Duivelse dwalingen

Duivelse dwalingen




De Standaard - donderdag 15 december 2011
Auteur: Marc De Kesel, docent filosofie aan Arteveldehogeschool Gent & onderzoeker
aan Radboud Universiteit Nijmegen.
Wat? Wetenschapsfilosofie moet de psychoanalyse minstens aan een reflectie
onderwerpen.
Waarom? Zo niet dreigt ze gereduceerd te worden tot haar eeuwenoude pseudoversie.

In zijn opiniestuk maakt Maarten Boudry zich zorgen over de aanwezigheid van de
psychoanalyse aan de universiteit (DS 13 december). Of beter: hij maakt zich niet echt zorgen:
omdat de psychoanalyse niet aan de geldende criteria van wetenschappelijkheid voldoet, zal zij
op termijn sowieso verdwijnen. Boudry is alleen zo vriendelijk ons daarop te wijzen en hoopt dat
zijn universitaire collegae van de vakgroep psychoanalyse de hint hebben begrepen. Hij is niet
voor niets wetenschapsfilosoof. Hij heeft lang nagedacht over wat wetenschap is en weet daarom
pseudo van echt te onderscheiden.
Is de filosoof dan de behoeder van de wetenschap? Voor Boudry is hij dat zeker. Is het zijn taak
de wetenschap in vraag te stellen? Natuurlijk, daar heeft de filosoof immers de criteria voor. En
moet hij die criteria ook niet in vraag stellen? Dat lijkt Boudry te ver te gaan. Daarover heerst
consensus, zo blijkt volgens hem, en het is aan de filosoof om zijn wetenschappelijke collegae
aan die consensus te houden.
Voor Boudry liggen de grondslagen van de wetenschap voor 95procent vast. Over de resterende
5procent kan nog worden 'gefilosofeerd'. 'Filosoferen' staat hier voor wat Socrates op de
Atheense agora deed en wat hem uiteindelijk zijn kop kostte: alle zekerheid ondergraven, alle
weten aan het wankelen brengen, tot je alleen nog weet dat je niets weet en zelfs dat niet eens zo
goed. Filosofen als Boudry vinden het best dat dit soort 'filosofie' een margefenomeen is
geworden. Zij scharen zich achter de wetenschappelijke verworvenheden en beschouwen het als
hun taak die te bewaken en anderen erop te wijzen dat ze dat ook moeten doen.
Voor heel wat collegae van Boudry, ook voor hen die zich wetenschapsfilosoof noemen, valt
filosofie niet samen met het bewaken van de heersende wetenschappelijkheid. Voor hen is
filosofie nog steeds socratisch, radicaal sceptisch dus, ook ten opzichte van de grondslagen van
wat vandaag wetenschap heet. Niet dat zij tegen de wetenschap zouden zijn, integendeel, maar zij
beschouwen het als hun vak om de aloude traditie van scepsis te blijven cultiveren. Filosofie is
voor hen de vraag naar de geldigheid van wat wetenschap heet blijvend aan de orde stellen.
Van een wetenschapsfilosoof mag je verwachten dat hij van die traditie wat kaas heeft gegeten.
In dat geval had Boudry geweten dat de psychoanalyse haar ontstaan aan zo'n scepsis te danken
heeft. Als neuroloog geconfronteerd met neurologische - of, wat toen op hetzelfde neerkwam,
'neurotische' - patiënten, zag Freud zich verplicht de paradigma's van wat toen wetenschap heette
in vraag te stellen. Freud moest meer bepaald de scepsis tot uitgangspunt van zijn theorie en
praktijk maken.
De problemen waarmee iemand worstelt als hij met 'zichzelf' overhoop ligt (want daar komt het
gros van de psychische problemen op neer) zijn 'onbewust', niet alleen voor hem of haar, maar
ook voor zijn of haar therapeut. Ook voor Freud zelf dus. Vandaar een theorie over het
onbewuste die zelf door dat onbewuste is getekend. Een theorie die weet dat ze nooit volledig zal
blootleggen wat iemand bezielt, en die beseft dat ze pas vanuit dat inzicht aan wetenschap en
therapie kan doen.
Of dat kan, is inderdaad nog de vraag. Maar een wetenschapsfilosoof die naam waardig moet dat
averechtse paradigma minstens aan een filosofische reflectie onderwerpen. Een wetenschap die
uitgaat van het eigen onvermogen en daarin het beste middel ziet om zich tegen de eigen
spontane zelfpretentie te wapenen: het moet een filosoof aan Socrates en dus aan 'filosofie' doen
denken. Niet om er zijn 'evangelie' op los te laten, maar om het erdoor in vraag te laten stellen.
Best mogelijk dat zijn evangelie de kritiek weerstaat. Maar dan is de filosofie ten minste niet
gereduceerd tot haar eeuwenoude populaire pseudoversie: onverlichte massa's waarschuwen
tegen duivelse dwalingen.