Teveel aan speeksel of te droge mond

Teveel aan
speeksel of te
droge mond
–
en het syndroom van Sjögren
Teveel aan speeksel (overmatige speekselvloed) [MN, 18 maart 2017]
Wat is een teveel aan speeksel?
Een teveel aan speeksel betekent dat er te veel speeksel wordt aangemaakt. Dit wordt ook
wel overmatige speekselvloed of hypersalivatie genoemd.
Kwijlen kan een uiting zijn van een teveel aan speeksel. Vooral als het slikken moeilijk gaat.
Kwijlen kan een groot probleem zijn voor zowel de patiënt als de omgeving. Mensen die
kwijlen, hebben vaak last van:
 ontstoken mondhoeken
 misselijkheid
 een nat hoofdkussen bij het ontwaken
 het lekken van kwijl op eigen kleding
 spreken met consumptie
Vooral de laatste twee punten zijn in sociale contacten vaak moeilijk en kan problemen geven
in het contact met mensen.
Hoe ontstaat kwijlen?
Het doorslikken van speeksel gebeurt bij de meeste mensen automatisch. Er wordt niet bij
nagedacht. Kwijlen kan komen door een teveel aan speeksel, maar meestal is het een gevolg
van te weinig doorslikken van het speeksel. Het speeksel blijft dan in de mond en loopt
uiteindelijk uit de mond.
Bij kinderen
Kwijlen is bij jonge kinderen een normaal verschijnsel. Het komt vooral voor bij het doorbreken
van kiezen of tanden.
Bij volwassenen
Kwijlen bij volwassenen en ouderen ontstaat door:
 Een gestoorde functie van de lippen en mond. De mond sluit dan niet goed meer.
 Neurologische aandoeningen, zoals een beroerte (cerebrovasculair accident: CVA). Hierbij
kan uitval in het gevoel van het gezicht optreden. Er wordt niet meer gemerkt dat het
speeksel zich in de mond ophoopt. Of de mond kan door de neurologische aandoening niet
meer goed sluiten.
 Kwijlen komt regelmatig voor bij mensen met een meervoudige handicap. Vaak zijn er dan
problemen met het slikken.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Een werkelijk teveel aan speeksel komt maar weinig voor. Zo nodig kan de aanmaak van de
hoeveelheid speeksel gemeten worden. Deze speekseltest wordt vaak in een gespecialiseerd
speekselcentrum gedaan.
Wordt het teveel aan speeksel aangemaakt door de oorspeekselklieren? Dan is het speeksel
dun en waterig. Dit wordt ook wel sereus speeksel genoemd.
Wordt het teveel aan speeksel aangemaakt door de onderkaakspeekselklieren en/of
tongspeekselklieren? Dan lijkt het speeksel op slijm. Dit wordt ook wel muceus speeksel
genoemd.
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1113 | 01-03-2017
Teveel aan speeksel of te droge mond | pagina 2
Welke behandeling is mogelijk?
Er zijn verschillende behandeling mogelijk:
 Vaak wordt eerst met fysiotherapie geprobeerd de houding van het hoofd te veranderen.
Hierdoor kan het slikken makkelijker worden.
 Ook de logopedist kan u de juiste slikbewegingen aanleren.
 Een ernstige vorm van kwijlen kan behandeld worden met medicijnen, zoals bijvoorbeeld
scopolamine en glycopyrolaat.
 Ook kan een injectie met botuline toxine A (Botox) in de onderkaakspeekselklieren helpen.
 Wanneer dit allemaal niet helpt kan er gekozen worden voor een operatie. De beide
tongspeekselklieren worden dan verwijderd. De uitvoergangen van de
onderkaakspeekselklieren worden verlegd van de mondbodem naar de keelholte.
 Heel zelden kan bestraling van de speekselklieren worden overwogen. Maar dit is voor
weinig mensen een juiste behandeling. Een bestraling geeft veel bijwerkingen.
Te droge mond (monddroogheid)
Wat is een te droge mond?
Bij een te droge mond heeft u ook last van de te droge mond. Het wordt veroorzaakt door te
weinig speeksel of een verandering in de samenstelling van speeksel.
Hoe ontstaat een te droge mond?
Een te droge mond komt meestal door:
 Een bijwerking van medicijnen.
 Verminderde werking van de speekselklieren bij het ouder worden. Vaak drinken ouderen
ook minder, waardoor er minder speeksel wordt aangemaakt.
 Ontsteking van de speekselklieren.
 Het syndroom van Sjögren.
 Na bestraling in het hoofd-halsgebied.
Te droge mond door medicijnen
Bij een te droge mond door medicijnen is alleen de prikkel om speeksel aan te maken
geremd. Het speekselklierweefsel zelf is niet beschadigd. Door het gebruiken van een smaakreuk- of kauwprikkel (zure snoepjes of kauwgom) kan deze prikkel verdwijnen en wordt er
meestal weer een normale hoeveelheid speeksel aangemaakt. Pas na jarenlange remming
van de speeksel aanmaak, kan er soms een blijvend te weinig speeksel aangemaakt worden.
Welke behandeling?
Als eerste wordt geprobeerd om de rest functie van de speekselklieren optimaal te laten
werken. Dit kan met:
 Het stimuleren van de smaak en daarmee de speekselklieren, door zure snoepjes.
 Het stimuleren van de werking van de speekselklieren door het kauwen op kauwgom.
 Medicijnen die de aanmaak van speeksel stimuleren.
Als deze 3 vormen van stimulatie niet goed helpen kan een behandeling van de symptomen
van een te droge mond helpen. Dit kan met mondspoelingen of speekselsubstituten.
Mondspoelingen
Mondspoelingen die irriterende stoffen bevatten, zoals alcohol en scherpe smaakstoffen,
mogen niet gebruikt worden. Deze mondspoelingen irriteren de slijmvliezen. De meest
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1113 | 01-03-2017
Teveel aan speeksel of te droge mond | pagina 3
eenvoudige mondspoelingen zijn: het vaak vochtig maken van de mond met water, thee
(zonder suiker) of zoutoplossingen (bijvoorbeeld fysiologisch zout).
Speekselsubstituten
Speekselsubstituten werken vaak beter dan mondspoelingen. Een speekselsubstituut is op
basis van:
 Een soort gelei (carboxymethylcellulose) of eiwitten (mucinen), zoals die ook in het speeksel
voorkomen. Deze zorgen voor een goede vochtigheid van de mond en smering van de
slijmvliezen.
 Xanthan gum (een synthetisch middel) dat ook zorgt voor een goede vochtigheid van de
mond en smering van de slijmvliezen.
Het merendeel van de patiënten blijkt een voorkeur voor een mucine of xanthan gum te
hebben. Als het ene speekselsubstituut niet goed werkt, kan een ander speekselsubstituut
geprobeerd worden.
Syndroom van Sjögren
Wat is het syndroom van Sjögren?
Het syndroom van Sjögren is een auto-immuunziekte. Een auto-immuunziekte is een ziekte
waarbij de patiënt zelf afweerstoffen tegen lichaamseigen weefsels maakt. Bij het syndroom
van Sjögren ontstaan er ontstekingsreacties in de slijmvliezen. Deze zorgen voor een
verminderde functie van de slijmvliezen en ernstige droge mond, droge ogen en droge vagina.
Andere klachten die voorkomen zijn:
 Chronische vermoeidheid, is doorlopend moe zijn.
 Algehele malaise, is een algemeen ziek gevoel.
 Artritis, is een ontsteking van een gewricht.
 Neuropathieën, zijn aandoeningen van de zenuwen.
Het syndroom van Sjögren komt voor bij ongeveer 40 tot 60 per 100.000 mensen. Het
syndroom van Sjögren komt ongeveer 10 keer vaker bij vrouwen voor dan bij mannen.
Mensen die klachten ervaren van het syndroom van Sjögren zijn meestal ouder dan 35 jaar.
Bij goed navragen blijkt dat er vaak al jaren perioden met klachten zijn geweest, die passen bij
het syndroom van Sjögren. Ook bij kinderen kan het syndroom van Sjögren voorkomen.
De ziekte wordt verdeeld in een primair en secundair syndroom van Sjögren. Het primair
syndroom beperkt zich tot de ogen en de mond. Het secundair syndroom komt vaak samen
met een andere auto-immuunziekte voor. Bijvoorbeeld reumatoïde artritis (RA) of systemische
lupus erythematodes (SLE).
Hoe ontstaat het syndroom van Sjögren?
De oorzaak van het syndroom van Sjögren is niet goed bekend. Recent zijn er aanwijzingen
dat een infectie door bepaalde virussen mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van het
syndroom van Sjögren.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Het syndroom van Sjögren kan zich op verschillende manieren uiten, met als gevolg dat de
patiënt wordt verwezen naar verschillende specialisten. Vaak wordt het syndroom van Sjögren
niet direct herkend.
Bij ongeveer 40% van de patiënten met het syndroom van Sjögren uit het syndroom zich door
zwelling van de oorspeekselklier. Meestal gaat het om een zwelling zonder pijn. Klachten van
een droge mond hoeven hierbij niet aanwezig te zijn. De zwelling kan aan beide zijden
voorkomen en kunnen wisselend van grootte zijn.
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1113 | 01-03-2017
Teveel aan speeksel of te droge mond | pagina 4
Bij een duidelijk voelbare stevige zwelling in de oorspeekselklier, moet men ook denken aan
het non-Hodgkin lymfoom. Het risico van het ontstaan van een non-Hodgkin lymfoom bij
mensen met het syndroom van Sjögren is ruim 40 keer hoger dan bij andere mensen.
Veel patiënten met het syndroom van Sjögren klagen over een te droge mond en dorst. Al in
een vroeg stadium van de ziekte is de te droge mond aanwezig in rust en tijdens het slapen.
Een droge mond is vaak geen syndroom van Sjögren, maar een normaal verschijnsel bij het
ouder worden. Ook kan de droge mond komen door bepaalde medicijnen, stress en tijdens en
na de menopauze. Ook moet een te droge mond niet verward worden met het gevoel van
dorst.
Bij de ziekte van Sjögren bestaat het dorstgevoel niet door te weinig drinken, maar is er
behoefte om de mond vochtig te maken.
Het vele drinken bij een droge mond, heeft als gevolg dat men in de nacht naar het toilet
moet. Dit kan de nachtrust verstoren en verklaart een deel van de slaapproblemen.
Behalve een te droge mond en zwelling van de speekselklieren zijn er klachten zoals:
 Problemen met eten, spreken en slikken.
 Problemen met de smaak.
 Branderig gevoel in de mond.
 Problemen bij het dragen van het (gedeeltelijk) kunstgebit.
 Ontstekingen in de mond en meer en sneller krijgen van cariës (= gaatjes in tanden en
kiezen).
Al deze klachten ontwikkelen zich langzaam, waardoor de patiënt ermee leert omgaan en het
syndroom van Sjögren nog niet herkend wordt.
In het gevorderde stadium van de ziekte is de mond droog in rust en tijdens eten. De
speekselklieren zijn dan zo sterk beschadigd dat ook na stimulatie nauwelijks tot geen
speeksel ontstaat.
De diagnose wordt gesteld op basis van het klachten en uitslagen van aanvullende
onderzoeken:
1. Droge ogen.
2. Droge mond.
3. Het meten van de functie de traanklieren.
4. Het meten van de functie van de speekselklieren.
5. Aanwezigheid van bepaalde antistoffen in afgenomen bloed.
6. Aanwezigheid van bepaalde antistoffen of eigenschappen in een biopt van de
speekselklier.
Als 4 van deze 6 onderdelen afwijkingen geven die passen bij het syndroom van Sjögren,
wordt de diagnose syndroom van Sjögren gesteld. Wel moet dan een afwijkende bloedwaarde
of een afwijkend biopt 1 van deze 4 zijn.
Welke behandeling?
Behandeling van de oorzaak van syndroom van Sjögren is nog niet mogelijk. Momenteel
wordt er veel onderzoek gedaan naar medicijnen die het ontstaan of het verder gaan van de
ziekte kunnen voorkomen of afremmen.
De huidige behandeling is gericht op het:
 Bestrijden van de klachten van de droge ogen en droge mond.
 Voorkomen van mondinfecties.
 Ontstaan van tandcariës en afwijkingen van het tandvlees.
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1113 | 01-03-2017
Teveel aan speeksel of te droge mond | pagina 5
Bij droge ogen kunnen oogdruppels verlichting geven. Kunstspeeksel kan het gevoel van een
droge mond verminderen. Een goede mondhygiëne is belangrijk om ontstekingen van het
mondslijmvlies en het ontstaan van gaatjes in tanden en kiezen te voorkomen.
Vragen en telefoonnummers
Het is belangrijk dat u juiste en duidelijke informatie krijgt. Heeft u na het gesprek met uw
specialist of na het lezen van deze informatie nog vragen, stel deze dan gerust. Schrijf uw
vragen van tevoren op, zodat u niets vergeet. Heeft u thuis nog vragen, bel dan de polikliniek
mond-, kaak-, en aangezichtschirurgie (MKA-chirurgie) van het ziekenhuis waar u onder
behandeling bent.
Polikliniek
mond-, kaak-, en aangezichtschirurgie
(023) 224 0080 (alle locaties)
kunt ook een e-mail sturen:
 E-mailadres polikliniek Haarlem Zuid: [email protected]
 E-mailadres polikliniek Hoofddorp: [email protected]
Op de locaties van het Spaarne Gasthuis Heemstede en Haarlem Noord zijn geen
poliklinieken van de afdeling mond-, kaak- en aangezichtschirurgie.
U
In
de avond, nacht of weekend belt u met de afdeling spoedeisende hulp:
 Spaarne Gasthuis Haarlem Zuid
(023) 224 4880
 Spaarne Gasthuis Hoofddorp
(023) 224 6880
Disclaimer MKA Kennemerland spant zich in om de inhoud van deze patiënteninformatie zo vaak
mogelijk te actualiseren en/of aan te vullen. Ondanks deze zorg en aandacht is het mogelijk dat inhoud
onvolledig en/of onjuist is.
Copyright Alle rechten van intellectuele eigendom betreffende deze materialen liggen bij MKA
Kennemerland. Kopiëren, verspreiden en elk ander gebruik van deze materialen is niet toegestaan
zonder schriftelijke toestemming van MKA Kennemerland.
Met dank aan de NVMKA (Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie)
voor het gebruik van de tekst.
Waar zijn we te vinden?
Spaarne Gasthuis
Haarlem Zuid
Boerhaavelaan 22
2035 RC Haarlem
Spaarne Gasthuis
Hoofddorp
Spaarnepoort 1
2134 TM Hoofddorp
Spaarne Gasthuis
Haarlem Noord
Vondelweg 999
2026 BW Haarlem
(023) 224 0000
www.spaarnegasthuis.nl
[email protected]
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1113 | 01-03-2017
Teveel aan speeksel of te droge mond | pagina 6
Spaarne Gasthuis
Heemstede
Händellaan 2A
2102 CW Heemstede