Geologische tijdsschaal

Hoofdstuk 3 GEOLOGISCHE TIJDSSCHAAL
1 Biostratigrafie
2 Orogenen of perioden van gebergtevorming
3 Ouderdomsbepaling: relatief en absoluut
4 Werken met de geologische kaart
5 Geologie van België
Wat moeten de llgn weten/kennen ivm de geologische
tijdsschaal?
1) Het is een biostratigrafische tabel!
2) Ontstaan van het leven en mijlpalen in de evolutie van het leven
3) De geologische tijdsschaal kunnen lezen. Verticaal - Horizontaal
4) Datering van de voornaamste orogenen voor West-Europa en
inzicht verwerven in de platentektoniek van het verleden
5) Notie hebben van de klimaatswijzigingen en
zeespiegelveranderingen die zich hebben voorgedaan
1 Biostratigrafie
Holoceen
< 10000j
Het is een biostratigrafische tabel
-
gebaseerd op de sprongsgewijze evolutie van het leven
-
de verschillende perioden markeren tijdseenheden waarin fauna en
flora relatief weinig veranderen
-
de overgang van de ene naar de andere periode wordt vaak ingeluid
door een massa-extinctie
Wat is een massaextinctie?
Oorzaken van massaextinctie?
Oorzaken van massa-extinctie?
1 Veel catastrofe theorieën:
- meteorietinslagen
- gamma straling
- ontwikkeling van giftige
gassen in de atmosfeer
2 Fluctuaties in het zeeniveau veroorzaakt door:
- klimaatsveranderingen
- platentektoniek die het bergend vermogen van de
oceanen wijzigt
3 Vanaf het holoceen invloed van de mens!
Oorzaken van massa-extinctie?
Massa-extincties gelinkt aan de vorming van basalt plateaus!
Vb: de K/T grens
valt samen met de
vorming van het
plateau van
DEKAN
Oorzaken van massa-extinctie
Klimaatswijzigingen?
Vergelijk de breedteligging van West-Europa met het klimaat
Besluit: het verplaatsen vd continenten veroorzaakt klimaatsveranderingen
Welke gevolgen hebben de klimaatsveranderingen?
Besluit:
De temperatuur heeft invloed
op het niveau van de
zeespiegel:
-hoge T = Hoge zeespiegel
-lage T = Lage zeespiegel
Verandering vd
zeespiegel kan op zijn
beurt dan weer een
massa-extinctie op
gang brengen
Oorzaken van massa-extinctie
Meteorietinslag
65 miljoen jaar geleden Krijt - Tertiair grens, 60 % fauna & flora verdwijnt
zeer hoge Ir
concentratie in klei
laag - ET meteoriet
oorsprong =
iridiumanomalie
Inslag Asteroïde met
doormeter 10 km
Koud, donker,
uitsterven > 25 kg
Mijlpalen in de evolutie van het leven
Hogere levensvormen
zeer eenvoudig leven
Ontstaan vd aarde
Eerste gesteente
Bacteriën en algen
Eerste sporen v leven
fotosynthese
Softbody fauna
1% O2 in de atm
Gewervelde dieren op het land
Biologische Big Bang
1° dino’s en zoogdieren
Eerste
homoiden
Laatste
ijstijd
Uitsterven dino’s
Hoe kunnen we het leven op aarde reconstrueren?
afdruk ammoniet
mammoet
Met behulp van fossielen
steenkoolvaren
kop
reuzenreptiel
trilobiet
varenbos
Met behulp van fossielen
Met behulp van fossielen
De omstandigheden moeten ideaal zijn:
- snel begraven worden, afgesloten van de zuurstof
- er moet een versteningproces optreden
2 Orogenen of perioden van gebergtevorming
Anticline Durbuy
Syncline Walgrappe
Devoon kalksteen
Carboon zandsteen
Wanneer werden deze lagen geplooid?
- Ten vroegste op het einde van het Carboon
- Vroeger zijn er dus nog periodes geweest van gebergtevorming
Voornaamste
orogenen voor
Europa
Welke gebergten werden
gevormd?
Gebeurde dit vroeger
ook al door
platentektoniek?
Welke gebergten werden gevormd?
Mooie oefening met de atlas!
Gebeurde dit vroeger ook al door platentektoniek?
Baltica
Laurentia
Laurussia
Armorica
Gondwana
Gondwana
Situatie 440milj jaar geleden
Eind Siluur 400 milj
Botsing van
Laurentia met
Avalon en Baltica
Gondwana
Caledonische plooiing
Situatie op einde van het Carboon
Alle continenten liggen terug samen
PANGAEA
Laat carboon 300milj
Gondwana
Armorica botst met
Laurussia
Hercynische plooiing
Laat carboon 300milj
Gondwana botst met
Laurazië
Varische plooiing
3 Ouderdomsbepaling: relatief en absoluut
Het begrip tijd en evolutie
SICCAR POINT
Schotland
Inzicht dat er
veel tijd nodig is
tussen A en B
B Devoon zandsteen
A Ordovicium zandsteen
Ongeveer 65 milj j
3 Ouderdomsbepaling: relatief en absoluut
3.1 Relatieve ouderdomsbepaling
1. Wetten van de sedimentatie
- Afzettingen worden gevormd in horizontale vlakke lagen
- Geplooide of schuine lagen zijn het resultaat van gebergtevorming
Jongere lagen
Oudere lagen
- Oudere lagen liggen meestal onder jongere
- Tussen twee lagenpaketten ligt een discordantievlak
3.1 Relatieve ouderdomsbepaling
2. Principes van de relatieve ouderdomsbepaling.
- Magmatische gesteenten zijn jonger - De breuk is jonger dan de
gesteenten waardoor ze loopt
dan de er rond liggende gesteenten
- De gesteentelaag is even oud
als de fossielen die er in
voorkomen
- Ingesloten gesteenten zijn ouder
dan het omgevingsgesteente
1) Er worden sedimenten afgezet in mooie
horizontale lagen. Volgens de wet van de
superpositie
2) Door gebergtevorming worden de lagen
geplooid en vervormd ( synclines,
anticlines, plooiien, breuken ) . Losse
gesteenten worden vaak samengeperst tot
harde rots
3) Na de gebergtevorming krijgen we een
periode van erosie. Het gebergte wordt
afgevlakt tot een schiervlakte
4) De schiervlakte komt zo laag te liggen
zodat ze weer wordt overspoeld. Er worden
nieuwe sedimenten afgezet. Tussen de
lagenpakketten ontstaat zo een
discordantievlak
SICCAR POINT Schotland
Reconstrueer de geologische sequentie met behulp van bovenstaande principes
1 Afzetting van A
3 Erosie van A
2 Door de Caledonische plooiing wordt A verticaal gezet
4 Afzetting van B
5 Hercynische plooiing zet alles schuin
B Devoon zandsteen
A Ordovicium zandsteen
3.2 Absolute ouderdomsbepaling
1 Met
GIDSFOSSIELEN
extinctie
Grote bloeiperiode
ontstaan
Blauwe hardsteen of arduin
Tournesiaan kalksteen
ONDER CARBOON 360-345 milj
Ook nog Crinoïdekalksteen
Hoofdmassa bestaat uit
microkristalijn calciet en
zeelelies (crinoïden)
Maar ook fossielen van Brachiopoden
vb de Mucrospirifer
3.2 Absolute
ouderdomsbepaling
2 Met de halveringswaarde van
radio-actieve elementen
Voorbeeld
14C
methode
Tijdens leven: constante verhouding
14C/12C
Na dood: verlies van
radio-actief verval
14C
door
Halfwaardetijd 14C = 5730 jaar
3.2 Absolute ouderdomsbepaling
3 Dendrochronologie
Telling van boomringen die jaarlijks
groeien voor jonge en zeer jonge
opnames: van 10 tot 100.000 jaar
3.2 Absolute ouderdomsbepaling
4 Varvenchronologie
Door het verschil in zomer
en winterafzettingen kan
men jaren onderscheiden
4 Werken met de geologische kaart
Relatieve ouderdomsbepaling
Wat stelt de geologische kaart voor?
• 1 De geostratigrafische eenheden die aan de oppervlakte liggen
• 2 De afzettingen van het Kwartair worden niet in rekening gebracht
• 3 Het Kwartair wordt vermeld als het van essentieel belang is
(vb in de Polders)
• 4 De kaart zegt niets over de aard van de gesteenten die aan de
oppervlakte liggen (geen lithologische kaart)
4 Werken met de geologische kaart
B
Geologische
kaart van
Zuid Engeland
jong
A
oud
jong
B
oud
jong
A
Anticlinale
struktuur
5 Geologie van België
In één geologische doorsnede ergens in Vlaanderen zit de
(bijna) volledige geologische geschiedenis van België vervat
Vereenvoudigde doorsnede
Kwartaire deklaag
zand, zandleem, leem
TERTIAIR
Afwisselend zand
en klei
kalksteen
Krijt
PALEOZOÏCUM
1 of 2 keer
geplooid
harde
gesteenten
A
L
P
I
E
N
1) De sedimenten afgezet tijdens het Paleozoïcum zijn 1 of 2 keer
geplooid geweest door de Caledonische en of de Hercynische
plooiingsfase.
2) Na de Hercynische plooiing was er een periode van erosie. Pas in
het Krijttijdperk heeft de zee ons land weer overspoeld en werden er
massaal kalksteen sedimenten afgezet (sterk watervoerende laag).
3) In het Tertiair werden afwisselend zanden en kleien afgezet in
een ondiepe zee die zich langzaam terugtrok naar het noorden.
4) Alle lagen hellen een beetje af naar het NW omdat er door de
Alpiene plooiing een lichte optilling is in het zuiden ( ter hoogte van
de Ardennen).
5) Tijdens de ijstijden werd ons land bedekt met een laag zand en leem
die werd opgewaaid uit de droogliggende Noordzee.