Syllabus CKV2 2007

Syllabus Culturele en kunstzinnige vorming 2 (CKV2) havo/vwo 2007
concept 07-02-2005
Inleiding
Deze syllabus bestaat uit de tekst van het geglobaliseerde examenprogramma, gevolgd door een toelichting op de
domeinen, grotendeels in de vorm van een bijgewerkte versie van het Aanhangsel.
Havo-programma
In het Aanhangsel zijn de volgende veranderingen in het havo-programma te vinden:
 Aan het programma is toegevoegd in het domein invalshoeken het subdomein esthetica (gedeeltelijk
overgenomen van de inhoud van het vwo-programma en aangepast)
 In het programma is in het domein onderwerpen het subdomein Burgerlijke cultuur uitgebreid naar analogie
van de inhoud van hetzelfde subdomein in het vwo-programma.
 Deze uitbreiding van het havo-programma is gecompenseerd door elementen te schrappen uit diverse
invalshoeken en onderwerpen.
Vwo-programma
In het vwo-programma zijn inhoudelijk kleine wijzigingen aangebracht. Een essentiële verandering betreft de
aanwijzing van het aantal onderwerpen voor de door de CEVO vastgestelde toets. Naast de jaarlijks
terugkerende onderwerpen Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw en Massacultuur in
de tweede helft van de twintigste eeuw wijst de CEVO twee in plaats van drie onderwerpen aan uit domein C.
Deze vermindering van het aantal onderwerpen geeft de gelegenheid tot een grotere diepgang bij het bestuderen
van de stof en in de toetsvragen.
Andere wijzigingen
De CEVO maakt indien nodig ook nog andere beperkingen en/of specificaties bekend van de examenstof. Dit
kan met name betrekking hebben op het onderwerp Massacultuur. Daardoor kan dit onderwerp geactualiseerd en
uitgebreid worden. Hiervoor zijn er twee argumenten:
a. het begrip 'Massacultuur' heeft geen eenduidige betekenis waardoor het nodig kan zijn dit begrip in een
gegeven context toe te lichten of te definiëren;
b. inhouden, zoals beschreven in het Aanhangsel, moeten kunnen worden geactualiseerd en uitgebreid met
relevante ontwikkelingen, ook al vonden ze plaats na 2000.
1. Examenprogramma
1.1 Het eindexamen
Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen.
Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen:
Domein A
Vaardigheden
Domein B
Invalshoeken voor reflectie
Domein C
Onderwerpen.
Het schoolexamen
Voor het schoolexamen zijn er de volgende mogelijkheden.
1. Indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: een door de CEVO vastgestelde toets. In dat geval stelt de CEVO
het aantal en de tijdsduur van de zittingen van het examen vast. De CEVO maakt indien nodig een
beperking en een specificatie bekend van de examenstof.
2. Indien het bevoegd gezag niet voor mogelijkheid 1 kiest, heeft het schoolexamen betrekking op de
domeinen B en C in combinatie met de vaardigheden uit domein A.
3. Indien het bevoegd gezag voor mogelijkheid 1 kiest, kan het bevoegd gezag onderdelen uit de domeinen B
en C aanwijzen voor het schoolexamen.
4. Onafhankelijk van de keuze voor mogelijkheid 1, indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: andere
vakonderdelen, die per kandidaat kunnen verschillen.
317482407
1
1.2 De examenstof
Domein A: Vaardigheden
1.
De kandidaat kan:
- de belangrijkste termen en begrippen hanteren uit de kunstdisciplines beeldende vormgeving, dans,
drama en muziek die voorwaardelijk zijn voor adequate receptie en reflectie, en noodzakelijk voor
begrip van verbanden tussen kunst en cultuur;
- informatie over kunst en cultuur herkennen, benoemen en toepassen om verbanden aan te geven;
- bij het reflecteren bronnenmateriaal op een adequate wijze hanteren;
- overeenkomsten en verschillen noemen en beargumenteren met betrekking tot het
beschouwingsapparaat bij de vier kunstdisciplines (alleen vwo).
Domein B: Invalshoeken voor reflectie
Subdomein B1: Kunst en religie, levensbeschouwing
2. De kandidaat kan aangeven met welke visies, doelen, middelen en inhouden de kunsten religieuze en/of
levensbeschouwelijke uitgangspunten vertolken.
Subdomein B2: Kunst en esthetica
3. De kandidaat kan aangeven welke ideeën over schoonheid in kunst en kunstwaardering een rol spelen.
Subdomein B3: Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht
4. De kandidaat kan aangeven welke invloed opdrachtgevers en politieke ideeën hebben op de rol en de inhoud
van kunst en op de positie van de kunstenaar.
Subdomein B4: Kunst en vermaak
5. De kandidaat kan aangeven hoe vorm en inhoud bepaald worden door de vermaaksfuncties van kunst in
relatie tot het daarbij betrokken publiek.
Subdomein B5: Kunst, wetenschap en techniek
6. De kandidaat kan aangeven hoe kunst en wetenschap/techniek op elkaar inwerken.
Subdomein B6: Kunst intercultureel
7. De kandidaat kan aangeven hoe Westerse en niet-Westerse kunst en cultuur elkaar wederzijds beïnvloeden.
Domein C: Onderwerpen
8.
De kandidaat kan de eindtermen van domein A en B toepassen op voorbeelden uit de volgende
onderwerpen:
- de cultuur van de kerk in de elfde tot en met veertiende eeuw;
- de hofcultuur in de zestiende en zeventiende eeuw;
- de burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw;
- de cultuur van Romantiek en realisme in de negentiende eeuw;
- de cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw;
- de massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw.
2. Aanhangsel bij het examenprogramma culturele en kunstzinnige vorming 2
2.1 Domein A: Vaardigheden
Eindterm 1
317482407
2
De begrippen die op het examen bekend worden verondersteld, zijn hieronder geordend per kunstdiscipline. Elke
lijst is onderverdeeld in de categorieën
 Wie
 Wat
 Locatie waar
 Middelen en materiaal
 Ordening en samenhang
Wie
Wat
Locatie waar
Middelen en materiaal
LICHT
KLEUR
RUIMTE
VORM
Beeldend
beeldend kunstenaar
beeldende kunst
autonoom; toegepast
tijd en plaats
performance; openbare ruimte
lichtsoort
lichtrichting
lichtval
kleursoorten
kleurcontrasten
ruimtelijkheid
ruimte-suggestie
perspectief
vormelementen
vormcontrasten
Ordening en samenhang
COMPOSITIE
grondvormen
TIJDSDIMENSIE
beweging
MATE VAN
realistisch
DISTANTIE
vervormd
abstract
Wie
Wat
Locatie waar
Middelen en materiaal
DANS EN DANSERS
DANSELEMENTEN
THEATERMIDDELEN
danskunstenaar
danskunst
tijd en plaats
danser
dansinhoud
soort dans
tijd
kracht
ruimte
bewegingsstroom
danskwaliteit
dansfrase
toneelbeeld
aankleding
muziek en geluid
beeldmateriaal
Ordening en samenhang
COMPOSITIE
choreografie
vormgeving
MATE VAN
verhalend of
DISTANTIE
abstract
317482407
getemperd; fel
meelicht; tegenlicht; zijlicht; strijklicht
schaduw
helderheid; verzadiging
kleur-tegen-kleur; licht-donker; koud-warm; complementair;
monochroom; polychroom
2D / 3D; reliëf; textuur
overlap; afsnijding
lijnperspectief; kleurperspectief
geometrisch; symmetrisch; beeldende aspecten
bewegend beeld; video
figuratief
gestileerd; geïdealiseerd; geabstraheerd
Dans
choreograaf; danser
klassieke dans; moderne dans; jazzdans
danstheater; wel/geen podium
lichaamshouding; danspassen; dansactie; danscombinaties
samendans/interactie; solo/duet/groep;
synchroon/wisselwerking
dansidioom
duur; tempo; maat en ritme
actief/passief; krachtig/licht; gewicht inzetten
ruimtegebruik; plaatsing in de ruimte; richting; bewegingen
(ont)spanning; (on)gecontroleerd
dynamiek; vloeiend/stotend; wervelend; explosief
danspatronen
plaats publiek; licht; rekwisieten en attributen; decor
kostuum; grime; kapsel
ondersteunend; contrast; collage
film en video
tijd en ruimte; verloop; ordening/structuur
dansontwerp; inzet theatrale middelen
3
Wie
Wat
Locatie waar
Middelen en materiaal
SPEL EN SPELERS
theaterkunstenaar
theaterkunst
tijd en plaats
acteur
spel
VERHAALELEMENTEN personage
tekst
ontwikkeling
tijdsdimensie
THEATERMIDDELEN
toneelbeeld
aankleding
muziek en geluid
beeldmateriaal
Ordening en samenhang
COMPOSITIE
regieconcept
vormgeving
MATE VAN DISTANTIE verhalend of
abstract
soort theater
Wie
Wat
Locatie waar
Middelen en materiaal
SPEL EN SPELERS
filmmaker
cinematografie
videokunst
tijd en plaats
acteur
spel
aankleding
VERHAALELEMENTEN ontwikkeling
instelling
verhaallijn
tijdsdimensie
omgeving
CAMERA,
beeld
FOTOGRAFIE
geluid
filmmuziek
Ordening en samenhang
COMPOSITIE
regieconcept
vormgeving
art-direction
MATE VAN DISTANTIE spel
soort film
Drama (theater)
dramaturg; regisseur; acteur
tragedie; komedie; cabaret; muziektheater
theater; wel/geen podium; buitenlocatie
houding; beweging; gebaar; mimiek
karaktertrekken; handelingen; emoties; actie/interactie
rol/karakter
verloop; conflict; hoogtepunt
lopend verhaal; uitstapjes
plaats publiek; licht; rekwisieten en attributen; decor
kostuum; grime; kapsel
ondersteunend; contrast; collage
film en video
enscenering
inzet theatrale middelen
natuurlijk spel; gestileerd spel
tragisch; komisch; absurd
Film
regisseur; acteur; scenarioschrijver; producent
filmtheater; video; performance
houding; mimiek; gebaar; stem(gebruik)
karakters; handelingen; personage
kostuum; grime; kapsel
persoon; omstandigheden; dramatische ontwikkeling
scène; actie; shot
lineair; cirkelend; spiralend
fragmenten; synchroon; sprongen in de tijd; vertelperspectief
locatie; speelvlak; decor; rekwisieten
standpunt; cameravoering; effecten; afstand
ondersteunend; tegenstelling
enscenering; montage
natuurlijk; gestileerd
docudrama; animatie; speelfilm
Muziek
dirigent; componist; zanger; instrumentalist
Wie
musicus
Wat
Locatie waar/wanneer
muzikale stijlen
muzikale genres
tijd en plaats
barok; impressionisme
song; symfonie; opera
concertzaal/theater; wel/geen podium; buitenlocatie; kerk
en hof
Middelen en materiaal
MUZIEK EN MUSICI
soort musicus
vocaal; instrumentaal; sound designer; performer
317482407
4
taak
soort muziek
MUZIKALE
MIDDELEN
tijd
kracht
melodie en frasering
THEATERMIDDELEN
bewegingsstroom
klankkleur
podiumbeeld
aankleding
geluid en effecten
beeldmateriaal
samenspel; solo/duet/groep; creëren; arrangeren
klassieke muziek; jazz en popmuziek; volksmuziek;
elektronische muziek
duur; tempo; maat en ritme
dynamiek; accenten
stijgend/dalend; vloeiend/stotend; stappen/sprongen;
patronen
(ont)spanning; (on)gecontroleerd
instrumentatie; ensembles
plaats publiek; licht/belichting; decor; locatie
kleding; grime/kapsel
ondersteunend; contrast; collage
film en video; beeldprojectie
Ordening en samenhang
COMPOSITIE
compositie/improvisatie verloop in tijd; motief, herhaling; variatie/contrast;
ontwikkeling
samenstelling
muzikale lagen; eenstemmig/meerstemmig; akkoorden
vormgeving
muzikale vormen; inzet muzikale middelen; inzet theatrale
middelen
MATE VAN
verhalend of abstract
programmatisch; absolute muziek; klanknabootsing
DISTANTIE
2.2 Domein B: Invalshoeken voor reflectie
Eindtermen 2 tot en met 7
De concrete invulling van de invalshoeken is verbonden met de onderwerpen, genoemd in domein C eindterm 8.
Een nadere uitwerking staat in de toelichting op de onderwerpen binnen die eindterm.
2.3 Domein C: Onderwerpen
Eindterm 8




De cursief gezette woorden zijn specifiek voor de inhoud van havo of vwo.
Doorgestreepte woorden geven aan dat deze begrippen vanaf 2007 uit het examenprogramma zijn
verwijderd.
Het woord ‘Items’ in het Aanhangsel van het huidige examenprogramma is vervangen door ‘Bijvoorbeeld’
Het woord ‘Aandachtspunten’ in het Aanhangsel van het huidige examenprogramma is vervangen door
‘Voorbeelden’
Onderwerp: Cultuur van de kerk in de elfde tot en met veertiende eeuw
Havo
Vwo
Accenten binnen het onderwerp:
Accenten binnen het onderwerp:
- kerken met bijbehorende beeldende
- kerken met bijbehorende beeldende
kunstproducten (bijvoorbeeld …);
kunstproducten;
- religieus drama in en buiten de kerk;
- liturgie;
- kerkmuziek: ontwikkeling in relatie tot het
- religieus drama in en buiten de kerk;
Gregoriaans; meerstemmige mis, motet;
- kerkmuziek: ontwikkeling in relatie tot het
- verzamelingen: kerkschatten.
Gregoriaans; meerstemmige mis, motet;
- verzamelingen: kerkschatten.
Specificaties van het onderwerp vanuit domein B invalshoeken voor reflectie:
Kunst en religie, levensbeschouwing
Kunst en religie, levensbeschouwing
- Visies op geschiedenis: heilsgeschiedenis (Bijbel) - Visies op geschiedenis: heilsgeschiedenis (Bijbel)
 'begin en eind bekend'.
 'begin en eind bekend'.
- Bijvoorbeeld: schepping; zondeval; geboorte,
- Bijvoorbeeld: schepping; zondeval; geboorte,
leven, sterven en opstanding van Christus; laatste
leven, sterven en opstanding van Christus; laatste
oordeel; Maria.
oordeel; Maria.
317482407
5
Kunst en esthetica
- Schoonheid als openbaring van het goddelijke in
licht, glans en kleur, geometrische orde.
- Volk levendige voorstelling bijbrengen van
godsdienstige verhalen.
- Originaliteit is geen maatstaf.
Kunst en esthetica
- Schoonheid als openbaring van het goddelijke in
licht, glans en kleur, geometrische orde.
- De muzikale begrippen consonant en dissonant;
ontwikkelingen in de consonant-dissonant
beleving.
- Volk levendige voorstelling bijbrengen van
godsdienstige verhalen.
- Theorieën voor en tegen het gebruik van beelden.
- Natuur als boek vol symbolen (goddelijke
werking); natuur en goddelijke liefde.
- Originaliteit is geen maatstaf.
- Voorbeelden: Suger, Bernardus van Clairvaux,
Franciscus van Assisi.
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
economische macht
- Opleiding: leren in werk-/bouwplaats, klooster- Opleiding: leren in werk-/bouwplaats, klooster/kathedraalscholen (muziek).
/kathedraalscholen (muziek).
- Kunst als ambacht: meester-gezel relatie;
- Kunst als ambacht: meester-gezel relatie;
beginnende gilde-organisatie.
beginnende gilde-organisatie.
- Ontstaan en ontwikkeling van muziek- en van
- Ontstaan en ontwikkeling van muziek- en van
dansnotatie.
dansnotatie.
- Opdrachtgevers: kerk, adel, gilden.
- Opdrachtgevers: kerk, adel, gilden.
- Organisatie samenleving: feodaal systeem,
- Organisatie samenleving: feodaal systeem,
opkomst stad.
opkomst stad.
- Verzamelingen: kerkschatten, onder andere
- Verzamelingen: kerkschatten, onder andere
relieken, boek (muzieknotatie).
relieken, boek (muzieknotatie).
Kunst en vermaak
Kunst en vermaak
- Liturgisch drama, met inbegrip van kluchtige
- Liturgisch drama, met inbegrip van kluchtige
elementen.
elementen.
Kunst, wetenschap en techniek
Kunst, wetenschap en techniek
- Samenhang kennis, geschiedenis, moraal en geloof - Samenhang kennis, geschiedenis, moraal en geloof
(encyclopedisch geheel).
(encyclopedisch geheel).
- Ontstaan meerstemmigheid.
- Ontstaan meerstemmigheid.
- Technische ontwikkeling: skeletbouw.
- Technische ontwikkeling: skeletbouw.
Kunst intercultureel
Kunst intercultureel
- Kruistochten en contacten met Arabieren (hoog
- Kruistochten en contacten met Arabieren (hoog
beschavingspeil van Arabieren).
beschavingspeil van Arabieren).
Onderwerp: Hofcultuur in de zestiende en zeventiende eeuw
Havo
Vwo
Accenten binnen het onderwerp:
Accenten binnen het onderwerp:
- paleizen, villa's, tuinen;
- paleizen, villa's, tuinen;
- commedia dell'arte, komedie/tragedie, hofmuziek, - commedia dell'arte, komedie/tragedie, hofmuziek,
opera, comédie-ballet, hofdans, hofballet, hof van
opera, comédie-ballet, hofdans, hofballet, hof van
Mantua, Monteverdi;
Mantua, Monteverdi;
- Versailles: tuinen, exterieur, interieur en
- verschuiving van religieuze aandacht naar
wandtapijten (Lodewijk XIV);
wereldlijke macht van de familie Medici;
- vorstelijke verzamelingen.
- Versailles: tuinen, exterieur, interieur en
wandtapijten (Lodewijk XIV);
- vorstelijke verzamelingen.
Specificaties van het onderwerp vanuit domein B invalshoeken voor reflectie:
317482407
6
Kunst en religie, levensbeschouwing
- Visies op geschiedenis: christelijke
heilsgeschiedenis, mythologische en historische
visies op geschiedenis via scheppingsverhalen uit
de oudheid en via klassieke historieschrijvers.
Pogingen om - allegorisch - deze twee werelden te
verbinden.
- Bijvoorbeeld:
- oudheid, klassieke mythologie: liefde van de
goden;
- humanisme: portretten en individualisering.
- Voorbeelden: Ovidius ('Metamorfosen: Apollo en
Daphne, Danaë, Orpheus'); Lodewijk XIV als
Apollo, zonnegod, Alexander de Grote,
keizercultus1 Augustus.
Kunst en esthetica
- Schoonheid als eenheid van delen, maat,
verhouding, symmetrie, orde.
- Werkelijkheid en ideaal.
- Natuur: wetten van de (goddelijke) natuur gezocht,
'schone natuur'.
- Originaliteit: inventiviteit binnen de bestaande
kaders.
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
- Ontworsteling aan 'ambacht'; naar 'artes liberales',
ook theoretische kennis. Naast 'vrije ondernemer'
toch grootste status als 'hofkunstenaar'.
- Opleiding: onder Lodewijk XIV zeer
gecentraliseerd in 'academies'.
- Opdrachtgevers: naast het hof ook kerkvorsten,
patronage.
- Organisatie samenleving: streven van vorsten naar
sterkere, centrale macht, ook economisch.
- Verzamelingen: vorsten verzamelen oudheden en
eigentijdse kunst  status van de vorst.
Kunst en vermaak
- Thema's zoals liefdes der goden hebben ook een
vermaaksfunctie.
- Monodie, specifiek instrumentale muziek.
- Villa's als 'lustoorden'.
- Spelletjes en fonteinen in tuinen.
- Theaterspektakel, opera (Lully, Molière).
- Hofdans, hofballet en danssuite (gestileerde
dansen en muziek).
1
2
Kunst en religie, levensbeschouwing
- Visies op geschiedenis: christelijke
heilsgeschiedenis, mythologische en historische
visies op geschiedenis via scheppingsverhalen uit
de oudheid en via klassieke historieschrijvers.
Pogingen om - allegorisch - deze twee werelden te
verbinden.
- Bijvoorbeeld:
- oudheid, klassieke mythologie: liefde van de
goden;
- humanisme: portretten en individualisering.
- Voorbeelden: Ovidius ('Metamorfosen: Apollo en
Daphne, Danaë, Orpheus'); Lodewijk XIV als
Apollo, zonnegod, Alexander de Grote,
keizercultus2 Augustus.
Kunst en esthetica
- Schoonheid als eenheid van delen, maat,
verhouding, symmetrie, orde.
- Klassieke theorieën over schoonheid.
- Werkelijkheid en ideaal.
- Ontwikkelingen in de muziek: prima en seconda
prattica, akkoordbegrip.
- Commedia dell'arte: eenheid van persoon en rol.
- Retorica en affectenleer.
- Natuur: wetten van de (goddelijke) natuur gezocht,
'schone natuur'.
- Originaliteit: inventiviteit binnen de bestaande
kaders.
- Voorbeelden: Plato, Aristoteles, Alberti, Vasari,
Bellori.
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
- Ontworsteling aan 'ambacht'; naar 'artes liberales',
ook theoretische kennis. Naast 'vrije ondernemer'
toch grootste status als 'hofkunstenaar'.
- Opleiding: onder Lodewijk XIV zeer
gecentraliseerd in 'academies'.
- Opdrachtgevers: naast het hof ook kerkvorsten,
patronage.
- Organisatie samenleving: streven van vorsten naar
sterkere, centrale macht, ook economisch.
- Verzamelingen: vorsten verzamelen oudheden en
eigentijdse kunst  status van de vorst.
Kunst en vermaak
- Thema's zoals liefdes der goden hebben ook een
vermaaksfunctie.
- Monodie, specifiek instrumentale muziek.
- Villa's als 'lustoorden'.
- Spelletjes en fonteinen in tuinen.
- Theaterspektakel, opera (Lully, Molière).
- Hofdans, hofballet en danssuite (gestileerde
dansen en muziek).
“cultus” vervangt hier de reeks van namen van grote keizers.
“cultus” vervangt hier de reeks van namen van grote keizers.
317482407
7
Kunst, wetenschap en techniek
- Optica, perspectief, anatomie, landmeten,
cartografie.
- Onderzoek van werkelijkheid.
- Samenhangend, steeds 'mechanischer' wereld
(machinerieën).
- Voorbeeld: Leonardo.
Kunst intercultureel
- Ontdekkingsreizen.
- Voorbeelden: Lully 'Le Bourgeois gentilhomme'
Kunst, wetenschap en techniek
- Optica, perspectief, anatomie, landmeten,
cartografie.
- Onderzoek van werkelijkheid.
- Samenhangend, steeds 'mechanischer' wereld
(machinerieën).
- Voorbeeld: Leonardo.
Kunst intercultureel
- Ontdekkingsreizen.
- Voorbeelden: Lully 'Le Bourgeois gentilhomme'.
Onderwerp: Burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw
Havo
Vwo
Accenten binnen het onderwerp:
Accenten binnen het onderwerp:
- stadhuis/paleis op de Dam;
- stadhuis/paleis op de Dam;
- genres in de schilderkunst;
- genres in de schilderkunst;
- stadsschouwburg van Amsterdam;
- stadsschouwburg van Amsterdam;
rederijkerskamers; neoklassieke kluchten en
rederijkerskamers; neoklassieke kluchten en
tragedies, spektakelstukken;
tragedies, spektakelstukken;
- rol van het orgel (Sweelinck); diverse muzikale
- rol van het orgel (Sweelinck); diverse muzikale
genres voor de kleine kring;
genres voor de kleine kring;
- Chinees porselein (Delfts aardewerk);
- encyclopedische verzamelingen.
Specificaties van het onderwerp vanuit domein B invalshoeken voor reflectie:
Kunst en religie, levensbeschouwing
Kunst en religie, levensbeschouwing
- Visies op geschiedenis: religieus én wereldlijk.
- Visies op geschiedenis: religieus én wereldlijk.
- Diversiteit van christelijke geloofsovertuigingen.
- Diversiteit van christelijke geloofsovertuigingen.
- Bijvoorbeeld: in stadhuis op de Dam - opstand
- Bijvoorbeeld: in stadhuis op de Dam - opstand
tegen Spanje parallel aan opstand Bataven tegen
tegen Spanje parallel aan opstand Bataven tegen
Romeinen; Vanitas (oudheid - stoïcijns, bijbel Romeinen; Vanitas (oudheid - stoïcijns, bijbel Prediker); diverse -moralistische- genres.
Prediker); diverse -moralistische- genres.
Kunst en esthetica
Kunst en esthetica
- Protestantse visies op de kunsten.
- Schoonheid van de zichtbare wereld, naast
- Aristotelische principes in het theater.
klassieke theorieën.
- Originaliteit: inventiviteit én 'blijven bij je stiel'.
- Protestantse visies op de kunsten.
- Kennis van menselijke hartstochten.
- Aristotelische principes in het theater.
- Natuur: zichtbare (goddelijke) natuur.
- Originaliteit: inventiviteit én 'blijven bij je stiel'.
- Voorbeelden: Descartes, Lebrun ('traité des
passions' en andere modellenboeken).
317482407
8
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
- Opleiding: ateliers; reizen naar Rome; niet
centralistisch  steden/regio's. Onderscheid tussen
'ambachtsman' en 'geleerde kunstenaar'. 'Studie'
oudheid belangrijk.
- Opdrachtgevers: vrije markt, gedeeltelijk
beschermd door de overheid, corporatieve
opdrachten (stadsbesturen, regenten, collegium
musicum, etc.); de rol van uitgevers/drukkers;
individuele opdrachtgevers.
- Organisatie samenleving: de Republiek zoekt zijn
plaats tussen grootmachten (17e eeuw);
Amsterdam 'centrum wereldhandel'.
Kunst en vermaak3
- Ter lering en vermaak.
- Vermaak als medicijn (klucht).
Kunst, wetenschap en techniek
- Empirisch onderzoek.
- Camera obscura.
- Kunst- en vliegwerk (toneelmachines).
Kunst intercultureel
- Ontdekkingsreizen.
- Schilderijen flora/fauna/mensen, landschappen
vreemde landen als 'reisverslag met Hollandse
ogen'.
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
- Opleiding: ateliers; reizen naar Rome; niet
centralistisch  steden/regio's. Onderscheid tussen
'ambachtsman' en 'geleerde kunstenaar'. 'Studie'
oudheid belangrijk.
- Opdrachtgevers: vrije markt, gedeeltelijk
beschermd door de overheid, corporatieve
opdrachten (stadsbesturen, regenten, collegium
musicum, etc.); de rol van uitgevers/drukkers;
individuele opdrachtgevers.
- Organisatie samenleving: de Republiek zoekt zijn
plaats tussen grootmachten (17e eeuw);
Amsterdam 'centrum wereldhandel'.
- Verzamelingen: encyclopedische verzamelingen en
rariteitenkabinetten.
Kunst en vermaak
- Ter lering en vermaak.
- Vermaak als medicijn (klucht).
Kunst, wetenschap en techniek
- Empirisch onderzoek.
- Camera obscura.
- Kunst- en vliegwerk (toneelmachines).
Kunst intercultureel
- Ontdekkingsreizen: wisselwerkingen in Chinees
porselein - Delfts aardewerk.
- Schilderijen flora/fauna/mensen, landschappen
vreemde landen als 'reisverslag met Hollandse
ogen'.
Onderwerp: Cultuur van romantiek en realisme in de negentiende eeuw
Havo
Vwo
Accenten binnen het onderwerp:
Accenten binnen het onderwerp:
- liederencyclus; opera; Wagner, Bayreuth,
- liederencyclus; opera; Wagner, Bayreuth,
Gesamtkunstwerk;
Gesamtkunstwerk;
- melodrama;
- melodrama;
- fotografie en het streven naar realiteit in de
- fotografie en het streven naar realiteit in de
beeldende kunst4;
beeldende kunst6;
- ballet;
- ballet;
- wereldtentoonstellingen;
- wereldtentoonstellingen;
- openbare concertzalen (Concertgebouw);
- openbare concertzalen (Concertgebouw);
- verzamelingen: op verschillend gebied;
- verzamelingen: op verschillend gebied;
staatsopenbare5 collecties (Louvre, British
staatsopenbare collecties7 (Louvre, British
Museum, Rijksmuseum).
Museum, Rijksmuseum); privé-collecties.
Specificaties van het onderwerp vanuit domein B invalshoeken voor reflectie:
Kunst en religie, levensbeschouwing
Kunst en religie, levensbeschouwing
- Visies op geschiedenis: een voortgaand, lineair
- Visies op geschiedenis: een voortgaand, lineair
proces (met verschillende uitkomsten).
proces (met verschillende uitkomsten).
- Items: het specifieke én het universele:
- Items: het specifieke én het universele:
geschiedenis van het eigen nationale verleden en
geschiedenis van het eigen nationale verleden en
mythologie (b.v. Germaanse mythologie), de eigen
mythologie (b.v. Germaanse mythologie), de eigen
wortels én 'geschiedenis van de mensheid'
wortels én 'geschiedenis van de mensheid'
(universeel)  al dan niet fictieve historische
(universeel)  al dan niet fictieve historische
personen; 'human affairs', fantasiewereld; natuur.
personen; 'human affairs', fantasiewereld; natuur.
3
oorspronkelijk alléén vwo! idem Kunst, wetenschap en techniek en Kunst intercultureel. Deze specificaties gelden nu ook voor havo
de onderstreepte woorden zijn toegevoegd.
“openbare collectie”vervangt hier “staatscollectie”
6
de onderstreepte woorden zijn toegevoegd.
7
“openbare collectie”vervangt hier “staatscollectie”
4
5
317482407
9
Kunst en esthetica
- Lyriek en dramatiek.
- Verhevigde gevoelsuiting.
- Originaliteit tegenover traditie: je eigen tijd
reflecteren; individualisme en idee van de geniale
kunstenaar; soms virtuositeit.
Kunst en esthetica
- 'Schoonheid' relatiever begrip: afhankelijk van
plaats in historisch proces - tijd - plaats.
- Lyriek en dramatiek.
- Verhevigde gevoelsuiting.
- Muzikale principes: absolute muziek tegenover
symfonisch gedicht (Hanslick).
- Interpretaties van het begrip 'natuur': idealistische
en 'materialistische' uitgangspunten (ideale
natuur; natuur als godsdienst; natuur als
materieel feit; natuur als proces).
- Originaliteit tegenover traditie: je eigen tijd
reflecteren; individualisme en idee van de geniale
kunstenaar; soms virtuositeit.
- Voorbeelden: Carus, Goethe, Baudelaire.
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
economische macht
- Opleiding: toneel-, dans-, kunstacademies en
- Opleiding: toneel-, dans-, kunstacademies en
conservatoria; kunstenaars gaan ook zelf op zoek
conservatoria; kunstenaars gaan ook zelf op zoek
naar leermeesters (historische voorbeelden of 'de
naar leermeesters (historische voorbeelden of 'de
natuur zelf').
natuur zelf').
- Opdrachtgevers: de markt  verschillende
- Opdrachtgevers: de markt  verschillende
belangen en motieven, en de staat koopt kunst.
belangen en motieven, en de staat koopt kunst.
- Organisatie samenleving: nationaal bewustzijn;
- Organisatie samenleving: nationaal bewustzijn;
naties, staat - burgers  streven naar vrije
naties, staat - burgers  streven naar vrije
wereldhandel; concurrentie.
wereldhandel; concurrentie.
- Verzamelingen: systematiseren van collecties naar - Verzamelingen: systematiseren van collecties naar
soort en naar tijd/plaats. Verzamelingen ook
soort en naar tijd/plaats. Verzamelingen ook
gekoppeld aan prestige van een staat.
gekoppeld aan prestige van een staat.
Kunst en vermaak
Kunst en vermaak
- Musea/tentoonstellingen ter lering en vermaak.
- Musea/tentoonstellingen ter lering en vermaak.
- Liederencyclus, wals, operette, romantisch ballet, - Liederencyclus, wals, operette, romantisch ballet,
vaudeville-theater.
vaudeville-theater.
- Salons, openbare concertzalen, schouwburgen en
- Salons, openbare concertzalen, schouwburgen en
operahuizen ook als plaatsen van sociaal gebeuren;
operahuizen ook als plaatsen van sociaal gebeuren;
wisselwerking tussen kunst en groter publiek.
wisselwerking tussen kunst en groter publiek.
Kunst, wetenschap en techniek
Kunst, wetenschap en techniek
- Opkomst muziekwetenschap en kunstgeschiedenis. - Opkomst muziekwetenschap en kunstgeschiedenis.
- Specialisatie wetenschappen, ook in zekere zin
- Specialisatie wetenschappen, ook in zekere zin
specialisatie in de kunsten; tegelijkertijd behoefte
specialisatie in de kunsten; tegelijkertijd behoefte
bij elkaar te komen in Gesamtkunstwerk; ballet:
bij elkaar te komen in Gesamtkunstwerk; ballet:
losmaken uit de opera.
losmaken uit de opera.
- Samenwerking met ingenieurs: ijzer/glas
- Samenwerking met ingenieurs: ijzer/glas
constructies.
constructies.
- Toename reproductiemogelijkheden.
- Toename reproductiemogelijkheden.
- Gaslicht en elektriciteit in het theater; meer
- Gaslicht en elektriciteit in het theater; meer
realistisch spektakel.
realistisch spektakel.
- Fotografie.
- Fotografie.
- Verwetenschappelijking van het verzamelen.
- Verwetenschappelijking van het verzamelen.
- Voorbeelden: Crystal Palace, Eiffeltoren.
- Voorbeelden: Crystal Palace, Eiffeltoren.
Kunst intercultureel
Kunst intercultureel
- Effecten van kolonialisme en
- Effecten van kolonialisme en
wereldtentoonstellingen.
wereldtentoonstellingen.
- Kennis van de wereld vergroot door fotografie
- Kennis van de wereld vergroot door fotografie
(etnografische foto's, reisfoto's).
(etnografische foto's, reisfoto's).
- Voorbeelden: Debussy, Petipa, Van Gogh.
- Voorbeelden: Debussy, Petipa, Van Gogh.
Onderwerp: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw
Havo
Vwo
317482407
10
Accenten binnen het onderwerp:
Accenten binnen het onderwerp:
- architectuur - systeembouw, vorm en
- architectuur - systeembouw, vorm en
functionaliteit;
functionaliteit;
- futurisme;
- futurisme;
- Schönberg in verband met expressionisme en
- Schönberg in verband met expressionisme en
seriële muziek; Strawinsky in verband met 'Ballets
seriële muziek; Strawinsky in verband met 'Ballets
Russes' en antiromantische tendensen; Satie;
Russes' en antiromantische tendensen; Satie;
- naar abstractie in de beeldende kunst (Picasso,
- naar abstractie in de beeldende kunst (Picasso,
Matisse, Kandinsky, Kirchner, Mondriaan,
Matisse, Kandinsky, Kirchner, Mondriaan,
Brancusi, Gabo);
Brancusi, Gabo);
- 'Parade', 'Ballets Russes'; kostuumontwerpen van
- 'Parade', 'Ballets Russes'; kostuumontwerpen van
Popova, Stepanova;
Popova, Stepanova;
- expressionistische dans;
- expressionistische dans;
- jazz;
- jazz;
- film/theater en verwerping van 'realisme'
- film/theater en verwerping van 'realisme'
(Eisenstein, Brecht);
(Eisenstein, Brecht);
- verzamelingen: collectie museum Kröller-Müller, - verzamelingen: collectie museum Kröller-Müller,
volkenkundige musea, volksmuziek (Bartók).
volkenkundige musea, volksmuziek (Bartók).
Specificaties van het onderwerp vanuit domein B invalshoeken voor reflectie:
Kunst en religie, levensbeschouwing
Kunst en religie, levensbeschouwing
- Visies op geschiedenis: breuk met het verleden.
- Visies op geschiedenis: breuk met het verleden.
- Utopieën van nieuwe tijd: kunst is baanbreker voor - Utopieën van nieuwe tijd: kunst is baanbreker voor
die nieuwe tijd; kunst wil maatschappij
die nieuwe tijd; kunst wil maatschappij
veranderen.
veranderen.
- Kunst heeft op zich geestelijke waarde
- Kunst heeft op zich geestelijke waarde
(democratisering van de kunst als gedachte), zeker
(democratisering van de kunst als gedachte), zeker
abstractie, en universele betekenis (heeft geen
abstractie, en universele betekenis (heeft geen
verhalen, verwijzingen nodig).
verhalen, verwijzingen nodig).
- Voorbeelden zijn ondergeschikt aan vormgeving
- Voorbeelden zijn ondergeschikt aan vormgeving
en onderzoek.
en onderzoek.
Kunst en esthetica
Kunst en esthetica
- Van het materiële naar het geestelijke: verwerping - Van het materiële naar het geestelijke: verwerping
natuurgetrouwheid; vorm, verhouding (De Stijl).
natuurgetrouwheid; vorm, verhouding (De Stijl).
- Expressietheorieën; vervreemding; emancipatie
- Expressietheorieën; vervreemding; emancipatie
van de dissonant (Kandinsky, Brecht).
van de dissonant (Kandinsky, Brecht).
- Natuur: de structuur achter de zichtbare natuur.
- Morele aspecten van verwerpen van decoratie
- Originaliteit: samen met een groep
(form follows function; Loos).
gelijkgestemden het nieuwe brengen.
- Definiëren van specifieke grondslagen van elke
kunstdiscipline; bij muziek en dans meer op de
voorgrond treden van het ritme.
- Natuur: de structuur achter de zichtbare natuur.
- Originaliteit: samen met een groep
gelijkgestemden het nieuwe brengen.
317482407
11
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
- Opleiding: andere dan traditionele academies zijn
nodig met een onderzoekende, experimentele
houding (Bauhaus); zelfstandige gezelschappen
(dans, drama, muziek), als club of gegroepeerd
rond een persoonlijkheid.
- Opdrachtgevers: betrokken, stimulerende
individuen.
- Maatschappelijke organisatie: 'breukvlak': oude en
nieuwe maatschappelijke vormen botsen;
nationalisme versus internationalisme; socialisme.
- Verzamelingen: kunstgalerieën; individuen, naar
eigen smaak (de staat verzamelt oude kunst).
Kunst en vermaak
- Film als amusement, theatershows.
- Amusementsmuziek8. (Satie e.a.).
Kunst, wetenschap en techniek
- Kunst probeert de werkwijze van wetenschap te
hanteren: grondslagenonderzoek; muzikale
bronnen (partituren); Kunst als 'laboratorium'
(Bauhaus); onderzoek nieuwe materialen en hun
eigenschappen; uitbreiding begrip klankkleur.
Kunst intercultureel
- Onderzoek volksmuziek (Bartók).
- Maskers en beelden uit Afrika en Oceanië.
- Jazz.
- Niet-Europese invloeden op Picasso, Matisse en
Kirchner.
- Exotische aspecten van 'Ballets Russes'.
- Theater: oosterse invloeden.
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
- Opleiding: andere dan traditionele academies zijn
nodig met een onderzoekende, experimentele
houding (Bauhaus); zelfstandige gezelschappen
(dans, drama, muziek), als club of gegroepeerd
rond een persoonlijkheid.
- Opdrachtgevers: betrokken, stimulerende
individuen.
- Maatschappelijke organisatie: 'breukvlak': oude en
nieuwe maatschappelijke vormen botsen;
nationalisme versus internationalisme; socialisme.
- Verzamelingen: kunstgalerieën; individuen, naar
eigen smaak (de staat verzamelt oude kunst).
Kunst en vermaak
- Film als amusement, theatershows.
- Amusementsideeën van muziek (Satie e.a.).
Kunst, wetenschap en techniek
- Kunst probeert de werkwijze van wetenschap te
hanteren: grondslagenonderzoek; muzikale
bronnen (partituren); kunst als 'laboratorium'
(Bauhaus); onderzoek nieuwe materialen en hun
eigenschappen; uitbreiding begrip klankkleur.
Kunst intercultureel
- Onderzoek volksmuziek (Bartók).
- Maskers en beelden uit Afrika en Oceanië.
- Jazz.
- Niet-Europese invloeden op Picasso, Matisse en
Kirchner.
- Exotische aspecten van 'Ballets Russes'.
- Theater: oosterse invloeden.
Toelichting op Onderwerp: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw - Havo / Vwo Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht - Opdrachtgevers: “betrokken, stimulerende
individuen.” Hiermee wordt bedoeld dat opdrachtgevers de onafhankelijkheid van kunstenaars en hun zoeken
naar nieuwe mogelijkheden waardeerden en ondersteunden.
Onderwerp: Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw
Havo
Vwo
Accenten binnen het onderwerp:
Accenten binnen het onderwerp:
- popart en massamedia;
- popart en massamedia;
- soaps, comedy, tv-drama, videoclips;
- soaps, comedy, tv-drama, videoclips;
- musical;
- musical;
- kleding in massacultuur en subculturen;
- kleding in massacultuur en subculturen;
- popmuziek, filmmuziek, elektronische muziek,
- popmuziek, filmmuziek, elektronische muziek,
'fusion';
'fusion';
- multidisciplinaire kunst;
- multidisciplinaire kunst;
- postmodernistische kunst in relatie tot
- postmodernistische kunst in relatie tot
massacultuur.
massacultuur;
- verzamelingen: Centre Pompidou, Groninger
- verzamelingen: Centre Pompidou, Groninger
museum.
museum.
Specificaties van het onderwerp vanuit domein B invalshoeken voor reflectie:
8
was oorspronkelijk “Amusementsideeën van muziek”
317482407
12
Kunst en religie, levensbeschouwing
- Visies op geschiedenis: fragmentarisch; opgeven
van vooruitgangsidee; richtinggevende ideologieën
zijn er niet (postmodernisme, Jencks);
consumeren, vermaakt worden.
- Grote verscheidenheid in levensbeschouwingen
waaronder relativisme, cynisme, 'no illusion'
(punk), hedonisme.
- Veelheid van betekenissen door citaten en
fragmenten; realiteiten; eigen fantasieën (Eco).
- Bijvoorbeeld: 'verleidelijke' massaproducten;
rollen die mensen spelen, 'sterren'; seks en geweld;
(nep)sentimentele beelden; geënsceneerde beelden.
Kunst en esthetica
- Geen vaststaande esthetische normen.
- Herwaardering figuratie.
- Cultuurrelativisme.
- Originaliteit: hoeft niet; clichés en (stijl)citaten
mogen.
- Grensoverschrijdingen van veel kunstdisciplines.
Kunst en religie, levensbeschouwing
- Visies op geschiedenis: fragmentarisch; opgeven
van vooruitgangsidee; richtinggevende ideologieën
zijn er niet (postmodernisme, Jencks);
consumeren, vermaakt worden.
- Grote verscheidenheid in levensbeschouwingen
waaronder relativisme, cynisme, 'no illusion'
(punk), hedonisme.
- Veelheid van betekenissen door citaten en
fragmenten; realiteiten; eigen fantasieën (Eco).
- Bijvoorbeeld: 'verleidelijke' massaproducten;
rollen die mensen spelen, 'sterren'; seks en geweld;
(nep)sentimentele beelden; geënsceneerde beelden.
Kunst en esthetica
- Geen vaststaande esthetische normen.
- Herwaardering ornament.
- Herwaardering verhalende verwijzingen.
- Complexiteit en tegenspraak (Venturi).
- Herwaardering figuratie.
- Cultuurrelativisme.
- Natuur: natuur en clichés over de natuur.
- Originaliteit: hoeft niet; clichés en (stijl)citaten
mogen.
- Grensoverschrijdingen van veel kunstdisciplines.
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en
economische macht
economische macht
- Opleiding: vrij individualistische, eclectische
- Opleiding: vrij individualistische, eclectische
leerroute.
leerroute.
- Opdrachtgevers:
- Opdrachtgevers:
- voor zogenaamde hoge cultuur subsidies en
- voor zogenaamde hoge cultuur subsidies en
sponsors;
sponsors;
- massacultuur  marktmechanismen.
- massacultuur  marktmechanismen.
- Het spanningsveld tussen 'hoge' en 'lage' kunst.
- Het spanningsveld tussen 'hoge' en 'lage' kunst.
- Sterrendom.
- Sterrendom.
- Maatschappelijke organisatie: globalisering; sterke - Maatschappelijke organisatie: globalisering; sterke
individualisering (pluralisme, subculturen).
individualisering (pluralisme, subculturen).
- Verzamelingen: behalve eigen smaak, inspelen op - Verzamelingen: behalve eigen smaak, inspelen op
actualiteit; kunst als handel en investering.
actualiteit; kunst als handel en investering.
Kunst en vermaak
Kunst en vermaak
- Hollywoodfilms, tv, reclame, stripverhalen,
- Hollywoodfilms, tv, reclame, stripverhalen,
posters, megatentoonstellingen en manifestaties.
posters, megatentoonstellingen en manifestaties.
- Popmuziek, soaps, videoclips, musicals.
- Popmuziek, soaps, videoclips, musicals.
- Kleding.
- Kleding.
Kunst, wetenschap en techniek
Kunst, wetenschap en techniek
- Reproduceerbaarheid.
- Reproduceerbaarheid.
- Computertechnieken en elektronische kunst.
- Computertechnieken en elektronische kunst.
- Audiovisuele media.
- Audiovisuele media.
- Simulaties.
- Simulaties.
- Virtual reality.
- Virtual reality.
Kunst intercultureel
Kunst intercultureel
- (Stijl)citaten uit verschillende culturen, c.q.
- (Stijl)citaten uit verschillende culturen, c.q.
subculturen.
subculturen.
- Fusion, samensmelting.
- Fusion, samensmelting.
- Wereldwijd opereren van kunstenaars.
- Wereldwijd opereren van kunstenaars.
- Maatstaven voor kunst: westers versus
- Maatstaven voor kunst: westers versus
cultuurrelativisme.
cultuurrelativisme.
- Kunst van allochtonen; wereldmuziek.
- Kunst van allochtonen; wereldmuziek.
317482407
13