het gaat om digitale media
en zal deze beroepsproduct ook focussen op divergente differentiering. Dit beroepsproduct is
voornamelijk ook op interne differentiatie gericht, namelijk het vwo, een groep leerlingen die in
dezelfde afdeling van de school zijn ondergebracht.
14
Hoofdstuk 3: Het Beroepsproduct
3.1 CONCLUSIE VERKENNING
De onderzoeksvraag luidt als volgt: Hoe kan niveaudifferentiatie in de Engelse les van de TTOonderbouw ervoor zorgen dat de docent de leerling beter op zijn/haar eigen niveau uitdaagt?
Uit het praktijkonderzoek blijkt dat er veel behoefte is aan een betere en meer effectieve aanpak van
differentiatie binnen de TTO-afdeling op de Vwo-locatie van de O.R.S Lek en Linge. Management van
deze locatie wil steeds meer werken aan een excellentie/verdiepingsprogramma dat voor alle
leerlingen toegankelijk is. Sommige leerlingen zijn alleen excellent in bepaalde vakken en hebben
behoefte aan uitdaging in deze vakken. Er is op dit gebied nog niet genoeg gedaan. Het management
wil zich binnen de Vwo-locatie richten op het ontwikkelen van talenten en van excellentie,
verschillende leerstijlen, verschillen in leertempo en genderverschillen. Deze vormen van
differentiatie vinden ze belangrijk.
Onder de leraren waren er velen die vonden dat ze niet genoeg tijd hebben om te focussen op
differentiatie. Ze vinden knelpunten zoals grote klassen, gebrek aan geld en bronnen ook problemen
die meetellen bij het gebrek aan aandacht voor differentiatie. Verder blijk dat er een groot
niveauverschil in Engels onder de brugklassers is als ze het TTO-onderwijs binnenkomen. Er is een
grote uitdaging om te differentiëren in het vak Engels in de brugklassen en daar de nodige producten
voor te ontwikkelen. De leerlingen vinden ook dat de docenten nooit of slechts af en toe extra
opdrachten geven aan diegenen die het vak Engels makkelijk of juist moeilijk vinden. Leerlingen
zouden dus meer uitgedaagd kunnen worden in het vak Engels. Een meerderheid van de leerlingen
geeft aan dat ze Engels leuk vinden en vaak thuis ook bezig zijn met Engels. Het feit dat ze voor
Tweetalig Onderwijs gekozen hebben, verklaart vermoedelijk deze houding tegenover dit vak. Dit is
mijns inziens een mooi startpunt voor de ontwikkeling van een product in het vak Engels om
leerlingen uit te dagen en verder bij te dragen tot het plezier hebben in het vak.
Er kan geconcludeerd worden dat er een behoefte is aan een product dat focust op differentiatie van
leerlingen, zowel zij die het vak moeilijk als zij die het vak makkelijk vinden, een product dat het
niveauverschil in Engels in de brugklassen kan verkleinen, het plezier laten behouden in het vak en
ook die leraren tegemoetkomt die worstelen met een tijdgebrek en niet veel tijd hebben om meer
werk na te kijken.
15
3.2 ONTWERPEISEN
Dit alles heeft tot de volgende ontwerpeisen geleid.
1. Niveaudifferentiatie op maat waar leerlingen individueel aan de slag kunnen.
Het is een eis van het management van de school dat er een programma komt dat voor alle
leerlingen binnen de TTO van de vwo-onderbouw toegankelijk en ook beschikbaar is. Leerlingen die
snel klaar zijn met opdrachten in de klas moeten de mogelijkheid krijgen om verder uitgedaagd te
worden in de klas. Leerlingen die snel klaar zijn met huiswerk en belangstelling hebben om zich
verder te verbeteren in het vak, moeten dat ook thuis kunnen doen. De schoolleiding wil aan de
leerlingen een aanbod dien waarmee ze zich optimaal kunnen ontwikkelen.
2. Gebruiksvriendelijk en niet te veel inzet en extra tijd van leraren vragen.
Uit de enquête van de leraren werd het duidelijk dat de leraren een gebrek aan tijd hebben. Ze willen
graag differentiëren, maar hebben vaak niet de middelen of tijd om het te ontwikkelen. Differentiatie
is een speerpunt op de O.R. S Lek en Linge. Van alle leraren worden verwacht dat ze differentiatie
moeten toepassen tijdens de les en “good practices” kunnen bespreken tijdens de bijeenkomsten
van het Onderwijsteam. Tijdens lesbezoeken van de teamleiders wordt er ook gekeken naar de
toepassing van differentiatie in de lessen. Een product dat ze makkelijk in de Engelse les kunnen
toepassen zal zeer welkom zijn.
3. Het product sluit aan bij de 21e -eeuwse vaardigheden.
Uit het literatuuronderzoek is gebleken dat de nieuwe sociaal-economische ontwikkelingen van de
21ste eeuw een grote impact hebben op de samenleving, waardoor het onderwijs moet mee
veranderen. Het gaat bijvoorbeeld om vaardigheden als kritisch denken, creatief denken, problemen
oplossen, ict-basisvaardigheden, informatievaardigheden, computational thinking en mediawijsheid.
Een aanpak die zeer geschikt is een aantal van deze deze vaardigheden toe te passen is Gamification.
De leerling wordt uitgedaagd om al spelenderwijs een steeds hoger niveau te bereiken. Het gaat om
daadwerkelijke groei en het aanleren van vaardigheden en processen, maar op een speelse manier.
Het wakkert de intrinsieke motivatie aan. De 21e -eeuwse vaardigheden zoals computiational
thinking, informatievaardigheden, mediawijsheid en probleemoplossend vermogen komen allemaal
aanbod.
4. Het niveauverschil in Engels in de brugklassen verkleinen.
Leraren binnen de brugklassen merken dat het niveau van Engels heel verschillend is onder
leerlingen binnen de brugklassen. Ze komen uit verschillende basisscholen met verschillende
aanpakken van het vak Engels en niet op alle basisscholen worden op hetzelfde niveau Engels
gegeven. Wanneer de leerlingen kiezen voor tweetalig onderwijs wordt er wel verwacht dat ze reeds
een vrij hoog niveau Engels bezitten. Leraren binnen het tweetalig onderwijs merken dat sommige
leerlingen niet op niveau zitten in Engels en toch kiezen voor tweetalig onderwijs. Het duurt vaak een
jaar voordat alle leerlingen binnen het tweetalig onderwijs op hetzelfde niveau Engels zijn. Een
16
product dat zou kunnen helpen om ook de zwakkere leerlingen snel op niveau te brengen, zal zeer
handig zijn.
5. Aandacht voor lezen, schrijven, grammatica zowel als woordenschat
De leraren Engels geven aan dat er een behoefte is aan differentiatie op verschillende onderdelen
van het vak Engels. Sommige leerlingen lezen veel en hebben behoefte aan uitdagingen om meer en
interessante boeken te lezen. Andere leerlingen zijn erg geïnteresseerd om hun schrijftalent te
verbeteren, waar anderen weer baat hebben bij extra grammica of woordenschatoefeningen. Een
differentiatieproduct zouden ook met deze behoeften rekening moeten houden.
6. Genoeg materiaal zodat leerlingen het hele jaar het product kunnen gebruiken- in de klas zowel als
thuis
Er zijn nog weinig “good practices” in differentiatie die gedeeld kunnen worden in de afdeling
tweetalig onderwijs van de O.R.S Lek en Linge. De leraren hebben weinig om op terug te vallen als ze
differentiatie willen toepassen en moeten zelf producten of leermateriaal ontwikkelen. Differentiatie
is een speerpunt op deze school en daarom zou een product die het hele jaar door gebruikt kunnen
worden heel handig zijn.
7. Het product focust zowel op leerlingen die het vak moeilijk als op hen die het vak makkelijk vinden
Het is duidelijk geworden uit het praktijkonderzoek dat leerlingen die Engels makkelijk vinden zowel
als leerlingen die het moeilijk vinden behoefte hebben aan uitdaging. Hoewel de focus van de
schoolleiding vooral op excellentie en talenten-ontwikkeling is, merkte de student in haar
praktijkonderzoek dat de leerlingen vinden dat zowel de zwakkere als de sterkere leerlingen
behoefte hebben aan extra uitdagingen.
17
3.3 HET ONTWIKKELDE BEROEPSPRODUCT
Doelgroep: Het beroepsproduct is een Gamification project geworden. Leerlingen van de
brugklassen worden uitgedaagd om tijdens de les (als ze klaar zijn met hun opdrachten) of thuis aan
de slag te gaan met extra oefeningen in woordenschat, lezen, schrijven en grammatica. Ze hebben
hun mobiel, een computer of een i-pad nodig om de opdrachten te kunnen doen.
Doel: Middels deze project zullen de brugklassers extra uitdaging krijgen om hun niveau van Engels
te verbeteren. Het project daagt de leerlingen uit om steeds een hoger niveau te bereiken en het
wordt ontleend aan de games die veel leerlingen spelen. Het wakkert de intrinsieke motivatie aan bij
de leerlingen om zodoende hun betrokkenheid en het leerrendement te vergroten. De leerlingen
zullen uitgedaagd worden om hun Engelse grammatica, schrijven, lezen en woordenschat te
verbeteren. Ze kunnen ook extra punten verdienen door goed gedrag, handboeken op school en het
gedane huiswerk.
Vorm: Het Gamification project is alleen digitaal beschikbaar. Leerlingen kunnen het op een mobiel,
computer of i-pad maken in de klas of thuis. Het is toegankelijk op Magister, de elektronische
leeromgeving van de school, waar ze ook hun eigen vorderingen kunnen aangeven op een
“Leaderboard” (zie bijlage 3A product 2)
In dit Gamification project verdienen leerlingen XP-punten. Ze kunnen iedere dag 5 XP punten
verdienen door het volgende: op tijd zijn voor de les, goed opletten en meedoen aan de les, huiswerk
gedaan hebben en alle boeken bij zich hebben. De leraar houdt deze zelf bij in een Excel-sheet.
De leerlingen kunnen meer XP-punten verdienen door te gaan naar de “Bonus XP-Categories” (zie
bijlage 3A product 4). Op de “Leaderboard” geven ze aan hoeveel XP’s ze verdiend hebben en zij
voegen ook een “screenshot” van hun vordering als bewijsstuk bij. Leerlingen verdienen meer met
moeilijker opdrachten zoals het schrijven van een gedicht of verhaal dan met eenvoudige
woordenschatspelletjes. Aan het eind moeten leerlingen opdrachten gedaan hebben binnen alle
onderdelen: schrijven, lezen, grammatica, woordenschat. Het verdienen van XP’s kan heel makkelijk
gaan met woordenschat en grammatica spelletjes, maar het idee is dat de leerlingen ook meer in de
diepte opdrachten maken zoals het schrijven van een gedicht.
Iedere week wordt het aantal XP’s van leerlingen bekeken. In Gamification heet het “Level up” (zie
bijlage 3A product 4). Op verschillende levels kunnen leerlingen “badges” verdienen (bijvoorbeeld 40
XP’s is level 1) en kunnen leerlingen een badge verdienen. Als alle leerlingen in de klas tot op level 5
gevorderd zijn mag de klas een film kiezen die ze graag willen kijken tijdens de les.
Het is ook een competitie tussen de klassen. De klas die als eerste level 6 bereikt krijgt een cake van
de lerares.
18
Hoofdstuk 4: Presentatie en evaluatie
4.1 PRESENTATIE
Tijdens de teamvergadering op 8 april is het beroepsproduct aan het TTO-team van de vwo-locatie
voorgelegd. Gekozen is om door middel van een korte presentatie dit product aan het team voor te
stellen. Allereerst is de onderzoekvraag nog eens onder de loep genomen om vervolgens puntsgewijs
het plan van aanpak te bespreken. Daarna zijn de uitkomsten van de enquête onder de leerlingen
besproken alsook de overige resultaten vanuit het praktijk- en literatuuronderzoek na voren
gekomen. Daarna zijn de ontwerpeisen voor het product voorgelegd. De presentatie plus de plenaire
feedback heeft ongeveer zo ’n halfuur geduurd.
4.1.2 EVALUATIE
Collega’s gaven aan zeer onder de indruk te zijn van het werk dat verricht was. Ze gaven aan dat het
ook op andere vakgebieden gebruikt zou kunnen worden. Ze waren vooral geïnteresseerd in het
gebruik van google spreadsheets en de invoering van de XP punten en bewijsmateriaal door de
leerlingen zelf. Het levert weinig werk op voor de leraar en de leerlingen houden zelf hun
bonuspunten bij. Het is een verschuiving van leraar-gericht onderwijs naar leerlinggericht onderwijs
die het product aantrekkelijk maakt. Ze waren zeer benieuwd naar het resultaat als dit product
geïmplementeerd wordt.
4.2 EVALUATIE VAN HET UITGEVOERDE PRODUCT
4.2.1 INLEIDING EN EVALUATIEVRAGEN
Gedurende de maand april 2016 heeft dit beroepsproduct vorm gekregen en is het uitgevoerd. Het
Gamification project is aan 2 brugklassen aangeboden. In totaal betreft het 61 leerlingen. De
leerlingen hebben dit project in 3 weken doorlopen. Tijdens de eerste lesuur zijn de regels voor het
verdienen van XP’s uitgelegd. De leraar merkte al direct veel enthousiasme. De uitleg van de
spelregels was nauwelijks nodig omdat leerlingen het kennen vanuit hun eigen spelletjes die ze
spelen op de mobiel of iPad. Alleen het opgeven van de bewijsstukken en bijhouden van hun eigen
XP’s vroeg wel meer uitleg. Het was ook opvallend dat veel leerlingen kwamen met voorstellen en
andere mogelijkheden om XP’s te verdienen. Het was opmerkelijk dat het product direct met
overgave ontvangen werd.
19
4.2.2 AANPAK EN MIDDELEN
Dit product en het concept van Gamification is nieuw op school en hier geldt dat gebruik gemaakt zal
worden van triangulatie omdat bij het hele proces verschillende partijen betrokken zullen zijn. Van
ieder van hen is feedback belangrijk om zo het product indien nodig te kunnen verfijnen.

Stap 1: Leerling enquête
Na afloop van dit project is leerlingen tevens middels een enquête naar hun mening gevraagd en
konden ze hun evaluatie delen. Deze digitale enquête heeft als doel het gehele proces te
evalueren.

Stap 2: Feedback van betrokken docenten
Op de praktijkdata wordt er met een docent samengewerkt, de docent Engels TTO-brugklassen.
Ze past het product toe in een van haar klassen voor 2 weken. Deze gaf vervolgens haar feedback
in de vorm van een document. De docent is native–speaker Engels en daarom is de feedback ook
in het Engels.

Stap 3: Feedback van TTO-docenten na presentatie van het product.
Tijdens de teamvergadering op 11 mei is het beroepsproduct aan het TTO-team van de vwolocatie voorgelegd. Dezelfde groep die de presentatie van het product in april bijgewoond heeft.
Tijdens deze vergadering kregen de docenten uitleg over de uitvoering van het product, het
verloop van de 3 weken waarin het product uitgevoerd is alsook de feedback van de leerlingen.
De docenten geven na afloop van de presentatie feedback door “tips en tops” op het product te
geven.
4.2.3 RESULTATEN
De evaluerende enquête die voor de studenten was uitgezet is helaas maar door 18 van de 61
respondenten beantwoord. Driekwart van de respondenten gaven aan dat ze door het verdienen van
XP’s meer gemotiveerd zijn in het vak Engels. De meerderheid van de leerlingen gaven ook aan dat ze
vinden dat hun Engels verbeterd is door het project. Ook laat de meerderheid weten dat het project
hen verder kan helpen in de Tweetalig Onderwijs. De meeste leerlingen waren positief over vooral de
Grammar en Woordenschat spelletjes. De leerlingen gaven het project een 4-sterren rating. Als tips
gaven leerlingen op dat ze meer zelf opdrachten willen verzinnen, bij sommige websites kregen ze
steeds mailtjes, dat is erg vervelend. Het kan dus misschien leuker zijn als er diverse opdrachten zijn,
ook zelfbedachte, maar misschien ook een optionele. Een leerling stelde ook voor dat er wat
makkelijker prijzen of badges verdient moeten worden. Het zou meer motiverend zijn.
20
Tijdens de feedbacksessie op 11 mei waren de collega’s erg onder de indruk van de hoeveelheid werk
dat er verricht was. Ze vinden dat het motiverend is voor leerlingen op veel gebieden en vindt het
ook vooral een leuke “jongensachtige leerstijl”. Vooral de afwisseling in verschillende werkvormen
werd positief ontvangen. De leraren zagen ook veel mogelijkheden in het project die ze ook kunnen
toepassen in de klas. Het is een project dat verder uitgebreid kan worden naar andere vakken. Een
goed voorstel uit deze feedbacksessie was om te voorkomen dat leerlingen alleen de leuke en
makkelijke opdrachten kiezen en niet de moeilijkere - namelijk het schrijven van een gedicht opgelost kan worden door Bingo. Door een Bingokaart moeten alle opdrachten gedaan worden
voordat naar de volgende level overgestapt kan worden.
De direct betrokken collega was tevens enthousiast over het toepassen van het project in haar klas.
Ze gaf aan dat de samenwerking met de studenten goed is verlopen en dat de leerlingen in haar klas
ook zeer enthousiast waren over het project. Ze merkt ook dat leerlingen gemotiveerd waren en
graag verder willen werken. Soms vergeten de leerlingen dat ze bezig waren met Engels en
concentreren zij zich alleen maar op het behalen van het volgende level. Een valkuil hierbij is dat
leerlingen zichzelf voorbij hollen en opdrachten zo snel mogelijk willen maken. Om meer XP te
verdienen, kiezen ze voor snelle en makkelijke opdrachten en dat heeft het tot gevolg dat de
opdracht diepgang verliest. Een manier om dit te ondervangen is door leerlingen een Bingokaart te
laten maken. Ze moeten alle opdrachten afmaken voor ze naar een volgende level kunnen gaan. Met
de moeilijker opdrachten moeten leerlingen ook meer XP kunnen verdienen.
4.2.4 CONCLUSIE
Er kan teruggekeken worden op een geslaagd project, namelijk differentiatie toepassen door middel
van Gamification. Leerlingen hebben allemaal de mogelijkheid om zichzelf verder uit te dagen in het
vak Engels. Ze kunnen XP verdienen als ze klaar zijn met werk in de klas of thuis als hun huiswerk af
is. De student merkte dat bijna alle leerlingen er aan de slag mee gingen. Niveaudifferentiatie wordt
door de leerlingen zelf toegepast. Ze kunnen zelf besluiten hoeveel XP ze willen en kunnen
verdienen. Gamification maakt het leren zichtbaar, sociaal en interactief. Er zijn inmiddels redelijk
wat digitale toepassingen, lesmethodes, games en platforms waar je als leraar gebruik van kunt
maken. Daarnaast kon het project Gamification makkelijk geïntegreerd worden in de digitale
leeromgeving van de school. Binnen deze digitale leeromgeving kunnen de leerlingen op hun eigen
tempo en niveau aan opdrachten werken. De frustratie van te veel of juist te weinig uitdaging is
daardoor voor veel leerlingen verleden tijd.
De leerlingen vinden het project erg leuk en de student heeft veel positieve feedback tijdens de
uitvoering van het project in de klas gekregen. Helaas heeft minder dan een derde van de klas de
feedback enquête ingevuld. Toch blijkt het uit de enquête dat de leerlingen een gevoel hebben dat
ze Engels leren op een speelse manier en dat ze gemotiveerd zijn om opdrachten af te maken omdat
ze er prijzen mee kunnen winnen. Ze gaven aan dat ze vaker een soortgelijk project willen doen.
Mede-collega’s waren ook positief en geven aan dat ze de mogelijkheden om het in andere vakken
ook toe te passen willen onderzoeken. Een collega die het project in haar klas toepaste, was er zeer
enthousiast over. Ze merkte ook dat haar leerlingen erg gemotiveerd waren om het project aan te
pakken. Bij een volgend gebruik kan er wel gekeken worden naar technische problemen als websites
21
die niet makkelijk toegankelijk zijn of waar leerlingen vaak e-mails van ontvangen. Deze websites
kunnen vervangen worden door meer gebruiksvriendelijke apps. De leerlingen geven aan dat ze zelf
apps willen ontdekken en gebruiken. Ze vonden het prettiger om met apps te werken dan met
websites. Ze willen zelfs hun eigen games gaan ontwikkelen. Feedback dat in een volgend project
Gamification meegenomen zal worden.
22
BIJLAGEN 2A: ONDERZOEKSINSTRUMENTEN PRAKTIJK VERKENNING
23
24
25
Enquête Management: Differentiatie op Lek en Linge
1. Is differentiatie in het klaslokaal een speerpunt bij Lek en Linge?
o
o
Ja
Nee
Toelichting:
2. Welk differentiatie vindt het management van Lek en Linge belangrijk? Nummer
de onderstaande mogelijkheden in volgorde van 1 tot 7 met nummer 1 als
belangrijkste.
o
o
o
o
o
o
o
Talenten ontwikkelen en excellentie
Verschillende leerstijlen
Differentiatie voor zorgleerlingen
Verschillen in leertempo
Gender verschillen
Leerlingen met gedragsproblemen
Cultuurverschillen in de klas
Toelichting:
3. Welke behoeftes zijn er op Lek en Linge volgens u ten aanzien van differentiatie
in de klas?
4. Waar zou Lek en Linge nog kunnen verbeteren op het gebied van differentiatie?
5. In Maart 2015 bezocht inspectie onze school en verscheen er in hun rapport het
volgende advies:
“Voor de havo- en de vwo-afdelingen adviseren we om de resultaten van de 20%
best scorende leerlingen beter in beeld te brengen. Door de ontwikkeling van
deze leerlingen scherper in beeld te brengen wordt het makkelijker om doelen te
stellen en te sturen op niveaudifferentiatie in de les”.
Wat heeft de school intussen gedaan om de 20% best scorende leerlingen beter
in beeld te brengen?
Enquête: Differentiatie – Leraren
26
1. Welke vormen van differentiatie past je toe in de klas? Kruis aan waarvan je gebruik
maakt.
o
o
o
o
o
o
o
Talenten ontwikkelen en excellentie
Verschillende leerstijlen
Differentiatie voor zorgleerlingen
Verschillen in leertempo
Gender verschillen
Leerlingen met gedragsproblemen
Cultuurverschillen in de klas
2. Vindt je dat er adequate lesmethoden en materialen bestaan om te differentiëren in
TTO Engels van de onderbouw?
o
o
o
Ja
Nee
Toelichting:
3. Heb je als leraar genoeg tijd om uw onderwijs af te stemmen op verschillen tussen
leerlingen?
o
o
o
Ja
Nee
Toelichting:
4. Hanteer je verschillende werkvormen om verschillende leerstijlen aan te spreken in
de klas?
o
o
o
5.
Ja
Nee
Toelichting:
Wat zouden eventuele knelpunten kunnen zijn op het gebied van differentiatie in jouw
klas?
6. Is er een groot niveauverschil in Engels onder de brugklassers als ze het TTOonderwijs binnenkomen?
7. Is het niveauverschil in Engels nog steeds groot in de 2de en 3de klas?
8. Hoeveel leerlingen gemiddeld per klas in de onderbouw hebben denk jij meer uitdaging
nodig in Engels?
BIJLAGE 2B: GEORDENDE GEGEVENS PRAKTIJKVERKENNING
ENQUETE: ANTWOORDEN LEERLINGEN
27
28
29
30
31
32
Enquête: Differentiatie – Leraren
1. Welke vormen van differentiatie past je toe in de klas? Kruis aan waarvan je gebruik
maakt.
o
o
o
o
o
Talenten ontwikkelen en excellentie
X Verschillende leerstijlen
Differentiatie voor zorgleerlingen
Verschillen in leertempo I
Gender verschillen
o
o
o
Leerlingen met gedragsproblemen
Cultuurverschillen in de klas
Allemaal op een manier
6 leraren
5 leraren
3 leraren
3 leraren
2 leraren
1 leraar
2. Vindt je dat er adequate lesmethoden en materialen bestaan om te differentiëren in
TTO Engels van de onderbouw?
o
o
Ja
Nee
o
Toelichting:
Projecten bieden meer mogelijkheden dan les methode.
I’m not sure. I make my own lesson material, so I guess yes. I find it difficult
to “follow a method” for all aspects of includeing “differentiatie.”
3 leraren
3. Heb je als leraar genoeg tijd om uw onderwijs af te stemmen op verschillen tussen
leerlingen?
o
o
Ja
Nee
o
Toelichting:
Wij doen ons best.
5 leraren
Als leraar zou je de tijd moeten vinden
4. Hanteer je verschillende werkvormen om verschillende leerstijlen aan te spreken in de
klas?
o
o
o
Ja
Nee
6 leraren
Toelichting:
Ik probeer verschillende werkvormen te bieden vanuit een perspectief van
multiple intelligences.
33
I mix it up a lot: individual work/pairs/groups/class. I also sometimes give
them a problem and have them solve it by the end of the lesson (e.g. we all
read these pages for today; what is the best way to show that you
understood the texts in terms of content/themes/character development). I
am a huge fan of student-driven learning as well (e.g. give the students the
lesson objective and let them figure out how to achieve it while I sit back
and watch-and do my best not to facilitate).
5. Wat zouden eventuele knelpunten kunnen zijn op het gebied van differentiatie in jouw klas?
Klassen te groot, tijd en geld.
Lack of time/materials/resources
Students/parents not accepting of/used to being “singled out”
I guess the bigger the class size, the more potential learning styles there
are…which could create more work. However, as long as you as the teacher are
switching it up anyway (which is part of the task of teaching), I think you are
meeting the needs of multiple learners.
Wij proberen leggen het lat hoog in vergelijking met andere niveaus.
6. Is er een groot niveauverschil in Engels onder de brugklassers als ze het TTO-onderwijs
binnenkomen?
Vaak wel.
Also not sure anymore! I do notice a HUGE difference in the bovenbouw SEs in
6VWO. They are way too basic for 6TVWO students (who have an 8.5 average).
7. Is het niveauverschil in Engels nog steeds groot in de 2de en 3de klas?
Veel minder.
Not as big, but there is still a difference (especially between gymnasium and
regular TTO)
8. Hoeveel leerlingen gemiddeld per klas in de onderbouw hebben denk jij meer uitdaging
nodig in Engels? 25% 25%
I remember this enough: 2-5 per class, I think. I have the same in 4TVWO where
I ask about 8 stduents to go for the CPE instead of the CAE.
Enquête Management: Differentiatie op Lek en Linge
6. Is differentiatie in het klaslokaal een speerpunt bij Lek en Linge?
34
o
Ja
Toelichting: differentiatie staat als 1 van de speerpunten vermeld in
het beleidsplan, locatieplan en teamplan. We willen meer rekening
houden met de 20-60-20 groep in de les. 20% sterkste leerlingen, 60%
middengroep en 20% minst presterende leerlingen.
7. Welk differentiatie vindt het management van Lek en Linge belangrijk? Nummer
de onderstaande mogelijkheden in volgorde van 1 tot 7 met nummer 1 als
belangrijkste.
o
o
o
o
o
o
o
Talenten ontwikkelen en excellentie
Verschillende leerstijlen
Differentiatie voor zorgleerlingen
Verschillen in leertempo
Gender verschillen
Leerlingen met gedragsproblemen
Cultuurverschillen in de klas
1
1
2
1
1
2
2
Toelichting: Ik vond het lastig om een top 67 te maken. Daarnaast denk ik dat
de verschillende mogelijkheden die je noemt erg dicht bij elkaar liggen en
daardoor ook onder dezelfde noemer kunnen vallen. Verschillende
leerstijlen, gender verschillen, verschillen in tempo, etc.
8. Welke behoeftes zijn er op Lek en Linge volgens u ten aanzien van differentiatie
in de klas?
Ik denk dat er behoefte is aan scholing op het gebied van differentiatie en
behoefte aan het daadwerkelijk uitvoeren (en controle daarvan?) van het
vastgestelde beleid. Teamleiders geven dan ook feedback op de
differentiatie na bijvoorbeeld een lesbezoek. Onderling lesbezoek zou hier
ook aan kunnen bijdragen. Bespreken van “good practice” in bijvoorbeeld
het OT zou ook een mooie optie zijn.
9. Waar zou Lek en Linge nog kunnen verbeteren op het gebied van differentiatie?
Zie boven
10. In Maart 2015 bezocht inspectie onze school en verscheen er in hun rapport het
volgende advies:
“Voor de havo- en de vwo-afdelingen adviseren we om de resultaten van de 20%
best scorende leerlingen beter in beeld te brengen. Door de ontwikkeling van
deze leerlingen scherper in beeld te brengen wordt het makkelijker om doelen te
stellen en te sturen op niveaudifferentiatie in de les”.
Wat heeft de school intussen gedaan om de 20% best scorende leerlingen beter
in beeld te brengen?
In het beleidsplan staat uitgewerkt wat de school wil doen om bovenstaande
te bewerkstelligen. Wellicht kun je het daar nog eens nalezen. De 20-60-20
groepen willen we meer bedienen in de lessen. Aan de hand daarvan kan
het uiteindelijke leerresultaat beter in beeld gebracht worden.
35
Dat is een lastige discussie: men doet voorkomen alsof dit een homogene
en stabiele groep leerlingen is; wat bedoelen we eigenlijk en op wie moeten
we ons precies richten? 20% best presterend per vak? Over de gehele linie?
Per periode bespreken de teamleiders met mentoren welke leerlingen meer
uitdaging zouden kunnen gebruiken (ofwel welke leerlingen behoren tot
best presterend en hebben “ruimte” voor verdieping?
We werken steeds aan een excellentie/verdiepingsprogramma dat voor alle
leerlingen toegankelijk is (het kan zijn dat je in een bepaald vak heel goed
bent en daar iets extra’s in wil/kan doen).
Door zoveel mogelijk aandacht te hebben voor de individu, hopen we
leerlingen te zien en het aanbod te kunnen beden waar zij zich optimaal in
kunnen ontwikkelen.
BIJLAGE 3A: HET BEROEPSPRODUCT
Product 1
Level Up!
Level
XP
Individual Reward
Class Reward
36
badges
1
40
2
70
3
110
sweets for FIRST class!*
4
460
Movie for FIRST class!*
5
560
Cake (baked by Mrs Rust)
*Class Reward is only for the first class to get all students to that level
You earn 5 XP daily for:
Absent?
Come to TEAM the day you return to school
-Being on time
to make up your daily XP in full!
-Having your materials ready
-Being attentive during class
Bonus XP
-Being respectful to all
Can be earned for a variety of reasons –
-Actively participating in class
be excellent in all you do!
37
Product 2
Product 3
38
Product 4
39
Submit Bonus XP evidence on Magister. Write how many XP’s you earn with your
evidence as well.
★ Bonus XP is a great way for you to earn extra points in class and level up
more quickly. But you are NOT required to do Bonus XP.
★ Almost all Bonus XP opportunities require you to show some sort of evidence
that you have completed the task mostly it is a screenshot. You should put
your evidence in your Bonus XP folder.And then submit the URL to your
screenshot or document by filling in this form.
★ I will calculate your Bonus XP every Monday when I calculate your regular
XP points as well. It will show up on the Leaderboard.
★ You may work on Bonus XP ONLY when you are finished with your work in
class. You may work on your Bonus XP at home as often (or little) as you
want.
Submit Bonus XP evidence on Magister. Write how many XP’s you earn with your
evidence as well.
Bonus XP Categories
40
READING
List of 3 English books that you have read with short
summary of the story
4 XP
Vocabulary list of Tuck Everlasting. List of 30 words
with its meaning.
7 XP
Vocabulary list of Tuck Everlasting. List of 50 words
with its meaning and good sentences using the words
10 XP
WRITING
Join NoRedInk using Class Invite Code
2 XP
B1T -fm4m9efd
B1V - vmfwwdad
Send Mrs. Rust a screenshot via the form each time
you complete an assignment and get a score of 90% or
higher.
You can find your scores by viewing "Past
Assignments" under the "Assignments" tab
41
Poetic Power - Poetry
Enter one of Poetic Power's poetry contests.
5 XP
Poetry rules:
1. Poems must be the original work of the student
2. Poems can be on any appropriate topic (no proviolence, drugs, etc)
3. Poems must be in English
4. Poems must not be over 21 lines of text
Share the link to the document with your poem with
Mrs. Rust via the form
Enter one of Poetic Power's essay contests.
Essay Rules:
10 XP
1.. All entries must be in English and be the original
work of the student.
2. Students can be in grades 4-12 for the essay contest.
3. Students can write on any appropriate subject (No
pro-violence, pro drugs, etc)
4. Essays must not be over 250 words (or 300 total
words counting articles such as "a, an, the, etc").
5. Essays must be non-fiction (no short stories or
essays written as if you are a historical figure.)
Share the link to the document with your essay with
Mrs. Rust via the form
42
GRAMMAR And VOCABULARY
1XP
Play Grammar Ninja and get a perfect score on
the Beginner Ninja level. Send Mrs. Rust a
screenshot of the confirmation screen using the
form
1XP
Play Grammar Ninja and get a perfect score on
the Skilled Ninja level. Send Mrs. Rust a
screenshot of the confirmation screen via the
form
1 XP
Play Grammar Ninja and get a perfect score on
the Master Ninja level. Send Mrs. Rust a
screenshot of the confirmation screen via the
form
Earn 1,000 grains of rice playing FreeRice
4 XP
You must play using English vocabulary. Create
an account so you don't have to start over every
time! Send Mrs. Rust a screenshot of your
screen via the form when you reach 1,000
grains.
Earn 5,000 grains of rice playing FreeRice
4 XP
You must play using English vocabulary. Create
an account so you don't have to start over every
time! Send Mrs. Rust a screenshot of your
screen via the form when you reach 5,000 grains
43
FreeRice - 10,000
4 XP
Earn 10,000 grains of rice playing
FreeRice.com. You must play using English
vocabulary. Create an account so you don't have
to start over every time! Send Mrs. Rust a
screenshot of your screen via the form when you
reach 10,000 grains.
FreeRice - 12,500
4 XP
Earn 12,500 grains of rice playing
FreeRice.com.
You must play using English vocabulary. Create
an account so you don't have to start over every
time! Send Mrs. Rust a screenshot of your
screen via the form when you reach 12,500
grains.
FreeRice - 15,000
4 XP
Earn 15,000 grains of rice playing
FreeRice.com. You must play using English
vocabulary. Create an account so you don't have
to start over every time! Send Mrs. Rust a
screenshot of your screen via the form when you
reach 15,000 grains.
Vocabulary.com - Leaderboard
8 XP
Get on the Vocabulary.com leaderboard! Sign
up for a Vocabulary.com account and start
learning new words by clicking "The
Challenge." If you make it onto the
Leaderboard, send Mrs. Rust a screenshot of
your accomplishment via the form
Can be earned multiple times.
44
Vocabulary.com - Phenom
4 XP
Reach the Phenom level on Vocabulary.com.
Send Mrs. Rust a screenshot of your
achievement via the form
Vocabulary.com - Brainac
4 XP
Reach the Brainiac level on Vocabulary.com.
Send Mrs. Rust a screenshot of your
achievement via the form.
4 XP
4 XP
4 XP
Download Vocabulary builder (Magoosh).
Go to TOEFL/Enlgish words and start with
common words. Every level 4 XP
Download phrasalstein and make screenshot
of every 50 phrasal verbs that you have learned
Download the phrasal verbs machine (lite)
and make screenshot of every 50 phrasal verbs
that you have learned
Download word search app. After completion
of a search you make a screenshot
1 XP
45
2 XP
2 XP
4 XP
Download the spell friendzy app. After
completion of a mission you make a screenshot.
Go to https://quizlet.com/join/g2V9H4xQm
and log in. You can practice with the tabs
“learn” and “flashcards”. Then you can do
the “test/scatter or gravity”. When you
finish a test of +/- 20 questions you get 2 XP.
When you do test of +/- 40 questions you get
4 XP
46
BIJLAGE 4A: PLANNING VAN PRESENTATIE EN EVALUATIE
Ik heb een planning gemaakt voor het presenteren en evalueren van mijn
beroepsproduct. Het is uiteindelijk niet zo gelopen vanwege persoonlijke
omstandigheden.
WAT
WANNEER MOET HET AFGEROND
ZIJN?
Product ontwikkelen naar aanleiding van Start 16 maart Ontwikkelen van
de gestelde ontwerpeisen.
Gamification project laatste les
donderdag 14 april 2016
Datum voor officiële presentatie
16 maart tijdens teamvergadering
beroepsproduct.
vergadering
Evaluatie enquête onder de studenten
Vanaf 14 april 2016 tot en met 10 mei
uitzetten
alsook analyse van gegevens
Evaluatievragen sturen naar collega’s
8 mei 2016
Eindproduct ter feedback collega’s MVT 10 mei 2016 tijdens teamvergadering
Totale eindproduct voorleggen aan
opdrachtgever
Uiterlijk 20 mei 2016
47
BIJLAGE 4B: ONDERZOEKSINSTRUMENTEN
48
49
50
Culemborg, 11 mei 2016
Betreft: Evaluatie Gamification
Beste collega’s
Middels deze korte enquête zou ik jullie willen vragen het project te evalueren. Ik zou het prettig
vinden dat jullie dit handmatig invullen namelijk om tips en tops voor dit project te geven tijdens
mijn presentatie.
Alvast bedankt voor de medewerking,
Anna Rust
Evaluatie: Implementering van het product door collega:
Naam collega:
Datum tijdens toepassing van product:
Opmerkingen:
Aanbevelingen:
51
Bijlage 4D: Geordende onderzoeksgegevens evaluatie
52
53
54
55
56
57
58
59
60
LITERATUURLIJST
Blom, P. Dammers, T., Kamphuis, J., Keene, J. (2013, Juli) Motiveren door Differentiëren: Onderzoek
Geraadpleegd op Maart 04, 2016 van: www.dspace.uu.library.nl
Coetsier, N., Loon van, A., Kral, M., Uerz, D., (2014 Juli). Onderbouwing Eindkwalificaties Leren en
lesgeven met ict. Geraadpleegd op Maart 04, 2016 van:
http://blog.han.nl/ixperium/files/2014/12/Onderbouwing-Eindkwalificaties-Leren-en-lesgeven-metict.pdf
Coubergs,C., Engels,N., Matelaer de,K., Struyven K. (2013 Maart).Binnenklasdifferentiatie . Leuven. Acco.
Geffel van, S. (2014 September). Gamification in de klas. ‘s-Hertogenbosch. Koning Willem II College.
Grootscholte, M., Jettinghoff, K. (2014 Januari). Omgaan met verschillen in de klas: Geraadpleegd op
Maart 04, 2016 van www.schoolleidersregisterpro.nl:
https://www.schoolleidersregisterpo.nl/fileadmin/user_upload/Themas/Omgaan_met_verschillen_v_
5_02.pdf
Heylen, L. (2014 April). Differentiatie in de klas. Opgeroepen op Maart 04, 2016 van
www.differentiatieindeklas.weebly.com:
http://differentiatieindeklas.weebly.com/uploads/1/1/8/6/11865400/evalueren_en_rapporteren2014
gent.pdf
Tomlinson, C. (2014 April) Responding to the needs of all learners, 2nd edition. San Fransisco. ASCD.
Neustaedter, C., Stott, A.(2011 April). Analysis of Gamification in Education. Surrey, Interactive Arts
Valk van der, T. (2014 Januari) Exellentie en Differentiatie. Opgeroepen op Maart 04, 2016 van
www.schoolaanzet.nl:
http://www.schoolaanzet.nl/uploads/tx_sazcontent/Excellentie_en_Differentiatie_-_webversie.pdf
61