58 : Niets minder dan de hele werkelijkheid

Thomas evangelie
58. Niets minder dan de hele werkelijkheid
Jezus zei:
Gelukkig de mens die heeft geleden
en het leven gevonden.
In het vorige logion spraken we al over de illusie van verlichting. Je kunt jezelf een beeld
vormen van hoe het is om verlicht te zijn en vervolgens jezelf gaan verbouwen om in dat
beeld te passen. Dat werkt niet.
Dit logion is een nadere uitwerking daarvan.
Zo'n illusie over het verlicht zijn kan het idee bevatten dat je als verlicht mens niet meer
zult lijden, dat je daar dan boven zult staan.
In de tijd dat het Thomas evangelie geschreven werd, was de filosofie van de stoïcijnen
populair in het Romeinse rijk. Daar werd als hoogst bereikbaar menselijk ideaal gezien de
zogenaamde apatheia, de onaangedaanheid. Dat is een toestand van de geest waardoor
men boven het menselijk lot staat. Niets kan je dan nog deren. Dan is er dus geen lijden
meer.
Buitengewoon populair in die tijd was het boekje Encheiridion van de stoïcijnse wijsgeer
Epictetus. In dat Zedenkundig handboekje kan men lezen hoe men macht over het eigen
gemoed kan verwerven. Het is nog vele eeuwen populair gebleven, ook toen het
Romeinse rijk christelijk werd, en het bleef tot aan de Renaissance naast de bijbel een van
de meest gelezen teksten in het westen.
Dit logion toont een geheel andere opvatting over het lijden.
Waar het steeds om gaat in het Thomas evangelie is heelheid als mens. Die heelheid kan
men niet verwerven door zichzelf op welke wijze dan ook te amputeren. Maar ook niet
door de werkelijkheid te willen veranderen.
Het lijden is een onontkoombaar deel van het mens-zijn. Het is de andere kant van de
liefde. We lijden bijvoorbeeld om het verlies van een dierbare omdat we deze medemens
liefhebben. Onvoorwaardelijke liefde kan alleen bestaan in combinatie met de
onvoorwaardelijke bereidheid tot het ervaren van de pijn die het leven ons soms aandoet.
Het zal niet lukken om als 'verlicht' mens alleen maar de helft van de werkelijkheid te
willen hebben en te streven naar een leven zonder lijden. Wie een heel mens wil worden,
en als heel mens wil samenvallen met de bron, zal de werkelijkheid als geheel moeten
omarmen, met alles erop en eraan, zonder enig voorbehoud.
Dat heet overgave. Overgave is onvoorwaardelijk.
Die overgave zal de mens ook de diepst mogelijke levensvreugde brengen. Als men die
vreugde wil, zal men ook het lijden erbij moeten nemen. Merkwaardig genoeg sluiten
liefde en levensvreugde het lijden niet uit, maar juist in. Ze vormen met z'n drieën de
diepte van de werkelijkheid.
Dat men om een heel mens te kunnen worden de werkelijkheid in z'n totaliteit zou
moeten omarmen is een standpunt dat vaak protest oproept. Want men verstaat dan dat je
alles zou moeten goedvinden. Maar dat is helemaal niet wat hier bedoeld wordt. Alles
goedvinden is een moreel oordeel. En dat bedoel ik nu juist niet. Het gaat er om buiten
elk mentaal kader te geraken waar men oordelend in het leven staat en waar men alleen
handelt volgens die mentale oordelen.
Buiten dat kader is er emotionele openheid. Dat is de bereidheid geraakt te worden in het
hart door het leven in zijn volheid, zonder voorwaarden.
De bereidheid geraakt te worden door het leven in al zijn facetten kan heel goed tot
gevolg hebben dat men een heftig innerlijk protest ervaart over een bepaalde toestand of
handelswijze. Maar je kunt ook instemming ervaren, bijvoorbeeld in de vorm van een
gelukservaring. Protest en instemming van het hart vormen dan de innerlijke richtlijnen
voor het menselijk handelen. Zij zijn het gevolg van emotionele openheid. Zo’n protest of
een instemming van het hart is geen mentaal oordeel. Die ervaringen zijn de
boodschappers van de ziel, zie logion 65. Daar heb je iets mee te doen.
In de christelijke traditie is het lijden helaas is de ban geraakt van zonde en
martelaarschap. Met name het lijden van Christus is in het teken komen te staan van de
boetedoening.
Maar men kan het verhaal over de nederdaling van Christus op aarde met de bereidheid
daar het lijden te aanvaarden ook op een andere manier bezien. Niet als een historische
werkelijkheid, maar als een betekenisvolle mythe. Dan gaat ook dit verhaal over de
acceptatie van het lijden als deel van de werkelijkheid. Dan wordt het anders zo
mysterieuze zwijgen van Jezus bij zijn veroordeling tot de kruisdood ineens heel
betekenisvol. Dan krijgt dat zwijgen de betekenis van de voorwaardeloze overgave aan
het leven in al zijn facetten als doorgang naar de opstanding uit de spirituele dood.
Bron:
Bram Moerland
Schatgraven in Thomas
Vertaling en toelichting van het Thomas evangelie
Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2007
ISBN 9789035131453
www.brammoerland.com