het verslag

SYMPOSIUM OVER KLIMAAT EN GEWELD
Jef De Loof
Op 21 november 2009 organiseerde 'Artsen voor Vrede' een symposium over klimaat en
geweld.
In zijn inleiding wees Hugo D'aes op de complexiteit en de snelle evolutie van de
vluchtelingenproblematiek met toenemende onveiligheid, schending van de mensenrechten,
armoede en werkloosheid.
Het klimaat is een bijkomende factor. Door de geleidelijke opwarming nemen droogte en
woestijnvorming, overstromingen en orkanen toe, wat een oorzaak is van bijkomende
migratie.
Klimaatvluchtelingen komen niet in aanmerking voor bescherming. Voorwaarden voor
erkenning als vluchteling zijn: zich buiten de eigen landsgrenzen bevinden, vervolging vrezen
omwille van ras, nationaliteit, sociale situatie, religie of politieke mening. Een
klimaatvluchteling hoort er niet bij. Vluchten omwille van klimatologische factoren is eerder
een reden voor afwijzing.
Hoofdspreker was Jonas Slaats, die naast zijn activiteiten in verband met de
vredesproblematiek de jongste tijd vooral bezig is met de ecologische en sociale gevolgen
van de klimaatsverandering. Zijn lezing gaat over oorlog en geweld als gevolg van de
verwachte klimaatswijziging.
De IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) afdeling van de Verenigde Naties
verzamelt alle onderzoeksgegevens over de hele wereld in verband met het klimaat. Ze laten
ons nu al duidelijk zien dat de negatieve gevolgen van de klimaatsverandering zich vooral in
het zuiden zullen voordoen, maar ook hier bij ons voelbaar zullen zijn.
De klimaatgegevens worden politiek gefilterd. De meeste wetenschappers en politici gaan
akkoord met de opwarmingstheorie, maar sommigen noemen ze onzeker, enkelen
betwisten ze. Al jarenlang horen we hetzelfde verhaal, maar de oplossing staat los hiervan.
Anderen hechten meer belang aan de komende schaarste. Olie, grondstoffen, de totale
energieproductie zullen over zoveel jaren niet meer volstaan om aan onze behoeften te
voldoen. Dit is een realiteit die echter minder dreigend is omdat ze zich geleidelijk zal
instellen zodat we wel genoodzaakt zullen zijn er ten gepaste tijde rekening mee te houden.
De gevolgen van de opwarming van de aarde moeten vandaag aangepakt worden omdat het
morgen te laat zal zijn. Vandaag, op een moment dat we er nog niet zoveel hinder van
ondervinden.
De sociale gevolgen van deze opwarming zullen het grootste probleem worden. Dit krijgt
echter het minste aandacht. Het is haast alsof men er van uitgaat dat de wereld blijft
voortbestaan, met of zonder mensen. Dat de volgende generaties, onze kleinkinderen, er
haast zeker zwaar onder zullen lijden, misschien geleidelijk zullen verdwijnen, lijkt
onbelangrijk.
Als de opwarming verder gaat, zullen de problemen toenemen. Medische problemen door
verhoogde kwetsbaarheid, overstromingen door zeespiegelstijging. Orkanen en droogte
zullen frequenter voorkomen en heviger zijn dan voorheen. Traditionele leefpatronen zullen
verdwijnen. Groeiende competitie omwille van grondstoffenschaarste zal lokale conflicten
en instabiliteit van staten tot gevolg hebben, terwijl ongekende migratiestromen
internationale conflicten zullen uitlokken. Wat zal leiden tot verhoogde preventieve
defensiemaatregelen met overbewapening. Dit gaat onze fossiele grondstoffen en
energiebronnen, waarvan legers de grootste verbruikers zijn, nog sneller doen afnemen. Het
wordt een vicieuze cirkel van geweld en tegengeweld, waarbij de sterksten uiteindelijk het
langst zullen 'lijden'.
Bij al dat geweld zullen kernwapens misschien toch nog bruikbare wapens zijn. Je kunt er in
één klap massa's lastposten mee uitschakelen. In Hiroshima vielen als gevolg van de
explosie van één kleine atoombom 70.000 doden.
Bangladesh
Darfur, de Noordpool en Bangladesh laten ons nu al een aantal aspecten zien van de
gevolgen van de opwarming van het klimaat.
Bangladesh is met zijn 114 miljoen inwoners het dichtst bevolkte land ter wereld en een van
de armste. 80% van de bevolking verdient er minder dan € 2 per dag. Heel wat land
verdwijnt nu al door de stijging van de zeespiegel. Een groot deel van Bangladesh ligt onder
de zeespiegel. Door het smelten van de gletsjers op het Himalayagebergte is het klimaat er
totaal ontregeld. Het aantal overstromingen en orkanen neemt toe. Buiten het
regenseizoen kampt men er met droogte. In 2007, na een periode van zware
overstromingen, orkanen, droogte en een zware cycloon verminderde de
landbouwopbrengst met 13% en werden 1.5 miljoen huizen verwoest.
Mensen slaan op de vlucht naar Pakistan, Afghanistan en India, landen met politieke
instabiliteit. India treft nu al zware maatregelen. Het meest arme bevolkingsdeel is de
meest kwetsbare groep.
Tegen 2050 verwacht men in het Zuid-aziatisch gebied 150 miljoen klimaatvluchtelingen.
Religieuze conflicten
De gevolgen op dit terrein worden zelden besproken. Klimaatproblemen kunnen
katalyserend werken. Reeds bestaande religieuze conflicten zullen toenemen. In de
getroffen gebieden is de islam de snelst groeiende religie. Het islamitisch probleem, reeds
gepolariseerd door media en politici, zal toenemen. De huidige verschuiving van afname
van internationale oorlogen met toenemen van interne conflicten zal doorgaan. De ergste
en langdurigste conflicten zullen zich voordoen in de derde wereld. Situaties zoals in Darfur,
waar uitdroging van de bodem en uitputting van de grondstoffen het grote probleem zijn en
interreligieus uitgevochten worden, zullen meer en meer toenemen. Wapens zullen
geleverd worden door de rijkere landen. België zal hier zeker aan zijn trekken komen.
Ons consumptiepatroon
- Een belangrijke bijkomende factor is ons consumptiepatroon, gebaseerd op 'business'
rules, not ethics'. Het is een lineair groeiend systeem in een eindige wereld. Als de hele
wereld ons consumptiepatroon zou volgen, dan had je 3 tot 5 planeten nodig om hieraan te
voldoen. De zwaar energieverslindende vleesconsumptie is het grootste probleem. In India,
dat vroeger een vegetarisch land was, wordt meer en meer vlees geconsumeerd.
- Komt daarbij de ontbossing. In het Amazonewoud worden per minuut 2000 bomen gekapt,
een terrein zo groot als zeven voetbalvelden.
- Het groeiend watertekort is een factor die meer en meer invloed zal hebben op de
stabiliteit van regio's. Hierover bestaan twee opvattingen: NGO's stellen dat iedereen recht
heeft op water, de zakenwereld beschouwt water als een verkoopbaar, een commercieel
middel, in niets verschillend van andere koopwaar.
- Consumptie is in handen van de zakenwereld. De reclame creëert problemen en zegt met
welke producten je ze kunt oplossen. Je haar, je huid, je kleren zijn niet conform, je moet er
iets aan doen.
De grootste directe slachtoffers zijn zij die moeilijk aan hun basisbehoeften kunnen voldoen.
Onze Westerse wereld blijft oorzaak van klimaatproblemen. Het systeem zorgt zelf voor
meer druk op het systeem.
- Het Westen kan moeilijk om met rampen. Denken we aan de orkaan Katrina die in 2005
over Florida trok en voor het eerst een Westerse moderne stad, New Orleans, voor 80% en
tot 7.60 meter diep onder water zette. Door het uitvallen van de elektriciteit kon het water
niet weggepompt worden. Van enige gecentraliseerde praktische aanpak was geen sprake.
Opvang van de slachtoffers was onder alles. Plunderingen met escalatie van geweld waren
zo erg dat men er aan dacht de oorlogstoestand met toepassing van het oorlogsrecht uit te
roepen. Enkel het inzetten van een troepenmacht van 65.000 man bracht de situatie
geleidelijk weer onder controle. 250.00 bewoners van de stad zijn na evacuatie niet meer
teruggekeerd. En dat alles niettegenstaande het een te verwachten ramp was, waarvan het
scenario al uitgeschreven was in 2001 en verschenen in het tijdschrift 'Scientific American'.
Rampen worden ingepast in het wij/zij, meerdere/mindere systeem (Pat Patfoort). Geweld
wordt beantwoord met tegengeweld, escalatie is de regel, normen zijn niet van toepassing.
Hoe gaan we om met conflicten?
- Door militarisering, strengere grensbewaking en meer en meer inschakelen van particuliere
militaire bedrijven, die werken zonder politieke bemoeiing. Alleen al in 2003 heeft de
Amerikaanse regering 3512 contracten met private beveiligingsbedrijven afgesloten.
- Door het buiten de grenzen houden van de migratieproblemen, zoals door oprichten van
vluchtelingenkampen in Noord Afrika. Door verstrengen van de migratiewetten. In
Nederland vereist men kennis van het Nederlands vooraleer men binnen mag. In Frankrijk is
er het return quotum, een bepaald aantal dat elk jaar terug moet. In andere landen wordt
gedelegeerd naar rechtsautoriteiten.
- Door het wegwerken van morele dissonantie langs de media en langs ideologische
beïnvloeding. Men slaagt er in belangrijke gebeurtenissen weg te moffelen, zoals tijdens de
dictatuur en de genocide door Pol Pot en de Rode Khmer in Cambodja in de zeventiger jaren.
Het anticommunisme kwam uitvoerig in de media, over de gebeurtenissen in Cambodja
werd gezwegen.
- Een gebrek aan referentiekader maakt het inschatten van rampen moeilijk. De mondiale
dreiging van de klimaatproblemen, waarvan de gevolgen niet te overzien zijn, wordt door
minimaliserende naïeve maatregelen ontkracht. Het psychologisch effect werkt
desoriënterend.
- Intussen krijg je een versterking van het wij/zij effect met verrechtsing van de
maatschappij. Angst wordt aangekweekt en dialoog komt pas na het uitmoorden.
- Zo kom je tot shifting baselines, tot een crisissfeer, met geleidelijk aanvaarden van
schijnoplossingen, waarbij men 'bommendragers' denkt te bestrijden door inperking van de
privacy met meer camera's en elektronische naaktfoto's.
- Veronderstelde dreigingen worden uitvergroot en misbruikt om onevenredige maatregelen
te treffen. Zo werd de angst voor het communisme aanleiding tot het ontwikkelen van een
onzinnige hoeveelheid kernwapens tot en met de uiterst gevaarlijke inzet voor een preemptive strike.
Ook een verkeerd aangebrachte heisa in verband met het klimaat zou averechts kunnen
werken en leiden tot overdreven angst en onaangepaste maatregelen.
Wat kunnen we er aan doen?
Op politiek vlak moeten we in de eerste plaats de gepaste politieke maatregelen treffen op
diverse terreinen, zoals preventief bespreken van de opvangmogelijkheden voor
klimaatvluchtelingen, in plaats van eindeloos debatteren over de definitie van het begrip
vluchteling. Meer en betere hulp verlenen aan de derde wereld met verzachting en
aanpassing van de samenwerkingsvoorwaarden.
Op technologisch terrein door groene energie te ontwikkelen, door het uitwisselen van
technologie met de derde wereld. Groen heeft meer economische incentives nodig. Er
moet vermeden worden dat groen niet overgenomen wordt door de zakenwereld, die ons
huidig consumeren wil omzetten in groen consumeren, wat zeker niet de oplossing is.
Moeilijke barrières zullen moeten overwonnen worden. De economie is Westers gericht,
met dominantie van de bestaande productielijnen. De politiek is traag en gericht op
onmiddellijke problemen. Een lange termijnvisie is niet opportuun voor politici, het kan hen
stemmen kosten …
Sociaal-economisch komt er ook tegenwind. Ons huidig economisch systeem is immers
gebaseerd op permanente groei, wat in tegenspraak is met een beperking van de
consumptie.
In het persoonlijk leven kan iedereen zijn bijdrage leveren door in zijn verbruik rekening te
houden met fair trade, recyclage en bio-producten, en door zijn ecologische voetafdruk te
beperken. Door het aanpassen van zijn levenswijze, niet alleen met minder consumeren,
maar ook door het aanpassen van zijn gedragspatroon met meer aandacht voor
geweldloosheid, doorbreken van het wij/zij denken en herbronnen van de spiritualiteit. De
levensprioriteiten beperken tot het bevredigen van de eigen behoeften is niet alleen
asociaal, maar dikwijls oorzaak van stress.
Tijdens zijn lezing verwees Jonas Slaats naarhet onlangs verschenen boek van Herald Welzer:
'De klimaatoorlogen - waarom in de 21ste eeuw gevochten wordt’ - Ambo/Anthos Amsterdam (2009) - ISBN 978 90 263 2184 9. Verspreiding voor België: Veen Bosch en
Keuning, Wommelgem.