Droge mond en aften

geneesmiddelen
Droge mond
en aften
Bart Van den BeMt is apotheker van de Maartensapotheek, de poliklinische apotheek van
de Maartenskliniek in nijmegen. de Maartensapotheek is de enige openbare apotheek
in nederland, die in reumatologie, orthopedie
en revalidatie gespecialiseerd is. kijk voor meer
informatie op www.maartenskliniek.nl.
Vervelende klachten die ook bij reuma kunnen horen
Al denk je vaak meteen aan de gewrichten, er zijn meer organen dan
alleen onze gewrichten betrokken bij reumatische aandoeningen.
Zo hebben mensen met reumatoïde artritis, het syndroom van Sjögren,
Behçet en lupus erythematodes dikwijls ook last van hun mond. Soms
door de ziekte zelf, maar soms ook door geneesmiddelen. Meestal zijn
de klachten mild, maar ze kunnen ook pijnlijk en erg hinderlijk zijn. Zo
kan een droge en pijnlijke mond het eten lastig maken. Ook kan er
door een gebrek aan speeksel een aanslag in de mond ontstaan. Deze
maand gaan we in op klachten van de mond en dan in het bijzonder
aften.
Wat zijn aften?
Aften zijn pijnlijke zweertjes van het mondslijmvlies. Meestal zijn ze
niet zo groot (kleiner dan een halve centimeter). Ze genezen dan
binnen één tot twee weken spontaan. Sommige mensen hebben last
van vaak terugkerende grote en zeer pijnlijke zweren in de mond. Bij
negen van de tien mensen die aften hebben, is het onduidelijk hoe
de aften zijn ontstaan. Bij de andere mensen zijn vaak beschadigingen
van het mondslijmvlies de oorzaak. Die beschadigingen ontstaan door
tandenpoetsen, hard voedsel, een slecht gebit of ingrepen van de
tandarts. Ofschoon ook sigaretten het mondslijmvlies kunnen beschadigen, lijken grote aften bij rokers juist minder voor te komen. Naast
beschadigingen van het mondslijmvlies kunnen ook stress, hormonale
factoren, virussen en bacteriën aften veroorzaken. Vermoedelijk spelen
ook erfelijke factoren een rol. Tot slot kunnen ook geneesmiddelen de
boosdoener zijn: zo kunnen ontstekingsremmende pijnstillers (ibuprofen, naproxen, diclofenac) en methotrexaat aften veroorzaken.
34
Wat kun je doen aan aften?
Wanneer de aften door geneesmiddelen worden veroorzaakt, kun je
samen met de arts bekijken of de medicatie kan worden aangepast.
Zo kiest de reumatoloog er soms voor om bij mensen met aften de
dosering methotrexaat te verlagen. Ook kan de arts er voor kiezen
om te kijken of een hogere dosis foliumzuur de klachten vermindert.
Foliumzuur wordt doorgaans gebruikt om de kans op leverenzymverhogingen in het bloed te verminderen, het effect van foliumzuur op
aften is wat minder duidelijk.
Aften zijn lastig te behandelen. Soms vermindert de pijn door op
de aft wat pijnstillende gel met lidocaïne aan te brengen. Soms ook
worden aften behandeld met een zalf met corticosteroïden (stofjes
die op prednison lijken). Gebruik dan een speciale zalf die blijft plakken op het mondslijmvlies (hypromellose zalf ). Alle andere crèmes en
zalven blijven niet op het mondslijmvlies zitten. De zalf moet drie tot
vier keer per dag op de aften worden aangebracht. Wees daarnaast
voorzichtig met tanden poetsen en flossen, zodat je geen wondjes in
het mondslijmvlies krijgt. Heel soms wordt een mondspoeling met een
antibioticum (tetracycline) gegeven. Als het niet lukt met een spoeling
of een zalfje, kunnen tabletjes met prednisolon worden gegeven.
Droge mond
Ons speeksel is een fantastisch smeermiddel voor de wangen, tong en
lippen, wanneer je spreekt, kauwt en slikt. Maar speeksel doet meer.
Zo zorgt speeksel er ook voor dat het mondslijmvlies niet uitdroogt.
Speeksel reinigt de binnenkant van de mond waardoor bacteriën en
schimmels nauwelijks een kans krijgen. Als er te weinig speeksel is,
mei 2013
raakt het mondslijmvlies gemakkelijker geïrriteerd door het eten van
zuur en/of gekruid voedsel, door het drinken van alcohol of door een
slecht zittend kunstgebit. Ook kan in een droge mond vaker tandplak
voorkomen, waardoor de kans op gaatjes toeneemt. Helemaal als je
geregeld suiker eet. Tot slot is een droge mond gevoeliger voor infecties, vooral voor schimmelinfecties.
Er zijn heel wat geneesmiddelen die er voor zorgen dat je minder
speeksel maakt. Voorbeelden hiervan zijn bloeddrukverlagende geneesmiddelen, middelen bij hartritmestoornissen en medicijnen zoals
antidepressiva, slaap- en plasmiddelen. De medicijnen tasten de speekselklieren zelf meestal niet aan, maar remmen alleen de speekselafgifte.
Er zijn meer oorzaken van een droge mond dan geneesmiddelen
alleen. Zo hebben mensen die worden bestraald (bij kanker) in het
hoofd- en halsgebied, dikwijls last van een droge mond. Ook iemand
die lijdt aan suikerziekte, kan in het begin klagen over dorst en een
droge mond. In deze gevallen is de klacht tijdelijk. Zodra de ziekte
is genezen of de suikerziekte is geregeld, verdwijnt de droge mond.
Blijvende monddroogheid komt voor bij mensen die lijden aan het
syndroom van Sjögren (chronische ontsteking van de traan- en speekselklieren).
Wat kun je doen aan een droge mond?
Als de speekselproductie geremd is, is het dikwijls mogelijk om de
speekseltoevoer een beetje te stimuleren. Dat kan vooral met voedsel waarop je goed moet kauwen, zoals een stevige bruine boterham,
wortels of suikervrije kauwgom. Ga in ieder geval niet op zure snoepjes
zuigen. Deze snoepjes vergroten, zeker bij een droge mond, de kans
op gaatjes in het gebit. Bij mensen met een kortdurende, wat lichtere
klachten, kan het helpen om licht zuur voedsel te eten zoals fruit of
komkommer.
Deze tips werken alleen als de speekselklieren nog een beetje speeksel
kunnen maken. Dit kun je testen door een paar kristalletjes citroenzuur
op de tong te leggen of de tongrand met een 2% citroenzuuroplossing
te bevochtigen.
oVerLeg Met arts
heb je een droge mond en gebruik je geneesmiddelen?
overleg dan eens met arts of apotheker. Mogelijk kan de
medicatie worden aangepast. Maar verander niets aan
jouw geneesmiddelgebruik zonder vooraf met de arts te
overleggen.
mei 2013
TIPS BIJ EEN DROGE MOND
• Spoel de mond regelmatig of drink steeds een klein beetje
water;
• Poets je tanden goed en maak gebruik van flosdraad. Bezoek
daarnaast regelmatig de tandarts;
• Door ergens op te kauwen en te zuigen gaan de speekselklieren meer speeksel produceren. Kauw/zuig daarom op een
ijsklontje, een stukje komkommer, kauwgom of een snoepje.
Gebruik bij voorkeur suikervrije kauwgom;
• Gebruik zo veel mogelijk smeuïg beleg (smeerkaas, roerei,
paté, salade, jam of honing). Pap, drinkontbijt en vla gaan
waarschijnlijk beter dan brood. Je kunt het brood ook in melk
of bouillon dompelen;
• Vermijd prikkelende producten zoals kruiden, vruchtensap,
frisdranken, alcoholische dranken en erg zoute of scherpe
voedingsmiddelen;
• Gebruik bij een pijnlijke mond geen zure gerechten (dus ook
geen priklimonade).
Speekselvervangers
Als de speekselklieren helemaal niet meer werken, is het te overwegen
om speekselvervangers te gebruiken. Het effect van deze middelen
is echter wel beperkt. Speekselvervangers zijn als gel en als spray
verkrijgbaar. Een gel wordt vooral ‘s nachts prettig gevonden, een spray
is overdag aangenaam. Doorgaans houdt een speekselvervanger de
mond één tot twee uur vochtig. Er zijn grote verschillen tussen speekselvervangers. Zo gebruiken fabrikanten meerdere soorten verdikkingsmiddel, die elk andere eigenschappen hebben. Als het ene middel niet
voldoende verlichting geeft, is het vaak nuttig een ander product te
proberen.
Als kunstspeeksel niets doet, kun je tabletjes met het geneesmiddel
pilocaprine overwegen. Pilocarpine stimuleert de werking van de
speekselklieren. Het maximale effect wordt meestal pas na een tot
twee maanden bereikt. Mensen die pilopcarpine gebruiken, moeten
vaker plassen en ze transpireren ook meer.
Bart van den Bemt
35