bouwstenen voor visie en beleid

BOUWSTENEN VOOR
VISIE EN BELEID
Concept eindrapport Visietraject FNV
mei 2015 tot mei 2016
1.Voorwoord
Vooruligthet(concept)eindrapportvanhetvisietrajectvandeFNV.Hetgaatnunogomeen
concept,omdatdeinhoudeerstvoorgelegdwordtaandeklankbordgroependeStuurgroepwaarin
deportefeuillehoudersuithetDBzittinghebben.Naafrondingvanditprocesishetdebedoelingdat
hetdandefinitieveeindrapportterbeschikkinggesteldwordtaandeverschillende
verenigingsorganenenaandedeelnemersaanhetvisietraject.Tenbehoevevandeleesbaarheid
vooriedereenzalookeenpopulaireversievanditconceptrapportwordengemaakt.
Hetvisietrajectwaseentraject,waarinwemetelkaar–leden,potentiëleleden,bestuurdersen
medewerkers–deafgelopenperiodeintensiefmetelkaarhebbennagedachtengediscussieerdover
belangrijkeuitdagingendieoponsafkomen.Hetgaatdanovereconomisering,globalisering,
technologischeontwikkelingen,anderswerken,klimaatveranderingendemografische
veranderingen.Thema’sdieallemaalinvloedzullenhebbenopwerk,inkomenenvoorzieningenin
hetsocialedomein.
Eersthebbenwemetelkaarverkendwelkethema’swezoudenbesprekenenhoewedatzouden
doen.Daarnahebbenwedezeverkenninglangsdigitalewegverderuitgediept.Vervolgenshebben
weregionalediscussiebijeenkomstengehoudenenderesultatendaarvanhebbenwetenslottelangs
digitalewegvoorgelegdaaneengrotegroepledenenniet-leden.Alsextraelementhebbenwe
kenniscollegesgeorganiseerdwaarindeskundigendegekozenthema’sverderhebbenverdiept.Deze
collegeshebbenweookdigitaalbeschikbaargemaaktzodateengroteregroepdeelnemersdezekon
volgen.
DitintensievetrajectisgeorganiseerdopinitiatiefvandeCommissieVisieenStrategievanhet
Ledenparlementenbegeleiddooreenklankbordgroepmetledenuitdediversecommissiesvanhet
Ledenparlement.Deopzetwasdatmensenzichvrijkondenuitenoverdethema’s.Bewustzijnzowel
ledenalsniet-ledenbevraagdzodatwenietalleenonzeeigenvisieverderkondendoordenken,maar
ookdevisievanpotentiëleledenkondenlerenkennen.
Deelnemersmakenzichzorgenmaargevenookrichtingaanmogelijkeoplossingen,waarbij
deelnemersaangevendatopsommigeterreinennogeenslaggemaaktkanworden.Deaangeleverde
bouwstenenkunnenrichtinggevenbijhetontwikkelenvaneenmeerjarenbeleidvoordekomende
congresperiode2017-2021.
Metditconceptrapportnemenweumeeinhetprocesdatwehebbendoorlopenenlatenweu
kennismakenmetdeinhoudelijkepuntendienaarvorenzijngebrachtenmetderesultaten.
Deelnemershebbenmetveelenthousiasmeeninzetmeegedaanmethettraject.Natuurlijkwaren
dediscussieszekerookalsgevolgdaarvanveelbrederenrijkerdanwatinéénconceptrapportkan
wordensamengevat.Maarwevertrouwenertochopdatdezeconceptrapportageeengoedeinkijk
geeftinprocesenopbrengstvanhetvisietraject.WedankenMariannevanderPolvoorhetschrijven
vanditconceptrapport,allecollega’sdiemeegeholpenhebbenvoorhettoteensuccesmakenvan
dittrajectenalledeelnemersvoorhuninzet.Wewensenuveelleesplezier!
Woerden,8juni2016
Namenshetprojectteamvanhetvisietraject,
GerardReindersenPaulvanKruiningprojectleiders
1
2.Leeswijzer
DitconceptrapportisbedoeldomuteinformerenoverhetVisietrajectvandeFNV,zoweloverhet
gevolgdeprocesalsoverdeopbrengstvandeuitvoerigeraadplegingvanledenenniet-leden.
Nadeinhoudsopgave(3)treftueensamenvatting(4)aanmetdehoofdlijnenvanhetVisietraject.In
hoofdstuk5,procesbeschrijving,kuntulezenopwelkethema’shettrajectzichrichtenhoehet
procesisverlopenvandestartbijeenkomstinjuni2015totdebrededraagvlakmetinginmei2016.
Hoofdstuk6,Visietraject,bouwstenenvanledenenpotentiëleleden,bevatdekernvanhet
eindrapport.Daarinkomendezesthema’s(economisering,globalisering,technologische
ontwikkelingen,anderswerken,klimaatveranderingendemografischeveranderingen)
achtereenvolgensaandeordemetperthemaeenkortetoelichting,deweergavevandemeningen
vanledenenniet-leden,gevolgddoordekernpuntenvoorhetmeerjarenbeleidplan.
Bentuineenofmeerthema’sspecifiekgeïnteresseerd,danverwijzenwijuooknaarhoofdstuk7
waarinuindezesonderdelenuitvoerigerinformatievindtovereenthemaendebijbehorende
meningenvanledenenpotentiëleleden.
Inbijlage1vindtudetoelichtingbijdeevaluatievandedeelnemers,horendbijparagraaf5.6in
hoofdstuk5.
2
3.Inhoudsopgave
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Voorwoord
Leeswijzer
Inhoudsopgave
Samenvatting Procesbeschrijving
Visietraject:bouwstenenvanledenenpotentiëleleden
Dezesthema’s
7.1 Economisering
7.2 Globalisering
7.3 Technologischeontwikkelingen 7.4 Anderswerken
7.5 Klimaatverandering
7.6 Demografischeveranderingen
Bijlage1:Evaluatie 3
Blz.
1
2
3
4
5
17
31
34
43
55
65
77
86
96
4.Samenvatting
InhetvisietrajectvandeFNVhebbenbijna10.000(9417)leden,bestuurders,potentiëleledenen
medewerkersmetelkaarintensiefnagedachtengediscussieerdoverbelangrijkeuitdagingendieop
onsafkomen.Trendsdieinvloedgaanhebbenoponswerk,onsinkomenendevoorzieningeninhet
socialedomein.Erzijnzeskernthema’sbenoemd:economisering,globalisering,technologische
ontwikkelingen,anderswerken,klimaatveranderingendemografischeveranderingen.
Verzamelenvanbouwstenenvoorhetmeerjarenbeleid2017–2021vandeFNVishetdoelvanhet
visietraject.DaartoehebbenwedeinbrengvanzoveelmogelijkledenenstakeholdersvandeFNVen
ookvanniet-ledengeorganiseerd.Hunissues,meningenenopvattingenvormendekernvanhet
visietrajectdatuitdriefasenbestaat:verkenning,verdiepingenverbreding.
Onderdelenvandeverkenningsfasezijndestartbijeenkomstop19juni2015,waarindezesthema’s
zijngeformuleerdeneenkwalitatiefenkwantitatiefonderzoekonderledenenniet-ledenin
november2015.Hetkwalitatieveonderzoekisuitgevoerdineenopenonlinediscussiemetbehulp
vanSynthetron.OnderzoeksbureauTÖTTAdeedhetkwantitatieveonderzoekmeteenenquête
onderhetFNV-ledenpaneleneenjongerenpanel.Beideonderzoekenbevestigdenhetbelangvande
zesthema’svoorwerkeninkomenvanledenenniet-ledenenookvoorjongeren.
Indeverdiepingsfasezijnindemaandenjanuari,februarienmaart2016meningenenissuesvan
ledenopgehaaldineencombinatievanactiviteiten.Allereerstdooreenwebpagina,gevolgddoor
eenzestalkenniscollegesinDeBurchten18ophaalbijeenkomstenverspreidoverhetland(voor
zoweldewerkorganisatiealsdevereniging).DezewerdenaangevuldmetbijeenkomsteninLeidenen
RotterdamvanFNVLokaal.
IndeverbredingsfasehieldonderzoeksbureauTÖTTAinmei2016opbasisvandeuitkomstenuitde
verdiepingsfaseeenbrededraagvlakmeting.Deverzameldemeningenoverdezesthema’seneen
aantaloverkoepelendeitemsblekengrotendeelstewordengedragenonderledenenniet-leden.
Bijderesultatenvanhetvisietrajectvaltopdatdemeerderheidvandeledenenniet-ledeninde
toekomstminderbanenverwacht,maarwelvindtdatiedereenrechtopwerkheeft.Omditte
realiserenzijnherverdelingvanwerken/ofeenbasisinkomennodig,meentdemeerderheid.
Deledenenniet-ledenvindenverderinmeerderheidonderanderedat:
• Nietdewinstgevendheidendeeconomiecentraalmoetenstaan,maareenmenswaardige
samenleving;
• Eenstrengereaanpakvanmultinationalsnodigisvooralbijbelastingontwijkingenslechte
behandelingenbetalingvanwerknemersinproductielanden;
• Kwaliteitvanwerk,scholing,medezeggenschapenveiligheidvanrobotsvangrootbelangzijn
bijdeverdereverspreidingvantechnologie;
• Inhetwerknietalleenwerk-eninkomenszekerheidvanbelangzijn,maarookwerkplezier;
• Ereenmeerduurzameeconomiemoetkomenwaarinmilieu-enwerkgelegenheidsbelangen
handinhandgaan.
• Pensioenenzorgkostenaandachtverdienenendatveranderingeninhetwerknodigzijnom
aandesteedstoenemendevraagnaarmantelzorgtekunnenvoldoen.
• Opbasisvanhetvisietrajectmetintotaal9417deelnemersisditconcepteindrapport
opgesteld.DaarmeekandevereniginghaarinzetbepalenvoorhetMeerjarenbeleid2017–
2021.
4
5.ProcesbeschrijvingVisietrajectFNV
DeCommissieVisieenstrategievanhetLedenparlementenhetDBhebbeneentrajectgestart
gerichtophetdoorontwikkelenvanvisieenstrategievandeFNV.Indithoofdstukwordtverslag
gedaanvanhettrajectendeondernomenactiviteiten,diegeleidhebbentothetconcepteindrapport
vanhetvisietraject.
Vastgesteldkanwordendatditeenbreedenlangtrajectisgewordenwaaraan9417ledenennietledenhebbendeelgenomenindeperiodevanjuni2015tot13mei2016.Nietmeegeteldzijnandere,
gelijktijdiglopendevisietrajecten.VisieenbeleidzijnbinnendeFNVietsvanalledag:denkaan
pensioenenaanzorg.Sectorenpakkenhierinookdeleadopbijvoorbeeldeenonderwerpals
basisinkomen.
Erzijnookbijdragengeleverdbuitenhetinhetkadervanhetvisietrajectgeorganiseerdeproces,
waarvanindithoofdstukverslagwordtgedaan.Teneerstegaathethieromtweevisiedocumenten,
ingebrachtdoorrespectievelijkdenetwerkenRozeFNVenWereldburgersFNV.Deinhoudvandeze
visiedocumentenwordtaanheteindvanhoofdstuk6afzonderlijkbesproken.Tentweedeiser
specifiekeinbrenggeleverddoordeAob(rondhetthemaonderwijs)endesector
Uitkeringsgerechtigden(rondhetthemabasisinkomen).Dezeinbrengislopendehettrajectingepast
inhetgeorganiseerdeproces.
5.1 Uitgangspuntenenkadersvoorinrichtingvanhetvisietraject
Opbasisvangesprekkenmetbetrokkenuitdeverenigingzijndevolgendeuitgangspunten
geformuleerdalsbasisvoordeinrichtingvanhetproces:
o Inbrengvanuitzoveelmogelijkleden&stakeholdersvandeFNV(metbetrokkenheid
vanhetLedenparlementenbreder)enookvanuitniet-ledenstaatcentraalinhet
visie&meerjaren-beleidstraject;
o Inhoudelijkishetvisie&meerjarenbeleidstrajectgerichtophetophalenvanissues
vanledeninverbindingmet(mogelijke)toekomsttrendsophetgebiedvanwerk,
inkomenensociaaldomein.Daarnaastookophetonderzoekenvandebetekenisvan
dietrendsvoordeFNV,vanuitdekernwaardenuitdegrondslagvandeFNVzoals
statutairvastgelegd;
o Hetdoelvanhetvisiedeelvanhetvisie&meerjarenbeleidstrajectishetopleveren
vanbouwstenenvoorhetmeerjarenbeleid2017–2021vandeFNV;
o Hetformulerenvanditmeerjarenbeleid2017–2021wordtalstweedefase
uitgevoerdbinnenditproject.Inditconceptrapportwordthetmeerjarenbeleidniet
geformuleerd.Daarvoorwordenslechtsbouwstenengeleverd;
o Hetvisie&meerjarenbeleidstrajectdraagtookbijaandehuidigevakbondsagenda
(KoopkrachtenEchteBanenenversterkingvandevakbeweging)doordaarwaar
mogelijkeenverdiepingtegevenaandezehuidigeagenda;
o Rekeningwordtgehoudenensamenhangwordtgezochtmetallopendetrajectenen
discussiesbinnendeFNVzoalsrondZorg,PensioenenBasisinkomen;
o Tussentijdskunnen(tussen)uitkomstenookgebruiktwordenvooreeneigengeluid
vandeFNV,bijvoorbeeldrichtingdeverkiezingenvan2017.
5
5.2 Tijdlijnvisietraject
Wanneer
Aprilmei2015
Wat
Voorbereiding,inclusiefopzet
eninrichtingprojectorganisatie
naafstemmingmetde
opdrachtgevers
Juni2015
Startbijeenkomstoverwat&
hoe
Oktober,november2015
Verkennen
Jan,feb,maart,april,mei2016 Verdiepen
April,mei2016
Verbreden(draagvlakmeten)
Mei,juni2016
ConcepteindrapportVisietraject
Mei,juniendaarna
Startmeerjarenbeleidstraject
Totaal
Deelnemers
N.v.t.
122
3619
873
4803
N.v.t.
N.v.t.
9417
DeTabelmaakthettrajectinzichtelijk.Hieronderwordtnaderingegaanopdeverschillende
activiteiten.
5.3 DeStartbijeenkomstvanhetvisietraject:19juni2015(Wat&Hoe)
Destartbijeenkomstmoestbijdragenaan:
• Deonderwerpendieinhetkadervanhetprojectaandeordegaankomen;
• Detrendsdiewewaarnemenoponzekerngebieden(werk,inkomenensociaaldomein);
• De‘lading’diewevanuithetprojectmeegevenaandezeonderwerpenentrends
(geïnspireerddoorvakbondswaardenalssolidariteitenrechtvaardigheid);
• Deinrichtingvanhetophaaltraject;
• Debetrokkenheidvanledenbijhetontwerpenvanhettraject.
Opdestartbijeenkomstwaren122deelnemersuithetLP,erkendenetwerken,VLR-bonden,DB/AB
FNVeninbeperktematecollega’suitdewerkorganisatieaanwezig.
6
Resultatenstartdag
Opbasisvanondermeerdeuitkomstenvandestartbijeenkomstisgekozenvoordevolgende
basisopzetvanhetophaaltraject:
• Alleskanaandeordekomen(erwordengeenthema’svoorafuitgesloten),
maar…
• Wefocussenhetdebatoverdevisieopdevraagwatdebetekenisisvoordekern
vandevakbeweging(werk,inkomen,sociaaldomein)vaneenaantalnieuwe
ontwikkelingen/thema’s…
• …envragendaarbijnaar(a)de(beleids)visievandevakbewegingopdeze
ontwikkelingen(devisievandeFNV)en(b)debetekenisvandezeontwikkelingen
voorde(organisatie,werkwijzeenidentiteitvande)vakbewegingzèlf
(overkoepelend,sectorenenbonden)…
• ...enwedoendatdoordethema’stebekijkenvanuitdekernwaardenuitde
grondslagvandeFNV(gelijkwaardigheidvanallemensen,vrijheid,solidariteit,
rechtvaardigheid)…
• …enweopenenhetdebatdoorstellingenindiscussietebrengendievanuitde
focusenkernwaardenvandeFNVgebaseerdzijnopdeterdiscussiestaande
nieuweontwikkelingen/thema’s…
• …losdaarvaninformerenwedeledenook(langsdigitalewegeneventueelook
viacolleges)overdeterdiscussiestaandenieuweontwikkelingen/thema’s.
7
Dethema’sdieeenrolspeleninhetvisietrajectzijn:
.1 Zegetochtneoliberalismevsvanwinstnaarwaarde
.2 Globalisering
.3 Dedominantievandetechnologie
.4 Anderswerken
.5 Klimaatverandering
.6 Demografischeveranderingen
Tijdenshettrajecthebbendeelnemersaltijddemogelijkheidomnieuweofaanvullendethema’sof
perspectievenintebrengen.Daarmeekanhetophaaltrajectdesgewenstwordenaangevuld,zodat
allethema’sdiedeelnemersvanbelangvinden,aandeordekunnenkomeninhettraject.
8
5.4 DeVerkenningvandethema’sonderledenenniet-leden.
Indemaandnovemberheefteenkwalitatiefeneenkwantitatiefonderzoekplaatsgevondenonder
ledenenniet-leden.Doelvanhetkwalitatiefonderzoekwasonderzoekenofdebevindingenvande
startbijeenkomstbredergedeeldwordendoorledenenniet-leden.
HetkwalitatieveonderzoekisuitgevoerdmetbehulpvanSynthetron.(www.synthetron.com)Ditis
eenonline,grote,openmaaranoniemediscussieviadePC:eenbrainstorm,waaraaniedereen
tegelijkertijddeelneemt.Resultaat:eenlijstmetwatdeelnemersbelangrijkvindenenzichtophoezij
overdethema’sspreken.
Tijd
Leden
Potentiëleleden
totaal
9nov2016
61
46
107
10nov2016
32
51
83
23nov2016
66
60
126
Totaal
159
157
316
Chattenisnietvooreeniederweggelegd.Enerzijnnatuurlijkmensendieomallerleiredenenmeer
tijdwillenhebbenomhunmeningtegeven.Ditzijndeoverwegingengeweestomnaasthet
kwalitatieveonderzoekeenvragenlijstvooreenlangeretijdopentestellen.Hiervoorishet
onderzoeksbureauTÖTTAbenaderd,vanwegezijnbekendheidmetdeFNVenhet
ledenpanelonderzoek
Van17novembertot22novemberheeftTÖTTAeenenquête(kwantitatiefonderzoek)uitgezet
onderhetFNVledenpaneleneenjongerenpanel.Doelvanditonderzoekwasooktetoetsenofde
gedefinieerdethema´sdejuistezijnenherkendwordendoorledenvandeFNV.
Intotaalhebben3303ledenmeegedaanaanhetonderzoek.
Deconclusiesn.a.v.deverkenning(zowelkwalitatiefalskwantitatief)zijn:
Dethema’svandestartbijeenkomstwordengedeeldenherkenddoorledenenniet-leden;
Deverwachtingvandedeelnemersisdatdegenoemdethema’sopzijnminstenigeinvloed
zullenhebbenopzijnofhaarwerkofinkomen;
TÖTTA-onderzoekgeeftaandatookjongerendethema’sherkennenenvindendatdeFNV
zichhiervoormoetinzetten;
Synthetron-onderzoekgeeftnogaandatnaastdegenoemdethema’sdoordedeelnemers
spontaangenoemdworden:
o
Werkonzekerheid
o
Betaalbaarheidentoegankelijkheidvandezorg.
9
5.5 Verdiepenvandethema’sinbijeenkomsteninhetland.
Naeengoedbezochtestartbijeenkomstendeverkenningisbeslotenombreedtegaanophalen,in
eencombinatievanonlineenofflineactiviteiten.Deonlineactiviteitenbestaanuiteenpaginaopde
website(www.fnv.nl/visietraject)enonlineledenraadplegingen.Deofflineactiviteitenuiteenzestal
kenniscollegesinDeBurcht(www.fnv.nl/visietreaject)en18ophaalbijeenkomsten(voorzowelde
werkorganisatiealsdevereniging),desgewenstaangevuldmetextrabijeenkomstenvoorspecifieke
sectoren(maximaal26en/ofafdelingenvanFNVLokaal(maximaal90).Terondersteuningvandeze
extrabijeenkomstenhebbendeprojectleiderseenoproepgedaanopeenbijeenkomstvanFNV
lokaaleindoktober.9decemberheeftereeninstructie-bijeenkomstplaatsgevondenvoorsectoren
enlokaleafdelingenterondersteuningvandeorganisatievandeeigenbijeenkomsten.
10
Tijd
9december2015
Januari2016
Februari2016
Maart2016
Mei2016
Wat
Instructiebijeenkomstvoorhetorganiserenvan
visiebijeenkomstenlokaal/regionaal
Kenniscollegeseconomisering,globalisering
Dialoogbijeenkomstvereniging
Dialoogbijeenkomstwerkorganisatie
KenniscollegestechnologieenAnderswerken
Dialoogbijeenkomstvereniging
Dialoogbijeenkomstwerkorganisatie
KenniscollegesDemografieen
Klimaatverandering
Dialoogbijeenkomstvereniging
Dialoogbijeenkomstwerkorganisatie
VakbondscaféRotterdam
VakbondshuisLeiden
deelnemers
13
79
180
63
77
172
44
70
124
33
21
10
DeprojectorganisatieverzorgtindezefasevanhetvisietrajecteenzestalkenniscollegesinDeBurcht
en18bijeenkomsten.Dezebijeenkomstenstaanopenvoorledenuitdesectorenenvanlokaal.Ze
staanookopenvoorniet-leden.Ledenwordenopgeroepenintroducees(collega’s,partner,
enzovoorts)meetenemen;niet-ledenwordenookrechtstreeksaangesprokenviabijvoorbeeldonze
site.Perbijeenkomstzijntweethema’sbehandeld.
Debijeenkomstenzijngeleiddoormedewerkersvandekaderacademie.Daarnaastwarener
rapporteursvandeBAGaanwezig.
11
5.6 Evaluatie
Naafloopwordendebijeenkomsteninhetlanddoordeprojectorganisatiegeëvalueerdviaeenmailtje
naaralledeelnemersmeteenlinknaareenSurveyMonkey-evaluatieformulier.Voorniet-ledenisindit
formuliereenlinknaar‘Lidworden’,‘Voordelen’en‘WatisFNV’opgenomen.
Evaluatievandekenniscollegesenbijeenkomstenvisietrajectdoordedeelnemers
Dezeskenniscollegesen18regiobijeenkomstenvanhetvisietraject,georganiseerdindemaanden
januaritotenmetmaart2016,trokkensamen444uniekedeelnemers.Dezemensenzijninapril
benaderdmetdevraagwatzijvandekenniscollegesenbijeenkomstenvonden.
InmeizijnnogtweeextrabijeenkomstengeorganiseerddoordelokalenetwerkenRotterdamenLeiden.
Dezebijeenkomstenkondenhelaasnietmeermeegenomenwordenindeevaluatie.
Vande444uniekedeelnemersaandezeskenniscollegesen18bijeenkomstensamenvulden144
deelnemerseendigitaalevaluatieformulierin.Deresponsligthiermeeop32procentduswewetenvan
ruim3opde10deelnemershoezijdekenniscollegesenbijeenkomstenervarenhebben.
De144respondentenzijnbijnaallemaalFNV-lid(op1na),bijnaallemaal35jaarofouder(op3na)en1
opde5isvrouw.
FNV
FNV-lid
NoggeenFNV-lid
beantwoord
overgeslagen
Leeftijdcategorie
Jongerdan35
35ofouder
beantwoord
overgeslagen
Geslacht
Man
Vrouw
beantwoord
overgeslagen
12
%
99%
1%
Aantal
142
1
143
1
%
2%
98%
Aantal
3
140
143
1
%
80%
20%
Aantal
114
29
143
1
Ruim3opde10respondentenheeftalleeneenofmeerkenniscollegesbezocht,ruim4opde10alleen
eenofmeerregionalebijeenkomstenenruim2opde10beide.
Deelnemers
%
Aantal
Ikhebeenofmeerkenniscolleges
33%
47
gevolgd
Ikhebaaneenofmeerregionale
44%
64
bijeenkomstenmeegedaan
Beide
23%
33
beantwoord
144
overgeslagen
0
Derespondentenisgevraagdomhunwaarderinguittesprekenineenrapportcijfervan1t/m10en
daarbijdesgewensteentoelichtingtegeven.Zijgaveneenruimezevenvooralleaspectendieweinde
evaluatiehebbenopgenomen.Vrouwensprekenoverdehelelinieeenietslagerewaarderinguitdan
mannenmaardeverschillenzijnminimaal.
Dekenniscollegesscoordenmeteengemiddeldewaarderingvan7,6hogerdanderegionale
bijeenkomstendieeengemiddeldewaarderingkregenvan7,1.Demodus,dewaarnemingmetde
hoogstefrequentie,wasechtervoorbeiden8.
Specifiekvoorderegionalebijeenkomstenisookgevraagdnaardewaarderingvandefilmpjes,desfeer,
deinhoudendegespreksleiders.Defilmpjesscoordengemiddeld7,0,desfeer7,5,deinhoud7,1ende
gespreksleiders7,4
Rapportcijfer(1t/m10)
Gemiddelde Modus
Watvondjevandekenniscolleges?Geefeenrapportcijfervan1–10.
7,6
8
Watvondjevanderegionalebijeenkomsten?Geefeenrapportcijfervan1
7,1
8
–10.
Tijdensderegionalebijeenkomstenwerd-voorafgaandaandeverkenning
7,0
7
vaneenthema-hetthemaingeleidmeteenfilmpje.Watvondjevande
filmpjes?Geefeenrapportcijfervan1–10.
Watvondjevandesfeertijdensderegionalebijeenkomst(en)?Geefeen
7,5
8
rapportcijfervan1–10.
Watvondjeinhoudelijkvanderegionalebijeenkomst(en)?Geefeen
7,1
8
rapportcijfervan1–10.
Watvondjevandegespreksleider(s)?Geefeenrapportcijfervan1–10.
7,4
8
13
Gevraagdnaarofmentijdensderegionalebijeenkomstenalleskonzeggenwatmenwilde,antwoordden
4vande5respondentendatdithetgevalwas;1opde5heeftnietalleskunnenzeggenwathijofzij
wilde.
Hebjetijdensderegionalebijeenkomst(en)alleskunnenzeggenwatjewildezeggen?
Antwoord
%
Aantal
Ja
80%
77
Nee
20%
19
Eventueletoelichting:
23
beantwoord
96
overgeslagen
48
Rodedraadvandegegeventoelichtingen
Zoalsgezegdkondenrespondentenhunantwoordendesgewensttoelichten.Eenbelangrijkerodedraad
isdatmenhetjammervonddatjongerenenwerkendenondervertegenwoordigdwareninde
bijeenkomsten.Verdervondmendetijdvoordiscussiebeperktenvragensommigenzichafoferniet
meernaareenuitkomsttoehadmoetenwordengewerkt.Daarbijspeeltdatmenaandeenekantstrak
gespreksleiderschapopprijssteltmaaraandeanderekantwilmenzelfgehoordworden.
Tijdensdebijeenkomstenistoegezegddatmateriaalzouwordennagezondenmaarhetachterafsturen
vaneenlinknaardestukkenopwww.fnv.nl/visietrajectwerdblijkbaarnietalseennazendingervaren
wantsommigerespondentenmelddendatzijhettoegezegdemateriaalnooithebbengekregen.
Despreekbaldievanhandtothandging,werktegoedmaarwaslastigtereinigen.Gaandehettrajectzijn
andere,makkelijkertereinigenspreekballenaangeschaft.
Deonlinecollegeszijngedurendedebijeenkomstenverplaatstnaareenandereplekopdesitewaardoor
linksnaardecollegesdiealverspreidwarenineensdoodliepen.Sommigerespondentenspraken
hieroverhunteleurstellinguit.Hoeweldecollegesnogwelonlinestonden,warendezeonvindbaar
gewordenvoorhen.Dezediscontinuïteitvandesitestructuurengeplaatstecontentzalonderde
aandachtvandewebredactiewordengebracht.
Zievoordetoelichtingbijdewaarderingvandekenniscollegesenderegionalebijeenkomsten
bijlage1.
5.7 Verbreden:draagvlakmetenonderledenenniet-leden
OpbasisvandeuitkomstenuitdeverdiepingsfaseheeftTÖTTAdeopdrachtgekregenomnategaanin
hoeverredeverzameldemeningenoverdezesthema’seneenaantaloverkoepelendeonderwerpen
gedragenwordenonderledenenniet-leden.Aanhetgrootschaligeonderzoekhebbenintotaal3585
ledenen1218niet-ledenmeegedaan.
14
5.8Opstellenvanconcepteindrapport
Opbasisvandegenoemdefasenvanhetvisietraject(verkennen,verdiepen,verbreden)isereen
concepteindrapportopgesteldopbasiswaarvandevereniginghaarinzetkanbepalenvoorhet
Meerjarenbeleid2017–2021.
5.9Deprojectorganisatie
OpdrachtgeverishetDB/AB,dathieroveropregulierewijzeverantwoordingaflegtaanhet
Ledenparlement.Verantwoordelijkportefeuillehouderc.q.opdrachtgeverisdevoorzitter,Ton
Heerts.
Stuurgroep:EriseenStuurgroeptenbehoevevandedirecteaansturingvanhetproject.
Samenstelling:naastdevoorzitterookdealgemeensecretarisLeoHartveld,vanwegedelijnmetde
verenigingenmethetcongres,endemanagerBeleidsadviesgroep,AnnettedeGroot.
Klankbordgroep:Inhoudelijkenprocesmatigbegeleidenvanhettraject.Eriseenbreed
samengesteldeklankbordgroepzodatdeverenigingendewerkorganisatiehetprojectinhoudelijken
procesmatigkunnenvolgen.
Samenstelling:KristinavanderMolen,OnnoSungkono,RobertEnsor,HarryBalgobind,Fred
Anerooy,RinseJelluma,RuuddeKloe,MargoKranenburg,HennyPlat,WilDriessen,Edwin
Rustenburg,CaroCordes,JosBroeren,AukevanNie,JohnMarks,GerRolsma,NielsPeters
Projectteam:
Taak:zorgdragenvoordefeitelijkeuitvoeringvanhettraject.Daaromwordeninditteamde
organisatorischelijnengelegdmetdesectoren,deregionale/lokalegroepen,deKaderacademie,
CommunicatieenMarketingendeBeleidsadviesgroep.Hetprojectteamborgtdatinhoudelijke
expertsopdejuistemomentenwordenbetrokken.
Samenstellingvanhetprojectteam:
• GerardReinders(projectleider);
• PaulvanKruining(projectleider);
• RenateBos(Beleidsadviesgroep)tot1januari2016;
• MarjanMaassen(Beleidsadviesgroep);
• JoKant(Kaderacademie);
• GerbenHardenveld(Sectoren);
• BiancaTeeling,ClaudiaBusatoenSandravanRooij(allen
CommunicatieenMarketing);
• KatjaUnlütürk;ManagerLokaalenRegionaalVakbondswerk,
Lokaal/Regionaal;
• MariannevanderPol(Beleidsadviesgroep);vanafjanuari2016;
• CassandradeBoer(projectsecretaresse)tot1november2015;
• FatimaelMourabit(projectsecretaresse)vanaf1november2015.
Kringvanbeleidsadviseurs:
Taak:inhoudelijkfaciliterenvanvisiebijeenkomstendooropstellenvanfactsheets,ondersteunenbij
totstandkomenvanbeeldmateriaalenbijdragenaanhetconcepteindrapport.
Namen:PimPaulusma,SaskiaBoumans,AnnievanWezel,FredyPeltzer,AndréeRuiters,Jessicavan
Ruitenburg,MariannevanderPol,ElsBosenDeliaBuitenhuis.
15
Gastheer/Gastvrouwvisiebijeenkomsten:
Taak:Mensenontvangen,zorgendateventuelecateringproblemenwordenopgelost,vragenofde
verwarminghoger/lagermoet,enzovoorts.Bijeenkomstopeneneninleiden,gespreksleideren
rapporteurvoorstellen,woordgevenaangespreksleider.
Namen:RonvanBaden,HennySiwabessy,MustaphaLaboui,CobyAdema,AddeVos,Joosjede
Lange,DickKoerselman,FredPolhoutenFransiendeJong.
Gespreksleidersvisiebijeenkomsten:
Taak:deinhoudbewaken(lijnvanhetgesprekbewaken,afdwalingenvriendelijkafkappen,
deelnemersconfronterenmeteventueletegenstrijdighedeninhunverhaal,doorvragenalsietsniet
duidelijkisvoorjezelfofvooranderedeelnemers,regelmatigsamenvatten);hetprocesbewaken
(tijdbewaken,rapportagebewakendooralsdatnodigisexplicietaantegevendatietsinhetverslag
moet,rapporteurfaciliterendoorregelmatigsamentevattenendoortevragenofhetgesprek
duidelijkgenoegverlooptomtekunnenrapporteren);desfeerbewaken(onderlinge
omgangsvormenbewaken,geweldlooscommunicerenvoorleven,deelnemersenthousiasmerenvoor
hetprogrammaendegebruiktewerkvormen,regelmatigcheckenofiedereenernogprettigbijzit
doorgoedtekijkenenluisterenen/oferexplicietnaartevragen)
Namen:JitskevanKaam,JoKant,PaulineRas,ThomasvanDuinenMarjanMaassen.
Rapporteurs:
Taak:Tweeaparterapportagesmakenvoordetweethema’sdieineenbijeenkomstaandeordezijn,
aandehandvanderapportageformatsendezerapportagesmailennaarvisietraject@fnv.nl
Namen:MarcoBorsboom,Eric-JanLeeuw,KhalidAzougagh,ChristeliendeGoede,MathildeDekker,
ElsBos,GerardReinders,PeterdeHaan,JessicavanRuitenburg,MariannevanderPol,Heleende
BoerenMathildeDekker.
16
6.Visietraject:bouwstenenvanledenenpotentiëleleden
Indithoofdstukpasserendezesthema’svanhetVisietrajectderevuemethunimpactopwerken
inkomenvanledenenniet-leden:
• Economisering
• Globalisering
• Technologischeontwikkelingen
• AndersWerken
• Klimaatverandering
• Demografischeontwikkelingen
Centraalinhettrajectstaandeervaringenvanledenennietledenmethunmeningenoverdeissues
binnendezestrends.Hoewelhetomzesverschillendethema’sgaat,hebbenzewelmetelkaarte
maken.Erzijnissuesdiemeerdaneenthemaraken.Voorbeeldenzijndevisieopwerk,herverdeling
vanwerkenhetbasisinkomen.
Dithoofdstukisdeweergavevandestartbijeenkomstop19juni2015,deverkenningvandethema’s
onderledenenniet-ledendooreenon-line-onderzoekmethulpvanSynthetronenTÖTTA,
discussiebijeenkomstenoverdezesthema’sinderegioindemaandenjanuari–maart2016en
enkelebijeenkomsteninmei2016endedraagvlakmetingdooronderzoeksbureauTÖTTAinmei
2016.Ditprocesvanhetvisietrajectisbeschreveninhoofdstuk5.
Overkoepelendethema’s
Zoverwachtdemeerderheidvandeleden(65%)enniet-leden(54%)indetoekomstminderbetaald
werk.Dattweeopdetienledenendrieopdetienniet-ledenopdezevraaggeenantwoordgeven,
wijsteropdatzehetmoeilijkvindenhieroverietstezeggen.Nietteminzijnledenenniet-leden
bepaaldnietblijmetdeverwachtebanenkrimp.90%vandeledenenmaarliefst91%vandenietledenvindtdatinprincipeiedereenbetaaldwerkzoumoetenkunnenhebben.
Decombinatieminderbanenenrechtopwerkvooriedereennoopttotnadenkenoveroplossingen.
Favorietdaarbijzijnherverdelingvanwerkeneenbasisinkomen.Datiseenmaandelijksbedragdat
iedereenkrijgtongeachtwerksituatie,inkomenofvermogen.Vooreenbijstandsuitkeringzonder
sollicitatieplichtentegenprestatiezijnminderhandenopelkaartekrijgen:voor33%vandeledenen
31%vandenietledenisditeengeschiktmiddel.
Echtebanen
Hetstrevennaarechtebanenendebedreigingendaarvanlopenalseenrodedraaddoordethema’s
heen.Zoheeftglobaliseringuiteraardhaareffectenopdekwaliteitvandebanen,zowelin
Nederlandalseldersindewereld.HetthemaAnderswerkengaatgrotendeelsoverflexwerkwaarbij
hetbewustzijndathetookanderskan,nooitverwegis.Vaneconomiseringmethaarrendementsdenkenvrezenledenennietledenvooralverslechteringenenbijtechnologischeontwikkelingen
vindenledenenniet-ledenhetvangrootbelangdatzoweldebondalsdeondernemingsradenzich
inzettenvoorbehoudofverwervingvanEchtebanen.Ditincombinatiemetdietechnologische
ontwikkelingen.Duurzameeconomie,horendbijhetthemaklimaatverandering,levertnietzonder
meerEchtebanenofweldecentworkop.Datiseendilemma.Bijdemografischeontwikkelingen
17
tenslotte,komtnaarvorendathetvooraljongerenenwerklozeouderennietlukteenEchtebaante
bemachtigen.
Thema’seneffecten
Kijkendnaardeverschillendethema’sverwachtenzowelledenalsniet-ledenvantechnologische
ontwikkelingennogdemeestepositieveeffecten.Ditondanksdeverwachtingdatdezetrend
wellichtmetmeer‘verdwijnbanen’dan‘verschijnbanen’gepaardzalgaan.
Ledenverwachtendeminstepositieveeffectenvaneconomisering(slechts6%;nietleden:17%);
voornietledenisditklimaatverandering(10%).Ledenzijndaarietspositieverover:18%verwacht
meerpositievedannegatieveeffecten,maarhetkanzijndatzijdaarmeebedoelendatdoorde
klimaatveranderingeentegenbewegingopgangkomtgerichtopduurzameenergie.
Kwetsbaregroepen(werkloos,werkzoekend,bijstand,arbeidsongeschikt,laaginkomen)zienoverde
helelinieminderpositievedannegatieveeffectenenmeerbedreigingendankansen.
Gelijkwaardigheid,solidariteit,enrechtvaardigheid
Watvolopindediscussiebijeenkomstendoorklinkt,zijnFNV-waardenalsgelijkwaardigheid,
solidariteit,enrechtvaardigheid.Ookindedraagvlakmetingisdithetgeval.Zovindtgemiddeld90%
datallekinderengelijkekansenmoetenhebbeninhetonderwijs,zelfsalsdatmeergeldkost.In
menigediscussiebijeenkomstvaltdezorgvoordeachterblijverstebeluisteren,demensendieniet
meekunnenkomenmetdetechnologischeontwikkelingen,voorwiedebroodnodigescholing
problemenzalopleveren.Metdewerklozeouderendiesteedsmoeilijkeraaneenbaankomen,en
metdemensendienoodgedwongenblijvenhangenindekleineflexbaantjesenalleenmaarkunnen
dromenvaneenEchtebaan.
Indiversediscussieskomtnaarvorendathogeropgeleidenbeterafzijninonzeveranderlijkewereld,
weerspiegeldindezesthema’s.Ookuitdeantwoordenopdedigitalevragenlijstenblijken
verschillentussenopvattingenvanhogerenlageropgeleiden.Maartijdensdebijeenkomstenenin
dedraagvlakmetingkomtkeeropkeerdesolidariteitenhetrechtvaardigheidsgevoelnaarboven:we
moetenonsnietuitelkaarlatenspelen;wemoetendeklooftussenhoger-enlager-opgeleiden
dichten.
Erlijktookenigematevansolidariteitdoorteklinkenbijhetthemaglobalisering.Deelnemerswillen
weliswaareerstaandachtvoordeeigenproblemeninNederland,maardemeerderheidwilditin
combinatiemetinternationalesamenwerking.Ookinhetthemademografischeontwikkelingenis,
naastzorgelijkegeluidenoverdemigrantenstroom,ooksprakevansolidariteiteneerlijkdelen.
Hiernawordtelkthemakortbeschreven,gevolgddoordemeningenvanledenenniet-ledenoverde
verschillendeissuesbinnenhetthema.Elkonderdeeleindigtmeteenweergavevandekernpunten
binnenhetthema.
6.1.Economisering
6.1.1 Hetthemaeconomisering
Sindsdejarenzeventigentachtigvandevorigeeeuwwordteconomischegroeisteedsmeeralseen
opzichzelfstaanddoelgezien.Dearbeidsproductiviteitsteegnietmeerzosnelalsinvoorgaande
decenniaendewinstmargesliepenterug.Daardoorontstondennieuweinzichten:
•
•
•
18
privatiserenvanpubliekedienstverlening(vrijemarkt);
democratie(zelfdoen,participatie,eigenverantwoordelijkheid);
eennieuwearbeidsmoraalen–organisatie(meerflexibiliseringenmobiliteit).
Kerngedachteis:demarktzorgtvoordebesteuitkomstenendusisermeermarktwerkingnodig.
Reguleringzitdatmaarindeweg(administratievelastenverlichtingvoorwerkgeversdus).‘Alsje
maarjebestdoetenhardwerkt,komthetgoed’,gaatvooreensteedskleinerdeelop,terwijleen
steedsgroterdeelachterblijft.Terwijlookdiegroepgewoonhaarbestdoet.Alleendatwordtsteeds
minderalszodanigervaren.Hetaantalmensenmeteenflexibel,onzekerarbeidscontractstijgt.
6.1.2 Watvindendeledenenniet-leden?
Toenemendeongelijkheidenmeerbestaansonzekerheid
Economiseringdoetmensendenkenaan:‘Demensiservoorhetgeldi.p.v.hetgeldiservoorde
mens’.Hetrendementsdenkenisleidend.Nietwaardenennormenzijnbelangrijk,maargeld.
Deelnemerservareneentoenemendeongelijkheidenmeerbestaansonzekerheid.Genoemdworden
deflexibelecontracten,zzp-ers,datmensenlangerwerkloosblijvenendatouderenmoeilijkeraan
deslagkomen.Erzijnookdeelnemersdienietdurvenoptekomenvoorhunbelangen(jeraaktje
baankwijt).Ookdrukenbezuinigingenopcollectievevoorzieningenwordendaarbijaangehaald.
Eendeelnemer:‘Ikwerkindehulpverlening….Deindividualiseringleidtbijmijaandetelefoon
totzelfmoordgesprekken’.
Centraalindeervaringenstaatdatmensenzichvaakmachteloosvoelenenhetideehebbenergeen
gripoptehebben.Datisproblematisch,omdatonzeoplossingendanooknietalsgeloofwaardig
wordenervaren.Wanteristochniksaantedoen.
Mensenverlangennaar‘eenfijnesamenlevingvooriedereen’en‘meerstrevennaarwelzijn’.‘Watis
onsbrutonationaalgeluk?’,vragenzezichaf.
Economiseringisnietvanzelfsprekend
Indediscussiesvindendeelnemersdatdetrendvanhetrendementsdenkengekeerdmoetworden.
Geldverdienenlijkthetleidendeprincipe;ditgaattenkostevanallesendraagtnietbijaan
duurzaamheid.Heteconomischdenkenleidtertoedatwerknemersgezienwordenalskostenposten
datdemenselijkemaatzoekis.DeelnemerszienhierinookeenrolvoordeFNVomdathetgaatom
ontwikkelingendiedekwaliteitvanhetwerk(werkzekerheid)endekwaliteitvandepublieke
dienstverleningraken.
Eenruimemeerderheidvandeleden(81%)eneenkrappemeerderheidvandeniet-leden(54%)is
vanmeningdateconomiseringeenkeuzevandepolitiekisendathetookmogelijkiseenandere
wegtekiezenvooronsland.Drieopdetienniet-ledenvindeneconomiseringnodigommeete
kunnenkomenindewereldeconomie.
Jongeenhoogopgeleideniet-ledenzijnvakervanmeningdateconomiseringbijdezetijdhoort.De
houdingvanledenenniet-ledent.a.v.economiseringisnietpositief.Onderzowelledenalsnietledeniseenmeerderheidvanmeningdatdooreconomiseringhetverschiltussenarmenrijkgroter
wordt.Datvindt89%vandeledenen74%vandeniet-leden.71%vadeledenen56%vandenietledenvindendatcollega’selkaarsconcurrentworden.Jongereledenvindendatietsmindervaak.
Niet-ledenmeteenlaaginkomenvindenvakerdatereenlagekwaliteitbanenontstaat.
Kwaliteitvanonderwijsenzorgbelangrijkegraadmeter
WatisdebestegraadmeteromvasttestellenhoehetgaatmetNederland?Datiszekernietopde
eersteplaats,dathetgoedgaatmetdeeconomiealszodanig.Slechts15%vandeledenen33%van
deniet-ledenplaatsendititeminhuntop-3vangraadmeters.
Ledenenniet-ledenzijnopmerkelijkeensgezindinhunfavorietegraadmeters:‘kwaliteiten
toegankelijkheidvanonderwijsenzorg’(leden:54%;nietleden48%)en‘datiedereenvoldoendete
bestedenheeft’(zowelledenalsnietleden47%).Aanwezigheidvaneensociaalvangnet(o.a.
uitkeringbijziekteenontslag)vindenledennognetietsbelangrijker(ook54%)terwijlvoornietleden‘hoegelukkig’mensenzichvoelen’opdederdeplaatsstaat.
19
Overigensvindtdeovergrotemeerderheidvandeledenenniet-ledendatallekinderengelijke
kansenmoetenkrijgeninhetonderwijs,ookalsdatmeergeldkost.Ookvindtmeerdan80%vande
ledenendeniet-ledendatdeaandachtvoordebesteleerlingenniettenkostemaggaanvande
anderen.
Matigesteunomiets(meer)tedoenomdekwaliteitvandesamenlevingverderteverbeteren
Drieopdetienledenenniet-ledenzijnbereid(meer)vrijwilligerswerkdoenentweeopdetienleden
zijnbereidmeerbelastingtebetalen.Beidemethetoogmerkzelfietstedoenomdekwaliteitvande
samenleving(verder)teverbeteren.Onderniet-ledenkrijgtdebereidheidtothetbetalenvanmeer
belastingnauwelijkssteun(8%).
Vieropdetienledenenbijnadehelftvandenietledenvindenechterdatzijalgenoegdoenomde
kwaliteitvandesamenleving(verder)teverbeteren.Lageropgeleidenvindendatvakerdanhoger
opgeleiden,zowelbijledenalsniet-leden.
6.1.3
Dekernpunten
VolgensMirjamdeRijk(diehetkenniscollegeovereconomiseringheeftgegeven)vindteengrote
meerderheidvandeNederlandersdeongelijkheidinNederlandtegrootenzoweldelonenaande
onderkantalsdeuitkeringentelaag.Eengrotemeerderheidvindtdaternietbezuinigdmagworden
opdezorg,deAOWenhetpensioen.Erisdusveelsteunvooreenandereagenda,mitsgoed
gebracht.
1. Eriseenalternatiefvooreconomisering:nietwinstgevendheidendeeconomiemoeten
centraalstaan,maardemenselijkemaatenhetwelzijn.
2. Erzijnverschillentussenhogerenlageropgeleidenentussenjongerenenouderenwaarhet
gaatomdebelevingvan(aspectenvan)economisering.Dezebelevinggaatookpasecht
levenwanneerhetgaatomdemanierwaaropeconomiseringconcreetwordtinhetleven
vanmensen.Deuitdagingisditallesteverbinden.
3. Investeringingoedezorg,onderwijsensocialevoorzieningenisvanbelang.Onderwijskan
eenwaardevollebijdrageleverenaanhettegengaanvandetweedelingindesamenleving
tussenhogerenlageropgeleidendoorinhetonderwijs‘lerensamenleven’tebenadrukken.
6.2.Globalisering
6.2.1.Hetthemaglobalisering
Datonzeeconomiesterkmetdieinderestvandewereldisverweven,realiseerdenweonsbijde
startvandecrisisin2008pasgoed.InNederlandwerkentweevandevijfwerknemersindeprivate
sectorbijeenmultinational,terwijlersteedsmeerNederlandsebedrijveninbuitenlandsehanden
komen.Globalisering(toenamevangrensoverschrijdendehandeleninvesteringen)iséénvande
trendsdieopdeachtergrond,geleidelijkenbijnaonzichtbaaronslevenenonswerkmedebepalen.
DaarommaakthetthemadeeluitvanhetVisietraject.
Multinationalshebbenveelinvloed.Zezettenhuneigenproductieketenopenhun
productieprocessenvindennuoverdehelewereldplaats.Ookdienstenwordeninternationaal
aangeboden.Daarbijgaathetomnetwerkendieookvervoerendienstverleningomvatten,van
grondstoftotverzekering.Demeesteopbrengstengaannaardeuiteindenvandeketen:naar
20
ontwikkelingenontwerpennaardemarketing.Dewerknemersindeproducerendelandenwerken
onderslechtearbeidsvoorwaardenenomstandigheden.
VoorNederlandwordtglobaliseringoverhetalgemeenalseenpositievetrendgezien.Dathangt
samenmetonzeopeneconomie.Doorglobaliseringzijnconsumentenproductenvoorveelmensen
toegankelijkgeworden,terwijldaardoorookmiljoenenmensenopdewereldwerkkregenende
ergstearmoedeistegengegaan.HetheeftookvoormeerwelvaartinNederlandgezorgd.
Globaliseringverbindtwerknemersenvakbondenmetelkaarwaardoorvakbondenhechter
internationaalkunnensamenwerkenDeuitdagingdaarbijisglobaliseringooktelatenwerkeninhet
voordeelvanwerknemers.
6.2.2 Watvindendeledenenniet-leden?
Globaliseringwerdinhetbeginvandittrajectgeenbelangrijkthemagevonden.Jekuntnietzeggen
datmenhetnietbelangrijkvond,omdatdevraagwaswelkevandezesthema'shetbelangrijkstwas.
Erwerdookgeenverbandgelegdtussenglobaliseringenanderethema’sals
aandeelhouderskapitalisme.Datveranderdetijdensderegionalebijeenkomsten.Demeeste
deelnemersziendeglobaliseringalsonafwendbaar,metvoor-ennadelen.Hetwordtgeassocieerd
metverliesvanwerkgelegenheid,vooralvanlaaggeschooldwerk,meteengraaicultuur,uitbuiting,
kinderarbeideneentegrotemachtvoormultinationals.Groteinternationaleorganisatiesen
bedrijvenbepalendewerkgelegenheidendenationaleoverheidheefthiernietsmeeroverte
vertellen,denktmen.Enkeleledenwijzenookopdegevolgenvandeglobaliseringvoorhetmilieuen
deCO2-uitstoot.Zezijnomdieredenkritischoverdezetrend.Maarglobaliseringisookinnovatie,
meerdiversiteit,enveiligenverantwoordondernemen.Hetbiedtdemogelijkheidvooriedereenin
dewerelddearbeidsomstandighedenteverbeteren.Multinationalszoudenlokalewerknemersdan
welmeermoetenbetrekkenenzichaanafsprakenmoetenhouden.
Eendeelnemer:‘Ikvinddatgesleepmetgoederenoverdewereldnietergduurzaam.’
Verschillendvoorhogerenlageropgeleiden
GlobaliseringbiedtookkansenvoordeNederlandseeconomieenzekervoordehogeropgeleide
werknemersomoverdegrenstegaanwerkenbijvoorbeeld.Maarmenisereensgezindoverdat
globaliseringvoorlageropgeleidenminderkansenbiedtdanvoorhogeropgeleiden.81%vande
ledendenktdatglobaliseringvoorlaagopgeleideneenbedreigingis,en48%zietookeenbedreiging
voormiddelbaaropgeleidewerknemers.Ookdeniet-ledenzieninmeerderheid(62%)voor
laagopgeleideneendreiging.Eenderdevandeniet-ledenzietookvoordemiddengroepeneen
bedreigingenzietvooreenkwartvandezegroepkansen.Voorhoogopgeleidenzienachtopdetien
ledenenzesopdetienniet-ledenjuistmeerkansen.
Strengereaanpakmultinationals
Eenruimemeerderheidvandedeelnemersvindtdatwedemultinationalsstrengermoeten
aanpakken.Negenopdetienledenvindendit,enzevenopdetienniet-leden.Zijzijnvanmeningdat
multinationalsteveelmachthebbenendatzebelastingontwijken.Slechts5%vandeledenen16%
vandeniet-ledenvindtdatwedezebedrijvenhungangmoetenlatengaanomdatzevoorinkomsten
enwerkgelegenheidzorgen.Jongerenenhoogopgeleidenvindenditietsvakerdanouderenen
laagopgeleiden.
21
Eigenproblemeneninternationalesamenwerking
WemoetenonseerstoponzeeigenproblemeninNederlandrichten,vindt57%vande
ledenen70%vandeniet-leden.30%vandeledenvindtjuistdatweereerstvoormoeten
zorgendatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen;oudereledenvindenditietsvaker
danjongeren.17%vandeniet-ledenwildatweeerstzorgendatmenseninanderelanden
hetbeterkrijgen.Laag-enmiddelbaaropgeleideledenvindenvakerdatweonseerstop
onzeeigenproblemenmoetenrichten,resp.77%en71%danhogeropgeleiden,41%.Maar
demeestedeelnemerszienwelmogelijkhedenvoorverbeteringvooriedereen,zowelin
Nederlandalsinanderelanden.Tweederdevandeledenenbijnadehelftvandeniet-leden
vindendatweinternationaalmoetensamenwerkenzodatdeglobaliseringkansenbiedtvoor
iedereen.Hogeropgeleidenvindenditvaker(74%)danlager-enmiddelbaaropgeleiden
(51%).
6.2.3
Dekernpunten
1. Globaliseringheeftnietvooriedereendezelfdegevolgen.Laagenmiddelbaaropgeleide
werknemerservarenmeerdenadelenvandeglobalisering,terwijldezevoorhoger
opgeleidenmisschienookkansenbiedt.Daarmeedraagtglobaliseringbijaandeongelijkheid
endekloofindesamenleving.
2. DeFNVmoetmeerkennishebbenvandemanierwaaropglobaliseringdekwaliteitvande
banenendewerkgelegenheidbeïnvloedt.Deontwikkelingenophetgebiedvan
flexibilisering,economisering,uitbesteding,anderswerken,duurzaamheidentechnologische
vernieuwingwordenimmersnietalleeninNederland,maarmededoorinternationale
bedrijvenbepaald.
3. Allewerknemersmoetenbeterwordenvanglobalisering.DitvereistdatdeFNVinvesteertin
nieuwevormenvansolidariteit.Vormenvaninternationalevakbondssamenwerkingdieer
tegelijkertijdopgerichtzijndatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen,endat
werknemersinNederlandwordenbeschermdtegennegatievegevolgenvanglobalisering.
4. Multinationalsmoetenstrengerwordenaangepakt.Verbindingmethetvakbondswerkbij
multinationalsisvanbelangomdeeigenledentebeschermenentegelijkertijdzakenals
belastingontwijking,slechtebehandelingenbetalingvanwerknemersinproductielandenen
kinderarbeidaantepakken.
5. Overhedenmoetenglobaliseringregulerenzodatnegatieveeffectenbeperktblijvenende
positieveeffectenwordenversterkt.
6.3Technologischeontwikkelingen
6.3.1Hetthematechnologischeontwikkelingen
Erisonduidelijkheidbijwerkenden,uitkeringsgerechtigdenenseniorenoverdegevolgen
vantechnologiealskunstmatigeintelligentie,robotisering,3D-printers,data-analyticsen
digitaliseringvandiensten(Uber,Airbnb).Nietbekendiswatditgaatbetekenenvoor
sectoren,banen,socialezekerheid,vakmanschapenzeggenschap.
Processenalsrobotisering,automatiseringendigitaliseringmakenhetmogelijkommeeren
complexeretakenvanwerknemersovertenemenofteondersteunenendezeveranderingengaan
snel.Takenveranderenofverdwijnenenookdewijzewaaropdearbeidinorganisaties
georganiseerdis,blijftniethetzelfde.Ditheeftzijngevolgenvoordearbeidsinhoud,voorwat
mensenkunnen,envoordekwaliteitvanhetarbeidsaanbod(EchteBanen?).
22
Indepraktijkvannuwordenzoweldevoor-alsdenadelenvanrobotiseringuitvergroot.
Recentonderzoeklaatziendatopditmomentvooralinformatie-verwerkendebanenmet
routinematigetakeninhetmiddensegmentvandearbeidsmarktverdwijnen(polarisatie)endater
banenindeICTbijkomen.Invergelijkingmethetbuitenlandisdekrimpvanmidden-beroepenin
Nederlandechterbeperkter.Welkrijgenalleopleidingsniveausmetdigitaliseringenrobotiseringte
maken!
6.3.2 Watvindendeledenenniet-leden?
Technologischeontwikkelingenzijnniettegentehouden,zoisdealgemenemening,zegaansnelen
steedssneller.Hierdoorkrijgtiedereenstrakseenanderewerkomgeving,terwijlookdemanier
verandertwaaropiemandzijninkomengenereert.Denkaandeinkrimpingvandepostdoorde
komstvane-mail.Mensenblijvenaltijdnodig,alzalhetanderswordendanwatwe20jaargeleden
gewendwaren.Voordedeelnemerszijndemeestopvallendepunten:
• Tijdigopdeontwikkelingeninspelen.
• Iedereenmeenemen.
• Garantiesafsprekenvoorbaanzekerheidenkoopkracht.
• Polarisatie:alsdebaneninhetmiddensegmentverdwijnen,ontstaateentweedelingtussen
hogerenlageropgeleidewerkers.
• Scholingisbelangrijkomdeveranderingentekunnenbijhouden.
Kansenzoalsgenoemddoordedeelnemers
Indebedrijvenishetmogelijkommetrobotiseringdeconcurrentiepositieteversterken.Mensen
blijvennodigwantrobotskunnenmenselijkcontactnietvervangen.Waterpreciesgaatgebeurenis
moeilijktevoorspellenmaardoortijdigintespelenopveranderingenkunnenweookdenieuwe
mogelijkhedenbenutten:
• Robotsgebruikenomwerkteverlichten;
• Smerigwerklatenverdwijnen,dathoevenwenietmeertedoen;
• Doortijd-enplaats-onafhankelijkwerkenkunnenwewerkengezinbetercombineren;
• Alswedoorrobotiseringconcurrerendkunnenproducerenmetlagelonenlanden,kunnen
banenweerterugkomennaaronsland.
Bedreigingen,zoalsgenoemddoordedeelnemers
Slechts20%vandeledenen26%vandeniet-ledenverwachtenvantechnologischeontwikkelingen
dekomendevijfjaarmeernieuwebanendandaterbanenverdwijnen.
Doorrobotiseringzullenveelvandehuidigebanenverdwijnen.Vooraldebaneninhet
middensegmentvandearbeidsmarktwordenbedreigd.Demachtvandebedrijvenen
aandeelhoudersneemthierdoortoe.Eenrelatiefkleinegroephoogopgeleidenkrijgthetbeterqua
inkomenenzeggenschap.Veelwerknemerszullenomlagergeschooldebanenmoetenconcurreren
waardoordelonenonderdrukkomentestaanenmensenslechtecontractenzullenaccepteren.
Eendeelnemer:‘Vanhuisuitbenikgeoloog,maardaarkonikgeenwerkinvinden.Dushebik
meomgeschooldtottechnischetekenaar,waardoorikindeBouwaandeslagkon.Doorslimme
softwarehaddenzemindertechnischtekenaarsnodig.Zoraakteikmijnbaanweerkwijt.’
Erzijnnualveelzzp-ersmeteenlaaginkomen.Enerzullengrotegroepenwerknemersgeenbaan
meerkunnenvinden.Dehoeveelheidextrabanendoorreshoringwordtoverschat.Mensenzijnbang
vooreentehoogwerktempo,voorinbreukophunprivacyenvoorongezondenonveiligwerk.Door
alleennaarkostentekijken,verdwijntookdemenselijkemaatenverliezenbedrijvenookkennisvan
werkprocessen.Daardoortreedtvervreemdingop.Laaggeschooldenenouderenveranderenminder
gemakkelijkwaardoorzenietmeekunnenindeveranderingenvanhetvakmanschap.Hoeminder
23
mensenerwerken,hoemindergelderbinnenkomtbijdeBVNederland.Ditheeftnegatieve
gevolgenvoordesocialezekerheidendepensioenen,maarookvoordebinnenlandsevraagnaardie
productenendienstendiedoorrobotswordenvoortgebracht.
Scholing
OpICT-gebiedmoetenveelmensenbijgeschooldwordenomeeninhaalslagtemaken.Zowel
ledenalsniet-ledenverwachtendat(bij)scholingenkennisontwikkelingsteedsbelangrijker
gaatworden.Alsjejenietomschoolt,vindjezekergeenwerkmeer.Zijonderkennendatdit
voorbepaaldegroepen(mensenaandeonderkant,ouderen)eenbarrièrekanvormenom
werktevinden.Lageropgeleideledenenniet-ledenzijnwatvakervanmeningdathet
hierdoorvoorsommigegroepenmoeilijkerwordtomwerktevinden.
Invloedoptechnologischeontwikkelingen
Erzijndrieaandachtspunten:
•
•
•
Deinhoudvanhetwerkverandert,
erisangstdathetwerkverdwijnt
eristoenemendeinvloedvantechnologieophetwerk,maarmensenwetennietaltijdwelke
invloed.Voorlichtingisdaarombelangrijk.
Mensenmoetenmeerinvloedkrijgenbijdeimplementatievantechnologie.Voorledenisde
top3vanbelangrijkstemiddelendaartoedeondernemingsraad,devakbondencaoafspraken.Ookvoorniet-ledenstaatdeORop1.Daarnakomenhetwerkoverlegencaoafspraken.
DepositievandeORmoetveelstrategischerwordeningezet,menmoetmeerbijdeimplementatie
vantechnologiebetrokkenzijn.DeFNVmoetsamenmetondernemingsradenmeedenkenen
anticiperenopveranderendewerkorganisaties.Enontwerpersvantechnologieopmenswaardige
productiemethodenaanspreken.
6.3.3 Dekernpunten
1. Debondmoetietsvindenvandemanierwaaroptechnologiewordtingevoerd.Wemoeten
meeraandevoorkantzittenennadenkenonderwelkevoorwaardentechnologieingevoerd
moetworden.
2. Kwaliteitvanwerk,scholing,basisinkomen,medezeggenschap,veiligheidvanrobotsen
stageplekkenzijnvangrootbelangbijdeverdereverspreidingvantechnologie.Eensociaal
akkoordwaarindezezakengeregeldworden,kandaarbijbehulpzaamzijn.
3. Inzettenopkennisenscholinginbredezinisessentieel.Metalsuitgangspuntenkoopkracht,
bestaanszekerheid,vakmanschapenniemanduitsluitenmoetdeFNVintijdenvan
veranderingennieuwezekerhedencreërendoorscholing,empowermenten
inkomenszekerheid.
4. InvloeduitoefenendoorsamenwerkingmetOndernemingsradenenEuropese
Ondernemingsradenendoorcao-afspraken.Technologieisvoordebondeengoedthemaals
jeverbindingwiltmakenmetthema’sdiespelenopdewerkvloer.DeFNVmoetmeerin
ondernemingsradenenindesamenwerkingmetondernemingsradeninvesteren.
Technologieisvoordebondeengoedthemaomverbindingtemakenmetwaterspeeltop
dewerkvloer.Wekunnenbijvoorbeeldafsprakenmakenincao’sdatondernemingsraden
betrokkenmoetenwordenbijdeimplementatievantechnologie.Bijvoorbeelddoor
bedenkersenuitvoerders(werkenden)metelkaarinverbindingbrengen.
24
6.4.Anderswerken
6.4.1 HetthemaAnderswerken
Werkenwerkenisvandaagdedagandersdan30jaargeleden.Werkgeversgaansteedsmindereen
langdurigearbeidsrelatieaanmetwerknemers.Deexterneflexibiliteitopdearbeidsmarktisde
laatstejarensterktoegenomen.Ruimeenderdevanallewerknemersheefteenflexibelcontractofis
zelfstandige,terwijl90%vandewerknemersmeteenonzekercontracteenvastebaanwil,zoblijkt
uitonderzoekvandeFNV(“Gezocht:eenvastebaan;”FNV,2015).
Flexibiliteitheeftnietzozeertemakenmetdewensvanwerkgeversomsnelleropveranderingenin
vraagenaanbodtekunnenreageren,maarvooralmethetstrevenvanwerkgeversdekostente
reducerenenderisico’saftewentelenopdewerkendenenopdesamenleving.
Zzp-ersvormendaarbijeenafzonderlijkecategorieomdatzijinmeerderheidnietbijdragenaande
collectievevoorzieningenalsdeverzekeringtegenwerkloosheidenarbeidsongeschiktheid.
6.4.2Watvindendeledenenniet-leden?
Flexwerk
Ledenenniet-ledenwijzenopdenegatieveinvloedvanflexwerkopwerknemers:toenemende
onzekerheidquawerkeninkomen.Erismindersolidariteitenmeerindividualisering.Hetis
belangrijkeisentestellenaanwerkzekerheidengelijkevoorwaarden.
Gewezenwordtopnadelenalsverdringingvanvastwerk,bedreigingvandecontinuïteitvande
ondernemingdoorminderbetrokkenmedewerkers,onzekerwerkenonveiligwerkendoor
ontbrekendekennisbijflexwerkenden.VandeFNVwordtopditterreineenproactievehouding
verwacht:heteffectvanonzekerwerkopdekwaliteitaankaarten,enzichinzettenvoorhogere
kostenvanflex.
Zowelledenalsnietledenvindeningrijpenbijflexwerknodig.Daarbijleggenledenmeerhetaccent
opterugdringenvanflexwerkeninzetalleenbijpiekenziek.Niet-ledenneigennaaraccepterenvan
flexwerkmaarwelmetbestrijdingvandenegatievegevolgenvanflexwerk.
Zzp-ers
Ookvoorzzp-ersmoetdeFNVzichinzetten,vooralvoordegenendiehetmoeilijkerhebben.Voor
henkandeFNVzakenregelenalsminimumtarieven,belangenbehartiging,schijnconstructies
aanpakkenenvoorbeeldenvanuitbuitingpubliceren.Datzzp-ersnietsparenvoorhunpensioenen
vaakgeenarbeidsongeschiktheidsverzekeringhebben,wordtzorgelijkgevondenomdatditde
samenlevingstraksgeldkost.Verderisdeopvattingdatdeoverheidzzp-ersmoetbeschermenmet
passendewetgeving.
Eendeelnemer:‘Ookblije(zelfgekozen)zzp-erssparennietvoorpensioenenhebbenvaakgeen
arbeidsongeschiktheidsverzekering.Duskostenookzijdesamenlevingstraksgeld.’
Eenmeerderheidonderzowelleden(77%)alsniet-leden(68%)vindtdatzzp-ersverplichtmoeten
wordenbijtedragenaancollectievevoorzieningenzoalsdeverzekeringtegenwerkloosheiden
arbeidsongeschiktheid.Dragenzzp-ersdaaraanbij,dankunnenzeeruiteraardookgebruikvan
maken.
Zzp-erszelfzijnverdeeldoverdezekwestie.Bijdeniet-ledenis56%voordestellingdatzzp-ers
verplichtmoetenwordenbijtedragenaancollectievevoorzieningenenbijdeleden49%.Vande
ledenis36%hethiermeenieteensen18%vandeniet-leden.Mogelijkheeftdittemakenmethet
typezzp-er(vrijwilligvs.gedwongen).
25
Belangrijkeaspecteninhetwerk
Nietalleenwerk-eninkomenszekerheidzijnvoormensenvanbelang,maarookdebehoeftehet
werkzelfvormtegeven,waarbijzehunvakmanschapoptimaalkunneninzetten.Werkendenkrijgen
kortommeerbehoefteaanzeggenschapoverhunwerk.
Ledenenniet-ledenhebbenvrijweldezelfdetop-3bijaspectendiezijbelangrijkvindeninhetwerk:
voorbeidegroepenstaatinkomenszekerheidbovenaan,terwijlvoorledenwerkzekerheidop2staat
enwerkplezierop3.Bijdeniet-ledenzijndenummers2en3omgekeerd.Opdevierdeplaatsstaat
voorledenenniet-ledengezondenveiligkunnenwerken.Zeggenschapinhetwerk,d.w.z.deruimte
omhetwerknaareigeninzichttekunnendoenstaatvoorledenopdevijfdeplaatsenvoornietledenopdezesde.
Scholing
Velenhechtenbelangaansolidariteitmetdegenendienietgoedkunnenmeekomenopde
arbeidsmarkt.Zijbepleitendemaatschappijzointerichtendatervooriedereenzoveelmogelijk
kansenzijn.Hetrechtopscholingspeeltdaarbijeenbelangrijkerol.
Demeerderheidvandeleden(61%)enniet-leden(57%)vindtbijscholinghuneigen
verantwoordelijkheid.Datgeldtnietvoordebekostigingvandescholing,want74%vandeledenen
65%vandeniet-ledenvindtdatdievoorrekeningvandewerkgeverkomt.Sterkernog,hetmaakt
daarbijnietuitopwelkcontractiemandvoordewerkgeverwerkt:vast,flex,zzp.Eennoggrotere
meerderheid(leden82%enniet-leden75%)vindtdatallewerkenden,ongeachthuncontractvormof
leeftijd,hetzelfderechtopscholingmoetenhebben.
Ietsminderdandehelftvandewerklozen,werkzoekendenenlageropgeleidenvindthethuneigen
verantwoordelijkheidzichbijtescholen.Vooralzzp-ersvindenbijscholinghuneigen
verantwoordelijkheid(85%),terwijl57%vindtdatdewerkgeverhunscholingskostenmoetbetalen.
6.4.3 Dekernpunten
26
1. Bijvast/flex-werkiseengelijkspeelveldvanbelang.Ingrijpenisdanooknodig.Datkan
doordeomvangvandeflexibeleschilterugtebrengenen/ofdenegatievegevolgenvan
flexwerktebeperken.
2. Voorwerkendenisnietalleenwerk-eninkomenszekerheidvanbelangmaarook
werkplezier,goedearbeidsomstandighedenenzeggenschap.
3. Scholingiseenonlosmakelijkonderdeelvanlevenenwerken.Iedereen,ongeacht
contractvormofleeftijd,heefterbelangbijomperiodiekscholingtevolgen,voorhet
werknuenvoordetoekomst.Ongeachttypecontractofleeftijdhebbenallewerkenden
rechtopscholing,betaalddoordewerkgever.Ooktijdvoorscholingtijdenswerktijdis
daarbijvanbelang.Dewerkendeheeftzelfeenzekereverantwoordelijkheidvoorzijn
bijscholing.
4. Ookzzp-ersmoetenbijdragenaan(engebruikkunnenmakenvan)collectieve
voorzieningen.
6.5.Klimaatverandering
6.5.1Hetthemaklimaatverandering
Klimaatveranderingkomtindezomervan2015naarvorenalseenvandezesbelangrijke
ontwikkelingenvoornadereverkenningindeaanloopnaareennieuwvisie-en
beleidsprogrammavoordekomendejaren.
6.5.2 Watvindenledenenniet-leden?
VoorhetovergrotedeelvandeFNV-ledenisklimaatveranderingeennieuwthema.Datditgrote
gevolgenheeftvooronzesamenleving,onzeeconomie,kortomvooronsvoortbestaanendus
aandachtbehoeft,staatvoorveelvakbondsledennietterdiscussie.Deelnemersaandeeerste
verkenningvindenvooraldebelangenvandetoekomstigegeneratieredenomaandachtaanhet
onderwerptebesteden.Maarwatenhoeklimaatveranderingtemakenheeftmetvakbondswerken
metvraagstukkenvanwerkeninkomenisnognietpreciesduidelijk.Klimaatveranderingiseen
onderwerpvangroeiendbelang,groeiendbelang,maarhetisvoordeFNVnogzoekenhoehieraan
vormtegeven.
DeFNVkanernietomheen
Dedeelnemersaandebijeenkomstenzijnzogoedalsallemaalbetrokkenbijhetthema.Zij
vindendatdeFNVnietomklimaatveranderingheenkan.Hetbelangvaneenleefbareaarde
isgrootendaarmoetdeFNVopstimulerendeenactiverendewijzemeeaandeslag.De
focusmoetdaarbijliggenopderelatietussenklimaatveranderingenwerkeninkomen.Dat
sluitaanbijderolenpositievandeFNV.
Zorgelijkvindendedeelnemersdathetleefklimaatverslechtertmetnegatievegevolgen:
luchtvervuilinginChina,toenemendtekortaanschoondrinkwaterenvoedsel,enextremerweermet
regenvalenoverstromingen.Alspositieveontwikkelingwordthetgebruikvanwind-enzonneenergiegenoemdenookhettoenemendgebruikvanwaterkracht.Dedeelnemersbeseffendathet
nastrevenvanklimaatdoelennaastwinnaarsookverliezersoplevert.DeFNVzouzichmoeten
inzettenvoorgoedebanenineenduurzameeconomie.
Internationalevakbondscampagne:
‘Nojobsonadeadplanet’
Lievereenduurzame,daneengroeiendeeconomie
Nederlandmoetzosnelmogelijkomschakelennaar100%duurzameenergie.Datvindtde
meerderheidvandeleden(70%)enniet-leden(60%).Beidegroepenvindengrotendeelsdat
eenduurzameeconomiebelangrijkerisdaneengroeiendeeconomie(leden:71%;nietleden50%).Diefocusopduurzaamheidblijktookuithetgegevendatdemeerderheidvan
beidegroepenzelfbereidisietsbijtedragenaanduurzaamheid.Achtopdetienledenen
zevenopdetienniet-ledenwilleninvestereninenergiebesparing.Daarnaastzijnzevenop
detienledenenruimvijfopdetienniet-ledenbereidteinvestereninduurzameenergie,
bijvoorbeelddoorzonnepanelenaanteschaffen.
27
Voorledenenniet-ledengeldtdathogeropgeleidendiemeerverdienenvakerbereidzijnte
investerendanlageropgeleidendieminderverdienen.Koploperinduurzaamheidisde
groepzzp-leden.Zezijnvakerbereidteinvesterendanledenmeteenanderewerksituatie.
OokzijnzijhetvaakstvanmeningdatNederlandzosnelmogelijkmoetomschakelennaar
100%duurzameenergie.
Practicewhatyoupreach
Inallebijeenkomstenwordtaandachtgevraagdvoor‘practicewhatyoupreach’.Indeeigen
(werk)organisatievandeFNVmistmenherkenbareaandachtvoorverduurzaming.Denkdaarbijaan
energiebesparing(eigengebouwen/energie/verlichting),mobiliteit(openbaarvervoer,groen
wagenpark,elektrischrijden).LedennoemennogaleensdeconservatievehoudingvandeFNVten
opzichtevanvergroening.Gepleitwordtvooreenanderemaniervankijkennaardewereldenop
zoektegaannaarcreatieveoplossingenenverbindingen.Inditverbandwordthetgedachtengoed
vandecirculaireeconomieenfiscalevergroeningalspositieveontwikkelingengenoemd.DeFNV
moetopditpuntzelfdeskundigerworden.
6.5.3 Dekernpunten
1. UithetVisietrajectkomteenduidelijkerichtingnaarvoren:deFNVkiestvooreenmeer
duurzameeconomieenzoektnaareennieuwebalans.Daaringaanmilieu-en
werkgelegenheidsbelangenhandinhand.Waarzetegenoverelkaarstaanvragenzevande
vakbeweginglastigekeuzes.Bredecoalitievormingenstrategischesamenwerkinghelpenom
dejuistewegtebewandelen.Ervaltnogveelwerkteverzettenomledenteinformerenen
bijhenbetrokkenheidtecreëren.
2. EendilemmaisdatduurzameeconomienietautomatischleidttoteenEchteBaanofDecent
Work.EnhoekandeFNVervoorzorgendatmenseninfossieleenergieëndiehunbaan
kwijtrakenookgoedterechtkomen?Ditvraagtomtransitiebeleidinsectoren.
3. FNV-ledenwerkenvooralindeoudeeconomiewaardeklappenvallen.Erisdiscussieover
devraagofdeFNVwelinstaatisomookinnieuwesectorenpositieoptebouwen.
4. Deelnemersaanderegiobijeenkomstenzijnindriestromingenteonderscheiden:
• Depragmatischingesteldenzieneenrechtvaardigtransitiebeleidalsprioriteit.
• Demaatschappijkritischingesteldenwilleneenduurzameeconomiemeteenandere
maniervanproduceren,wellichtminderconsumereneneenandereleefstijl.Ze
willenkortomtevredenzijnmeteeneconomiedienietmeergroeitmaarwel
duurzaamis.
• Eenkleineminderheidvraagtzichafofwetochnietmoetenblijvenkiezenvoor
fossieleenergieenofhetallemaalzo’nvaartwellooptmetklimaatverandering.
5. Klimaatveranderingenbond:vanvraagtekennaaruitroepteken.DeFNVmoetblijven
opkomenvoordebelangenvanledenindeoudeeconomieenledenmeenemenin
toekomstigeontwikkelingen.Ditbetekentenerzijdseenduidelijkekeusvoorduurzaamheid,
maaranderzijdsookweerniettevervooroplopenmethetrisicohetcontactmetdeledente
verliezen.
28
6.6 Demografischeontwikkelingen
6.6.1Hetthemademografischeontwikkelingen
Welevensteedslanger.Tegelijkertijddaalthetgeboortecijfer.Daardoorkomenerrelatiefmeer
ouderenenminderjongeren,ookopdearbeidsmarkt.Dekostenvoorouderenzorgnementoeen
pensioenuitkeringenstaanonderdruk.Hoezorgenweervoordatouderengezondlangerkunnen
doorwerkenéndatjongereneenplekkunnenvindenopdearbeidsmarktineenEchteBaan?Hoe
gaanweommetzorgenronddebetaalbaarheidvanvoorzieningenenmetdedrukophetinkomen,
ookvangepensioneerden?Hoekunnenweervoorzorgendathetwerkerzouitzietdatiedere
werknemerzijnwerkkancombinerenmetvoldoendetijdvoorzichzelf,voorkinderenenomte
zorgenvooranderen.Enhoegaanweommetmantelzorg?
6.6.2 Watvindendeledenenniet-leden?
Ledenverwachtendatdemografischeveranderingenveelimpactzullenhebbenophunwerken
inkomen.Voor50%vandeondervraagdenishetthemaherkenbaar.Ongeveereenderdedenktdat
ditveeltotzeerveelinvloedheeftopheteigenleven.Bijnadehelftvindthetbelangrijktotzeer
belangrijk.
Zorgenzijnervooraloverpensioen,betaalbaarheidenkwaliteitvandezorgendecombinatievan
werkenmantelzorg.Beidekantenvanhetvluchtelingendebatkomenaandeordeinde
bijeenkomsten.Erzijnzorgenofonzesamenlevingzo’ntoestroomwelaankan,over
cultuurverschillenenoververdringingopdearbeidsmarkt.Maardeelnemerszienookdekansendie
migratiebiedtineenvergrijzendesamenleving.Vluchtelingenmoetendanzospoedigmogelijk
omgeschooldworden.
Eendeelneemster:‘IkgeeflesopeenschoolinRotterdammetveelmoslimleerlingen.Maarvoor
mijalstransgenderhebbenzemaarweinigbegrip.’
Zorgenoverpensioenenzorgkosten
Eengrotegroepledenenniet-ledenmaaktzichzorgenoverdetoekomst.Ditgeldtzowelvoorde
hoogtevanhunpensioenuitkering(leden:76%;niet-leden:70%)alsdekostenvoordezorgdiezenu
ofindetoekomstnodighebben(leden:72%;niet-leden:71%).Deelnemersvindendaterteveel
wordtbezuinigdinde(ouderen)zorgendatdezorgwordtuitgekleed.Mantelzorgkandatniet
opvangenenmoetzekergeenverplichtingworden.DeFNVmoetnietmeegaanmeteenverplichte
participatiesamenleving.Marktwerkingenbezuinigingindezorgmoetenteruggedraaidworden.
Meerleden(70%)danniet-leden(57%)makenzichzorgenofzewelgezonddoorkunnenwerkentot
hunpensioen.Deelnemerswijzeneropdatinveelberoepenhetwerknietvoltehoudenistot67
jaarinlichamelijkofpsychischbelastendeberoepen.Bovendienisergroteonzekerheidovernog
langermoetendoorwerkendan67jaar:eenonvoorspelbaretoekomstwaarjejemoeilijkopkunt
instellen.VooralouderenwijzenopdenaarhunmeningfoutebeslissingvandeFNVommeetegaan
inhetverhogenvandeAOW-leeftijd.
Lageropgeleidenmakenzichmeerzorgenoverzorgkostenenpensioendanhoger
opgeleiden.Onderniet-ledenmakenouderenzichmeerzorgendanjongeren.
Mensenwerkzaaminhetbedrijfslevenmakenzichdemeestezorgen;zzp-ersdeminste.
Werkenmantelzorgmoeilijktecombineren
Ongeveerdriekwartvandemensenheeftermoeitemeewerkenzorgtaken(voorkinderen
ofziekenaasten)tecombineren.Voorledengeldtdatwatsterkerdanniet-leden(resp.81%
29
en72%).Ookverwachtenzedathetvoormensenmoeilijkisom(nogmeer)mantelzorgte
gaanverlenen.Ledenenniet-ledenzijnhetmetelkaareensdaterietsmoetveranderenin
demaniervanwerkenommantelzorgbetermogelijktemaken.Onderniet-ledenvinden
vrouwenvakerdanmannendatmensenomhenheengeenruimtemeerhebbenomnog
meermantelzorgtegaanverlenen.Ouderenzienditookmeerdanjongeren.
Kwetsbarepositievanouderen
Deelnemershebbenlastvandevooroordelenvanwerkgeversoverouderen:teduur,vaakziek,niet
productiefetc.Hethoudenvanwerkenvindenvannieuwwerkisvoorouderenheelmoeilijk.Zij
wordengemakkelijkvervangendoorjongeren.Erissprakevanafnemendewerkgelegenheid,
waardoorbaankansenvanouderenookafnemen.Enalsjeveelvanbaanwisselt,hebjeooknogeens
eenlagerpensioen.Daarbijisdewerkdrukhoogwaardoornietiedereenkanmeekomen.Alsjeouder
bent,ligjeeruit,zoisdeopvatting.
6.6.3 Dekernpunten
1. Wemoetenafvaneensamenlevingdiealleendraaitomgeldennut.Belangrijkisdatwe
nadenkenoverdeherverdelingvanwerk,hetstrevennaarvolledigewerkgelegenheid,de
betekenisvanwerk(betaaldenonbetaald)endemogelijkeroldiehetbasisinkomenhierbij
zoukunnenspelen.Nadrukopgeldenwinstleidtonderanderetotwerkendearmen.Eerlijke
verdelingvanwerkenkwaliteitvanwerkeninkomen,daargaathetom.
2. Moetenweaanwerkdezelfdecentralebetekenisblijventoekennenalswealtijddeden?En
moetdewaardevanwerkdanaltijdwordenuitgedruktingeld?Hoegaanweommetde
kwetsbarearbeidsmarktpositievanouderenendezwakkearbeidsmarktpositievan
jongeren?Iseerlijkerverdelenvanwerk(enniet-werk)eenreëleoptie?Opwelkemanier?
Dezevragensluitenaanbijdeonderdelen1,economiseringen4,anderswerken,indit
hoofdstuk.
3. Voordevakbondzijnnetwerkenoplokaalniveaubelangrijkomherkenbaartezijnindewijk.
Debondmoetnietalleeneenledenorganisatiezijn,maarookmensenverbindendoormet
eenpositiefverhaaltekomen.Metbijvoorbeeldalternatievenvoorlangerdoorwerkenvoor
(alle)ouderenzoalseenflexibelepensioendatumenvoorzieningenvooreenbeterebalans
vanwerk,zorgtakenenvrijetijd.
4. Migratiestromenmakendatdekoekgrotermoetworden,zodatjenietdearmoedehoeftte
verdelen.Zoniet,dandreigenlageropgeleidenenvluchtelingenelkaarsconcurrentente
worden.Belangrijkisdusteinvestereninmeerwerk,maarookineeninburgeringstrajectom
deintegratievanvluchtelingenindeNederlandsesamenlevingtebevorderen.
Bijdragenvantweenetwerken:diversiteitvangrootbelang
1. BijdragenvandenetwerkenRozeFNVenWereldburgersFNV
Behalvedeinbrengvanledenviadebijeenkomstenenvragenlijsteninhetkadervanhetvisietraject
zijnertijdensdittrajectooktweevisiedocumenteningebracht,aangeleverddoorhetNetwerkRoze
FNVenhetNetwerkWereldburgersFNV.Deinhoudvandezedocumentenisnietaandeorde
geweesttijdensdebijeenkomstenenraadplegingenvanhetvisietraject.Deinhoudervanisechter
welvanbelangvoordeconclusiesdieaanhetvisietrajectverbondenkunnenworden.
2. Watvindendeledenvandenetwerken?
HetNetwerkWereldburgersFNVschrijft:“InNederlandvindtanno2016nogsteedsdiscriminatieen
racismeplaats.Inverhoudingzijnveelmeermigranten(mensenmeteenandereafkomstdande
30
Nederlandse)werkloosdanautochtonen;erwordtgediscrimineerdopachternaamenhuidskleur,er
isnogsteedseengenderpaygapenvrouwenenmigrantenzittenveelteweinigoptopfunctiesinhet
bedrijfslevenenbijdeoverheid.(...)DeFNVkanhaarogennietsluitenvoordegrote
sociaaleconomischeverschillentussengroepenmensen,desteedsgroterwordendescheidingtussen
armenrijkendehogerewerkloosheidondermigrantendanonderautochtonen.Dezeverschillen
kunnenleidentotmaatschappelijkeroering,verharding,radicaliseringeninincidentelegevallentot
terrorisme.”
Hetnetwerkkoppeltaandezeanalysedebeleidsaanbevelingenom:
• Mensenbewusttemakenvandiscriminatie;
• Uitsluitingenextremismeteveroordelenenergeenpodiumvoortebieden;
• Sociaaleconomischegelijkheidtebevorderen;
• Diversiteitalsethischenormenmoreelijkpunttehanterenendaarooknaartehandelen,
o.a.doorhetdiversiteitscharterteondertekenen.
HetNetwerkRozeFNVschrijft:“Debeschermingvanhomo’senlesbo’siswettelijktotopredelijke
hoogtegeregeld.(...)Opdewerkplekvindtechternogsteedsdiscriminatieplaats,zienwe
pestgedragenuitsluitingvaninformatie.Watbetreftbiseksuelen,interseksepersonenen
transgenderisnogveelwerkteverzetten.(...)OnsideaalisbereiktzodrahetNetwerkRozeFNV
overbodigisgeworden.Datwilzeggendatdiscriminatie,uitsluitingenachterstellingvanlesbische
vrouwen,homoseksuelemannen,biseksuelepersonen,transgenderseninterseksepersonen
nagenoegverdwenenis.”
Hetnetwerkkoppeltaandezeanalysebeleidsaanbevelingenom:
• Discriminatievanlhbti’stebestrijdenopdewerkplekengrotestappentezettenophet
gebiedvanacceptatieeninclusie,ookinternationaal;
• Deondertekeningvanhetdiversiteitscharterdoorzoveelmogelijkbedrijventebevorderen;
• Incao’sregelingenoptenemendievoorlhbti’svanbelangzijn,zoalshetmogelijkmakenvan
zorgrelatiesmetmeerderepersonenentransitieverlofvoortransgenders;
• DebekendheidvanhetNetwerkRozebinnendeFNVenindemaatschappijtebevorderenen
tezorgenvoorgenderneutraleleden-enpersoneelsadministraties.
DekernboodschapuitdevisiedocumentenvanhetNetwerkRozeFNVenhetNetwerk
WereldburgersFNVisdatdediscriminatievanminderheidsgroepenindemaatschappijinhet
algemeenenopdearbeidsmarktinhetbijzondermoetverminderen.Dezeboodschapisinlijnmet
desolidaireenegalitaireboodschapdiededeelnemersaanhetvisietrajectinrelatietotveelthema’s
hebbenuitgesproken.ExplicietaandachtbestedenaandiversiteitbinnenendoordeFNVblijftvan
grootbelang.Ditmedeomdatuithetvisietrajectookblijktdaternietaltijdovereenstemmingis,
maardateropdiversethema’sookbehoorlijkeverschillenkunnenwordenwaargenomentussende
antwoordenvandeverschillendegroepenterwijlmensentochzoekennaarsolidariteitendeFNV
vragenomhiervormenvoortevinden.Eenspecifiekpuntdatdaarnaastuitbeidebijdragennaar
vorenkomt,ishetbelangvanhetdiversiteitscharter.Deverderespecifiekepuntenkunnengezien
wordenalsmanierenwaarophetgrotebelangvandiversiteitookconcreetkanwordengemaakt.
3. Dekernpunten
1. Discriminatieindemaatschappijenopdewerkplekmoetbestredenwordenengrotestappen
moetenwordengezetophetgebiedvanacceptatieeninclusie,ookinternationaal.
2. Diversiteitmoetalsethischenormenmoreelijkpuntwordengehanteerdendaarmoetooknaar
wordengehandeld,o.a.doorondertekeningvanhetdiversiteitschartertebevorderen.
31
7.Dethema’svanhetVisietraject
Inleiding
Inhoofdstuk6zijndezesthema’svanhetvisietrajectkortbeschrevenenzijnophoofdlijnende
ervaringenenmeningenvandedeelnemersaanhettrajectweergegeven.Indithoofdstukkomtelk
themaruimeraanbod:
1. Economisering
2. Globalisering
3. Technologischeontwikkelingen
4. AndersWerken
5. Klimaatverandering
6. Demografischeveranderingen
32
33
7.1.EconomiseringendeFNV
7.1.1
Inleiding
Alsjevandaageenbedrijfbinnenstapt,isdatsterkveranderdtenopzichtevan30jaargeleden.
Grotekansdatdereceptionisteachterdebalienietmeerindienstisvanhetbedrijf,maarwordt
ingehuurdbijeenfacilitairbedrijf.Netalsdebeveiligerbijdedeurendekantinemedewerkers.
Productiewerkisvaakbuitendedeurgeorganiseerd:ineengoedkoperbuitenlandofdichterbijvia
kleinegespecialiseerdeonderaannemers.Grotekansdatdeassemblagewelnoginhuisgebeurt,
misschiendeinstrumentenbouwook.Incomplexebedrijvenwordtditvooralgedaandoorvaste
werknemersmeteenkleineregroepflexwerkers.Inlaag-technologischebedrijvenishetvaker
andersom:grotegroepenflexwerkersdieviauitzendwerk,payrolling,contractingof
plusmincontractendelosseeningevoerdeonderdelensamenvoegentotheteindproduct.Ook
anderebedrijfsactiviteitenalsdeloonadministratie,technischonderhoudendelenvan
communicatiewordenvaakuitbesteedofinbesteed.Research&Development(R&D)wordtmeestal
gezienalskernactiviteitvanhetbedrijfenisvaaknietuitbesteed,alishiereenverschuivinggaande:
steedsvakerkopengrotebedrijvenookdiekennisexternin.Infeiteisdateenvoortzettingvande
praktijkomR&Dteorganiserenviadetacheringen.
7.1.2Hoeiseconomiseringzichtbaar?
Economiseringsinds1950
IndeeerstedecennianadeTweedeWereldoorlogwaseconomischegroeihetmiddelomeen
samenlevingoptebouwenwaariniedereeneengoedlevenkonhebben.Deopbouwvande
verzorgingsstaatwasdaarbijessentieel.Sindsdejarenzeventigentachtigvandevorigeeeuwwordt
economischegroeiechtersteedsminderalsmiddelgezienomdekwaliteitvanonsbestaante
verbeteren.Hetiseenopzichzelfstaanddoelgeworden.
DitheefttemakenmetdecrisiswaarindeWesterseeconomiezichindejarenzeventigvandevorige
eeuwbevond.Devakbewegingwaszeeractief,bijvoorbeeldtegendeoplopendewerkloosheidenop
dewerkvloervoorbeterearbeidsomstandigheden.Dearbeidsproductiviteitsteegnietmeerzosnel
alsinvoorgaandedecenniaendewinstmargesliepenterug.Tegendezeachtergrondontstonden
nieuweeconomischeenpolitiekeinzichtenopeendrietalterreinen:
•
privatiserenvanpubliekedienstverlening(vrijemarkt),
•
democratie(zelfdoen,participatie,eigenverantwoordelijkheid)
•
eennieuwearbeidsmoraalen–organisatie(meerflexibiliseringenmobiliteit).
Kerngedachteis:demarktzorgtvoordebesteuitkomstenendusisermeermarktwerkingnodig.
Reguleringzitdatmaarindeweg(administratievelastenverlichtingvoorwerkgeversdus).De
overheidmoetzichtothaarkerntakenbeperken(privatisering).Dezegedachtenslotengoedaanbij
deopkomendeindividualisering.Ookinhetpolitieklinkerspectrumvieldezeontwikkelinggoed.
Daarstondindejarenzestigenzeventigvandevorigeeeuwdeemancipatiestrijdcentraal.Grote
centraalaangestuurdebedrijven–denkaandeauto-industrieofdenationalepost–metduizenden,
zoniettienduizendenwerknemers,werdenopgeknipt.Erontstondennieuwebedrijvenmeteen
34
relatiefplatteorganisatiestructuur.Daardoorkonerwereldwijdsnelleropveranderingenindevraag
wordeningesprongen.
Effectenvaneconomisering
Deinvloedvandeeconomiseringopdesamenlevingisgroot.Economiseringiszoverwevenmetons
levenenonzezienswijze,datwijernauwelijksnogweetvanhebben.Overalindesamenlevingzijn
degevolgentezien.
•
VandesplitsingophetspoorvanNSenProrailtotdeuitkledingvandethuiszorg.
•
Vandebijna24-uursopenstellingvansupermarktentottoenemenderegeldrukoponswerk
(werkdruk).
•
Ook’savondsenopzondagjeboodschappenkunnendoen,waterghandigkanzijn.De
ongelijkheidinonzesamenlevingwordtsteedsgroter.“Alsjemaarjebestdoetenhard
werkt,komthetgoed”,gaatvooreensteedskleinerdeelop,terwijleensteedsgroterdeel
achterblijft.Terwijlookdiegroepgewoonhaarbestdoet.Alleendatwordtsteedsminderals
zodanigervaren.Hetaantalmensenmeteenflexibel,onzekerarbeidscontractstijgt.
•
Flexibiliseringvandearbeidsmarktwaardoorersteedsmeermensenbijkomenmet
variabele,onzekereinkomens.Inkomensookdievaaklagerliggendandeinkomensvan
mensenmetvastecontracten.Deinkomensongelijkheidstijgtendeinkomenszekerheid
neemtaf.
Mythesdoorgeprikt
Inhaarkenniscollegeop8januari2016prikteMirjamdeRijkeenaantalmythesovereconomisering
door:
• Eenkleinereoverheid.Vaakverpaktals:'eengrotepubliekesectorisslechtvoorde
economie’.
Datisideologie,enkloptniet.Depubliekesectordraagtnetzogoedbijaandeeconomieals
demarktsector.Wekunnenaannemendatzekerzoveelmenseninhetpubliekedomeinhun
boterhamverdienenalsinhetprivate.Dateengrotepubliekesectorheelgoedsamenkan
gaanmeteenbloeiendeeconomiebewijzendeScandinavischelanden.Beginjarennegentig
ginghetinNederlandprimametdeeconomie,terwijldecollectievelastendruktoen45
procentwastegennu38procent.AandeenergiebedrijvenendeNSzienwedatdemarkt
vaakhelemaalnietefficiënterofbeterwerkt.Daarbijishetzodatookdeoverheid
investeert,enalshetominnovatiegaat.Hetiszelfszodatdemeesteinnovatiestotstand
komenmetoverheidsgeld.
Overigensisminderdienstverleningdoordeoverheidwelgoedvoorhetprivate
bedrijfsleven.Hetbetekentdanmeerruimtevooraanbiedersvandienstverleningopde
privatemarkt.
• 'Geefbedrijvenderuimte,zowelfinancieelalsinderegelgeving,datisgoedvoorde
economieendusvooriedereen'.
Hierzittentweeveronderstellingenofmythesindienietautomatischkloppen.Allereerst:
ruimtevoorbedrijvenlevertnietautomatischinvesteringenop.Zoblevendewinstentijdens
deafgelopenzevenjaaroppeilterwijldeinvesteringenenormdaalden.Tentweede:
investeringenleverennietperdefinitiewerkop,zekunnenooktenkostegaanvanwerk.
'Goedvoordeeconomie'en'slechtvoordeeconomie'wordenalstoverformulesgebruikt,en
35
•
•
•
•
•
36
deeconomiewordtgepresenteerdalseenduidigheid.Maarwatgoedisvoordeeen,hoeft
helemaalnietgoedtezijnvoordeander.Hetgaatwerkendenomwerkeninkomenen
bedrijvengaathetomeenhogereproductietegeneenzolaagmogelijkeprijs.'Goedvoor
bedrijven'isietsandersdan'goedvoordewerkgelegenheid'.Destelling'iedereenprofiteert
vaneconomischegroei'isnietzondermeerwaar.Dathangthelemaalafvandeverdelingvan
deopbrengsten:hoeveelgaaternaarwerkenden,hoeveelblijfterbijeigenarenen
financiers?Naastnatuurlijkdeinkomensverdelingmeerinhetalgemeen.Alleenbijeen
evenwichtigeverdelingvandeopbrengstenkandezemytheopwaarheidberusten.Die
evenwichtigeverdelingkomtoverigensnietvanzelftotstand;daarisregelgevingvoornodig.
'NederlandalsBV,deBVNederland'.
Hetlandwordtafgeschilderdalsgrootbedrijfinplaatsvanalseengemeenschapvanburgers.
Grappigistrouwensdaterdaarbijwelselectiefgewinkeldwordt:welhetkostendenkenen
hetgebrekaananderedanfinanciëlewaarden,niethetdenkenininvesteringenen
maatschappelijkverantwoordondernemen,watbijechtebedrijvenwelgebeurt.
Hetdenkeninwedijverenconcurrentie.
Ditzouookgebeurentussensteden,universiteiten,etc.Hetpubliekedomeinwordtzohet
marktdomeiningezogen.
'Hervormingenenbezuinigingenzijngoedvoorongeveeralles'.
Deonderliggendeagendaisdaarbijdiekleinereoverheid.Hervormingenzijneensoort
toverwoord.Letterlijk:'Veranderingterverbetering'.Dewaarheidisdatalleende
hervormingenronddehypotheekrente-aftrekhelpendeeconomischecrisistebestrijden.
Datgeldtnietvoordehervormingvanpensioenenofdeflexibiliseringvandearbeidsmarkt
envoorbezuinigenalhelemaalniet.Hethangtdusvanhetsoorthervormingofbezuiniging
afwatheteffectervanis.
'Ineengoedwerkendeeconomieiseralleenfrictiewerkloosheid'.
Dieredeneringgaatervanuitdatarbeidnetzolanggoedkoperwordttotiedereenwerk
heeft.Zonderenigebeschermingisdatmisschienzo(denkaanruitenwassersbijstoplichten,
ofaanprostituees).Wewillendiebeschermingechternietkwijtenwewillennietdatdeprijs
vanarbeideindeloosdaalt.Watvooralwordtmiskend,isdatdeperfectfunctionerende
economienietbestaat.Economieisnetalshetweer:eenveranderlijkverschijnsel(want
afhankelijkvanimport-enexportcijfers,innovaties,derolvanconcurrentene.d.)waardoor
werkgelegenheidzichcontinumoetaanpassen.Datbetekentdat(enige)werkloosheid
onvermijdelijkis.
Deloonkostenzijnbepalendzijnvoordeeconomischegroei.
Dezeveronderstellingzoubetekenendatdevakbewegingtochvooralgeenlooneisenmoet
stellen,wantdatisslechtvoordiegroei.Dezestellingberustnietopeenmisverstand,maar
iswelonvolledig.Concurrentiekrachthangtimmersafvanproductiekosten,endaarvanzijn
loonkostenmaareendeel.Eenhogearbeidsproductiviteitdruktinfeitedeloonkosten.De
Nederlandseeconomieisvoortweederdeafhankelijkvandebinnenlandsemarktenafzet.
Voordiebinnenlandsemarktisjuistdekoopkracht(inclusiefdekoopkrachtvandeoverheid)
•
•
vangrootbelang.Wathet‘juiste’loonkostenniveauvoordeeconomieis,hangtdusniet
alleenafvandewensdeproductiekostenindehandtehouden,maarookvandewensde
koopkrachtteoptimaliseren.
Verhoogdearbeidsproductiviteiténdehoeveelheidgewerkteuren,dangroeitde
economie.
Opzichzelfishetwaardatdehoeveelheidgewerkteurenmaaldearbeidsproductiviteitde
economieis.Maardierekensomwordtonterechtals'oplossing'gezienvoormeer
economischegroei.Datisproblematischomdatbijeenhogereproductiviteitvaakde
hoeveelheidgewerkteurendaalt.Beideopvoerenisdusmoeilijk.Jekuntnietnaarbelieven
dehoeveelheidgewerkteurenopvoeren:ermoetookvraagzijnnaardegeleverdediensten
endegemaakteproducten.Hetisdaaromlastigomdit‘recept’indepraktijktebrengen.
Economischegroeiishétmiddeltotmeerwerkgelegenheid.
Ookdezeveronderstellingberustopeenmisverstand.DehoeveelheidwerkinNederland
bleef,gecorrigeerdvoorhetaantalinwoners,sinds1970gelijk,terwijlwegemiddeldper
inwonerwel2,15keerzoveelproduceren.En,recentvoorbeeld:hetNederlandseBBPwasin
2015weerevenhoogalsin2008,maarmet200.000minderfte.(Nb:alleflexwerkishier
meegerekend).
Voorwerkgelegenheidismeernodigdaneconomischegroei,maardebelangrijkstedeuren
naarmeerwerkzittenopslot:
Meerwerkindepubliekesector:deafgelopentweejaarzijner65.000banenwegbezuinigdinde
zorg.Alsdecollectievelastennuevenhoogwarenalsin1993wasernu47miljardmeervoor(banen
inde)depubliekesectormaaroverigens47miljardminderindeprivatesfeer.De
werkgelegenheidseffectenhiervanhangenafvandevraagwelkesectordemeestewerkgelegenheid
creëertbijeenbepaaldehoeveelheidmiddelen.
Publiekeinvesteringen:daarzougeengeldvoorzijn,maardatiswelvreemdinhetvijfderijksteland
terwereld.Ofhettotpubliekeinvesteringenkomt,hangtuiteraardafvandemogelijkheidom(een
bepaaldbedragaan)belastingteheffen.
Binnenlandseafzetvergrotendoorvolwaardigeloonstijgingenofdieloonruimteomzetteninwerk
eerlijkerdelen(arbeidstijdverkorting),waardoordekoopkrachtvansommigemensengroeitenvan
anderendaalt(degenendusdiewerkofurenmoeteninleveren).
7.1.3Feitenenmeningenvan(niet-)leden
Verkenning
Innovember2015isonderzochtwat(niet-)ledenbelangrijkvindenenwatzijvindenvandegekozen
thema’snaaraanleidingvandestartbijeenkomstop19juni2015.
Opvallendisdatonderwerpendierakenaanhetthemaeconomiseringvandesamenleving
“spontaan”vaakgenoemdworden.(Niet-)ledenhebbenhetdanvooralovereen“fijnesamenleving
vooriedereen”en“meerstrevennaarwelzijn”.Deelnemerservareneentoenemendeongelijkheid,
dienietaltijdzichtbaarisvooreenieder.Dezeontwikkelingvindenzerelatiefbelangrijkerdan
anderespontaangenoemdeonderwerpen.Erzijnookzorgenoverdekwaliteitvandepublieke
dienstverlening(sociaaldomein).Vooralde(on)betaalbaarheidvandezorgwordtgenoemd.
37
Dedeelnemerservarenmeerbestaansonzekerheid.Genoemdwordendeflexibelecontracten,Zzpers,datmensenlangerwerkloosblijvenendatouderenmoeilijkeraandeslagkomen.Ookdruken
bezuinigingenopcollectievevoorzieningenwordendaarbijaangehaald.
Naastdebovenstaandeopmerkingenisnaaraanleidingvandestellingengesprokenoverhet
neoliberalisme.Dedeelnemersgevenaandatdezetrendgekeerdmoetworden.Geldverdienenlijkt
hetleidendeprincipe;ditgaattenkostevanallesendraagtnietbijaanduurzaamheid.Het
economischdenkenleidtertoedatwerknemersgezienwordenalskostenpostendatdemenselijke
maatzoekis.DeelnemerszienhierinookeenrolvoordeFNVomdathetgaatomontwikkelingendie
dekwaliteitvanhetwerk(werkzekerheid)endekwaliteitvandepubliekedienstverleningraken.
Verdiepingin12bijeenkomsteninmaandjanuari
Bijeconomiseringdenkenmensenaanhetvolgende:“Demensiservoorhetgeldi.p.v.hetgeldiser
voordemens”.Hetrendementsdenkenwaarindemensnietmeercentraalstaat,isleidend.Dit
wordtbreedervaren.Hetgaatdannietmeeromwaardenennormen,maaralleenomgeld.Watis
onsbrutonationaalgeluk?Erzijnookdeelnemersdiezichmachteloosvoelenennietdurvenopte
komenvoorhunbelangen(jeraaktjebaankwijt).
Deproductiemoetzogoedkoopmogelijkendatgaattenkostevandewerknemer.Aandeandere
kantgaanwewelnaareeneconomietoemetmindergeld,waarjezelfjeenergiekuntopwekken,er
meergerecycledkanwordenenmindergebruikgemaaktwordtvanfossielebrandstoffen.Omte
kunnenblijvenconcurreren,moetenbedrijvenvooralinnoverenendatslaagtnietzonder
werknemers(socialeinnovatie).Hetdenkenensprekenintermenvaneconomischegroeimoet
anders.Meerdenkenintermenvanwatvanwaardeisvoorwerkenden(kwaliteitvanwerken
kwaliteitvanpubliekevoorzieningen).Datgeldtnietalleenvoordezorgenhetpensioenmaarook
voorhetonderwijs.Eendeelnemer:“Inhetonderwijszieikdatmarktwerkingfataalis…lerarendie
goedonderwijswillengevenhebbendaarlastvan”.
Wemoetenduidelijkmakendateenbedrijfookeenmaatschappelijkefunctieheeft.Bedrijvenstaan
nietbuitendesamenlevingmaarhebbenookeenplichtomdesamenlevingteondersteunen.
Deelnemerservareneentoenemendeongelijkheid(rijkenwordenrijker)ininkomenenvermogen.
Wemoetengeldhalenwaarhetzit.Ishetbasisinkomeneenoplossing?
Erismeerconcurrentietussenwerkenden(hoogversuslaag,ZZPversusvastetc.)endatleidttot
iedervoorzich.“Desocialecohesieiszoek`.Ditleidtooktotangstenmachteloosheid.Jekrijgt
mensendiemeerenminderwaardzijn.Mensenervarenverdringinginverschillendesectoren,dat
geeftonzekerheid.
Eendeelnemer:“Ikwerkindehulpverlening…Deindividualiseringleidbijmijaandetelefoontot
zelfmoordgesprekken”.“Alsvrouwzonderwerkmeteengoedverdienendepartner,benikzonder
uitkeringmijnonafhankelijkheidkwijt.”
Mensenervarenuithollingvanarbeidsvoorwaarden(lagetarievenvoorzzp-ersenflexkrachten)en
arbeidsomstandigheden(kwaliteitvanhetwerk).“Hetzijnm.n.jongerendietemakenkrijgenmet
flex”.“Erzijnookmeermensendienietmeermeekunnendoen.”
Deflexibelecontractenleidentotongelijkloonvoorgelijkwerk,maarooktotverschillenin
zeggenschapbijvoorbeeldalshetgaatomarbeidstijden.
Omdaterstraksteweinigbanenzijn,moetenwedediscussiestartenovereenbasisinkomendat
hooggenoegmoetzijnomvantekunnenleven.
38
Bedreigingen
• Handelsverdragen.
• Derolvandeoverheidalsgroteafnemervanpayrolldiensten.
• Aanbesteding,uitbesteding,offshoring(globalisering).
• Wijalsconsumentenzijnookonderdeelvanhetprobleem.Wekopendaarwaarde
gemoederenhetgoedkoopstzijnenwezijnblijmetde24-uursopenstelling.
• Wiezijnnuonzetegenstanders?Isdemachtverschovenvanstatennaargrotebedrijven?
Kansen
• Inbesteden.
• Jehebtkoopkrachtnodigvooreendraaiendeeconomie.Basisinkomen.
• Wijmoetenuitleggendatwesamenleven,datwesamendekoekmaken,verdienenen
verdelen.Eenkwaliteitsverhaalalsantwoordophetkostenverhaalvoordepubliekesector.
• DeFNVmoetmeereenclubwordenenlatenziendatersamenhangistussenwerknemers.
• Young&United.
• Werkeerlijkerherverdelen,misschienwelflexibelerenmeersectorgericht.
• ErliggenookkansenbinnenbedrijvendoordatOR-ledenmetsteunvandeFNV-leden
tegenwichtbieden.
• DeFNVmoetduidelijkmakendathetcollectiefookvandezetijdis.Datverhaalmoetniet
alleengaanoverwerkmaarookoverzorgensamenleving.
• Nodigiseenverbindendverhaaldatlaatzienhoehetkomtendatereenalternatieve
ideologieis.Hetbewustzijnmoetwordenvergrootzodathetalternatiefgeloofwaardig
wordt.Wemoetenwerkweerpolitiekmakenenstevigeragerennaarbuiten.
• Deontwikkelingissluipend,mensenhebbennietdoorwatergebeurt.DeFNVmoetdit
ontsluieren.
• Zeggenschapoverhetwerkvergroten.
• Waardenbenadrukkeni.p.v.deeconomie.
• Bloeii.p.v.groei.
• Spelregelsverzinnenomdekoekeerlijkerteverdelen.
• Organiseren:eengezamenlijkdoelformulereneninhetechtmensenbijeenbrengen.
• Nieuwecollectievenzijnjuistmodern.
Verbreding
UitdedraagvlakmetingdooronderzoeksbureauTÖTTAkomendevolgendegegevensnaarvoren:
Alternatiefvooreconomisering
Eenruimemeerderheidvandeleden(81%)eneenkrappemeerderheidvandeniet-leden(54%)is
vanmeningdateconomiseringeenkeuzevandepolitiekisendathetookmogelijkiseenandere
wegtekiezenvooronsland.Drieopdetienniet-ledenvindeneconomiseringnodigommeete
kunnenkomenindewereldeconomie.
Jongeenhoogopgeleideniet-ledenzijnvakervanmeningdateconomiseringbijdezetijdhoort(<25
jaar:46%;HBO/WO:38%).
Dehoudingvanzowelledenalsniet-ledent.a.v.economiseringisnietpositief.Onderzowelledenals
niet-ledeniseenmeerderheidvanmeningdatdooreconomiseringhetverschiltussenarmenrijk
39
groterwordt(leden:89%,nietleden:74%)encollega’selkaarsconcurrentenworden(leden:71%,
nietleden:56%).
KwaliteitvanonderwijsenzorgbelangrijkegraadmetervoorNederland
Ledenenniet-ledenhebbenmeteentop-3aangegevenwatvoorhendebestegraadmeterisvanhoe
hetgaatmetNederland.Detweeitemsdiebijbeidegroepenindetop-3staan,zijndekwaliteiten
toegankelijkheidvanonderwijsenzorg(leden:54%,nietleden:48%)endatiedereenvoldoendete
bestedenheeft(ledenennietledenbeide:47%).Ledenvindendaarnaastdeaanwezigheidvaneen
sociaalvangnetvanbelang(54%),voorniet-ledenishetbelangrijkhoegelukkigmensenzichvoelen
(42%).
15%vandeledenen33%vandeniet-ledenzettenhetitemdathetgoedgaatmetdeeconomiein
huntop-3graadmetersvanhoehetgaatmetNederland.
Meerderheidbereidiets(meer)tedoenvoordesamenleving
Ongeveerzesopdetienledenenvijfopdetienniet-ledenwillenzichinzettenomdekwaliteitvande
samenleving(verder)teverbeteren.Drieopdetienledenenniet-ledenwillenvrijwilligerswerkdoen
entweeopdetienledenwillenmeerbelastingbetalen.Opvallendisdatniet-ledenlievermantelzorg
willenverlenen(11%)danmeerbelastingbetalen(8%).
Gelijkekansenvoorallekindereninhetonderwijs
Overhetonderwijszijnledenenniet-ledenheelduidelijk:allekinderenmoetengelijkekansen
krijgeninhetonderwijs,ookalsdatmeergeldkost(leden:94%,nietleden:86%).Deaandachtvoor
debesteleerlingenmagniettenkostegaanvandeanderen(leden:88%,nietleden:84%)
7.1.4HuidigbeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV
Waaromisditthemarelevantvoordevakbeweging?
Deeconomiseringvandesamenlevingraaktwerkendenenmensendiegewerkthebbenof
willenwerkenenisinstrijdmetdekernwaardenvandeFNV.Doorhetindividucentraalte
stellen,vervalthetautomatismeomlidtewordenvancollectiviteiten,zoalsdevakbond.
Iedereenkanimmerszijneigenboontjesdoppen.Hetgevolghiervanisdatdemachtsfactor
steedsverdernaardevragendepartij(werkgevers/opdrachtgevers)verschuift.Door
outsourcingenmeerexterneinhuurvanpersoneelviapayrolling,uitzendenofcontracting
komthetsteedsmindervaakvoordatallewerkendenopeenterreinonderdezelfdecaoof
arbeidsvoorwaardenregelingvallen.Datmaakthetlastigerommensenteorganiserenen
veranderingenaftedwingen.Ookdeorganisatievandevakbewegingopdewerkvloeris
lastigergeworden.Vroegerwashetbijvoorbeeldvaakdemedewerkervandetechnische
dienstdiemetzijnkarbondspamflettenverspreiddedoorhetgebouw.Tegenwoordiggaat
datnietmeeromdatdietechnischedienstisuitbesteed.
HuidigbeleidvandeFNV
DeFNVheeftdeafgelopenjarenstevigingezetophetkerenvandeeffectenvandeeconomisering
vandesamenleving.EchteBanenzijneenalternatiefvoordeflexibele,onzekerebanen.EchteBanen
zijnookbanenwaarindemensalsmenswordtgezienennietalsproductiemiddel.Zoalsde
schoonmakershetuitdruktenbijhunacties:Respect!.Ookactiverendvakbondswerkhelptmeer
actieveledenzelfoptekomenvoorhunbelangen.MetinitiatievenalsdeCodeVerantwoordelijk
Marktgedragproberenweookweergriptekrijgenopopdrachtgevers,diesomsgeenpartijzijnin
40
belangenconflictentussenwerkgeversenwerknemersmaardiewelinvloedhebbenopde
onderhandelingsruimte.
Aanbevelingenvoornieuwbeleid
VolgensMirjamdeRijkvindteengrotemeerderheidvandeNederlandersdeongelijkheidin
Nederlandtegrootenzoweldelonenaandeonderkantalsdeuitkeringentelaag.Eengrote
meerderheidvindtdaternietbezuinigdmagwordenopdezorg,deAOWenhetpensioen.Erisdus
veelsteunvooreenandereagenda,mitsgoedgebracht.Weesjebewustvandiesteun,gebruikde
cijfers!,houdtMirjamdeRijkonsvoor.
Ditallesleidttotvier-samenhangende-belangrijkeactuelekwestiesvoordevakbeweging:
• Overheidsbezuinigingenenlastenverlichtingvormeneenzeernegatievespiraal.
Ditishetuitvoerenvandeneoliberaleagenda.Dekomendetijdzalerwaarschijnlijkopnieuw
wordenbezuinigdvooralopdezorg.Daardoorwordtdepubliekesectorkleiner.Koopkracht
handhavendoorlastenverlichtingofdoorkredietisdedoodindepot.
• Diekoopkrachtmoetuitmeerloonkomen.
Wemoetenerveelmeerophamerendatditookgunstigisvoor'deeconomie',oftewelde
bedrijven.
• Deverhoudingarbeid-kapitaalraaktuithetlood,datisslechtvoorbijnaiedereen.
Zolangjenietzorgtvoorschaarsteaanarbeidskrachten(doorarbeidstijdverkorting,
regelgeving,eengoedsociaalvangnet,volgenssommigenookdooreenbasisinkomen)wordt
dewerknemeruitgebuit.Arbeidstijdverkortingisdaaromookvangrootbelangvoor
werkenden:zolangernogzoveelwerklozenzijn,kunnenwerkendennauwelijkseisenstellen.
• Erkomteendiscussieaanoverhetloskoppelenvanwerkeninkomen.
Zorgervoordatjedaaralsvakbewegingeenvisieophebt.Eigenlijkgaathetomeenvisieop
hetbelangvanwerk.Alswerkechtbelangrijkis,danmoethetwerkeerlijkgedeeldworden.
Hetmoetnietzozijndateendeelvandemensenslechtseen(karig)inkomenheeftengeen
werk.Datbetekenttrouwensookeenvisieopdeeffectenvanverhogingvande
arbeidsproductiviteit.
Centraalindeervaringenstaatdatmensenzichvaakmachteloosvoelenenhetideehebben
ergeengripoptehebben.Datisproblematisch,omdatonzeoplossingendanooknietals
geloofwaardigwordenervaren.Wanteristochniksaantedoen.Hetisbelangrijkisdatwe
alsFNVlatenziendatdieervaringenniethetgevolgzijnvannatuurwettenofietsdergelijks,
maarvankeuzenvanpoliticienondernemersvooreenbepaaldeideologische(neoliberale)
agenda.Eenagendawaarzijvanprofiterenenwaarvanwerknemerslasthebben.Waarin
winstgevendheidendeeconomiecentraalstaanennietdemenselijkemaatenhetwelzijn.
Alleenalswedatscherpadresseren,creërenweruimteinhetdebatvooronzealternatieven.
Dekansenliggendanbijhetweercentraalstellenvanwelzijn,mensenensamenlevingi.p.v.
deeconomie.Bloeii.p.v.groeizoalsiemandzeitijdensdebijeenkomsten.Opdiemanier
creërenweeeneigenspeelveldmeteeneigenprobleemanalysei.p.v.constantmeete
denkenmetdeproblemenvanwerkgevers(hoewordenweconcurrerender/dynamischer
etc.).Zowordenonzeeigenalternatievenookgeloofwaardig.Ookishetvanbelangombeter
tesnappenhoedieprocessenvaneconomiseringwerkeneneffecthebbenopwerkenden.
Alleendankunnenwebepalenwatweertegenkunnendoenenwaarweopmoeten
inzetten.
41
42
7.2Globalisering:hoewerkthetvoorwerknemers?
7.2.1Inleiding
Toendewereldeconomiein2008dreigdeintestortenenookinNederlandtienduizendenmensen
hunbaanverloren,realiseerdenweonshoezeeronzeeconomiemetdievanderestvandewereldis
verweven.In‘Nederland-Handelsland’werkeninmiddelstweevandevijfwerknemersindeprivate
sectorbijeenmultinationalenkomensteedsmeerNederlandsebedrijveninbuitenlandsehanden.
DaarommaakthetthemaGlobaliseringdeeluitvanhetVisietrajectvandeFNV,alsbelangrijketrend
voordetoekomstvandevakbeweging.Globaliseringiséénvandetrendsdieopdeachtergrond,
geleidelijkenbijnaonzichtbaaronslevenenonswerkmedebepalen.
Somszijndegevolgenvanglobaliseringdirectmerkbaar.Datisbijvoorbeeldhetgevalals
werkgelegenheidwordtverplaatstofalsdebedrijfscultuurverandertnaeenbuitenlandseovername.
Maarsomszijndegevolgenmoeilijkervasttestellen.Hoewerktdeovernamedooreenhedgefund
uitopdearbeidsverhoudingenofwatzijndegevolgenvandeverregaandeinternationale
versnipperingvandeproductieketens?Wekomenervaakpastelaatachter.Kunnenwedoormet
anderevakbondensamentewerken,deglobaliseringooklatenwerkeninhetvoordeelvan
werknemers?
Globaliseringisgeenopzichzelfstaandetrend.Eriseenverbandmetdeandereontwikkelingendie
inhetvisietrajectaandeordekomen:meteconomisering,mettechnologischeveranderingen,en
uiteraardmetklimaatverandering,Maarvolgenssommigearbeidseconomenhangtookdetoename
vanonzekerwerksamenmetglobalisering.Daarbijishetverbandmetdetoegenomenongelijkheid
vooralverontrustend,omdatditvolgensdeOECD*enhetIMFnietalleenslechtisvoorde
samenleving,maarookvoordeeconomie.
7.2.2WatwetenweoverGlobalisering?
Globaliseringvandeeconomieiseenalgemenetermvoordetoenamevangrensoverschrijdende
handeleninvesteringen.Daaroverzijndevolgendefeitenbekend.
• Dewereldhandelisenormsnelgegroeid,snellerdandeomvangvandewereldeconomie.
Ookbuitenlandseinvesteringenlateneenspectaculairtoenamezien.Daarbijishetniet
langerzodaterenkelinvesteringenzijnvangeïndustrialiseerdelandenin
ontwikkelingslanden.Hetisnuookandersom,bijvoorbeeldinvesteringenvanChinain
Europa.
43
•
Hetprocesvanglobaliseringwordtgedrevendoordetechnologischemogelijkheden
(vervoer/ICT:hetgebeurtomdathetkan)endoordatbedrijvenopdezemanierhunwinst
willenvergroten.
•
EengrootdeelvandeNederlandsewerknemerswerktinmiddelsbijeenondernemingof
instellingdiedirectmethetbuitenlandisverbonden.Datkanopverschillendemanieren:
o
doordatdeonderneminggerichtisopdoorvoerofexport,
o
doordatdeproductieafhankelijkisvaninvoervangrondstoffenofonderdelen,
o
doordathetbedrijfeenbuitenlandseeigenaarheeft,
o
doordatdesectorgedomineerdwordtdoorenkelemultinationals,aldannietmet
eenhoofdzetelinNederland.
•
Multinationalshebbenveelinvloed.EenopdevijfNederlandsewerknemersinde
particulieresectorwerktbijeenbuitenlandsemultinational.Ennogeenseenopdevijfwerkt
bijeenmultinationalinNederlandsehanden.Multinationals,zoweldeNederlandsealsde
bedrijveninbuitenlandsehanden,vormdenin2013slechts2%vandebedrijveninde
privatesector.1.Maarzegenererentweederdevandeomzetenzijngoedvoor2miljoen
baneninNederland.2,3MiljoenmensenwerkeninhetbuitenlandvoorNederlandse
multinationals.DemeestenvanheninandereEuropeselanden
•
Multinationalszettenhuneigen“supplychain“(productieketen)op.Hun
productieprocessenvindennuoverdehelewereldplaatsenookdienstenworden
internationaalaangeboden.Infeitegaathetnietmeeralleenoverketensvan
toeleveranciers,maaromnetwerkendieookvervoerendienstverleningomvatten,van
grondstoftotverzekering.Demeesteopbrengstengaannaardeuiteindenvandeketen:naar
ontwikkelingenontwerpennaardemarketing.Dewerknemersindeproducerendelanden
werkenonderslechtearbeidsvoorwaardenenomstandigheden.
•
Zelfsinsectorendieopheteerstegezichtnationaalzijn,zoalsdeoverheid,hetonderwijsof
degezondheidszorg,zienwesteedsmeerbuitenlandseinvloeden.Denkaandeinvloedvan
deinternationalefarmaceutischindustrieofdevestigingvanNederlandseuniversiteitenin
anderelandenenhet-internationale-aanbodvanonlinecursussen.
•
Definanciëlesectorisnietmeernationaalgebondenofgereguleerd.Zeiszeer
internationaal,enormgrootenmoeilijkcontroleerbaargeworden.
•
HedgeFundsengroteinternationaleinvesteringsmaatschappijen,diegigantische
hoeveelhedenkapitaalbeheren,bepalennationalebeurzenenmakenofbrekenbedrijven.
Ditgeldtookvoorbedrijvendiebehorentotde'nationaletrots'.
•
Sindsdecrisisisinveellandendeongelijkheidverdertoegenomen,terwijldezevaakalerg
grootwas.OokinNederlandisdeongelijkheidtoegenomen.Deongelijkheidtussenlandenis
doordeaansluitingopdewereldeconomieafgenomen,vooraldoordatChinadefabriekvan
dewereldisgeworden.
•
Hetprocesvanglobaliseringheefteeneigendynamiek.Nationaleregeringendoenweinig
omdittereguleren.Integendeel,zeproberenhetjuistnogmakkelijkertemakendoor
handels-eninvesteringsverdragentesluiten.Dezezijngerichtophetwegnemenvan
handelsbarrièresenobstakelsvoorinvesteringeninelkaarslandofregio.Zozienwedatde
VSendeEUonderhandelenovereengrootpartnership-verdrag,TTIPgenaamd,dathetnog
gemakkelijkermoetmakenomdetweegrootsewesterseeconomieënmetelkaarte
verweven.
1
CBSInternationaliseringsmonitorderdekwartaal2015.Landbouw,financiëleinstellingenendeoverheid
wordenhierbijnietmeegeteld.
44
InzijnkenniscollegenoemtRobertWentookeenaantalvandezeveranderingen,diehetgezichtvan
dehuidigeglobaliseringbepalen.Daarnaastwijsthijopeentweetalmythesoverglobaliseringwaar
devakbewegingnietinmoettrappen:
• Omonzeinternationaleconcurrentiepositienietingevaartebrengenzoudenwijonzelonen
moetenmatigen.Nederlandisweliswaareenhandelsland,maarweverdienennogaltijd
twee-derdevanonsgeldopdebinnenlandsemarkt.Loonsverhogingbevordertde
binnenlandsevraagenstimuleertinnovatie.
•
Nationaleoverhedenzoudenweiniginvloedkunnenuitoefenen.Feitisdaternogsteeds
groteverschillentussenlandenzijnwaarbijdenationalestatennogaltijdmeetellen.Zo
neemtdeongelijkheidweliswaarookinNederlandtoe,maardeoverheidkanditdooreen
actiefherverdelingsbeleidblijvencorrigeren.Devakbewegingmoetdeoverheiddaarop
blijvenaanspreken.
OokwijstRobertWentophetdilemmavandeglobalisering:
Vandedriehoek:nationalestaat,democratieenglobaliseringkunnenmaartweevandedrie
elemententegelijktoenemen.Dusalsjedenationalestaatendedemocratiezouwillenversterken,
kunjenietverderglobaliseren;ofalsjemeerwiltglobaliserenenjewiltdedemocratiebehouden,
moetjedemocratischezeggenschapoverdragenaanEuropaofaaninternationaleorganisaties.We
kunnendusnietallestegelijkhebben:meerglobalisering,meerdemocratieeneengrotererolvoor
denationalestaat.Devakbewegingmoetdediscussieaangaanoverdevraagopwelkeelementenzij
denadrukwilleggen.
Waaromisglobaliseringbelangrijkvoorwerknemersenvakbonden?
Nederlandheefteenopeneconomie.Dein-enuitvoervangoederenendienstenisalsademenvoor
deNederlandseeconomie.Datiseenvanderedenenwaaromglobaliseringoverhetalgemeenals
eenpositievetrendvoorNederlandwordtgezien.
Doorglobaliseringzijnconsumentenproductendiehetlevenmakkelijker,aangenameren
interessantermaken,voorveelmensentoegankelijkgeworden.Ookzijndaarvoormiljoenenmensen
uitdeergstearmoedegetild.AlsChinanietwasaangeslotenopdewereldeconomie,zouhet
percentagearmendaarnietzoverzijngedaald.
OokvoorNederlandsewerknemersgeldtdatdeverbondenheidvanonzeeconomiemethet
buitenlandvoorwerkgelegenheidenmeerwelvaartheeftgezorgd.
Naastdezepositievegevolgenwegenvoorwerknemersookdenegatievekantenzwaar:
• DestrategischebedrijfsbeslissingenwordennietmeerinNederland,maareldersinde
wereldopeenhoofdkantoorgenomen.Doordeglobaliseringisdeproductiegemakkelijkte
verplaatsenwaardoorwerkgelegenheidverdwijntnaareenanderland.Nietalleen
werknemersingeïndustrialiseerdelandenhebbenhiermeetemaken.Bedrijvengaanook
gemakkelijkvanuitChinanaarCambodjaofEthiopië,alsdelonendaarlagerzijn.
45
•
Dewerknemersrakenmetelkaarinconcurrentiewaardooreenneerwaartsedrukoplonen
enarbeidsvoorwaardenontstaat.Bedrijvenstellenwerknemersvoordekeuze:
arbeidsvoorwaardenzoalslooninleverenofjewerkverliezen.Ditisdesteergeralsde
neerwaartsespiraalzelfstotschendingvandemeestfundamentelerechtenvanwerknemers
leidt.Inontwikkelingslandenwerkenmiljoenenmensenindegeglobaliseerdeeconomie
rechteloosonderdearmoedegrens.
•
Deconcurrentievindtnietalleenplaatsbijlaaggeschooldengemakkelijkteverplaatsen
werk.Ookhooggeschooldwerkisnugemakkelijkviainternetinternationaalaantebesteden
•
Multinationalebedrijvenorganiserenhunproductieendienstverleninginsupplychainsdie
dehelewereldomspannen.Hetgaatdaarbijomingewikkeldenetwerkendiebovende
nationalegrenzenhangen.Viadezeketensofnetwerkenwordtwerkuitbesteed.Zo
organiserenbedrijvendeverantwoordelijkheidvoordewerknemersdieaanhunproductof
dienstbijdragen,vanzichaf.Dezebedrijvenwillennietlangeraansprakelijkzijnvoorde
veiligheidofdesocialezekerheidvanwerknemers.
Tenslotteishetzodatglobaliseringwerknemersenvakbondenmetelkaarverbindtindeze
productieketens.Zokunnenvakbondenhechterinternationaalgaansamenwerkenomdesituatie
voorallewerknemersteverbeteren.
7.2.3 Meningenvan(niet)leden
Verkenning
DeelnemersaanhetVisietrajectzienglobaliseringoverhetalgemeenalseennietmeerwegte
denkenontwikkelingdienadelen,maarookvoordelenheeft.Globaliseringwordtgeassocieerdmet
verliesvanwerkgelegenheid,vooralvanlaaggeschooldwerk,meteengraaicultuur,uitbuiting,
kinderarbeideneentegrotemachtvoormultinationals.Groteinternationaleorganisatiesen
bedrijvenbepalendewerkgelegenheidendenationaleoverheidheefthiernietsmeeroverte
vertellen,denktmen.Maarglobaliseringisookinnovatie,(daarzoudenweonsmeeropmoeten
richten)meerdiversiteit,enveiligenverantwoordondernemen.Hetbiedtdemogelijkheidvoor
iedereenindewerelddearbeidsomstandighedenteverbeteren.Multinationalszoudenlokale
werknemersdanwelmeermoetenbetrekkenenzichaanafsprakenmoetenhouden.
Detoenemendeongelijkheid,depensioenen,dewerkonzekerheidendeeenzijdigenadrukopgeld
kregenindeSynthetron-verkenningvandedeelnemerseenhogereprioriteitdanglobalisering.Het
verbanddatbestaattussendezeproblemenenhetprocesvanglobaliseringwerdnietmeteen
gelegd.Sommigedeelnemerszeidenweinigdirectmetglobaliseringtemakentehebbenomdatzijbij
eenkleinbedrijfwerkenofalleenmetnationaletoeleverancierstemakenhebben.
RelatiefeensgezindisderesponsdatdeFNVinternationaalmoetopererenenmoetsamenwerken
metvakbondeninanderelanden.DeFNVmoetmeerkennisvergarenoverdewerkwijzenvan
internationaleorganisatiesenmeerinvloeduitoefeneninBrussel.DeFNVmoettoezienopde
nalevingvanafsprakenovergelijkloonvoorgelijkwerk.Daarnaastmoetzijzekerookdebelangen
vandeNederlandsewerknemersbehartigen.
Verdiepinginregionalebijeenkomsten
HetthemaGlobaliseringisbesprokenin12regiobijeenkomsten,6voordewerkorganisatieen6met
ledeninjanuari2016.DebijeenkomstenzijngehoudeninAmsterdam,Weert,Rotterdam,Utrecht,
DeventerenGroningen.Dievoordeledenzijnbeterbezochtdandievoordewerkorganisatie.Steeds
blijktereengrotebetrokkenheidbijhetonderwerptezijn.HetgaatomdeFNV-waardensolidariteit,
gelijkwaardigheidenduurzaamheid.Dedeelnemerszijnnietalleenovertuigdvanhetbelangvan
globaliseringenderolvandevakbewegingdaarin,zehebbenzichookverdieptin(deelgebiedenvan)
hetonderwerp.Dediscussieszijnprettig,openenrespectvolverlopen.
Voor-ennadelenvanglobalisering
Demeestedeelnemersziendeglobaliseringalsonafwendbaar.Erisaandachtvoorzoweldevoor-als
denadelenvanglobalisering.
Alsvoordeelnoemendedeelnemersdatmeermensenmeerconsumptiegoederenkunnenkopen
(mobieltjesbijvoorbeeld).Nietteminwijzenenkeleledenookopdegevolgenvandeglobalisering
voorhetmilieuendeCO2-uitstoot.Zijvindenhetgesleepmetgoederenoverdewereldniet
duurzaamenzijnomdieredenkritischoverdeglobalisering.Consumentismestaatsolidariteitinde
weg,aldusdedeelnemers.
46
GlobaliseringbiedtookkansenvoordeNederlandseeconomieenvoorNederlandsewerknemersom
overdegrenstegaanwerken,zekervoordehogeropgeleidewerknemers.Nederlandmoet
innovatieverwordenendeFNVmoetdiekansenmeepakken.
Nogalwatdeelnemerszienalsvoordeelvandeglobaliseringdatmensenindenieuwe
productielanden(China,Indiaenookanderelanden)erininkomenopvooruitzijngegaan.Maar
iedereeniszichbewustvandegroteongelijkheidindewereld.Verschillendedeelnemersziende
globaliseringalseenkansomiedereen,ookwerknemerselders,ergeleidelijkopvooruittelaten
gaan.“Wemoetenhetbeterverdelen,ookalswedanzelfeenstapjeterugmoetendoen”,vinden
sommigen.
Hetstrevennaarverbeteringvooranderenwordtechterookopgevatalswelbegrepeneigenbelang.
Kinderarbeidenuitbuiting,gevaarlijkwerktegeneenhongerloonenzondervakbondsrechtenmoet
aandekaakwordengesteld,daarisiedereenhetovereens.“Hetisdemoreleplichtvande
vakbewegingomuitbuitingenhetdodenvanvakbondsmensentegentegaan”,zoformuleerteen
deelnemerhet.Meerdeelnemerswijzenoponzeinvloedindepensioenfondsenenvindendatwe
diehiervoormoetenaanwenden.Inverschillendebijeenkomstenwordtookgewezenoponzerolals
consumenten.DeFNVzoumensenkunnenoproepenomproductendienietsociaalenduurzaamzijn
gemaakt,niettekopen.FNVMondiaalwordtgenoemdalsvoorbeeldvansolidariteit,waarje
concreetietsvoorvakbondscollega’skuntdoen.
Multinationals
Demeestedeelnemersziendatmultinationalseengroterolspelenindeglobalisering.Zehebben
veelmacht.TTIPenanderehandelsovereenkomstenkunnendiemachtversterken.Erwerdveel
gezegdoverbelastingontwijkingdoormultinationals.Datisnietalleenoneerlijk,maarookschadelijk
voordepubliekesector.Daarmoetietsaangebeuren.“Nederlandzoudaaralseerstestappen
moetenzetten”.Ookzoudenmultinationalsmeermoetenbijdragenaanonderzoekdatmet
belastinggeldwordtgefinancierd,zekeralszedaarzelflatervanprofiteren.
Sommigedeelnemerservarendegemakkelijkeverplaatsingvanwerkgelegenheidbinneneen
multinationalaandenlijve.ZijpleitenvoorbehoudvanwerkgelegenheidinNederland.Anderenzien
decultuurinhunbedrijfveranderenalserbuitenlandsmanagementkomt.Zeziendeconcurrentie
uitgoedkoperelandentoenemen.Omhunbaantehouden,moetenNederlandsewerknemerszich
hieraanaanpassen.Voorallageropgeleidenervarendit.
Veeldeelnemerszienditalsonderdeelvaneenonafwendbaarproces.Zijverwachtendaterniet
genoegwerkvooriedereenzalzijnenpleitenvoorherverdelingvanwerkeninkomen.Bijvoorbeeld
dooreenbasisinkomenenkorterewerktijden.
Erzijnuiteraardverschillentussendesectorenendematewaarinzijdoordeglobaliseringworden
beïnvloed.Zozijnhetvervoerendehavensvergeïnternationaliseerdevenalsdeindustrie.Voorde
publiekesectorendebouwgeldtditminder.Uitkeringsgerechtigdenvindendedirecterelatievaak
moeilijkerteleggen.Grotebedrijvenzijngevoeligvoor‘namingandshaming’enwillendaarom
afsprakenmaken.MaakgebruikvandeEOR(EuropeseOndernemingsraad),ishetadviesin
meerderebijeenkomsten.
Grensarbeidwordtalseenpotentieelpluspuntgezieneneengoedegelegenheidvoorsamenwerking
metbondendirectoverdegrens.Voorbuitenlandsewerknemersmoetgelden:gelijkloonvoorgelijk
werkenookzijmoetenonderdecaovallen.Eendeelnemerdenktdatdoordekomstvan
buitenlandsewerknemers,waaronderookdevluchtelingen,dearbeidsvoorwaardenmisschieneerst
naarbenedengaan.Optermijnzullenzeweeromhooggaan.
47
Eenenkeledeelnemervindtnietzozeerdeglobalisering,alswelhetfinanciëlesysteemende
‘financialisering’(decombinatievandetwee)hetgrootsteprobleem.Grotebedrijvenbaserenhun
strategievolledigopdewensenvangrotekapitaalverschaffersdieuitzijnopsnellehogewinsten.Er
wordenverschillendevoorbeeldengenoemdwaarderolvandezekapitaalverschaffers,zoalshedge
funds,totgrootverliesvanwerkgelegenheidheeftgeleid,bijvoorbeeldindekinderopvangen
natuurlijkrecentbijV&D.“Wehebbenhiernogonvoldoendekennishierover”,isdeconclusie.
“Wewetennietwaardebesluitenwordengenomen,terwijlhetsteedsbelangrijkerwordtomdeze
tebeïnvloeden”.DeFNVmoetmeeronderzoekdoenomgriptekrijgenopdeinternationaleketens
endegeldstromenvolgen:“followthemoney”.Hetverbanddatsommigeonderzoekersen
vakbondenleggenmetflexibilisering,komtnietindediscussieterug.
Derolvandevakbeweging
Devraagofvakbondeneenrolhebbenbijdeglobaliseringwordtoverhetalgemeenmet‘ja’
beantwoord.ErzijninverschillendebijeenkomstenookdeelnemersdievindendatdeFNVopde
eersteplaatsdeNederlandsewerknemersmoetverdedigenenvoordeeigenregiomoetopkomen.
Endaarnamisschienaananderenmoetdenken.Maardemeestedeelnemersvindenjuistdatjedie
tweezakennietloskuntzien.Zijstaanopenvoorsamenwerkingmetanderevakbondenomsamen
gemeenschappelijkebelangenteverdedigen.ZijvindendatdeFNVteweinigoverdegrenzenheen
kijkt.“Demaatschappijglobaliseert,dusdebondmoetdatook”.Zewillenbijvoorbeeldeenblok
vormenvanvakbondeninEuropa.“DeFNVheeftveelteweiniglobbyisteninBrussel,vergelekenmet
dewerkgevers”.Welzijnzezichervanbewustdatvakbondenofwerknemerselkaarsconcurrenten
kunnenzijnensomsdoorcultuur-entaalverschillenmoeilijkkunnensamenwerken.Uitdrukkelijk
komtnaarvorendateengoedeinternationalesamenwerkingmetanderevakbondennietbetekent
datjejeeigen‘huiswerk’nietmeerhoefttemaken.Internationalesamenwerkingkannietinde
plaatskomenvandenoodzaakominNederlandeensterkevakbondoptebouwen.Kennisdelen
tussenvakbondenzoalsmetorganisingindeschoonmaakwerkthiervoorjuistweerpositief.Het
maaktnatuurlijkookuitofjemetsterkebonden(Scandinavische,Belgische,Franse,Duitse)
samenwerktofdatjesamenwerktmetvakbondenuitlandenwaardezakenmindergoedgeregeld
zijndanbijons.Inverschillendebijeenkomstenkomenzorgenoverdetoekomstvandevakbeweging
tersprake.Vooraldenoodzaakomnieuweledenenvooraljongerentewervenenbijdebondte
betrekken.Nieuwemethoden(socialemedia,digitaal)kunnenhetdirectecontactmet(potentiële)
ledennietvervangen.
Derolvandeoverheid
Hetantwoordopdelaatstevraag:“moetdeoverheiddeglobaliseringbeterreguleren?”hangter
sterkvanafofmenvertrouwenheeftindeoverheid.TTIP*wordtinditverbandgenoemd.Ook
vragensommigenzichafofhetwelteregulerenvalt“Omdezoveeltijdiserweereennieuwecrisis”.
Deverhoudingtussenstaatenkapitaalverandert.“Bedrijvenwordenmachtigerdanstaten”.
Anderenwillenpositiefoverdeoverheidblijvendenkenenereentegenmachtmeevormentegende
machtvandemultinationals.Daarnaastzijnerverschillenvanopvattingofditopnationaalniveau
kan.
Verschillendedeelnemerssprekenhunerhunwaarderingoveruitdatzeoverhetonderwerp
globaliseringhaddenkunnenpraten.Maarerisbehoefteaanmeeronderzoekenmeerinformatie
o.a.viadewebsiteomdeglobaliseringbetertebegrijpen(followthemoney)enomhetnationaleen
hetinternationalevakbondswerkmeermetelkaarteverbinden.
48
Verbreding
Opbasisvandeuitkomstenvanderegionalebijeenkomstenzijnoverglobaliseringvragen
voorgelegdindedraagvlakmeting.Wordendecentraleonderwerpenenvisiesdieuitde
bijeenkomstennaarvorenkwamen,gedeelddoorledenenniet-leden?
Dedraagvlakmetingbevestigtdatglobaliseringeenbelangrijkthemais.Uithetvisietrajectkwam
naarvorendatdedeelnemersdenkendatdeglobaliseringvoorverschillendegroepenwerknemers
verschillenduitpakt.Laagopgeleidenervarenmeernadelen,terwijlhetvoorhogeropgeleidenjuist
eenkansis.Zowelledenalsniet-ledenzijnhethierinruimemeerderheidmeeeens.81%vande
ledendenktdatglobaliseringvoorlaagopgeleideneenbedreigingis,en48%zietookeenbedreiging
voormiddelbaaropgeleidewerknemers.Ookdeniet-ledenzieninmeerderheid(62%)voor
laagopgeleideneendreiging.Eenderdevandeniet-ledenzietookvoordemiddengroepeneen
bedreigingenzietvooreenkwartvandezegroepkansen.Voorhoogopgeleidenzienachtopdetien
ledenenzesopdetienniet-ledenjuistmeerkansen.
Eenruimemeerderheidvandedeelnemersvindtdatwedemultinationalsstrengermoeten
aanpakken.Negenopdetienledenvindendit,enzevenopdetienniet-leden.Zijzijnvanmeningdat
multinationalsteveelmachthebbenendatzebelastingontwijken.Slechts5%vandeledenen16%
vandeniet-ledenvindtdatwedezebedrijvenhungangmoetenlatengaanomdatzevoorinkomsten
enwerkgelegenheidzorgen.Jongerenenhoogopgeleidenvindenditietsvakerdanouderenen
laagopgeleiden.
WemoetenonseerstoponzeeigenproblemeninNederlandrichten,vindt57%vandeledenen70%
vandeniet-leden.30%vandeledenvindtjuistdatweereerstvoormoetenzorgendatmensenin
anderelandenhetbeterkrijgen;oudereledenvindenditietsvakerdanjongeren.17%vandenietledenwildatweeerstzorgendatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen.Laag-en
middelbaaropgeleideledenvindenvakerdatweonseerstoponzeeigenproblemenmoetenrichten,
resp.77%en71%danhogeropgeleiden,41%.
Maardemeestedeelnemerszienwelmogelijkhedenvoorverbeteringvooriedereen,zowelin
Nederlandalsinanderelanden.Tweederdevandeledenenbijnadehelftvandeniet-ledenvindt
datweinternationaalmoetensamenwerkenzodatdeglobaliseringkansenbiedtvooriedereen.
Hogeropgeleidenvindenditvaker(74%)danlager-enmiddelbaaropgeleiden(51%)
7.2.4. HethuidigebeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV
WatdoetdeFNVnual?
Internationalesolidariteitiseenvandekernwaardenvandevakbeweging.Hetinternationalewerk
endeversterkingvandeinternationalevakbewegingzijnnualprioriteitenvandeFNV.DeFNV
steuntvakbondeninontwikkelingslanden,inlandenwaargeenvrijheidisenwaarwerknemersrechtenwordengeschonden.DeFNVverzetzichtegenkinderarbeid,dwangarbeidendiscriminatie
enspreektNederlandsebedrijvenaanopdenalevingvaninternationalearbeidsnormen.DeFNV
vindtdatdeNederlandseoverheidbedrijvenalleenmoetsteunenalszevoldoenaandeOESO-ende
VN-normenvoorinternationaalmaatschappelijkverantwoordondernemen.Inenkelesectoren,
bijvoorbeeldkledingentextiel,onderhandeltdeFNVovereenIMVO*-Convenantmethet
bedrijfsleven,waarinwerknemersrechtenindeheleketenwordenbeschermd.
DeFNVisaangeslotenbijdeEuropeseendeinternationalevakbeweging.Samenmetde
internationalevakbewegingwerkenweaandeerkenningvanwerknemersrechtenwereldwijd.We
doenditviadeVN-organisatievoorarbeid,deILO*,enbijandereEuropeseeninternationale
organisaties.DevakbondvoorzeevarendenNautilusInternationalisbijdeFNVaangeslotenensluit
zelfsinternationalecao’saf.
49
DeFNVvindtdatiedereenzoumoetenprofiterenvandeglobaliseringenisdaaromvoorhandels-en
investeringsverdragendie
• werkgelegenheidbrengen,
•
deinternationalearbeids-enmilieunormenbeschermen,
•
demachtvanmultinationalsbeperken,
•
dedemocratiebeschermen.
Omdittebereikenvoerenweactie,organiserenwevoorlichtingenonderhandelenweindeSER.
VoorsommigeNederlandsemultinationalsheeftdeFNVcontactenmetvakbondeninvestigingenin
anderelanden.Alsdaarmisstandenzijn,sprekenwehetNederlandsemanagementdaaropaan.De
GlobalUnionFederationsorganiserenwereldwijdesolidariteitsactiesvoorvakbondeninde
verdrukking.DeFNVondersteuntdezeacties.
ConclusiesenaanbevelingenvoorhetmeerjarenbeleidvandeFNV
Dedeelnemersaanhetvisietrajectzijnzichoverhetalgemeenbewustvanvoor-ennadelenvande
globaliseringvoorwerknemers.Maarnatuurlijkwarenerookaanzienlijkeaccentverschillen.Het
meestnegatiefoverglobaliseringzijndegenendiedoorverplaatsingvanwerkgelegenheidofdoor
concurrentiemethetbuitenlandhunbaanonderdrukzagenstaan.Ookdegenendietemaken
kregenmeteen(ingrijpende)veranderinginbedrijfscultuurzijnnegatief.Devakbewegingzouhen
hiertegenmoetenbeschermen,vindenze.Ookdegenenvoorwiedemilieunadelenvan
consumentismeen‘hetgesleepmetgoederenoverdewereld‘zwaarwegen,zijnnegatief.
Eengrotegroepdeelnemerszietglobaliseringalsonomkeerbaar.Zewaarderendevoordelenvan
meerconsumptiegoederen,maarzijnzichbewustvanuitbuitingenvandegrotemachtvan
multinationalsendefinanciëlesector.Zeziendatdevruchtenvandeglobaliseringbijeenkleine
groepterechtkomenendathetovergrotedeelvandewereldbevolkingernietevenredigvan
profiteert.Zijdenkendatglobaliseringookvoorwerknemerszoukunnenwerkenenziendaarbijeen
rolvoorvakbondenenoverheden.PositiefzijndegenendievindendatglobaliseringNederland
dwingtomeigensterkekanten(havens)teontwikkelenenominnovatieftezijn.Zijwaarderenook
dekansenvoorhogeropgeleidenominhetbuitenlandtegaanwerken.
HetmeerjarenbeleidvandeFNVzalhetbestewerkenalsmetdezeverschillendeinvalshoeken
rekeningwordtgehouden.Datisheelgoedmogelijk.
Meerweten
Allereerstmoetenwedanwelgoedwetenhoe‘deglobalisering‘werktenhoeeninhoeverre
Nederlandsewerknemerserdoorwordengeraakt.Opvallendisdatveeldeelnemersglobalisering
weliswaarbelangrijkvinden,maarmeerals‘achtergrondverschijnsel‘danalsdirecteoorzaakvan
concreteproblemen.DeFNVmoetbeterwetenhoedeglobaliseringsamenhangtmetproblemendie
Nederlandsewerknemers,onzeleden,ervaren.Desamenhangmettoenemendeongelijkheid,met
onzekerwerkenmetwerkgelegenheidisnietaltijdmeteenzichtbaar.Dezemoetinkaartworden
gebracht.Wezullendebelangenvanonzeledennietgoedkunnenbehartigenalswenietwetenhoe
deinternationaleeconomiewerkt,hoeonzesectorenenbedrijvenerinternationaalvoorstaanen
welkemultinationalsdominantzijnindeverschillendesectoren.
Multinationals
Dedeelnemerszijnzichbewustvanhetbelangendemachtvanmultinationals.Bijglobaliseringis
handelbelangrijk,maardeechtemotorzijndemultinationalebedrijven.Trouwens,handelvindtal
vooreengrootdeelbinnenmultinationalsplaats.Zijontwikkelendenieuwemanierenvan
producerenenzettendaarvoornetwerkenvanketensopdiezichoverdehelewerelduitstrekken.Zij
nemenMKB-bedrijvenindezeketensop.Zijzettendetrendophetgebiedvanuitbesteding,vanflex,
50
envandebedrijfscultuur.Zijzorgenervoordatdeopbrengstenvandeglobaliseringterechtkomen
bijdetopendeeigenarenvandebedrijven.
Zekerbijmultinationalsenbedrijvendieinternationaalopererenzullenwedezebedrijfsstrategieën
moetenkennen.Devakbewegingzelfisdaarvooreenbelangrijkebronvaninformatie.Onze
kaderledenenbestuurderszijnvaakopdehoogtevanwatspeeltin(internationale)bedrijvenen
sectoren.Doordatboventafeltehalenenbijeentebrengen,kunnenweermeergreepopkrijgen.
Deinternationaalopererendebedrijvenendeinvloedvanfinanciëleinstellingenhebbengeleidtot
ondoorzichtigeeigendomsverhoudingenbinnenbedrijven.Wewetendaaromnietaltijdwiefeitelijk
aandetouwtjestrektenofwewelaandegoedeonderhandelingstafelzittenofvoordegoededeur
staanmetonzeacties.
Multinationalsgebruikenonacceptabelveelmogelijkhedenombelastingteontwijken.Erisbreed
draagvlakomditkrachtigaantepakken.
Hetisonwenselijkdatdefinanciëlesectorongereguleerdenlosvandereëleeconomieen
overheidscontrolekanopererenendaarbijgroterisico’sneemtmetdeeconomie.Nadecrisisin
2008zijnonvoldoendemaatregelengenomenomeenherhalingtevoorkomen.
Globaliseringbiedtookeenkansopverbeteringvandelevensvanwerknemers,juistdoordat
multinationalswerknemersmetelkaarverbindenineenwebvanproductieketens.Daarvoormoeten
indeheleketenwerknemershetrechtkrijgenopDecentWork,Gewoongoedwerk,waarbijde
fundamentelerechtenzijngegarandeerd,datwilzeggen:veiligwerk,eenleefbaarloon,sociale
zekerheidenzeggenschapvoorwerknemers.Datgebeurtalleenalsdevakbewegingenandere
maatschappelijkegroepenzichdaarvoorinzetten.
‘Grensoverschrijdendstaken’
TonHeertszegtinzijnafscheidsinterviewinNRC7/8mei2016:“Grotebedrijven,deStarbucksenvan
dezewerelddenkenooknietinborders.(…)Wijzullenookmoetenlerenomgrensoverschrijdendte
staken”.
Waarhetbedrijfslevenallanginternationaalisopgezet,opereertdevakbewegingnogvooral
nationaal.Datmoetveranderen.Veruitdemeestedeelnemerssteunendestellingdatde
vakbewegingmeerinternationaalmoetgaansamenwerken.Alwerddaarwelbijopgemerktdatdit
nieteenvervangingkanzijnvooreensterkeorganisatieopnationaalniveau.AlsdeFNVmeergaat
investerenindeinternationalevakbeweging,ondersteunendedeelnemersaanhetVisietrajectdit
vanharte.Investerenkandooractieflidtezijnvandestructurenvandeinternationalevakbeweging,
dooractiefaanhaaractiesdeeltenemen,dooreennetwerkvanvakbondenbinnenmultinationals
optezettendatvoorDecentWorkstrijdt,maarookdoorwatwenudoenmethetCWC*:meten
namensdeinternationalevakbewegingontwikkelenweMaatschappelijkVerantwoordInvesteren
vooronzepensioenfondsenentegelijkookvoordefondseneldersindewereld.
DeFNVsteuntvakbondenindeverdrukking,nietalleenfinancieel,maarsomsookmetacties.Die
laatstevormvansolidariteit,jesteuntelkaaralserproblemenzijn,kanookwederzijdszijn.Maarom
tegenwichttebiedentegendemachtvanmultinationalebedrijveneninvloedtehebbenop
bijvoorbeeldhunstrategievanuitbesteding,belastingontwijkingoftoenemendeflexibilisering,isnog
eenanderevormvansamenwerkingnodig.Ditvereistdatdevakbeweginginternationale
instrumentenontwikkeltomdietegenmachttevormen.WehebbendeRichtlijnenvandeOESOen
deVNvoormultinationaleondernemingen,deverdragenenhetbeleidvandeILO*,waarvande
vakbewegingwildatze(meer)bindendworden.Maarhetzijnookonzegezamenlijkeinternationale
acties,zoalsdievoordebeschermingvanhetstakingsrecht,dieinvloedzullenhebbenopderichting
vandeglobalisering.
Deoverheid
Globaliseringisgeennatuurverschijnsel.Devakbewegingkannietaccepterendatdeoverheidde
armenmachteloosindeluchthefttegenoverdegevolgenervanvoorwerknemers.Datisook
helemaalnietnodig.Denationalestaat(alofnietinEuropeesofinternationaalverband)heeft
mogelijkhedenomdeglobaliseringteregulerenopeenmanierzodatwerknemers,ookNederlandse
51
werknemers,ervanprofiteren.Datisookonsuitgangspuntbijdehandels-eninvesteringsverdragen
alsTTIP*enCETA*.DeFNVverwachtvandeoverheiddatzijderechtenvanwerknemerswereldwijd
beschermt.
VoordeFNVishetterechtalsNederlandsewerknemerseeninspanningvandeoverheidverwachten
omwerkgelegenheidinNederlandtebehoudenofteverwerven.HetisterechtalsNederlandse
werknemerszichzorgenmakenoverdetoegenomenongelijkheid,zichtegengrote
beloningsongelijkheidkerenenverwachtendatdeoverheideenherverdelingspolitiekvoert.
Multinationaleondernemingeninbuitenlandsehandendienenzichaanonzearbeidsverhoudingen
enoverlegcultuuraantepassen,ookalsdezeinhet‘landvanherkomst’(VS,China,maarzelfs
binnenEuropazijnerverschillen)heelongebruikelijkzijn.Deoverheiddientdezetebeschermen.
Tegenoverdeargumentenvoordenoodzaakvanloonmatigingvanwegedebuitenlandse
concurrentieofhetinvesteringsklimaat,isvoordevakbewegingeenversterkingvandebinnenlandse
marktdoorhogerelonennetzobelangrijk.Deoverheidmoetinvesterenininnovatieen
infrastructuur,zowelde‘harde’alsdesocialeinfrastructuurvanscholingenmaatschappelijke
cohesie.
Conclusievoortoekomstigbeleid
Deglobaliseringheeftnietvooriedereendezelfdegevolgen.Laag-enmiddelbaaropgeleide
werknemerservarenmeerdenadelenvandeglobalisering,terwijldezevoorhogeropgeleidenook
kansenbiedt.Inallefasenvanhetvisietrajectkwamditnaarvorenenhetwerdscherpbevestigdin
dedraagvlakmetingvanTÖTTA.Deglobaliseringdraagtdaarmeebijaandeongelijkheidendekloof
indesamenleving,afhankelijkvanopleidingsniveau.Laag-enmiddelbaaropgeleidewerknemers
verwachtenvakerdananderendatdeFNVeerstaanhunproblemenaandachtbesteedt.Hogere
opgeleidendenkenvakerdatiedereenerbetervankanworden.DeFNVzalhiermeebijtoekomstig
beleidmeerrekeningmoetenhoudenenmoetenzorgenvoormeermaatwerkvoordeverschillende
groepenwerknemers.
Ommaatwerktelevereninhetbeleidt.a.v.globaliseringishetnodigdatdeFNVmeerweetoverde
manierwaaropglobaliseringdekwaliteitvandebanenendewerkgelegenheidbeïnvloedt.DeFNV
moetmeerkennishebbenvanhetbeleidvanmultinationals,ofzenuinNederlandseofbuitenlandse
handenzijn,opdethema’sdieinhetvisietrajectaandeordekomen.Multinationalszijntrendsetters
opaldezeterreinen.Deontwikkelingenophetgebiedvanflexibilisering,economisering,
uitbesteding,anderswerkenduurzaamheidentechnologischevernieuwingwordennietalleenin
Nederland,maarmededoorinternationalebedrijvenbepaald.
Eenverbindingmethetvakbondswerkbijmultinationalskanopeengrootdraagvlakrekenen.Inalle
fasenvanhetvisietrajectkwamnaarvorendatdehoudingtenopzichtevanmultinationalsniet
positiefis.Menvindtdatzeteveelmachthebben.Hetwordthenkwalijkgenomendatzebelasting
ontwijkenenwerknemersinproductielandenslechtbetalenenslechtbehandelen.
Eengrootdraagvlakiserookvoorinternationalesamenwerkingomdeglobaliseringtelatenwerken
voorallewerknemers.DitvereistdatdeFNVinvesteertinnieuwevormenvansolidariteit.Naastde
solidariteitdieeropgerichtiservoortezorgendatmenseninanderelandenhetbeterkrijgen,
moetensamenmetdeinternationalevakbewegingookvormenvansolidariteitwordenontwikkeld
diewerknemersinNederlandbeschermentegennegatievegevolgenvanglobalisering.Niettenkoste
vananderewerknemers,maarsamenmethenvooreenglobaliseringdiewerktvooralle
werknemers.Tweederdevandeledenenbijnadehelftvandeniet-ledenverwachtditvandeFNV
Lijstvanafkortingen
TTIP:(TransAtlanticParnershipAgreement.)Voorgenomenhandels-eninvesteringsverdragtussen
deEUendeVS,waaroveronderhandeldwordt.
CETA:(ComprehensiveEconomicandTradeAgreement).Eenvergelijkbaarhandels-en
investeringsverdragtussendeEUenCanada.
OECD:(OrganisationforEconomicCooperationandDevelopment).Organisatievan
geïndustrialiseerdelanden.Geeftadviesenbevordertsamenwerkingtussendezelandenvoor
economischegroeiensocialeontwikkeling.
52
IMVO-convenanten:(InternationaalMaatschappelijkVerantwoordOndernemen)Afsprakenophet
gebiedvanbeschermingvanwerknemersrechtentussenNederlandsebranche-organisatiesen
bedrijvenenerzijdsenvakbondenenNGO’sanderzijds.Dergelijkeafsprakenzijnbijvoorbeeld
geslotenofindemaakmetdekledingentextiel-sectorenindebankensector.
CWC(CommitteeonWorkersCapital):Eenplatformvandeinternationalevakbewegingdat
beschermingvanwerknemersrechtenbijinvesteringendoorpensioenfondsenwilbevorderen.De
FNVishiervandevoorzitter.
ILO:(InternationalLabourOrganisation).DeVN-organisatievoorarbeidenbeschermingvan
werknemersrechten.DeILOiseentripartieteorganisatie:naastoverhedenzijnook
werkgeversorganisatiesenvakbondenerinvertegenwoordigd.DeFNVzitinhetbestuurvandeILO.
53
54
7.3.Technologischeontwikkelingen
7.3.1 Inleiding
Erisonduidelijkheidbijwerkers,uitkeringsgerechtigdenenseniorenoverdegevolgenvan
technologiealskunstmatigeintelligentie,robotisering,3D-printers,data-analyticsendigitalisering
vandiensten(Uber,Airbnb),enwatditgaatbetekenenvoorsectoren,banen,socialezekerheid,
vakmanschapenzeggenschap.
Devraagdaarbijiswaartechnologischeontwikkelingentoegaanleiden:
• Verdringingvanwerk?
• Hulpvoorwerkendenbijhunvakmanschap?
• Nieuwwerkvoorwerkzoekenden?
• Eenbijdrageaaneensamenlevingmetoogvoordemenselijkemaat?
IndevorigeeeuwmaakteICTautomatiseringvanproductieendienstenmogelijk.Detechnologische
ontwikkelingenvandekomendetijdkunnendeglobaliseringversterken(denkaan‘offshoring’en24uurs-economie)maarkunnenookmogelijkhedenscheppenvoor‘reshoring’envooreenorganisatie
vanarbeidmetechtebanen(kwaliteitenzekerheid).Technologiescheptookmogelijkhedenom
publiekedienstverleningteverbeteren.
7.3.2 Watiseraandehand?
• Processenalsrobotisering,automatiseringendigitaliseringmakenhetmogelijkommeeren
complexeretakenvanwerknemersovertenemenofteondersteunenendeze
veranderingengaansnel.
• Doorrobotisering,automatiseringendigitaliseringveranderenofverdwijnentakenende
wijzewaaropdearbeidinorganisatiesnugeorganiseerdis.
• Ditheeftzijngevolgenvoordearbeidsinhoud,voorwatmensenkunnen,envoordekwaliteit
vanhetarbeidsaanbod(EchteBanen?).
• Indepraktijkvannuwordenzoweldevoor-alsdenadelenvanrobotiseringuitvergroot.
• Recentonderzoeklaatziendatopditmomentvooralinformatieverwerkendebanenmet
routinematigetakeninhetmiddensegmentvandearbeidsmarktverdwijnen(polarisatie)en
daterbanenindeICTbijkomen.
• Invergelijkingmethetbuitenlandisdekrimpvanmidden-beroepeninNederlandechter
beperkter.
• Welkrijgenalleopleidingsniveausmetdigitaliseringenrobotiseringtemaken!
Kansen
• Doordedeeleconomiekaneeneconomischongebruiktpotentieelwordenaangeboord:door
robotiseringendigitaliseringwordenwerkwijzenmogelijkdieefficiënterencomplexzijn
(denkaanMarktplaats,Airbnb,WerkspotenUber).Dezewerkwijzenbetekeneneen
drastischeveranderingvandemanierwaaropwewerkenensamenleven.Veelproductenen
dienstenkunnenbeterengoedkoperworden,terwijlnieuweinnovatieskunnenontstaandie
onzekwaliteitvansamenlevenkunnenverbeteren.
• Ookkanonzeconcurrentiekrachtverbeterenwaardoorweookindetoekomstduurzame
werkgelegenheidhebben.Diewerkgelegenheidkanzelfsgroeienomdatproductieweernaar
Nederlandterugkankomenalsgevolgvantechnologischeontwikkelingendieditmogelijk
maken(‘reshoring’).
• Erzullenovervijfjaarbanenvoorkomendienunoghelemaalnietbestaan.
• Productiviteitsverbeteringkanooktoteentoenamevandewelvaartleiden:
55
ongezondensaaiwerkkandoormachineswordenovergenomen;
veiligheidkanwordenverbeterd;
hetevenwichttussenwerkenprivékanbeterwordenenerkunneninteressante
nieuwebanenontstaan,waarinwerknemershuntalentenkunneninzettenom
slimmertewerken.
Metdeinzetvantechnologieishetmogelijkdekwaliteitvanhetwerkteverbeterenofte
ondersteunenopdathetwerkmensenvoldoeninggeeft,enderuimteomzelftebepalen
hoe,waarenwanneerhetwerkgedaanwordt.
o
o
o
•
Bedreigingen
• Hetnegatievebeeldisdatrobotshetwerkvanmensengaanovernemenendatveelbanen
zullengaanverdwijnenzonderdatdaar(voldoende)nieuwebanenvoorindeplaatskomen.
Datkanookleidentotgrotedrukopdeinkomensvanveelmensen.
• Banenzullenverdwijnen;44%vandehuidigebanenisindegevarenzone.
• Snelletechnologischeontwikkelingenkunnenervoorzorgendatkennisenvaardighedenvan
grotegroepenmenseninrazendsneltempoverouderen.
• Technologischeontwikkelingenmakenhetmogelijkombanenopteknippeninlossetaken,
dieafzonderlijkopde(arbeids)marktgebrachtkunnenworden.Hierdoorkandedrukop
flexibiliseringvandearbeidsmarkttoenemenenkunnennieuwevormenvan
werkgelegenheidontstaandieminderzekerheidkennen.
• Hetefficiëntewerkenalsgevolghiervankanleidentotkostenbesparingenendaarmeetot
prijsdrukoparbeidinhetalgemeen.Diedrukzougroterkunnenwordendoorde
concurrentieslagmetlandenalsdeVSenChina.Zijmakenookgebruikvandetechnologie
dieefficiënterwerkenmogelijkmaakt.(Financiële)voordelenvantechnologische
ontwikkelingenkunnenterechtkomenbijeenkleinegroep.
• Digitaliseringvergrootdemogelijkheidomwerknemerstecontroleren.
Lessenuithetverledenmetoogvoordetoekomst2
Deomstandighedenzijnveranderd,maarbijiedereindustriëlerevolutieblijvendedilemma’sende
hoofdlijnenindediscussieshetzelfdealstechnologischevernieuwingenbedreigendzijnvoorwerk.
Wehebbendaarvankunnenlerendat‘winnaarsenverliezers’nietzozeerhetgevolgzijnvan
technologischeontwikkelingen,maarvandemanierwaaropbelanghebbendendearbeidende
arbeidsmarktorganiseren.Latenwedanooknietproberenhetwielopnieuwuittevinden,maarde
bekendeoplossingenaandenieuweomstandighedenaanpassen.
Diebekendeoplossingenzijnophoofdlijnen:
• eensterkesocialedialoogopnationaalensectorniveau;
• participatiefleiderschapinorganisaties;
• eenhogekwaliteitvandearbeid;
• eenstimulerendeenfaciliterendeoverheid.
De‘organisationalchoice’isnogsteedsdedominanteopvattingindewetenschap.Ditbegrip
verwijstnaardekeuzedieorganisatieskunnenmakenhoezezichorganiserenalsreactieop
ontwikkelingeninhunomgeving.Creativiteitenorganisatorischherontwerpzijncruciaalvoor
investeringenindigitaletechnologieën.
Metallenadrukopproductiviteiteninnovatiefvermogenlijktdekwaliteitvandearbeidnogaleens
veronachtzaamdteworden.Datmaaktwerknemerssomswantrouwend:is‘slimmerwerken’of
‘socialeinnovatie’denieuwstemanagementtrucomonsvooralhardertelatenwerken?Tegendeze
2
56
vrijontleendaanhetkenniscollegevanFrankPot
uitkomstbiedtparticipatievanwerknemers,hunbazenenhunvertegenwoordigersdebeste
garantie.
Bijprojectendietotbetereprestatiesenhogerekwaliteitvandearbeidleiden,blijkende
werknemersvanafhetbegintezijnbetrokken.Bijprojectendieopbeidedimensiesgeenbeter
resultaatopleveren,isdaarentegenvooreentop-downbenaderinggekozen.
Meteenparticipatie-aanpakwordtvoorkomendatrobotiseringendigitaliseringbijdragenaan
degradatieinhetonderstesegmentvandearbeidsmarkt,aanhetveronachtzamenvanhetcriterium
‘goedwerk’enhetontstaanvaneen‘precariaat’,datwilzeggen,kwetsbaregroepenopde
arbeidsmarkt.
Veelbeleidsadviezenrichtenzichopaanpassingeninhetonderwijsenhet‘levenlangleren’tijdens
deloopbaan.Opzichisdatnodig,maarhetgegevendatmensenvoorallereninhunwerksituatie
raaktdoordieeenzijdigefocusbuitenbeeld.Hierdoorblijftdevraagonbeantwoordhoede
arbeidsorganisatie,detechnischeprocessenendearbeidsverhoudingenhetbestevormkunnen
krijgenomdeontwikkelingvanwerknemerstestimuleren.
Hetisoverigensnietvoldoendeomhetbijscholingslechtstehebbenoverdemethodenomdigitale,
communicatieveenverander-ofaanpassingsvaardighedenteverbeteren.Deinzetvandie
vaardighedenkandannogsteedsbeperktblijventotkostenbesparing,meerefficiencyenhet
ontwikkelenvanproductenendienstenwaarmeehetmeestegeldteverdienenis.Omditte
voorkomenmoetenleerlingenenwerknemersooklerennadenkenendiscussiërenoverwatvan
waardeis.Alleenzokaninnovatiefgedragindewerksituatieookmaatschappelijkgezienzijn
vruchtenafwerpen.
Hoeweleconomenhetaanvankelijkvoldoendevondenalsbedrijveninvesteerdenintechnologieen
ResearchandDevelopment(R&D),rakenookzijevenalsdesocialepartners,wetenschappersen
bedrijfskundigendoordrongenvanhetbelangvansocialeinnovatie.Omgroeiterealiserenzijn
immateriëleactivaminstenszobelangrijk.…Zonder‘innovativeworkplaces’lukthetnietomdie
competentiestotvollewasdomtebrengen.
Arbeidsorganisatiesensocialepartnerszijnalseerstenaanzet.Zijmoetenervoorzorgendat:
• deautonomieinfunctiesgewaarborgdis,
• dearbeidsverhoudingengoedwerkoverlegmogelijkmaken,
• hetpersoneelsbeleidcompetentieontwikkelingbevordert,
• endatdemedezeggenschapookoverstrategischevraagstukkengaat.
Organisatiesdiedithetbestevoorelkaarkrijgen,kunnenelkeontwikkelingenverrassingaan.
Aangezienhetnietvanzelfgaat,blijvenstimuleringsprogramma’svandeoverheidnoodzakelijkom
socialeinnovatietebevorderen.InFinland,DuitslandenVlaanderenheeftmendathetbeste
begrepen.Dieoverhedenstimulereninnovatiewaarvanautonomie,werkoverleg,
competentieontwikkelingenmedezeggenschaponderdeelzijn.Bovendiencreërenzesamenmet
socialepartnerseenklimaatwaarinhetnormaalisomaansocialeinnovatietedoenenwaarjuistde
organisatiesdienietsdoen,ietsuitteleggenhebben.Stimulerengebeurtdoorgewenste
ontwikkelingenteondersteunen:
• kennisverspreidingviamanifestatiesenleergangen;
• stimuleringsregelingenvoorhetMKB;
• experimentenwaarbijwetgevingomtrentondernemingsradenruimergeïnterpreteerd
wordt;
• enonderzoeknaardeoorzakenvanhetsuccesofmislukkingvanprojectenwaarin
technologischeensocialeinnovatiegeïntegreerdzijn.
HetzougoedzijnalsweinNederlandditinternationalevoorbeeldvolgen,opdiemanierhebbenook
dewerkendenvan2050kansopgoedwerk.
57
7.3.3Meningenvan(niet)leden
Verkenning
Innovember2015ismetbehulpvanSynthetrononderzochtwat(niet)ledenbelangrijkvondenen
watzijvondenvandethema’sentrends,zoalsgeformuleerdnaaraanleidingvande
startbijeenkomstvan19juni2015.Technischeontwikkelingengaanoverautomatisering,internet,
socialmediaenrobotisering.Specifiekindezorgendemedischewereldwordenerontwikkelingen
verwacht.Erzullenbanenverdwijnen,maarooknieuwemogelijkhedenontstaan.Scholingenkennis
zijnindezeontwikkelingenvanbelang.
Verkenningnovember2015vandetrendtechnologie
Onderwerp
Meningen
Belangvande
Veel
Dezeontwikkelingenzijnniettegentehouden;zegaansnelen
trend
verandering
steedssneller.Hierdoorkrijgtiedereenstrakseenandere
werkomgeving,terwijlookdemanierverandertwaaropiemand
zijninkomengenereert.Ookvoorwerkersindezorgverandert
erdekomendejarenveel.
Overig
Eenopleidingblijftbelangrijk;jehoeftnietalleenmaarachter
eenschermtezittenenopknopjestedrukken.
Bedreigingen/ Baanverlies
Automatiseringkanbanenkosten.Daarnaastziejeookdater
negatieve
meerdoormindermensenkangebeuren.Banenverdwijnenen
gevolgen
erontstaateen"survivalofthefittest"-mentaliteitmet
ongezondecompetitie.
Bepaaldeberoepenzullenopdenduurverdwijnen.Denkaande
inkrimpingvandepostdoordekomstvane-mail.
Nietalleskanovergenomenworden.Iemandmoetdesystemen
ookaanzettenenbesturen,dusnietallebanenverdwijnen.
Mensenblijvenaltijdnodig,alzalhetanderswordendanwat
we20jaargeledengewendwaren.Demotiebeleidmoet
vermedenworden.
Onpersoonlijk Erwordtminderpersoonlijkgecommuniceerd.Digitale
communicatieisweliswaarsnel,maarleidtgemakkelijkertot
misverstanden.
Twitter,Facebookenz.gevenirritatiesopdewerkvloer.
Werkerslijkenallemaalwelverslaafdenmethuntelefooninde
handzonderaandachttehebbenvoordeomgeving.
Demenselijkezorgvoorpersonenisheelbelangrijk,geen
robots.
Gebrekaan
Mensendieweinigaffiniteitmetdedigitalewereldhebben,
kennis
missendeboot.
Eenbedreigingisdatjenietmeersnapthoealleswerkt.
Alsjejenietomschoolt,vindjezekergeenwerkmeer.
Ongelijkheid
Oudemensenblijvenachter.Mensenaandeonderkantzullen
steedsmeerinhetgedrangkomen.
Algemeen
Hetiseenbedreiging;destelling‘wiehetverledenkent,kentde
toekomst’gaatnietop.
58
Kansen/
positieve
gevolgen
Efficiency/
effectiviteit
Innovatie
Meerbanen
Verbetering
Leuk
Scholing
Jekuntmakkelijkcontactmakenmetmensenoverdehele
wereld.
Jekuntsnellerengemakkelijkerdingenregelen.
Jekuntopafstandwerken
Meerwerkinmindertijdgeeftmeerkansopvrijetijd.
Injewerkkanjeeigenlijknietmeerzondertechnologie,het
maakthetwerk(alsboerin)eenstukgemakkelijker.
Detechnologischeontwikkelingiseenkansvoordezorgende
medischewereld.Grijpelkemogelijkheidaanomdegezondheid
vandepatiëntteverbeteren.
Gevaarlijkeberoepenwordenstraksovergenomendoor
robotisering.Daardoorzijnerminderongelukken.
Erzullenookveelbanen/functiesontstaanwaarvanwenunog
geenideehebben.Erzalmeervraagkomennaarkenniswerkers.
Devooruitgangvandetechniekisdetoekomst,waaruitook
weeranderewerkzaamhedenvoortkomen.
Technologieisookleuk.
Hoejongerjeermeetemakenkrijgt,hoemakkelijkerhetis.Er
moetenergiegestokenwordeningeneraties"aanboord"
houdenineentijdvangrotetechnologischeveranderingen,
doortijdigeom-en/ofbijscholingvandeoudegarde.De
ouderenzoudeneigenlijkeengratiscomputertjeencursus
moetenkrijgenomergebruikvantekunnenmaken.
Jemoetmetdetijdmeegaan.Injewerkishetnoodzakelijk,dus
optijdinspringenenvoorbereiden.
Verdiepingin12bijeenkomsteninmaandfebruari2016.
Demeestinhetoogspringendepuntenvoordedeelnemerszijn:
• Tijdigopdeontwikkelingeninspelen.
• Iedereenmeenemen.
• Garantiesafsprekenvoorbaanzekerheidenkoopkracht.
• Tweedeling,polarisatie.
• Scholing.
Kansen,zoalsgenoemddoordedeelnemers:
Indebedrijvenishetmogelijkommetrobotiseringdeconcurrentiepositieteversterken.Hiervoorzal
goedopgeleidpersoneelnodigzijn.Goedearbeidsverhoudingenzijnbelangrijk.
Initiatievenvanmensengaaneengrotererolspelenwantrobotskunnenmenselijkcontactniet
vervangen.
Hetisbelangrijkomintespelenopdeveranderingendiegaankomendoortezorgendatmensen
goedvoorbereidzijn.
Waterpreciesgaatgebeurenismoeilijktevoorspellenmaardoorintespelenopveranderingen
kunnenweookdenieuwemogelijkhedenbenutten:
• Robotsgebruikenomwerkteverlichten;
• Smerigwerklatenverdwijnen,dathoevenwenietmeertedoen;
• Doortijd-enplaats-onafhankelijkwerkenkunnenwewerkengezinbetercombineren;
• Alswedoorrobotiseringconcurrerendkunnenproducerenmetlagelonenlanden,kunnen
banenweerterugkomennaaronsland.
59
Bedreigingen,zoalsgenoemddoordedeelnemers:
Doorrobotiseringzullenveelvandehuidigebanenverdwijnen.Vooraldebaneninhet
middensegmentvandearbeidsmarktwordenbedreigd.Demachtvandebedrijvenen
aandeelhoudersneemthierdoortoe.Eenrelatiefkleinegroephoogopgeleidenkrijgthetbeterqua
inkomenenzeggenschap.Veelwerknemerszullenomlagergeschooldebanenmoetenconcurreren
waardoordelonenonderdrukkomentestaanenmensenslechtecontractenzullenaccepteren.
Doorhetvervagenvanorganisatiegrenzenishetbovendienvaakonduidelijkwieverantwoordelijkis.
Erzijnnualveelzzp-ersmeteenlaaginkomen.Enerzullengrotegroepenwerknemersgeenbaan
meerkunnenvinden.Dehoeveelheidextrabanendoorreshoringwordenoverschat.
Mensenzijnbangvooreentehoogwerktempo,voorinbreukophunprivacyenvoorongezonden
onveiligwerk.
Dooralleennaarkostentekijkenverdwijntookdemenselijkemaatenverliezenbedrijvenookkennis
vanwerkprocessen.Daardoortreedtvervreemdingop.Laaggeschooldenenouderenveranderen
mindergemakkelijkwaardoorzenietmeekunnenindeveranderingenvanhetvakmanschap.
Hoemindermensenerwerken,hoemindergelderbinnenkomtbijdeBVNederland.Ditheeft
negatievegevolgenvoordesocialezekerheidendepensioenen,maarookvoordebinnenlandse
vraagnaardieproductenendienstendiedoorrobotswordenvoortgebracht.
Oplossingen,zoalsgenoemddoordedeelnemers:
Ommensenmeerinvloedtegevenbijdeimplementatievantechnologieissocialeinnovatie
belangrijk:mensenveelmeermeenemeneninvloedlatenuitoefenenophuneigenwerken
werkomgeving.Ookisscholingnodig,opICT-gebiedmoetenveelmensenbijgeschooldwordenom
eeninhaalslagtemaken.Daarnaasthebbenmensenindehuidigeorganisatiesnieuwevaardigheden
nodigomopeensociaalinnovatievemaniersamentewerkenennieuwearbeidsorganisatiesvormte
geven.Metmensenzelfingesprekgaanoverloopbaanontwikkelingisbelangrijkomop
veranderingenintekunnenspelen.DepositievandeORmoetveelstrategischerwordeningezet,
menmoetmeerbijdeimplementatievantechnologiebetrokkenzijn.DeFNVmoetsamenmet
ondernemingsradenmeedenkenenanticiperenopveranderendewerkorganisaties.Enontwerpers
vantechnologieopmenswaardigeproductiemethodenaanspreken.
DeFNVmoetmeerinondernemingsradenendesamenwerkingmetondernemingsradeninvesteren.
Wekunnenbijvoorbeeldafsprakenmakenincao’sdatondernemingsradenbetrokkenmoeten
wordenbijdeimplementatievantechnologie.Bijvoorbeelddoorbedenkersenuitvoerders(werkers)
metelkaarinverbindingbrengen.
Uitgangspuntenzijnbestaanszekerheid,vakmanschap,koopkracht,enniemanduitsluiten.Van
daaruitmoetdeFNVintijdenvanveranderingennieuwezekerhedencreërendoorscholing,
empowermenteninkomenszekerheid.Daarnaastmoetdediscussierondhetbasisinkomengevoerd
worden.Wemoetenhardvechtenvooreennieuweconomischmodel.Voorhettegengaanvande
tweedelingiseenoffensievestellingnamenodig.
Vandeoverheidhebbenweeensociaalakkoordnodigomafsprakentemakenoverdekwaliteitvan
werk,scholing,basisinkomen,medezeggenschap,veiligheidvanrobotsenstageplekken.Eengoede
infrastructuur(onderwijsenkabels)isnodig;ditmaaktdatbedrijvenblijven.Wemoetenindiscussie
gaanoverarbeidstijdverkorting.Deoverheidmoetvooropstaanenhaardaadkrachttonen,
bijvoorbeelddoortereagerenopwegvallendeberoepenendetransitienaarnieuwebanen.
Belangrijkisdatdeoverheidookwerkkancreëren.
Draagvlakmetingbij(niet)leden
Technologischeontwikkelingenhebbenmeestepositieveeffecten
Zowelledenalsniet-ledenverwachtenvandetechnologischeontwikkelingendemeestepositieveen
deminstenegatieveontwikkelingen(30%meerpositief,40%neutraal,30%meernegatief).
60
Kennisenscholingzijnessentieelomdetechnologischeontwikkelingenbijtehouden.
Ondanksdatledenenniet-ledenvanditthemademeestepositieveeffectenverwachten,denken
slechtsweinigen(éénopdevijfledenenéénopdevierniet-leden)dattechnologische
ontwikkelingenmeerbanenopleverendandatzezullenkosten.
Zowelledenalsniet-ledenverwachtendat(bij)scholingenkennisontwikkelingsteedsbelangrijker
gaanworden.Zijonderkennendatditvoorbepaaldegroepeneenbarrièrekanvormenomwerkte
vinden.
Lageropgeleideledenzijnwatvakervanmeningdathethierdoorvoorsommigegroepenmoeilijker
wordtomwerktevinden(LBO/MAVO/VMBO:91%vs.HBO/WO:71%).Ditbeeldzienweookonder
niet-leden.Ookledendiewerkzaamzijninhetbedrijfslevenzijnhetvakermetdezestellingeens
(81%),vooraltenopzichtevanzzp-ers(64%).Ookoudereniet-ledenzijnhetietsvakermetdeze
stellingeens(65+:79%,<25:67%).
Tenslotteverwachtenwerkzameniet-ledenvakermeernieuwebanendanniet-werkzameniet-leden.
Mogelijkhedenominvloeduitteoefenenopdetechnologischeontwikkelingen
EenmeerderheidvandeledenzietzoweldeinzetvanOR/MR,devakbond,cao-afsprakenals
beïnvloedingvandepolitiekalsgoedemanierenvoorwerknemersominvloeduitteoefenenopde
technologischeontwikkelingen.Niet-ledenzijnietsterughoudender,maarvolgensruimvieropde
tienzijnhetwerkoverlegendeOR/MRgoedemanierenomdezeontwikkelingentebeïnvloeden.Eén
opdedrievindtcao-afsprakenenbeïnvloedingvandepolitiekookeengeschiktemanier.
7.3.4 HuidigbeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV
Waaromistechnologiebelangrijkinrelatietotvakbondswerk?
DeinvloedvantechnologieraaktaandekernvanhetbeleidvandeFNV:EchteBanen.Robotisering
zorgtvoorhetontstaanvandebanenvandetoekomstmaarbedreigtnaarschattingook44%vande
huidigebanen.InditspanningsveldwildeFNVzorgenvoorEchteBanenwaarindekwaliteitende
zekerheidvanwerkvooropstaan.
Degevolgenvanrobotiseringvoordewerknemershangensterkafvandemanierwaaropdenieuwe
technologiewordtgeïmplementeerd.“Robotiseringisnuttigisalsweerverstandigmeeomgaan”.
Daaromwillenwealsvakbondinvloedhebbenopdeimplementatievantechnologie.
HuidigbeleidvandeFNV
• Doordigitaliseringveranderenarbeidsorganisatiesomdatnieuwesamenwerkingsvormenen
verdienmodellenmogelijkwordengemaaktdoorICT.Inditspanningsveldwillenwijzorgen
voorbanenwaarindekwaliteitenzekerheidvanwerkvooropstaan,EchteBanendus.
• Daaromishetbelangrijkdatwerknemersbetrokkenwordenbijdeimplementatievan
robotiseringendigitaliseringopalleniveaus.
• Indebedrijvenzorgensocialeinnovatieengoedearbeidsverhoudingenvooreengoede
belangenafwegingtussenwerkgeverenwerknemers.
• Hetgaatuiteindelijkomhetherverdelingsvraagstukvandeverwachteproductiviteits-winst
intermenvangeld(wieverdienteraan?),tijd(hoegaanweommetdevrij-gekomentijd?),
zeggenschap(wiekrijgthetvoorhetzeggen?)enrisico’s(wiedraagtderisico’s?).Daarbij
vormenbehoudencreërenvanEchteBanenvoordeFNVdekern.
61
AanbevelingenvoortoekomstigbeleidFNV
Afhankelijkvandemogelijkescenario’szullenweaccentenmoetenverschuiven:
Scenario1,Minderbanen:
• Robotsvervangenmensen;
• Doelrobotisering=meerwinst;
• Banenverdwijnen;
• Middenklasseonderdruk=ledenFNV;
• Ditheeftnegatievegevolgenvoorinkomen,pensioen,socialezekerheideninhoudvanhet
werk;daarmoetenwealsFNVietsaandoen.
Scenario2,Anderebanen:
– Deomvangvandewerkgelegenheidblijftgelijk,
– Maardepolarisatie(verdwijningvanbaneninhetmiddensegment)zetdoor.
• Polarisatiehangtafvanimplementatievantechnologie.
• 1hoogopgeleidebaan=3-4laagopgeleidebanen.
• Middengroepenontwikkelenquasalariseninhoudvanhetwerknaarlovelyjobsofnaar
lousyjobs.
• Devraagnaarlaaggeschooldwerkneemttoe.
• Hetloonstijgtnietdoorverdringing.
• Hetminimumloonkanomhoogzonderdevraagnaararbeidnegatieftebeïnvloeden.
Uitdagingen
• Productiviteitsgroeileidttothogerewinsten.Deuitdagingdaarbijisdewerknemerstelaten
delenindieextrawinstdoorhogerelonen,minderwerkenvoorhetzelfdegeld,of
vergoedingvanomscholingskostenvanwerknemers.Ookzeggenschapvanmedewerkersis
daarbijvanbelangzodatzekunnenmeebepalenhoetechnologiewordtgeïmplementeerd.
Zokunnenzebijvoorbeeldzorgenvoorveiligerengezonderwerkenmeerprivétijd.
• Transitiemanagement,inkomenszekerheid,echtebanen.
– Nieuwetechnologiebiedtveelmogelijkheden.
– Keuzesinbedrijven,regio’s,sectorenenlandenhangenafvan:
• Dekwaliteitvanwerknemers;
• Arbeidsverhoudingenenpositievanvakbondenenondernemingsraden;
• Hetpolitiekeklimaat;
• Wetgeving;
• Beslissingeninanderelandenenbedrijven.
• Degevolgenvanrobotiseringwordenbepaalddoordehandelingenvanallestakeholders.
• Monitorenvande‘verschijnbanen’,denieuwebanendieontstaandoorimplementatievan
technologie.
Inzetinbedrijven
• Uitdagendwerk,ookvoorlageropgeleiden.
• Scholinginbredezin.
• Betrokkenheidwerknemersbijinrichtingarbeidsorganisatiedoorsocialeinnovatie.
• Transparantieoverprestatiesvanmensenenbedrijvenindewaardeketen.Ditisdeketen
vanbedrijvendievaneengrondstoffenuiteindelijkeindproductenmakendiebijde
consumentterechtkomen.(Voorbeeldindeagrarischesector:vanzaadjenaarkarbonaadje.)
– Hierdoorwordteengroterevariatiemogelijkintakenenverantwoordelijkheden.
– Ooktussenbedrijvenensectoren.
62
Inzetnationaal/internationaal
• Investereninscholing,ookindewerksituatie.
• Betrokkenheidwerknemersdoor:
– Formeleconsultatierechten;
– Ondernemerschapincombinatiemetsocialeinnovatie;
– Niettegenverandering,maargebruikmakenvanverandering.
• Verkortingvandewerkweek:
– Genoegurenvooreengewoongoedloon(maarhoeveelisdatenvoorwie?)zonder
inkomensverliesvoorlagereinkomens
– Gelijkekansen,GelijkWerk,GelijkLoon.
• 30uurperweek/40wekenperjaar/50jaarperloopbaan?
Vakbondenrichtenzichtraditioneelopdenegatievegevolgenvan(politieke)veranderprocessen.
Erisookaandachtnodigvoordeoorzakenvan(politieke)veranderprocessen.
– Organiserenvanbetrokkenheidvanwerknemers.
– Coördinatievanprocesseneninformatieomonsbeleidomtezettenmetmensen:
• Kadernetwerkenscholen,agendasetting,ensamenwerking;
• Samenwerkingmetondernemingsraden/EuropeseOndernemingsraden(EOR-en).
• Sectoraalenregionaalarbeidsmarktbeleid.
• Politiekebeïnvloedingvanonderop;deEUwordtsteedsbelangrijker.
63
64
7.4 Anderswerken
7.4.1Inleiding
Werkenwerkenisvandaagdedagandersdan30jaargeleden.Nederlandiskampioen‘flex’,
koploperinflexibelearbeidscontractenenzzp.Deflexibiliseringopdearbeidsmarktgeeftde
vakbewegingveelkopzorgen.Tegelijkertijdzienwedatmensenmeerbehoeftehebbenhunwerkzelf
vormtegeven:werkalsmanieromjezelfteontwikkelen.Daarhoortprofessioneleruimtebijomje
werkzoteorganiserendatjejevakmanschapoptimaalkuntinzetten.Mensenclaimenzeggenschap
voorzichzelfinhunwerk.Weziennieuweorganisatievormenontstaan,waarbijmensenmede
eigenaarzijnvanhetbedrijfwaarzezelfwerken.Kortom,metdebehoeftevanorganisatiesaan
flexibiliteitinhetwerk,zienwedebehoeftevanwerkerstoenemenomzeggenschaptekrijgenover
hunwerk.
7.4.2 Hoeisanderswerkenzichtbaar?
Onzekerwerk
• Werkgeversgaansteedsmindereenlangdurendearbeidsrelatieaanmetwerknemers.De
externeflexibiliteitopdearbeidsmarktisdelaatstejarensterktoegenomen.Weomschrijven
ditalsalleniet-vastearbeidsrelaties.Voorbeeldenzijnzzp(vrijwillig,maarvaakook
gedwongen),uitzendkrachten,detacheringen,tijdelijkedienstverbandenendevaste
contractenmetvariabelearbeidsduur(oproep,nul-uren,min-max).Medewerkersmetdeze
laatstgenoemdecontractenvormendesnelstgroeiendegroep.
• Hetaantalwerknemersmeteenflexibelcontractisgestegenvan1,1miljoenin2002naar1,8
miljoenin2014(CBSBeroepsbevolking,Arbeidsdeelname,maart2015).
• Ruimeenderdevanallewerknemersheefteenflexibelcontractofiszelfstandige.
• Nederlandiskampioenflex,maarerisonderzoekwaaruitblijktdatonzekerwerkslecht
uitpaktvoordeinnovatiekrachtvanbedrijven.
• Flexibiliteitheeftnietzozeertemakenmetdewensvanwerkgeversomsnellerop
veranderendevraagenaanbodtekunnenreageren,maarvooralmethetstrevenvan
werkgeversdekostentereducerenenderisico’saftewentelenopdewerkendenenopde
samenleving.
• 90%vandewerknemersmeteenonzekercontractwileenvastebaan,zoblijktuitonderzoek
vandeFNV(“Gezocht:eenvastebaan;”FNV,2015).
• Werkwordtooksteedsflexibelergeorganiseerd.Interneflexibiliteitinorganisatiesneemt
toe.Zokomenersteedsmeerflexibeleroosters/werktijdregelingen;hetplaats-en/oftijdongebondenwerkenzienwevakerterugkomen(bijv.thuiswerken).
Zeggenschapenzinvolwerk
• Mensenwillenruimteomhunprofessionaliteitenvakmanschapintezetten,willen
zeggenschapoverdeinrichtingvanhunwerk,willenserieusgenomenworden.Zewillenmet
hunkennisbijdragenaandestrategieenkeuzesinhunbedrijf.
• Mensenhebbenbehoefteaannuttigenzinvolwerk,hetgeenopgespannenvoetstaatmet
deorganisatiestructuuren–cultuurvanveelbedrijven.
• Onsgemiddeldeopleidingsniveaustijgt,enwewillenonsblijvenontwikkelen,ookinons
werk.Werkisvoorveelmensenmeerdanalleeneenmanieromtekunnenleven.Hetisvoor
henookeenlevensinvulling.
65
•
Nieuweorganisatievormenontstaan:werknemersfunctionereninzelfsturendeteams,ofin
coöperatieswaarinzemedeeigenaarzijnvanhetbedrijf.(bijv.Buurtzorg,Schoongewoon).
Socialeinnovatie
• Sindsbeginjaren1990isereentrendomwerknemerseengrotereinvloedtegevenbijde
organisatieontwikkelingwaarbijdeinnovatiekrachtendetalentenvanvakmensenweer
meergewaardeerdworden.Dezetrendwordtsocialeinnovatiegenoemd,vernieuwingvan
arbeidsorganisatieswaarwerkgeversenwerknemersbetervanworden.
• Onderzoektoontaandatinnovatievebedrijvenhetmetnamemoetenhebbenvandevaste
medewerkers;
Flexibelearbeidsrelaties
Naastdearbeidsovereenkomstvooronbepaaldetijdmeteenvastaantalurenkunnenwe
onderscheidmakentussendevolgendecontracten:
• Vooronbepaaldetijdmeteenvariabelearbeidsduur
• Langdurig,tijdelijk
• Kortdurend,tijdelijk
•
Zelfstandigen:zzp’rsenzmp’ers(zelfstandigenzonderenmetpersoneel).
Hoeheeftdeflexibeleschilzichontwikkeld?
Indeperiode2003–2014zijner1miljoenflexwerkersbijgekomen.Dezesterkegroeivande
flexibeleschilzitnietzozeerindetoenamevandekortdurendebanen,maarvooralindegroeivan
deoproep-nul-uren,enmin-max-contracten.Demeestflexibelecategorie,deuitzendkrachtenop
eentijdelijkcontractkorterdan1jaar,ofzondereenvastaantaluren,isintienjaartijdniet
gegroeid.Decategorielangdurigetijdelijkecontractenmetuitzichtopvast,infeiteeensoort
verlengdeproeftijd,iswelgegroeid.
EnandereontwikkelingdiewezienisdetoestroomvanarbeidsmigrantenuitandereEuropese
lidstaten.Diewordenhiertewerkgesteldvaakzondercaoenvaakooknoggoedkopervoorde
werkgevervanwegelagerelastenensocialeverzekeringspremies.
Overigensnemendetijdelijkecontractendeafgelopen30jaartoe,terwijlervanaf2004een
toenametezienisvanhetaantalzzp-ers.Decategoriezzp-ersisechternietgegroeidinaantaluren.
Ontwikkelingdienstverbandentussen2003en2014:
Degroeivandewerkgelegenheidzitindeflexbanen,vooralinnul-uren-oproepenmin-maxcontracten.Hoewelhetaantalvastecontractenlichtafneemt,isdevastebaannogsteedsde
standaard(tweeopdedrie);dezeisnietaanhetverdwijnen.Alsdezetrendzichdoorzet,danheeft
over25jaarnog60%eenvastebaan.
Mensenmeteenflex-contracthebbenvaakeenkorterearbeidsduur.Erzijnveeldeeltijdbanenvan
vrouwenenstudenten.Indelandbouw,horecaencultuurisdeflexibeleschilhetgrootst.
Wiezittenerindeflexibeleschil?
Dekenmerkenvanzelfstandigenkomenovereenmetdievanvastekrachten.Flexwerkerszijnvaak
thuiswonendofalleenstaand.Mannenwerkenvakeralszelfstandige,maarzittenminderindeflexcontracten.Dehelftvandejongeren(onderde35)werktineenflex-baan,terwijldrievierdevande
oudereneenvastcontractheeft.
Indeoproepbanenzittenvooralstuderenden.Veelstudentenhebbeneenbaannaasthunstudie.
66
Hoelangzittenmensenindeflexibeleschil?
Dehelftvandetijdelijkewerknemersheeftnavijfjaareenvastcontract,maarhetiszorgelijkdat
steedsmindermensenerinslagenuittestromeninderichtingvaneenvastcontract.Flexwerkwordt
dusmindereenopstapnaarvastwerk.Dezepercentagesverschillennietzoperopleiding.Mogelijk
omdatersteedsmeerhogeropgeleideninlagerefunctieskomen.
Deuitstroomvanflexibelnaarvastishetgrootstindeindustrie,deoverheidendezorg.Dezeishet
kleinstindeindelandbouw,horecaencultuur.
Watverklaartdegroeivandeflexibeleschil?
Flexwordtnogaleensgezienalseennatuurverschijnseldatwordtveroorzaaktdoortoenemende
globaliseringentechnologie.Ditisechterniethetgeval.Dedrijvendekrachtenachterdetoename
vanflexwerkzijnhetstrevenvanwerkgeversnaarkostenreductie(medealsgevolgvandedrukvan
activistischeaandeelhouders)enhetverleggenvanrisico’snaardewerknemersennaarde
samenleving.Werkgeverswillenafvandeverplichteloondoorbetalingbijziekte.
Degroeivanhetaantalzzp-ersisdeelsteverklarenuithetfeitdatdezewerkersenerzijdswillen
ontsnappenaandebureaucratieenanderzijdsmeerautonomiewillen.Zzp-erszijngemiddeldouder
enhogeropgeleid.Voorouderenisditvaakdeenigemanieromnaverliesvanwerkeeninkomente
verwerven.Zijkomennietmeeraaneenbaan.OokdeVARheeftbijgedragenaandezzp-stijging.De
vakbewegingheeftaanmachteninvloedverlorenenheeftdegroeivandeflexibeleschilnietkunnen
terugdringen.Ditbetekentechternietdatertegendealmaartoenemendeflexibeleschilnietste
beginnenzouzijn.
Watzijndegevolgenvanflexwerkvoordeflexwerkers?
- Flexwerkkanbehoorlijkenadelenvoordebetreffendewerkersmetzichmeebrengen,
maarisnietvooriedereeneenprobleem.Zozijnerdezzp-ersdiebewustvoordit
bestaankiezenomredenenvanautonomieofvanwegeweerzintegenhet
bureaucratischelevenalswerknemer.Ookzijnerwerkersdiejuistkiezenvooreen
flexibelcontractomdatditgoedtecombinerenismetstudieen/ofactiviteiteninde
privésfeer.
- Uitonderzoekblijktdatdeovergrotemeerderheidvandeflexwerkersdevoorkeurgeeft
aaneenvastebaanmetvoldoendeurenomvanteleven.Danhelpthetnietdathetflexcontractsteedsminderfungeertalsopstapnaarvastwerk.
- Flexwerkersblijkengemiddeld25%minderteverdienendanvastekrachten.Ditgeldt
vooralvoorwerkersmetkorteflex-contractenensterkervooruitzendkrachtenen
oproepkrachten.Bijzzp-ersisdespreidingininkomenvrijgroot.Datdecategoriezzp
vooralisgegroeidinaantalmensen,maarnietinaantaluren,leidttotmeerverarmingin
dezegroep.
- Flexwerkersenzzp-erskrijgenminderscholingenlopenmeerrisicoopwerkloosheid.
- Flexzetookvastemedewerkersonderdruk.Zijziendathuncollegaminderloonkrijgt
voorhetzelfdewerkenonzekerisoverzijnwerk.Datmaaktdatdemedewerkermeteen
vastcontractzichinzijnpositiekwetsbaarenbedreigdvoelt.
Verschuivingvanmachtsverhoudingen
Ophetvlakvandemedezeggenschapzijnnieuweontwikkelingengaande.Zozijnerexperimenten
rondinformeeloverlegmetmindernadrukopwettelijkebevoegdheden.Daarnaastiserveel
aandachtvoorhetverbeterenvanderelatietussenOR-ledenenbestuurder.InhetHR-beleidiser
meeraandachtgekomenvoorhetontwikkelenvaneenbetererelatietussenleidinggevendeen
medewerker,omdaarinmeer‘gelijkwaardigheid’tebrengen.Insteedsmeerorganisatiesworden
medewerkersinhetwerkoverlegbijverbeteringenenveranderingenbetrokken.Tegelijkertijdlijktde
67
invloedvanondernemingsradenaftenemenenwordenvakbondenminderserieusgenomenofzelfs
aandekantgezet.Hieriseenverschuivingvanmachtsverhoudingenaandeganginhetnadeelvan
werknemers.Veelzeggendisdewijzewaaroperoverwordtgesproken.Insommigeverhalenlijkthet
welofvolwassenarbeidsverhoudingenbestaanuitgoedegesprekkentussenmedewerkeren
leidinggevende,tussenbestuurderenORopbasisvanvertrouwen.Diegoedegesprekkenzijnnodig,
maarzezijnookonvolledigenpotentieelmisleidend.‘Onvolledig’omdatechtebetrokkenheiden
innovatiefgedragmogelijkwordengemaaktdoordeorganisatievanhetwerk,datwilzeggen
autonomieopfunctieniveauenwerkoverlegopafdelingsniveau.Wenoemendat‘directe
participatie’.‘Potentieelmisleidend’omdathetbestaanvanstructureelongelijke
machtsverhoudingenwordtgenegeerd.Goedegesprekken,‘directeparticipatie’envertrouwen,het
kanenmoetallemaalveelbeterenmeer,maardeformelemedezeggenschapendecollectieve
onderhandelingenmetvakbondenhebbenhuneigenplaatsdaarnaastenzijnonmisbaaromietsvan
eenmachtsevenwichtinarbeidsorganisatiesenopdearbeidsmarktterealiseren.
§
§
§
§
Vernieuwingisaltijdnodig,bijvoorbeeldomflexwerkersenzzp-erstebetrekken.Er
moetexperimenteerruimtezijn.
EengoedgesprektussenbestuurderenORisonvoldoende.
Directeparticipatieofwerknemersparticipatieofinformelemedezeggenschapiszeer
belangrijkvoordebedrijfsresultatenendekwaliteitvandearbeid,maarprincipieel
ietsandersdanformelemedezeggenschap.Doelenenmachtsverhoudingeninbeide
situatiesverschillen
Wie dat ontkent of negeert houdt zichzelf voor de gek en zal – ondanks alle
inspanningen–teleurgesteldworden.
7.4.3 Meningenvan(niet)leden
Verkenning
Innovember2015ismetbehulpvanSynthetrononderzochtwat(niet)ledenbelangrijkvondenen
watzijvondenvandethema’sentrendszoalsdezetotstandwarengekomenn.a.v.destartbijeenkomstvan19juni2015.
Belangvandetrend
Gesignaleerdwordtdatersteedsmeerflexibelecontractenkomeni.p.v.vastecontractenendat
dezetrendzichzaldoorzetten,zekeralsdeVVDinderegeringblijft.Ookbinnendeoverheidworden
zzp-ersingezet.Enerzijdswordtgestelddatmedewerkerszichaandezetrendmoetenaanpassen;
anderzijdswordtopgemerktdatmedewerkersernietaangewendzullenraken.
Voordewerkgeversisdeflextrendinteressant,zijhebbenbelangbijflexibiliteit.Voorwerknemers
betekenthettoenemendeonzekerheidquawerkeninkomen.Gewezenwordtopdenegatieve
invloedophetsocialestelsel:
• Dearmenwordenarmer.
• Erismindersolidariteitenmeerindividualisering.
• VreesvoorAmerikaansetoestanden.
68
Alsergeencaovantoepassingiskunnenwerkgeversgemakkelijkervanafsprakenencollectieve
regelingenaf.Werkgeverszijngoedkoperuitenmakenmisbruikvanhetgebrekaankennisvande
werkers.
Bedreiging/negatief
• Positiejongeren;zijkrijgennauwelijkseenvastebaan
• Dekennisvandevastemedewerkersontbreekt.Ermoetensteedsnieuwemedewerkers
wordeningewerkt.
• Mindergelegenheideengoedpensioenoptebouwen.
Kansen/positief
• Minderfiles.
• Mensenkunneneigenrichtingeninvullinggeenaanhunwerk.
• Jekuntdoenwaarjegoedinbent.
• Jekuntwerkenprivébeterinbalansbrengen.
Verbetering
• Deontwikkelingenzosturendatzegeenbedreigingmeerzijn.
• Geenopgelegdeflexibiliteit.
• Eisenstellenaanwerkzekerheidengelijkevoorwaarden.
• Zzp-ersmoetendemogelijkheidkrijgencollectiefpensioenoptebouwen.
• Deoverheidmoetzzp-ersbeschermenmetpassendewetgevingenzorgenvoorgoedkope
opleidingenomdeinzetbaarheidteverbeteren.
RolFNV
VandeFNVwordtverwachtdatze
• Zzp-ersenflexwerkersaanzichbindt,hencoachtenhunbelangenbehartigt.
• Zorgtvooreengoedecaovooriedereenzonderverslechteringenvoordewerknemers.
• Werkendenlaathoren,zienenvoelendatsociaaldenkenfundamenteelgoedis.
• Meebeweegtmetdeveranderingenindesamenlevingenweetwaterindewereldvanhet
werkspeelt.
Verdiepingin12bijeenkomstenindemaandfebruari
Besprokenthema’s
Zzp
Overzzp-erslopendemeningenuiteen.Ditisooknietvreemdgeletophetheterogenekaraktervan
dezecategoriewerkers.Discussiebijdragenhierovervariërenvan‘Bevrijdzijnvandeketenenvanhet
werknemerschapishetbestewatmijisoverkomen.’tot’ZZPisuitbuitingenverkaptewerkloosheid.
Ditmoetjeoptellenbijdewerkloosheidscijfers.’
Opvattingenoverdevraag:moetdeFNVzichinzettenvoorzzp-ersvolgenhieruit:nietvoor
ondernemers,maarwelvoorzzp-ersdiehetmoeilijkerhebben.VoorhenkandeFNVzakenregelen
alsminimumtarieven,belangenbehartiging,schijnconstructiesaanpakkenenvoorbeeldenvan
uitbuitingpubliceren.
Daarnaastiseenwaarschuwingtebeluisteren:‘ook‘blije’(zelfgekozen)zzp-erssparennietvoor
pensioenenhebbenvaakgeenarbeidsongeschiktheidsverzekering,duskostenstraksdesamenleving
geld.’Eenpleidooidusvoorverplichteverzekeringenvoorzzp-ers.
69
Flexwerk
Meerovereenstemmingiseroverflexibelecontracten.Gewezenwordtopnadelenalsverdringing
vanvastwerk,bedreigingvandecontinuïteitvandeondernemingdoorminderbetrokken
medewerkers,onzekerwerkenonveiligwerkendoorontbrekendekennisbijflexwerkers.DeFNV
zouopditterreinpro-actievermoetenzijn,heteffectvanonzekerwerkopdekwaliteitaankaarten,
enzichervoorinzettendatdekostenvanflexomhooggaan.
Combinerenvanwerkenzorg
VanAndersWerkenwordtverwachtdatjejetijdzelfkuntindelenenplaats-entijdonafhankelijk
kuntwerken.Daardoormoetereenbeterebalansmogelijkzijntussenwerk,reistijdenprivé.
Werkplezier
OverdevraagofdeFNVzichmoetinzettenvoorwerkplezierzijndemeningenverdeeld.Autonomie,
vrijheid,goedecontactenmetcollega’senwerkplezierwordenzekerprettiggevonden.Maareerst
moeterwerkzekerheidzijnendaarnaastgoedearbeidsomstandighedeneneengoedinkomen.
Voldoeninginhetwerkentrotsophetvakwordenenerzijdsbenoemdalsonontbeerlijke
arbeidsvoorwaarde.Anderzijdsistebeluisterendathetnajagenvanwerkplezierzondevandetijdis,
endatterugdringenvanflexbelangrijkeris.Daarbijishetbeterintezettenopkwaliteitvanhetwerk
danopwerkplezier.
Scholing,Tweedelingensolidariteit
Indediscussieswordtherhaaldelijkgewezenopverschillentussenwerkersenhetbelangvan
solidariteitmetdegenendienietgoedkunnenmeekomen.Hetwordtvanbelanggevondende
maatschappijinterichtenophetcreërenvanzoveelmogelijkkansenvooriedereenopbasisvan
solidariteit.Zowordtmulti-inzetbaarheid,hoebelangrijkook,gezienalsbedreigingvandemensen
dienietzomulti-inzetbaarzijn.Bijscholingwordtenerzijdshetbelangvaninvestereninkwalitatief
goedonderwijsgezienomdatgoedevakmensengoedebanenkunnenkrijgen.Anderzijdswordt
opgemerktdatlevenslanglerengeenzinheeftomdatdemaatschappijernietopingerichtis.
FNVeenbondvoorheelwerkendNederland?
Verschilvanmeningiserookoverdezevraag.EnerzijdsmoetdeFNVeralleenvoorwerknemerszijn,
anderzijdsokvoorzzp-ers,gepensioneerden,uitkeringsgerechtigden,werkzoekendenenvrijwilligers.
Bijdatallesmoetendekernwaardenvandebondhoogwordengehouden.Solidariteitisenblijfthet
belangrijksteuitgangspuntwaarbijertegenwichtmoetkomentegendeik-maatschappij.Ookgaaner
stemmenopomhetlidmaatschapvandebondverplichttestellenvoorwerkendenomdatooknietledenprofiterenvanloonsverhogingenstructurelearbeidsvoorwaarden.
Startkredietvoorwerklozenvooreencoöperatie?
MeereensgezindheidiseroverdevraagofdeFNVstartkredietenbeschikbaarmoetstellenvoor
werklozenvooreencoöperatie.Debondisgeenbank,zoluidtdealgemenemening.WelkandeFNV
ervoorzorgendatmenseneenstartkredietkunnenkrijgen,enbevorderenvanscholingen
voorlichtingdaarover,maarnietzelfkredietverstrekken.
Verbreding
UitdedraagvlakmetingdooronderzoeksbureauTÖTTAkomendevolgendegegevensnaarvoren:
Visieopflex
LedenennietledenblijkenverschillendeverwachtingentehebbenvanAndersWerken:vandeleden
verwacht10%meerpositieveeffectendannegatieveenmaarliefst68%verwachtmeernegatieve
danpositieveeffecten.Voordeniet-ledenzijndezepercentagesrespectievelijk23%en30%.Dit
hangtsamenmetdevisievanledenenniet-ledenopflexwerk.Ledenwilleninmeerderheid(56%)
70
flexwerkzoverterugdringendathetalleenbijziekteenpiekeninhetwerkwordtingezet.Een
aanzienlijkkleinerdeelvandeniet-leden(31%)wildatook.40%vandeledenwilflexwerkopzich
accepteren,maarweldenegatievegevolgenervanbeperken.Bijdeniet-ledenisdatietsmeer(45%).
Onderzowelledenalsniet-ledenvindenhogeropgeleiden,jongeren,vrouwenenzzp-ersvakerdat
weflexwerkmoetenaccepterenendenegatievegevolgenmoetenbeperken.
Demeestkwetsbaregroepenonderniet-leden(arbeidsongeschikt,werkloos,werkzoekendofinde
bijstand)vindenvakerdatweflexwerkmoetenterugdringen.
Zzp-ersencollectievevoorzieningen
Eenmeerderheidonderzowelleden(77%)alsniet-leden(68%)vindtdatzzp-ersverplichtmoeten
wordenbijtedragenaancollectievevoorzieningenzoalsdeverzekeringtegenwerkloosheiden
arbeidsongeschiktheid.Dragenzzp-ersdaaraanbij,dankunnenzeeruiteraardookgebruikvan
maken.
Zzp-erszelfzijnverdeeldoverdezekwestie.Bijdeniet-ledenis56%voordestellingenbijdeleden
49%.Vandeledenis36%hethiermeenieteensen18%vandeniet-leden.Mogelijkheeftditte
makenmethettypezzp-er(vrijwilligvsgedwongen).
Scholing:eigenverantwoordelijkheidmaarvoorrekeningvandewerkgever
Demeerderheidvandeleden(61%)enniet-leden(57%)vindtbijscholinghuneigen
verantwoordelijkheid.Datgeldtnietvoordebekostigingvandescholing,want74%vandeledenen
65%vandeniet-ledenvindtdatdievoorrekeningvandewerkgeverkomt.Sterkernog,hetmaakt
daarbijnietuitopwelkcontractiemandvoordewerkgeverwerkt:vast,flex,ofzzp.Eennoggrotere
meerderheid(leden82%enniet-leden75%)vindtdatallewerkenden,ongeachthuncontractvormof
leeftijd,hetzelfderechtopscholingmoetenhebben.
Ietsminderdandehelftvandewerklozen,werkzoekendenenlageropgeleidenvindthethuneigen
verantwoordelijkheidzichbijtescholen.Vooralzzp-ersvindenbijscholinghuneigen
verantwoordelijkheid(85%),terwijl57%vindtdatdewerkgeverhunscholingskostenmoetbetalen.
Zekerheidenwerkplezierbelangrijksteaspectenvanhetwerk
Ledenenniet-ledenhebbenvrijweldezelfdetop-3bijaspectendiezijbelangrijkvindeninhetwerk:
voorbeidegroepenstaatinkomenszekerheidbovenaan,terwijlvoorledenwerkzekerheidop2staat
enwerkplezierop3.Bijdeniet-ledenzijndenummers2en3omgekeerd.Opdevierdeplaatsstaat
voorledenenniet-ledengezondenveiligkunnenwerken.Zeggenschapinhetwerk,d.w.z.deruimte
omhetwerknaareigeninzichttekunnendoen,staatvoorledenopdevijfdeplaatsenvoornietledenopdezesde.
Voorzzp-ersstaatwerkplezierbovenaan,gevolgddoornaareigeninzichtkunneninvullenvanhet
werk.Ookvoorhogeropgeleidenzijndezetweeaspectenvanbelang,terwijllageropgeleidenvooral
waardehechtenaanwerkzekerheidengezondenveiligwerken.
7.4.4 AandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV
Waaromisditbelangrijkvoorhetwerkvandevakbond?
Vanflexibiliseringopdearbeidsmarktwerdenwordteenpositiefeffectverwachtvoordeeconomie.
Inmiddelszienweookdenadelenvandoorgeslagenflex.Mensenmetonzekerwerkhebbenvaker
financiëleproblemenenzijnminderinstaatomvoorzichzelfoptekomen(“Gezocht:eenechte
baan,”FNV,2015).Flexibelewerknemershebbenminderbindingmethunwerkgever.Dewinsten
zijnvoordewerkgeversmaarderisico’svanhetondernemerschapwordenafgewenteldopde
werknemers.Ditiseenontwikkelingdiehaaksstaatopdeidealenvandevakbewegingvanafhaar
oprichting.
71
Flexondermijntookdepositievanvast.Zowordtzoweldeflexwerkeralsdemedewerkermeteen
vastcontractonmondig.Deeersteomdathijandersdirectkanvertrekken,detweedeomdathij
anderszijnwerkverliestaaneenflexkracht.
Mensenontlenenvoldoeningaanzeggenschapenvakmanschapinhetwerk.Zijzijngelukkigeralszij
zichinhunwerkgehoordvoelen,enruimtekrijgenommeeinvullingtegevenaanhoehetwerk
wordtgeorganiseerd.Bovendienkanookdecombinatietussenwerkenenzorgenmakkelijker
worden.Mitsernatuurlijkopeenvolwassenmaniermetelkaarwordtoverlegd.Dezeontwikkeling
heeftdevakbewegingaltijdgesteund.
HuidigbeleidFNV
DeFNVrichtzichopvijfcentralegrondwaarden:gelijkwaardigheid,solidariteit,vrijheid,
rechtvaardigheidenduurzaamheid.Anderswerken,zoalswehierhebbenbeschreven,metinterne
enexterneflexibilisering,kandezewaardenopdeproefstellen.Gelijkwaardigheidvanflexwerkers
metvastewerknemersisonsijkpunt.Mensenmetonzekerwerkdieneneenrechtvaardige
behandelingtekrijgen.Gelijkloonvoorgelijkwerk.DuszetdeFNVsterkinophetbestrijdenvande
uitwassenvanflexibilisering.Doorechtebanenteeisen,metzekerheid,kwaliteitenkoopkracht.
Solidariteittussenvastewerknemersenmedewerkersmeteenonzekerebaanisdaarvoor
noodzakelijkenmoetsteedsopnieuwgeorganiseerdworden.
Anderswerkenkanechterookkansenbieden.DeFNVzetdaaromookinopsocialeinnovatie.Ze
stimuleertvernieuwingindearbeidsorganisatieeninarbeidsrelaties,zodatorganisatiesbeter
presteren,mensenmeerwerkplezierhebbenenzichmeerkunnenontplooien.Onderhetmotto
‘slimmerwerken’zijnveelafsprakengemaaktoverinvloedvanwerknemersophunwerkroosters.
Aanbevelingenvoornieuwbeleid
Tweemogelijkebeleidsroutes
Deflexibeleschilisnietinzijnalgemeenheideenprobleem,maaralleenvoordegenenvoorwieer
lastvanhebben.Erzijntweemogelijkebeleidsroutes:
• Deomvangvandeflexibeleschilterugdringen.
•
Denegatievegevolgenvanflexwerkbeperken.
Beidekanookmaardanishetvanbelangeenprioriteittestellen.
Omvangflexibeleschilterugdringen
Ditbetekentdekostenvanvastenflexwerkgelijktrekken.Ditisterealiserendoor:
• Gelijkearbeidsvoorwaardenvoorgelijkwerk,waaronderscholingenpensioen;
• Ontslagkostenvanflexwerkverhogen;
• HogereWW-premievoorflexwerkers;
• Beperkensenioriteitsaanspraken;
• Fiscalevoordelenvanzzp-ersafschaffen;
• Afsprakenmakenoverdeomvangvandeflexibeleschil;
• Strevennaarmeerinterneflexibiliteitquaurenenfunctiesinruilvoorminderexterneflex.
• Deinternationaledrukopvoerenomuitbuitingvanmigrantentevoorkomen.
Negatievegevolgenflexwerkbeperken
Terealiserendoor
gelijkearbeidsvoorwaardenvoorflexwerkers:
• gelijkearbeidsvoorwaardenvoorgelijkwerk;
• minimumtarievenvoorzzp-ers.
72
inkomensbeschermingvanflexwerkers:
• hogereopbouwWWvoorflexwerkers;
• verplichteziekte-,arbeidsongeschiktheids-enpensioenverzekeringvoorzzp-ers.
Hetdilemmadatzichhierbijvoordoetis:bestrijdenweflexofwillenwedepositievanflexwerkers
verbeteren?
Bestrijdingvanflexkanbetekenen:flexterugbrengenwaarvoorditbedoeldis:voorpiekenziek.Het
voordeeldaarvanismeerwerkzekerheidvoormeermensen.Erkomtmeerrustvoorvaste
medewerkersenzowelzijalshuncollega’smeteenflexibelcontractkunnenzichmondigheidinhun
werkveroorloven.
Anderzijdsmoetenwebedenkendathetvooraljongerewerkers(onderde35)zijndieeenflexibel
dienstverbandhebben.Alsdebondrigoureuskoerstopterugbrengenvandeflexibeleschiltotpiek
enziek,zalditvoordezegroepnietonmiddellijkeenechtebaanbetekenen.Dezeactievandebond
kanjongeren(verder)vandebondvervreemden,eeneffectdatwijuiteraardnietnastreven.
KiestdeFNVvoorhetverbeterenvoordepositievanflexwerkersdoorgoedevoorwaardenvoorhen
tebedingen,danhoudtditeenzekereacceptatieinvandeflexibeleschilzoalsdezenuis.
Flexenjongeren
Waarflexwerkgeenprobleemis,nochvoorflexzelf,nochvoorvast,moetenwedaterooknietvan
maken.Vooreenjongere(onderde25)dienogthuiswoont,hoefteenflexbaanmeteenbescheiden
inkomennietbezwaarlijktezijn.Anderswordthetvoordegroep25-plussersdienahetafstuderen
zelfstandigwoontenzichtelkensgedwongenzietweerbijhunouderstegaanwonenalshun
flexbaanisafgelopenofteweinigopbrengtomvanteleven(dezgn.‘boomerangjongeren).
Hierbijdoetzichhetvolgendedilemmavoor.Moetjeblijzijnmetelkejongeredieaanhetwerkis,
ookalishetineenonzekereflexbaan?Ofmoetje,ookvoorjongerenechtebaneneisen,met
wellichtalsgevolgdaterdanminderejongerenaanhetwerkkomen?
Flexenscholing
Methunflexverslavinglijkenwerkgeverszichveelmeerterichtenopdekortetermijn,waarbijzehet
langetermijnbelangverwaarlozen.Toenemendeflexkeertzichopdelangetermijntegen
ondernemingen,omdatdit
• weinigbetrokkenmedewerkersoplevert,
• werknemersonmondigmaaktmetrisico’svooro.a.eenveiligebedrijfsvoering(zoalsdehaas
dieinhetfellelichtvandekoplampenvandeautoroerloosblijftzitten),
• slechtisvoordeinnovatiekrachtvandeonderneming,
• dekwaliteitondermijntomdatsteedsmeerwerkers(degenenmeteenflex-contract)nietof
onvoldoendewordengeschoold.
Daarbijleidtonvoldoendescholingtotslechterearbeidsomstandighedenengezondheidsrisico’s,
omdatdekennisbijmedewerkersomveiligtewerkenontbreekt.
Uitkortetermijnbelanggaanwerkgevershunflexwerkersnietscholen,omdatdeconcurrentdaarvan
zoukunnenprofiterenalsdeflexwerkerdaarnaartoeverdwijnt.Maaralselkewerkgeverzo
redeneert,ontstaateensteedsgroteregroepmetkennisachterstandwaarondernemingenopde
langeretermijnlastvankrijgen.Zobeschouwdisindividuelerationaliteitcollectieveirrationaliteit.
MoetdeFNVhierinmeegaanenstimulerendatscholingeennationalevoorzieningwordt?Ofmoet
debondvandewerkgeverseisendatookflex-krachtendescholingkrijgendiezijnodighebben?
73
Grotereverbanden
Inhetstrevennaarechtebanenvoorflexwerkerszoujekunnendenkenaangrotereverbanden
waarinwerkgeverssamenwerken.Flexwerkersdieindienstzijnvanbijvoorbeeldeen
supermarktcollectiefeninzetbaarzijninverschillendesupermarkten,zulleneerdereenvoldoende
aantalurenhebben.Hetzelfdegeldtvoorinval-leerkrachtenineenpoolvanverschillende
samenwerkendescholen.
Moetdebondomvastenflexibelmeergelijktetrekken,eendoordewerkgeversbetaaldebonus
voorflexibiliteitstimuleren?Ofishetverstandigintezettenopcontractenmetmeerwerkuren?
ZZP
Zzp-ersiseenwatingewikkeldverhaalomdatdegroepvarieertvandemet-hart-en-zielondernemersviadetegen-wil-en-dank-zzp-erstotdeschijn-zzp-ers.Vooreendeelvandezzp-ersis
eendoordewerkgevertebetalenopslagvoorsocialezekerheidenpensioenhetoverwegenwaard.
Daarnaastkanwordengedachtaanhetvastleggenvanminimumtarievenvoorzzp-ersincao’s.
Scholing
Ookhierdoetzicheendilemmavoor.Tijdensdebijeenkomsteninfebruari2016iserherhaaldelijk
opgewezendatnietiedereenkanmeekomenendatergeenwerkendenofwerkzoekendenuitde
bootmogenvallen.MoetdeFNVuithetoogpuntvanduurzameinzetbaarheidscholingvoor
iedereenstimuleren,ongeachtleeftijdofleervermogen?Ofmoetdebondervanuitgaandaternu
eenmaalgroepenwerkerszijndiejeergmoeilijkaanhetlerenkrijgtenvoordezegroepeninzetten
opeenbasisinkomen?Ditomtevoorkomendatereengroepwerkersenwerkzoekendenontstaat
diebuitendebootdreigttevallen.Ookzijmoetenvaneeneconomischbestaanverzekerdblijven.
Plezierinhetwerk
Bijditthemadoetzichindefebruari-discussieseenMaslov-achtigepiramidevoor.Nastrevenvan
plezierinhetwerkisleukalsaaneenaantalvoorwaardenisvoldaan:werkzekerheid,goedinkomen,
zeggenschap,enz.VerwezenwordtnaardezevenredenenvoorArbeidsvreugde:beloning,
zeggenschap,ontplooiing,socialecontacten,balansprivéenwerk,uitdagingenwaardering.Moetde
FNVzichooksterkmakenvoorplezierinhetwerk?Ofisditslechtseenleukeluxevoorhoger
opgeleidenengaathetinwerkelijkheidvooralomechtebanen:zekerheideneengoedinkomen?
Coöperaties
DeFNVzouookeenrolkunnenkrijgenalsmede-initiatorvaninitiatievenalsSchoongewoon,een
schoonmaakbedrijfdateigendomisvandewerknemers.Dewerknemerszijninvastedienstvanhet
bedrijf,dusgeenzzp-ers.Dewinstisvoordeschoonmakerszelf,erisgeenhiërarchieengeen
management.DitmodelpastbijdewaardenvandeFNV:
• Gelijkwaardigheid:geenhiërarchie,geenwinstoogmerk.
• Solidariteit:werknemers“zoekenelkaaruit”,corrigerenzichzelfenelkaarenzorgenvoor
elkaarbijziekteenwerkloosheid.
• Vrijheidenrechtvaardigheid,werknemersbepalenhuneigenwerkenarbeidsvoorwaarden,
waarbijdecaohetminimumvormt.Dewinstwordtonderdewerknemersverdeeld.
• Duurzaamheid:denadrukligtopduurzamewaardeninplaatsvaneconomischewaarde.
MoetdeFNVditsoortcoöperatiesactiefbevorderenofoverstijgtditdetaakvandebond?
Dekernpunten
1. Deomvangvanflexibeleschilterugbrengenofdenegatievegevolgenvanflexwerk
beperken?
2. Hetbelangvanwerkplezier,zeggenschapengoedearbeidsomstandighedentenopzichtevan
werk-eninkomenszekerheid.
74
3. Scholingiseenonlosmakelijkonderdeelvanlevenenwerken.Iedereen,ongeacht
contractvormofleeftijd,heefterbelangbijomperiodiekscholingtevolgen,voorhetwerk
nuenvoordetoekomst.Ongeachtcontractvormofleeftijdhebbenallewerkersrechtop
scholing,betaalddoordewerkgever.Welheeftdewerkerzelfeenzekere
verantwoordelijkheidvoorzijnbijscholing.
4. ZZPregelingenmoetenveranderdworden,zodatzijookbijdragenaan(engebruikkunnen
makenvan)collectievevoorzieningen.
75
76
7.5 Klimaatverandering
7.5.1Inleiding
VoorhetovergrotedeelvandeFNV-ledenisklimaatveranderingmetdegevolgendaarvanvoor
samenlevingeneconomieeennieuwthema.Datklimaatveranderinggrotegevolgenheeftvoorons
voortbestaanendusaandachtbehoeft,staatvoorveelvakbondsledennietterdiscussie.Maarwat
klimaatveranderingtemakenheeftmetvakbondswerkenmetvraagstukkenvanwerkeninkomenis
nognietpreciesduidelijk.Hetisdanooknietverbazenddatdeeersteuitkomstenvandeverkenning
onderledeneenlageprioriteitgevenaandezetrendinrelatietotvakbondswerk.
Alleenvooreenkleine,maargroeiendegroepledenishetallangereenissue.Op1mei2015starten
enkeleledenuithetLedenparlementhunactiviteitenindeaanloopnaareensectoroverstijgende
werkgroepmeteennetwerkfunctie.DeklimaatonderhandelingeninParijs,december2015,geven
eenboostaandezekaderactiviteitenindevormvaneenactualiteitencollegeover
klimaatverandering,deelnameaandevoorbereidingsconferentievoorParijsvanuitdeinternationale
vakbeweging(ITUC),dewandelingMijlpalenvoorParijsendeParijseTop.Voorjaar2016organiseert
deklimaatwerkgroepeenthemabijeenkomstoverCirculaireEconomie(hierbijgaathetom
hergebruikenzuinigomgaanmetgrondstoffenenmaterialen)inhetkadervanhetSER-adviestraject.
Debijeenkomstwordtdoor100ledenbezocht.
HetkenniscollegevanPierVellingainhetkadervanhetVisietrajectinmaart2016wordtdoorde
deelnemerszeergewaardeerd.Tijdensdedaaropvolgenderegiobijeenkomstenmetledenblijkthet
onderwerpzeertelevenonderdedeelnemers.ZijvindendatdeFNVnietmeeromhetthemaheen
kan.
Intussenwordendeeerstegevolgenvoelbaarvoorsectoren.HetpolitiekebesluitinNederlandom
steenkolenuittefaserenzalmogelijkleidentothetvroegtijdigsluitenvanallekolencentrales.Ditzet
desectorenergiebedrijvenendesectorvervoer/havensaantotsnelleactie.Ergebeurtnogveel
meer.Zoisereenintersectoraleprojectgroepactief,isergeacteerdrichtinghetkabinet,wordt
samenmetkaderledeneigenonderzoekgestartnaardegevolgenvoordewerkgelegenheiden
gewerktaaninformatievoorzieningnaardeleden.Deinzetisookhiertezorgenvooreeneerlijk
transitiebeleidvoorwerknemersdiemetdegevolgenvansluitingtemakengaankrijgen.
Werknemersbelangenmogenniethetsluitstukvandebesluitvormingzijn,maarmoetenvanafhet
beginwordenmeegewogenengefaciliteerd.
Klimaatveranderingiseenonderwerpvangroeiendbelang,waardevakbewegingmeetemakengaat
krijgen.MaarhetisvoordeFNVnogzoekenhoehieraanvormtegeven.
7.5.2 Watiseraandehand?
Overklimaatveranderingzijndevolgendefeitenbekend.
• Onzeaardewarmtop,deijskappensmelten,onzezeespiegelstijgtendatleidttoteen
klimaatmetextremereweeromstandighedenzoalslangdurigedroogte,orkanenen
overstromingen.
• DeopwarmingvandeaardeisgrotendeelshetgevolgvandeuitstootvanCo2enwordtdoor
menselijkhandelenveroorzaakt.Eenkleinegroepwetenschapperszegtdatdeopwarming
vandeaardeniethetgevolgisvanmenselijkhandelen.
77
Gevolgenvanklimaatverandering:
• Indelenvandewereldzalervoedsel-enwaterschaarsteontstaanen(ei)landenzullen(deels)
onderwaterverdwijnen.Demeestkwetsbareregio’sengroepenondervindenalseersteen
hetsterkstdegevolgen.Zijbeschikkenoverdeminstemiddelenomzichtebeschermenen
aantepassen.Grotegroepenmensenzullenhuisenhaardmoetenverlatenomzichelderste
vestigen.Ditkanleidentotnieuweenomvangrijkemigratiestromen.Conflictentussenlanden
gaansteedsmeerovertoegangtotwater,voedselenenergie.
• Erzullenanderemachtsverhoudingentussenlandenenbedrijvenontstaanwaarbijer
winnaarsenverliezerszijn.
• InNederlandwordengevolgenverwachtalsforseinvesteringeninenergiebesparingin
gebouwdeomgeving,investeringeninwindopzee,zonnedakenengasvoorenergieopslag.Te
denkenisookaanaardwarmtealswarmtebronvoordeindustrie,elektrischpersonenvervoer
enwaterstof/biogasvoorvrachtvervoer,handhavingmilieuwetgevingenenergieefficiencyrichtlijnen.Verdereentoenemendedrukopfossieleenergie-intensieveindustrieom
aftebouwenoftevernieuwen;koolstofindebodemenemissie-regelgevinglandbouwen
voedsel.
• Alswenietingrijpenzaldegemiddeldetemperatuurverderstijgenmet3-5gradenCelsius
aanheteindvandezeeeuw.
• Ook2gradenopwarmingbetekentdathetdekomendejarensteedswarmerwordt,de
regenvaltoeneemtevenalsdroogteenhittegolven;dezeespiegelblijftstijgen.
• AlleenalsdemondialeemissievanCo2enanderebroeikasgassenvoor2050met80%wordt
teruggedrongeniserenigekansomdetemperatuurstijgingtebeperkentot2gradenCelsius.
• Duurzameenergie(zonnepanelen,windenergie)wordtsnelconcurrerendmetfossiele
brandstoffen.LandenalsChinainvesterenforsinduurzameenergiebronnen,meerdandeVS
endeEUsamen.
Maatregelentegenklimaatverandering:
• Wereldwijdbestaatbredeovereenstemmingoverdenoodzaakdeopwarmingvandeaarde
tebeperkentotmax.2graden(lievertotmax.1,5graden)enoverhetbelangvansnel
handelen.Uitstelmaaktoplossingenduurderenslechterbeheersbaar.
• InEuropahebbendelidstatenafsprakengemaaktenrichtlijnenontwikkeldvooreen
emissiereductievan40%in2030envan85-90%in2050.
• NederlandvolgthetEuropesebeleidendebijbehorendedoelstellingen.Voor2020heeft
Nederlandzichvastgelegdopeenreductie-doelstellingvan25%.Hetbelangrijkste
instrumenthiervoorishetEnergieakkoord.Ditleidttoteenmaximalereductievan21%in
2020.VolgensdeNationaleEnergieverkenning2015dreigtNederlandzelfseenaantal
doelenvanhetEnergieakkoordniettehalen.Deinspanningenvoorenergiebesparing,
energie-efficiencyenhetaandeelhernieuwbareenergieblijvenzoveronderdemaat.
• Na30jaargeharrewarisereindelijkconsensus:niemandkanzichmeerverschuilen.Hetgaat
omvrijwilligeafsprakenopbasisvaneigen,nationalevoorstellenmetinternationale
rapportageverplichting.Ditvraagtomnagenoegklimaat-neutraleproductieenconsumptiein
2050.Aanklimaatfinancieringis100miljardperjaarafgesproken.
• Indecember2015isinParijsnajarenlangevergeefseonderhandelingendaneindelijkeen
wereldwijdklimaatakkoordgesloten.Ratificeringzalplaatsvindentussenapril2016-april
2017.Hetakkoordtreedtvanaf2020inwerking.
• Deinternationalevakbewegingisblijverrastoverhetakkoord,maarisontevredenoverhet
telageambitieniveauendegebrekkigemonitoringenfinancieringsafspraken.Daardoor
dreigtdeklooftussendedoelstellingvan2%endewerkelijkeplannenalleenmaargroterte
worden.Voorheteerstookwordthetstrevennaareeneerlijkeenrechtvaardige
78
•
•
•
verandering(JustTransition)voorwerkendenenrespectvoormensenrechtenerkendinde
preambulevanhetakkoord.Teveellandenweigerenechteromditindetekstvanhet
akkoordoptenemen,watronduitteleurstellendis.
Parijsvraagtomeenenormeinvesteringsagenda:transitievanoudenaarnieuweeconomie.
Innovatieisergbelangrijk
Ditkostveelbanen,maarlevertooknieuwebanenop
Europakaneenbelangrijkerolspelenindemondialetransitienaarduurzaamheid.Als
Europadezerolnietpakt,verliestdeEuropeseeconomieaanbetekenis.
7.5.3 Meningenvan(niet)leden
Verkenning
Verrassendisdatklimaatveranderingindezomervan2015naarvorenkomtalseenvandezes
belangrijkeontwikkelingenvoornadereverkenningindeaanloopnaareennieuwvisie-en
beleidsprogrammavoordekomendejaren.Maarindeverkenningnajaar2015scoorthetthemalaag
opdeschaalhoog-midden-laag.
Deelnemersaandeverkenningvindenvooraldebelangenvandetoekomstigegeneratieredenom
aandachtaanhetonderwerptebesteden.Zorgelijkvindendedeelnemersdathetleefklimaat
verslechtertmetnegatievegevolgen:luchtvervuilinginChina,toenemendtekortaanschoon
drinkwaterenvoedselenextremerweermetregenvalenoverstromingen.Alspositieveontwikkeling
wordthetgebruikvanwindenzonne-energiegenoemdenookhettoenemendgebruikvan
waterkracht.Dedeelnemersbeseffendathetnastrevenvanklimaatdoelennaastwinnaarsook
verliezersoplevert.ZijvindendatdeFNVzichmoetinzettenvoorgoedebanenineenduurzame
economie.
Verdiepingin12bijeenkomstenindemaandmaart2016
Dedeelnemersaandebijeenkomstenzijnzogoedalsallemaalbetrokkenbijhetthema.Zijvinden
datdeFNVnietomklimaatveranderingheenkan.Hetbelangvaneenleefbareaardeisgrootendaar
moetdeFNVopstimulerendeenactiverendewijzemeeaandeslag.Defocusmoetdaarbijliggenop
derelatietussenklimaatveranderingenwerkeninkomen.Datsluitaanbijderolenpositievande
FNV.
VrijwelalledeelnemersvindendatdeFNVmoetkiezenvoorverduurzamingenhernieuwbare
energieenenergiebesparing.Ditoverigensmetoogvoordekeerzijdenenderisico’senmet
aandachtvoordeverliezers.EendilemmavoordeFNVisweldathetmerendeelvanonzeleden
werkzaamisindeoudeeconomiewaardusdeklappengaanvallen,watalserglastigvoordebond
wordtbeoordeeld.DitleidttotdeopdrachtvoordeFNVtezoekennaarevenwichtenoplossingen.
Ditkandoorledenproactiefteinformeren,tijdigeafsprakentemakenindecao,tezorgenvooreen
sociaalplanomdeomslagtemakeneniedereendaarinmeetenemen.
Verduurzamingvanenergieeneconomieiseenkwestievanlangeademenlange-termijn-beleiden
-strategie.DitvraagtomleiderschapvandeFNVbijdetemakenkeuzes,waarbijcultuur-en
gedragsverandering,ookbinnendeFNVvanbelangzijn.EenaantaldeelnemerszietdeFNVdit
echternietzomaardoenopbasisvanhuidigeervaringenmethetFNV-beleid.
Opvallendisdatdeelnemersuitdewerkorganisatieminderalgemenekennisvanhetonderwerp
meebrengendandeledenvandevereniging.Bestuurderszijnookvoorzichtiger.Zijworstelenmeer
methetonderwerpenhebbenmoeitezichconcreetvoortestellenhoeenwatdeFNVofdeeigen
sectorzoumoetendoen.Vooraldeledenhebbenbelangstellingvoorenbehoefteaanverdiepingvan
inhoudelijkekennisoverhetonderwerp.
79
Samenwerking
DeFNVisnietdeeersteenenigemeteenrolinenverantwoordelijkheidvoorhetvoorkomenvan
verdereopwarmingvandeaarde.Verwezenwordtnaardevoorbeeldrolvandeoverheid.Daarbij
komtdevraagopofenergieenopenbaarvervoernietgewoonweerinoverheidshandenmoeten
komenalsvoorzieningenvanalgemeenbelang.DeFNVmoetbijhetthemadesamenwerkingmet
anderenaangaan,nietalleennationaal,maarookinEuropeeseninternationaalverband.Genoemd
zijnuniversiteiten,onderzoeksinstellingen,dewoonbondenanderemaatschappelijkeorganisaties.
Practicewhatyoupreach
Inallebijeenkomstenwordtaandachtgevraagdvoor“practicewhatyoupreach”.Indeeigen
(werk)organisatievandeFNVmistmenherkenbareaandachtvoorverduurzaming.Denkdaarbijaan
energiebesparing(eigengebouwen/energie/verlichting),mobiliteit(openbaarvervoer,groen
wagenpark,elektrischrijden).LedennoemennogaleensdeconservatievehoudingvandeFNVten
opzichtevanvergroening.Gepleitwordtvooreenanderemaniervankijkennaardewereldenop
zoektegaannaarcreatieveoplossingenenverbindingen.Inditverbandwordthetgedachtengoed
vandecirculaireeconomieenfiscalevergroeningalspositieveontwikkelingengenoemd.DeFNV
moetopditpuntzelfdeskundigerworden.
BelangrijkisdatdemogelijkhedenvanFNVVoordeelbeterwordenbenutomzelfofsamenmet
andereneigenprojectenenproductenteontwikkelenofindemarkttezetten.Denkaanwind-en
zonne-energie.
Gepleitwordtvooreentransitieparagraafinelksectorplanmetaandachtvoor:
• detechnologischeontwikkelingenendegevolgendiedatheeftvoordetoekomstige
werkgelegenheidindesector;
• veranderingeninberoepenenwatdatverondersteltaananticiperendemaatregelen.Denk
daarbijaanhetrechtopscholing,aanlerenvannieuwevaardighedene.d.
• blijvenondersteunenvaninnovatie;
• blijvenondersteunenvansociaalduurzaamindustriebeleidencirculaireeconomie.
Regionaleeconomie
Opeenaantalbijeenkomstenbrengenledenenbestuurdersdeverbindingmethetlokaleen
regionalewerkvandeFNVtersprake.Decentraliseringvanenergiebeleid,lokaleenergieopwekking
eneigenburgerinitiatievenbrengenklimaatveranderingdichtbijdewoon-enwerkomgeving.Daar
kanFNVlokaaleenrolspelen.Degrotererolvangemeentenenprovinciesbijhetenergiebeleidvan
detoekomstvraagtomeennieuwepositievandeFNVinderegionaleeconomie.Diepositiezijnwe
nuverloren.Aandachtvoornieuweperspectieveninkrimp-engroeiregio’s(NoordNederland/gaswinning/energie-regio);waterkrachtinZeeland).
Ooknadenkenoverherverdelingvanarbeid
Inallebijeenkomstenkomtnaarvorendathetrealiserenvannieuwekansenopwerkinvooral
energiebesparing,vervoerenhernieuwbareenergiegoedis.Anderzijdsisgebrekaanvoldoende
werkvooriedereennuenindenabijetoekomstaanleidingomopnieuwnatedenkenover
herverdelingsvraagstukken.Daarbijzijnvooraldediscussieoverhetbasisinkomenenvormenvan
arbeidstijdverkortinginallebijeenkomstengenoemd.Daarnaastwilmendegeneriekeverhogingvan
depensioenleeftijdopnieuwterdiscussiestellen.
VerbredingDraagvlakmetingbij(niet)leden
Uitdedraagvlakmetingdieisgehoudeninmei2016(TÖTTA)blijktdateenmeerderheidvanzowel
ledenalsniet-ledenvanmeningisdatNederlandzosnelmogelijkommoetschakelennaar100%
duurzameenergie(leden70%,niet-leden60%).Ookzijnzowelleden(71%)alsniet-leden(50%)van
80
meningdateenduurzameeconomiebelangrijkerisdaneengroeiendeeconomie.Enverrassendis
datbeidegroepenookbereidzijnhierzelfaanbijtedragen.Achtopdetienledenenzevenopde
tienniet-ledenwilleninvestereninenergiebesparing;eveneenszevenopdetienledenenruimvijf
opdetienniet-ledenwilleninvestereninduurzameenergie.Nietverrassendisdathoogopgeleide
enmeerverdienendenwatvakerbereidzijnomteinvesterendanlageropgeleideenminder
verdienenden.Inkomenspeeltdusweldegelijkeenrolbijdebereidheidenmogelijkheidomeen
actievebijdragetekunnenleverenaaneenmeerduurzameeconomie.Ookzzp-ledenzijnwatvaker
bereidteinvesterendanledenmeteenanderewerksituatie.Zzp-erszijnhetvaakstvanmeningdat
Nederlandmoetomschakelennaar100%duurzameenergie.
OpvallendisdatFNV-ersopallevragenhogerscorendanniet-leden.Ditbevestigtdetrendvande
laatstemaandendathetbewustzijnendraagvlakvooreenkoersrichtingverduurzamingbinnende
FNVsnelenhardaanhetgroeienis.Alhoewelweuitanderonderzoekwetendatdebereidheidtot
handelennietautomatischookleidttotandergedrag,ishetpositiefteconstaterendatFNV-ers
aangevendedaadbijhetwoordtewillenvoegenendaarmeeeenbelangrijkevoorbeeldrolkunnen
vervullen.Klimaatveranderingisookeenthemawaaropzzp-erszichlatenaanspreken.Vooralsnogis
uitdecijfersnietverklaarbaarwaaromniet-ledenlagerscoren.Hetkanrelevantzijnomhiernader
aandachtaantebestedeninhetlichtvandevraagopwelkeissuespotentiëleledenzich
aangesprokenvoelen.
7.5.4 HuidigbeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV
Waaromisklimaatbelangrijkinrelatietotvakbondswerk?
Deklimaatveranderingheeftgevolgenvooronslevenenwerkennu,maarookvoordatvan
toekomstigegeneraties.Wemoetenonsdaaropvoorbereidenendaaraanaanpassen.Datvraagtom
betrokkenheidvanvakbondenbijklimaatvraagstukkenenbijhetbeleiddatoverhedenen
ondernemingenvoerenofnalaten.Sectorenenbedrijvenmoetenwerkenaanenergiebesparing,
efficiënteromgaanmetenergieengrondstoffenenmeerhernieuwbareenergie
gebruiken.Werkgelegenheidindefossieleenergie-enenergie-intensievesectoren(kolen,olie,gas)
zalteruglopen.Kansenopnieuwwerkzijnerophetgebiedvanenergiebesparingindegebouwde
omgeving,maakindustrievoorhernieuwbareenergiebronnen,afvalverwerkingen
recycling,elektrischvervoerenslimmeinfrastructuur.Eenhogeuitstootvanvervuilendestoffen
brengtgezondheidsschademetzichmee.Luchtvervuilingheeftjaarlijksduizendenextradodentot
gevolg.Wemoetenveiligengezondlerenomgaanmetnieuwetechnologie,apparatenen
grondstoffen.Denkbijvoorbeeldaanveiligwerkenmetwindmolensengebruikvanzonnepanelen.
Scholingentrainingzijnnodigomonsnieuweinzichten,techniekenenvaardighedeneigentemaken
diehorenbijeenmeerduurzameenergievoorzieningeneconomie.
HuidigbeleidvandeFNV
IndegrondslagvandeFNV,vastgesteldop30mei1997,spreektdeFNVzichuitvoor:“…respectvoor
denatuurwaarwijdeelvanuitmaken.DeFNVstreeftnaarmanierenvanproducerenenconsumeren
dieinbalanszijnmetnatuurenmilieu.”
“Ondernemingenmoetengaanfunctionerenbinnengrenzendiedeoverheidaanhetgebruikvan
natuurenmilieuvastlegt….Eeneconomisch-ecologischstructuurbeleidisnodig.Ditbeleidmoetvorm
krijgeninnauwoverlegmethetgeorganiseerdebedrijfsleven.“
In2013ishet“NationaalEnergieakkoordvoorduurzamegroei”afgesloten,alsinstrumentomietste
doenaanklimaatveranderingenomonzeenergievoorzieningteverduurzamen.48partijen,
waaronderdeFNV,hebbengetekendvoorhetrealiserenvaneenaantaldoelenindeperiode20142020:Energiebesparing,DuurzameEnergieopwekkingenhetrealiserenvan15.000extrabanen(6
jaarx15.000arbeidsjaren=90.000arbeidsjaren).DeFNVisactiefbetrokkenbijdemonitoringvan
dezeafspraken.
81
OokindeFNV-verenigingzijnkaderledenactiefbezigmetklimaat-enenergievraagstukken.Zij
organisereninformatiebijeenkomstenvoorledenenvragenaandachtvoordebelangenvan
werkendenbijbelangrijkeactiviteiten.Dezesluitenaanopdeinternationalevakbondscampagne“no
jobsonadeadplanet”(klimaatconferentieinParijs).
OnderdesloganNOJOBSONADEATHPLANETblijftdeinternationalevakbewegingomsteviger
klimaatafsprakenenuitvoeringvanhetakkoordinParijsvragen.Daarnaastbenadruktzijhetbelang
vaneensociaalrechtvaardigeomslagmetbetrokkenheidvanenindialoogmetvakbondenen
werkenden.DeFNVmaaktactiefdeeluitvandeinternationalevakbeweging.Deomslagnaareen
meerduurzameenergievoorziening-eneconomielevertookveelkansenopnieuwe
werkgelegenheidop.BelangrijkisdatditEchteBanenzijnendaternietalleenaandachtisvoorde
winnaars,maarookvoordeverliezersopdearbeidsmarkt.Daarom:'GroeneEchtebaneneneen
rechtvaardigetransitie'(GreenJobs,JustTransitionandDecentWork).
AanbevelingenvoortoekomstigbeleidFNV
Deresultatenuitderegionalegesprekkenbiedeneengoedoverzichtvandestandvanhetdenkenen
handelenopditmomentbinnendeFNV.Zijleverenookeenaantalaanbevelingenvoortoekomstig
FNV-beleidop.
Scoordehetthemabijaanvangvanhetvisietrajectnajaar2015niethoog,eenhalfjaarlaterblijktuit
dedraagvlakmetinginmei2016dateenruimemeerderheidvandeledenookbereidisomzelfte
investereninenergiebesparendemaatregeleneninhernieuwbareenergie
KlimaatveranderingendegevolgenvoorwerkeninkomenvormenvoordeFNVeennieuwthema,
datinontwikkelingisenopeenpositieveresponsvandeledenkanrekenen.
UithetVisietrajectkomteenduidelijkerichtingnaarvoren:deFNVkiestvooreenmeerduurzame
economieenzoektnaareennieuwebalans.Daaringaanmilieuenwerkgelegenheidsbelangenhand
inhand.Somsstaanzetegenoverelkaarenwaardathetgevalisvragenzevandevakbeweging
lastigekeuzes.Bredecoalitievormingenstrategischesamenwerkinghelpenomdejuistewegte
bewandelen.Datbetekentookdaternogveelwerkteverzettenvaltinhetinformerenenhet
creërenvanbetrokkenheidvanleden,indeverenigingenindewerkorganisatie.
Nationaaleninternationaalbeleidindekomendedecenniaomverdergaandeklimaatverandering
eenhalttoeteroepenendeCO2uitstootbeperkttehoudentoteenstijgingvan1,5-2graden,zal
gevolgenhebbenvoorallesectoren.Datraaktbelangenvanwerknemers.Erzullenwinnaarsen
verliezerszijn.
Dekoersisverduurzamingvandeeconomie
DeFNVmoetmeebewegenrichtingverduurzamingenmeerdoenmetklimaatverandering,vooralals
hetgaatomdegevolgenvoorwerkeninkomen.Energiebesparingenhetinzettenvanmeer
hernieuwbareenergievormendaarbijtweebelangrijkeaandachtspunten.Datisookde
overheersendeopvattingvandedeelnemersaanderegionalebijeenkomstenoverdekoersvoorde
FNV.Desfeerindebijeenkomstenistekenschetsenalspositief,geanimeerd,inspirerend,
verfrissend,kritischenoplossingsgericht.Erwassprakevangemotiveerdedeelnemersenlevendige
gesprekken.
82
DriestromingenindeFNV-klimaatdiscussies:
• Depragmatischingesteldenvoorwieeenrechtvaardigtransitiebeleidvooropstaaten
voorstellenomditterealiseren.
• Defilosofischenmaatschappijkritischingesteldenvoorwieradicaleveranderingen
kritischeanalysevanhetfunctionerenvanonzehuidigeeconomiedeboventoonvoeren
Ditbijthema’salsprivatisering,marktwerkingendominantievankostengerichtdenken.
Eenduurzameeconomievraagtinhunogenookomeenanderemaniervanproduceren
enconsumeren,eenandereleefstijl,misschienook‘consuminderen’entevredenzijn
meteeneconomiedienietmeergroeitmaarwelduurzaamis.Ditgedachtengoedwordt
doorsommigenalsinspirerendervaren.Detransitienaareenmeerduurzameeconomie
betekentookandereinspraak-enzeggenschapsverhoudingenenheeftgroteimpactop
onzearbeidsmarkt.
• Eenkleineminderheiddiewelderichtingonderschrijft,maarzichtochafvraagtofde
FNVwelmethetonderwerpaandeslagmoetofwelindepositieverkeertomdatte
doen.Indezestromingvraagtmenzichafofwetochnietmoetenblijvenkiezenvoor
fossielenofhetallemaalzo’nvaartwelloopt.
DerolvandeFNVwordtvooralgezienals:
• Kiezenmakenvoorduurzaamenstellingnemen(metanderen).
• Internediscussieaangaanenvoeren.
• Draagvlakvoorveranderingenhelpenrealiseren.
• Investereninorganisatievormingvannieuweenergiesectoren.
• Ledeninsectoreninde“oudeeconomie”helpendeomslagtemaken.
• Informerenensensibiliserenvanleden.
• Voorbeeldrol/Practicewhatyoupreachindeeigenwerkorganisatieenvereniging.
• Eenanalysemakenvanontwikkelingeninsectoren.
• Proactiefafsprakenmaken,anticiperenenperspectiefontwikkelen.
• Eigenproductenvoorledenontwikkelen.
• Monitorenvanafspraken(bijvoorbeeldvanhetklimaatakkoord).
• Ookinde“oude,fossiele”sectorendeverduurzamingsslaghelpenmaken.
• Derolinpensioenfondsenbenuttenvoordeomslagnaarverduurzaming.
Dilemma’senbelemmeringenvoordeomslagnaarduurzameenergie
Erwordtvooralgewezenopdegrotebelangenendelobbyvandefossieleindustriediehetmoeilijk
maaktomtotveranderingtekomen.
LastigvoordeFNVishetdilemmadathaarledenvooralwerkzaamzijnindeoudeeconomiewaarde
klappenvallen.ErisdiscussieoverdevraagofdeFNVinstaatisomookinnieuwesectorenpositie
optebouwen.Maarerzijnvoorbeeldendielatenziendathetwelkan:devormingvande
vakbondsorganisatiebijdewindindustrieinDuitsland,deorganisatieenmobilisatieinde
schoonmaaksector,enhetsuccesvanYoungandUnited.Depositivo’svindendatjehetgewoon
moetdoen,maardatditwelleiderschapeninvesteringenvraagtvandeFNV.Detwijfelaarszijn
daarentegennognietzoovertuigdvandekansvanslagen.
Hethuidigegebrekaanvoldoendewerkvooriedereendoetmensentwijfelenofhetperspectiefop
nieuwewerkkansenwelreëelis.Datbetreftdeoude,maarookdenieuweeconomie.Voorwaarde
voornieuwwerkisnatuurlijkdaterEchteBanenontstaan.
Kansenbenutten
Veelsteuniservoorhetbenuttenvannieuwekansenopwerk.Ookhetgedachtengoedvaneen
circulaireeconomiewerktinspirerendvoorhetzienvannieuwemogelijkhedenenuitdagingen.
Kansenwordenvooralgezienvoor:
83
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Debouwsector
Energiebesparing,energieneutraalbouwen,verantwoordomgaanmetgrondstoffen
(sloopafval).Hiergebeurtalheteenenander;datkondenledenuitdebouwsectoruit
eigenervaringmelden.
Eenforseinvesteringindehuursectorkanhuurdersmetlagereinkomensoverdestreep
trekkenmetmindermilieulast,mindergebruikvanenergieeneenlagereenergierekening
alswinstvooriedereen.Daarbijwerdsamenwerkingmetdewoonbonden
woningcorporatiesonderstreept.
Demobiliteit:investereninopenbaarvervoerengroenerrijden.
Dedelenvandeindustriedieonderdelenmakenvoorwindindustrie.
Devoedselsector/agrarisch:biogas,biomassa,mestvergisting.
Deafvalscheidingenafvalverwerking.
Lokaleinitiatievenendecentraleenergieopwekking.
Deomscholingvandeoperatorsfunctieiseenhaalbaartraject(vankolencentralenaar
schoneenergie,vantechnicusindeoffshoreopeenolieplatformnaarwindmolenpark).
Bedreigingen
Bedreigingenwordenwelonderkend,maarzijnindediscussiesminderprominentaandeorde
gesteld.Vooralhetdreigendeverliesvanbanenendebeschikbaarheidvanalternatievenisvaakals
zorgpuntgenoemd.Hierwordtvooralsteunbetuigdaanoplossingsrichtingenalsvoortijdig
signalerenenafsprakenmakenincaoensociaalplan,vanwerknaarwerkarrangementen,scholing
enomscholing.Andereideeënzijneentransitieparagraafinelkecaoeninelksectorplan.Ookwordt
aandachtgevraagdvoordeafbraakvanwerkgelegenheidinderioleringssector,bijenergiebedrijven,
endeafvalsector.Maarerwordtookopgewezendatdezesectorenookzelfalbezigzijnmethet
ontwikkelenvannieuwemarkteneninspelenoptoekomstigeontwikkelingen.
BijnavanzelfsprekendisdatdeFNVmoetblijvenopkomenvoordebelangenvanledenindeoude
economieenledenmoetmeenemenintoekomstigeontwikkelingen.Ditbetekentenerzijdseen
duidelijkekeusvoorrichtingduurzaam,maaranderzijdsookweerniettevervooroplopenmethet
risicohetcontactmetdeledenteverliezen.Hetvoorhandenzijnvanvoldoendenieuwperspectief
enalternatievenwordtdaarbijergbelangrijkgevonden.Daarnaastzijerkritischebedenkingenofde
FNVnietteconservatiefisenzelfteveeldeelvandeoudeeconomieisomeenrolinde
veranderingentekunnenenwillenspelen.
Kernwaardenbijditthema:
Duurzaamheid,solidariteit,eerlijkheidenrechtvaardigheid,verantwoordelijkomgaanmet
grondstoffenenversterkingvandeFNV.
84
85
7.6.
Demografischeveranderingen:vergrijzingenontgroening
7.6.1 Inleiding
Welevensteedslanger.Tegelijkertijddaalthetgeboortecijfer.Daardoorkomenerrelatiefmeer
ouderenenminderjongeren,ookopdearbeidsmarkt.Dekostenvoorouderenzorgnementoeen
pensioenuitkeringenstaanonderdruk.Hoezorgenweervoordatouderengezondlangerkunnen
doorwerkenéndatjongereneenplekkunnenvindenopdearbeidsmarktineenEchteBaan?Hoe
gaanweommetzorgenronddebetaalbaarheidvanvoorzieningenenmetdedrukophetinkomen,
ookvangepensioneerden?Hoekunnenweervoorzorgendathetwerkerzouitzietdatiedere
werknemerzijnwerkkancombinerenmetvoldoendetijdvoorzichzelf,voorkinderenenomte
zorgenvooranderen?Enhoegaanweommetmantelzorg?
7.6.2 Hoezijndemografischeveranderingenzichtbaar?
Opbouwbevolking
Feiten
• Wekunnensteedsmeerziektesgenezen.Daardoorwordenweouder.Vanaf2025
verdubbelthetaantal65-plussersen80-plussers.In2060isnaarverwachting26,3%vande
bevolking65jaarofouder.
• Hetgeboortecijferblijftdalen.Hetkindertalpervrouwisgedaaldvan2,5in1970naar1,65in
2015.Eriseenkindertalvan2,1nodigomdebevolkingsomvangoppeiltehouden.
• Deleeftijdwaaropvrouwenkinderenkrijgen,wordtsteedshoger.Naarverwachtingstijgtde
gemiddeldeleeftijdbijdegeboortevanheteerstekindvan29,0jaarin2014naar29,2jaar
vanaf2025.
Problemenenuitdagingen
Doordatwemetonsallenouderworden,ontstaatdemografischedruk.Dezorgvoorouderenmoet
dooractievenwordenopgebracht.Hetaantalactieven(werkenden)wordtnaarverhoudingsteeds
kleiner.InNederlandzijnveelmensenactief;zewerkenbetaaldwaardoordedemografischedruk
meevalt.Maardeverhoudingactiefeninactief(gepensioneerd;65+)moetwelinbalansworden
gebracht.Daartoezijnmaatregelengenomenomervoortezorgendatmensenmeerurengaan
werken.DaarnaastisdeAOW-/pensioensleeftijdverhoogd.Ouderenwerkennulangerdoor.
Arbeidsmarkt
Feiten
• In2025isdehelftvandeberoepsbevolkingouderdan50jaar.
• Voornieuwegeneratiesjongerenduurthetlangerom‘gesetteld’teraken.Doorde
flexibiliseringopdearbeidsmarktvindenzemindersneleenvastebaan.Welhebbenzete
makenmethogerehuurlastenenstrengereeisenvoorhypotheekverstrekkingdaneerdere
generaties.
• Hetaantalniet-werkendentenopzichtevanhetaantalwerkendenisnu1:4.In2040zaldit
1:2zijn.Ditbetekentdaterminderwerkendenkomentenopzichtevanhetaantalnietwerkenden.
• Deregeringsteltdathetnoodzakelijkisdatwelangerdoorwerkenomtevoorkomendater
optermijntekortenopdearbeidsmarktontstaan.
86
Problemenenuitdagingen
Wemoetenmetonsallenlangerdoorwerken;ditisindewetgeregeld.Datisvooreendeelvande
ouderewerknemersgeenprobleem.Velenvanhenvragenzichechterafofzehunwerkkunnen
volhoudentothun67stejaar.Indepraktijkneemtdelangdurigewerkloosheidonderouderentoeen
eenmaalwerkloos,komenzemoeilijkweeraanhetwerk.Ditprobleemisnadecrisisalleennog
maargrotergeworden.Vooralouderenmeteenlageopleidinghebbenhetmoeilijkopde
arbeidsmarkt.Zijoverlijdenooknogeenseerderdanmensenmeteenhogereopleiding.
Opdearbeidsmarktwordtnueenaantalhardnekkigeproblemenzichtbaar.Veelmensenwerken
onderhunniveau.Hogeropgeleidenverrichtenwerkdatooklageropgeleidenkunnendoen.Op
MBO-niveauzijnbanenverdwenen.Voorlopigisergeensprakevanbanengroei.Devoorspelde
grotetekortenopdearbeidsmarktblijven(inelkgevalvoorlopig)uit.
Vraagstukken
•
Hoezorgenweervoordatoudereninhunbedrijfoforganisatiegezondenlangerkunnen
doorwerkenénjongerendearbeidsmarktkunnenbetredenineenEchteBaan?
•
Hoekunnenwerealiserendatwerknemerstijdignaaranderwerkoverstappenalshunwerk
dreigtteverdwijnen?
•
Hoehelpenwewerklozeouderenweeraaneenbaan?
•
Hoelossenwedeproblematiekvanlaagopgeleideouderenopdearbeidsmarktop?
•
MoetvooriedereendeAOW-leeftijdindetoekomsthogerwordenbijeenstijgende
levensverwachtingofzijnerandereoplossingenmogelijk?
•
Hoemoetenweomgaanmetderegionaleverschillenvandevergrijzinginbepaaldedelen
vanNederland?
•
Omhetgeboortecijferendusookdeberoepsbevolkingoppeiltehouden,moetenjonge
oudersgemakkelijkerhunwerkkunnencombinerenmethungezin.Moetenwehiervoor
overstappenopeen‘Zweeds’model:langbetaaldouderschapsverlofvoorbeideoudersen
gratiskinderopvangvoorallekinderen?
AOWenanderinkomenvanmensen
Feiten
• WerkendenfinancierenviadebelastingendoorbetalingvanpremiesdekostenvandeAOW
ende(ouderen-)zorg.Alserminderwerkendenzijn,moetenzijmeervanhuninkomengaan
betalenaanouderenzorgenAOW.Ditkaneendrukleggenophetinkomens-en
uitgavenpatroonvanmensendiewerken.
• OmdekostenvandeouderenzorgendeAOWtekunnenbetalenmoetenerzoveelmogelijk
mensenaanhetwerkzijn.
• DeAOW-leeftijdisin202167jaar;vanaf2022isdezegekoppeldaandelevensverwachting.
Problemenenuitdagingen
DeverhogingvandeAOW-leeftijdheeftervoorgezorgddatdeAOWbetaalbaarblijftengeen
probleemmeervormtvoordeoverheidsbegroting.
Omdekostenvoordeouderenzorgtedrukken,wilderegeringdatwijmeeraanmantelzorggaan
doen.Mensenvragenzichafofzede(ouderen)zorgnogwelkunnenbetalengeletopdestijgende
premiesendeeigenbijdragendiemenmoetbetalenincombinatiemeteenmogelijklagerpensioen.
Ookvraagtmenzichafofdekwaliteitvande(ouderen)zorgindetoekomstweloppeilblijft.
87
Vraagstukken
• Hoegaanwijmantelzorgcombinerenmetonswerk?Moetenweminderurengaan
werken(betaaldmantelzorgverlof)ommantelzorgtekunnenverlenen?Kandeoverheid
welvanonsverwachtendatwijallemaal(verplicht)gaanmantelzorgen?
• Hoehoudenwehetstelselsolidair?Enwathebbenwedaarfinancieelvoorover:
o collectiefdoorhogerepremiesenbelastingentebetalen.
o individueeldoorkapitaalkrachtigeouderenhogereeigen
bijdragenvoorzorgtevragen.
• Watbetekenteenmogelijklagerpensioenvoormensen?
Betaalbaarheid(ouderen)zorg
Problemenenuitdagingen
Collectievelastenvoorzorguitgavengaanstijgenen/ofdepremiesvoordeziektekostenworden
hoger.VolgenshetCPBstijgendecollectievekostenvoordezorgvan19%vanhetbrutonationaal
producttot31%in2040.Ditkomtdoormeerenbeterezorgenstijgingvande(loon)kosteninde
zorg.Eenkleingedeeltevandestijgingvandekostenwordtveroorzaaktdoordelangdurigezorg
voorouderen.Vooralouderenbovende75jaarhebbenhogeziektekostenindelaatstedagenvan
hunleven.
• DefinancieringvandevergrijzingdoordeoverheidwordtvolgenshetCPBgeenprobleem
doordemaatregelendiedeoverheidalheeftgenomenomdekostenvoor(ouderen)zorg
minderhardtelatengroeienendeAOW–leeftijdteverhogen.Devraagisofditzois,omdat
debezuinigingenopdelichtezorgookkunnenleidentotmeergebruikvandezwaardere
zorg.
• Omdekostenvandezorgvoorouderentedrukken,moetenouderensteedslanger
zelfstandigblijvenwonen.Wijmoetenmeervooronzeouders,partners,kinderenenburen
gaanzorgen(mantelzorg).Erzijnalveelmensendiemantelzorgverlenen.Erzijn500.000
mantelzorgerswaarvanruimtweederdeditcombineertmetbetaaldwerk.
Arbeidenzorg
Feiten
Erzijnverschillentussenlagerenhogeropgeleidenbijdeelnameaanopleidingen,dekans
omgezonddoortekunnenwerkenendecombinatievanarbeidenzorg.
Binnenhalenvanarbeidsmigratieomdeverhoudingtussendewerkendeberoepsbevolking
enhetaantalouderendatnietmeerwerkt,oppeiltehouden,biedtgeenoplossing;datisuit
diverseonderzoekengebleken.
Problemenenuitdagingen
Steedsmeermensenondervindenproblemenomhunwerktecombinerenmettakendiezedaar
naasthebben,zoalsdezorgvoorkinderenofvoorzorgbehoevendenaasten.
Mantelzorgissteedsmeernodig,maartegelijkertijdisersteedsmindertijdvoormantelzorg.Het
uitgangspuntisdatdezorgprimairbijdeprofessionalsmoetliggen.Aandeverdwijningvande
professionelezorgmoetenwedanooknietmeewerken.Mantelzorgistebeschouwenals
aanvullend.Mensenvindenhetbelangrijkomaandachtenzorgtekunnengeven.Zorgisgeen
privéprobleem,maarmoetjuistwordengefaciliteerd.
Vraagstukken/Maatregelen
Decombinatiearbeidenzorgvoorkinderenmoetvooriedereentoegankelijkzijn,dusvoor
rijkeenarmemensenenvoorhoogenlaagopgeleiden.Kinderopvangmoetdusals
88
-
-
-
“publieke“voorzieningdeeluitmakenvandesocialeinfrastructuur.Daarbijgaathetom
goedgeorganiseerde,kwalitatiefhoogwaardigekinderopvang.
Ouderschapsverlofisnu26wekenonbetaald.Wanneerdezorgvoorhetjongekind
belangrijkwordtgevondenmoetersprakezijnvaneenpubliekevoorzieningvoor
doorbetaaldverlofvoorbeideouders.
Zorgomvatkinderopvang,mantelzorgendeopkomstvande‘participatiemaatschappij’.Om
(mantel-)zorgmogelijktemaken,moetendearbeidstijdenflexibelzijnenmoeterminder
voltijds(40uurperweek)gewerktworden.Werknemersmoetenmeerzeggenschapkrijgen
overhunwerktijden,zodatzehunzorgtakenenhunwerkbeteropelkaaraankunnenlaten
sluiten.
Belangrijkiseengoedeverdelingvantijdoverbetaaldenonbetaaldwerkennadenkenover
devraagwateenzinvollebijdrageisaandemaatschappijofdedirecteomgeving.
Indeveranderendecontextzijnnietlangere,maarjuistkorterewerkwekenvoor
werknemerseenkans.Parttimewerkwaarjevankanlevenzoudemaatmoetenworden.
Gabetaaldwerkherverdelen.Zekernudearbeidsproductiviteitistoegenomenende
winstenindebedrijvenhoogzijn,zijnergunstigeomstandighedenommindertegaan
werkenvoorhetzelfdesalarisenookdepensioenopbouwopniveautehouden.
Levenslanglerenenarbeidsmarktmaatregelen
Feiten
• Hogeropgeleidenvolgenvakereenopleiding.Erzijngroteverschillentussenlageren
hogeropgeleiden.Deoorzaakdaarvanisnietbekend.Mogelijkgaathetomeenverschil
inleerculturen.InScandinavischelandenlijkthetgoedtegaan.Volwassenonderwijssluit
daarbeteraan.(deeltijdopleidingismogelijk.)
• Erzijngroteverschilleninwerkloosheid.Ouderentussende55en64jaarzijnvaker
werkloos,metnamedelageropgeleiden.
• Ongeveer20%vandeberoepsbevolkingvolgtgeenscholingofisniet‘schoolbaar’.
• Levenslanglerengaatgeldkostenenooktijd.Opditmomentisergeendrukop
werkgeversomhunwerknemerstescholen(veeltijdelijkeenflexcontracten).
Problemenenuitdagingen
Datwevergrijzen,betekentnietdatereentekortopdearbeidsmarktgaatontstaanwaardoorde
huidigearbeidsmarktproblemenzichvanzelfzoudenoplossen.Factorenalsautomatisering,
globaliseringenverduurzamingvandeeconomiezijnvaninvloedopdearbeidsmarkt.
Veeleconomenverwachtenvoorlopiggeentekortenopdearbeidsmarktenevenmineconomische
groeioftoenamevanbanen.Dehelestructuurvandewerkgelegenheidverandertfundamenteel.
Denkdaarbijaandepolarisatieopdearbeidsmarkt.BanenopMBO-niveau(bijvoorbeeldbijbanken)
vallenweg.Opzichiservoldoendeaanbodopdearbeidsmarkt.Hooguitishierendaarsprakevan
eenkwalitatievemismatchenmoetenmensenzichsnelleraanpassenaandeveranderingeninhun
werk.Laaggeschooldwerkverdampt,maarookwerkvanhogeropgeleidenbijvoorbeeldvanjuristen
kandoorautomatiseringveranderenofzelfswegvallen.Werkraaktgefragmenteerd.Detoekomst
vanwerkzieterheelandersuit,danwetotnutoehebbengedacht.Erzalnietgenoeg(betaald)werk
zijnvooriedereen.Nederlandheefteengoedeuitgangspositieomdatnietiedereen40uurperweek
werkt.Vooralvrouwenwerkenveelindeeltijd.
Vraagstukken
• Eennieuwediscussieoverdebetekenisvanvolledigewerkgelegenheid.
• Nadrukoplevenslangleren.
89
•
•
•
•
•
Nadrukoplevensfasebewustpersoneelsbeleidendezorgomdeouderewerknemer.
Eennieuwediscussieoverdecombinatievanarbeidenzorg(kinderopvangen
mantelzorg).
Eenfundamentelediscussieoverdebetekenisvanhethuidigeonderscheidtussen
betaaldenonbetaaldwerk
Eenpraktischediscussieoverexperimentenmetdesocialezekerheid(basisuitkeringe.d.)
Herverdelingvanwerkdoorverkortingvandewerkweek(afscheidvande40-urige
werkweekvooriedereen).
Maatregelen
•
•
•
•
•
Ouderenlangerindiensthoudenbijvoorbeelddoordeeltijdpensioentebevorderen,
endeinkomenspositieoppeilhouden.Ditkanmethet100/90/80-systeem:
Werknemersbouwen100%pensioenop(volledigpensioen),terwijlze80%vanhun
oorspronkelijkewerktijdgaanwerkenenhiervoor90%vanhunsalarisdoorbetaald
krijgen.
Generatiepactenafsluiten,ouderenminderlatenwerkenenopdevrijgekomen
plekkenjongerenlateninstromen.
Vooraloudereninfysieken/ofmentaalzwareberoepengaanhetnietvolhoudentot
hunpensioenleeftijd.Voordezegroepmoetenontzie-maatregelenworden
genomen.Nietsdoenleidttotuitvalenhogerekosten.
Alsblijktdathetineenaantalberoepenoffunctiesnietmogelijkisomtot65,67of
langerdoortewerken,moetereengoedepubliekevoorzieningkomenomopterug
tevallen.
Houdkennisvanmensenlevenslangoppeil,bijvoorbeelddoorscholingfiscaal
vriendelijkencollectiefteorganiseren.Vrijwilligescholing,alsonderdeelvanhet
werk,moetnormalerworden.Datbrengtwelmaatschappelijkekostenmetzich
mee,maarhetlevertookgeldop.
7.6.3 Meningenvan(niet)leden
Verkenning
Innovember2015ismetbehulpvanSynthetrononderzochtwat(niet)ledenbelangrijkvindenenwat
zijvindenvandethema’sentrends,zoalsgeformuleerdnaaraanleidingvandestartbijeenkomstvan
19juni2015.Demografischeveranderingenstaanhoogopdeagenda.Daarbijgaathetvooralomde
volgendepunten(tussenhaakjeshetpercentagedeelnemersdateenpuntheeftgenoemd):
1. Betaalbaarheidenkwaliteitvandezorgenouderenzorg(80%)
• Erwordtteveelbezuinigdinde(ouderen)zorg,zorgwordtuitgekleed.
• Wewillengeenmarktwerkingindezorg.
• Iederkindheeftrechtopkinderopvang.Alsbeideouderswerken,moetditvooreigen
rekeningkomen.
2. Fysiekehaalbaarheidvanlangerwerken(60%)
• Inveelberoepenishetwerknietvoltehoudentot67jaar(zoalsonderwijsenzware
lichamelijkeberoepenenpsychischbelastendeberoepen).Nietveelwerkendeninhet
onderwijskunnenhetvolhoudentot67jaar.
• Hetwerkwordtextrazwaaralsergeenaanpassingwordtgedaanaantochalzwaarwerk.
90
•
Groteonzekerheidovernoglangermoetendoorwerkendan67jaar(eenonvoorspelbare
toekomstwaarjejemoeilijkopkuntinstellen).
3. Werkgelegenheidvanjongeren(22%)
• Ouderenenjongerenzitteninprincipeinhetzelfdeschuitje;erzijnteweinigbanen.
• Grotestroomvluchtelingendieookeenbaanmoetenkrijgen.
• Zorgenoverontoereikendpensioenvoorjongeren.
Kwetsbarepositievanouderen(20%)
•
•
•
•
•
•
Hethoudenvanwerkenvindenvannieuwewerkvoorouderenisheelmoeilijk.Ouderen
wordengemakkelijkvervangendoorjongeren.
Vooroordelenvanwerkgeverst.a.v.ouderen(teduur,vaakziek,nietproductiefetc.)
Afnemendewerkgelegenheid,waardoorbaankansenvanouderenookafnemen.
Hogewerkdruk,nietkunnenmeekomen;alsjeouderbent,ligjeeruit.
Betaalbaarheidendehoogtevanhetpensioen
Veelwisselenvanbanenlevertamperpensioenop.
Devolgendeoplossingenzijngenoemd:
Positievanouderen
• eerderkunnenstoppenmetwerken(voorhet65stejaar).
• DeVUTmoetterugkomen.
• Ermoetmeerouderenbeleidkomenopdewerkvloer.
• Ermoetonderzochtwordenvoorwelkeberoependoorwerkenna65jaarhaalbaarengezond
is.
• Vanaf60jaarmoetjelangzaamjewerkkunnenafbouwenendaarmeeruimtemakenvoor
nieuwkomers.
• Bedrijvenstimuleren65plusserstebehouden.
• Ouderenhelpenmetdeoverstapnaareenanderebaan.
• Ouderennietmeerverplichtmetpensioensturen.
Pensioen
• Pensioenstelselmetzekerheid.
• Zelfextrapensioenkunnensparenvoorerbij.
Werkgelegenheid
• Pensioenleeftijdverlagenomjongerenaanwerktehelpen.
• Inzettenopalgemenearbeidstijdverkortingenherbezettingvanbanen.
• Inzettenopsocialeeconomie.
Verdiepingin12bijeenkomstenindemaandmaart2016
Ledenverwachtendatdemografischeveranderingenveelimpactzullenhebbenophunwerken
inkomen.
Voor50%vandeondervraagdenishetthemaherkenbaar.37%denktdatditveelinvloedheeftop
hunlevenen31%denktdathetheelveelinvloedheeftophunleven,
42%vindthetbelangrijken49%vindthetheelbelangrijk.
91
Bijditthemadenkenledenenniet-ledenaandevolgendeonderwerpen:
• Pensioen
• Mantelzorg
• Verplichtlangerdoorwerken
• Pensioenleeftijd
• Hogerekostenzorgengezondheidszorg
Devolgendepuntenzijnbijditthemahetmeestgenoemd:
• Erzijnveelvraagtekensbijhetlangerdoorwerkenvanouderendieheteigenlijkniet
aankunnen,terwijljongerenwerklooszijn.
• Ermoeteennieuweverdelingvanwerkkomendoorbijvoorbeeld:
o
Verkortingvandewerkweekzodatmeermensenaandeslagkunnen.
o
Eenbasisinkomenvoormensendiemantelzorgverlenenofvoorwiegeenwerkis.
o
Eenbasisinkomenvooriedereen.
o
Creatieveoplossingenalseengeneratiepact.
• Hetverlofvoorvadersmoetlangerworden.
• Bijoudereledenzijnerveelzorgenoverhunpensioen.Zewijzenopdenaarhunmening
‘foute’beslissingvandeFNVommeetegaaninhetverhogenvandeAOW-leeftijd.
• Debezuinigingenopdezorgmoetenteruggedraaidworden.Mantelzorgkandatniet
opvangenenmoetzekergeenverplichtingworden.Departicipatiesamenlevingkanenmag
nietopgelegdworden.DeFNVmoethiernietinmeegaan.
• Beidekantenvanhetvluchtelingendebatkomenaandeordeindebijeenkomsten.Dezorgen
ofonzesamenlevingzo’ntoestroomwelaankanenzorgenoververdringingopde
arbeidsmarkt.Maarookdekansendiemigratiebiedtineenvergrijzendesamenleving.
Vluchtelingenmoetendanzospoedigmogelijkomgeschooldworden.Ookisheteenvorm
vansolidariteitdatwemensenopvangendievluchtenvooroorlogofgeweld.
• Sommigewerknemerskomenindeknelmetwerkenprivé.Zeggenschapoverwerktijden
kanhenhelpen,maarookeenverkortingvandewerkweekzoalsinZweden.
• Werkenzorgtakenmoeteneerlijkerverdeeldwordentussenmannenenvrouwen.Waarom
wordtonbetaaldwerk(huishouden,zorgvoorkinderen)nietgewaardeerd?Ermoeteen
herwaarderingvanonbetaaldwerkkomen.
• Moetenweaanwerkdezelfdecentralebetekenisblijventoekennenalswealtijddeden?En
moetdewaardevanwerkdanaltijdwordenuitgedruktingeld?Hoegaanweommetde
kwetsbarearbeidsmarktpositievanouderenendezwakkearbeidsmarktpositievan
jongeren?Iseerlijkerverdelenvanwerk(enniet-werk)eenreëleoptie?Opwelkemanier?
• Inkomenenkoopkracht.Maakjejezorgenoverdehoogtevanjepensioenuitkeringenover
debetaalbaarheidvanzorg?Islangerdoorwerkenvooralleouderenhaalbaarenwatzijn
eventuelealternatieven?
• Mantelzorgenarbeidenzorg.Willenweeenparticipatiesamenleving(waarinmantelzorg
eenessentieelelementvormt)?Willenweeenbeterecombinatievanarbeidenzorgen
welkevoorzieningenzijndaarvoornodig?
92
Verbreding
Inmei2016ismetbehulpvanTÖTTAonderzochtwatledenennietledenvondenvande
vraagstukkendieuitdebijeenkomstenkwamen.Indeenquêtewerdgevraagdnaardezorgenover
hunpensioenenoverdebeschikbaarheidenkwaliteitvandezorg.
Inhoeverrezijnledenenniet-ledenheteensmetdevolgendestellingen:
o Ikmaakmijzorgenoverdehoogtevanmijnpensioen(uitkering)
Leden:
76%
Niet-leden:
70%
o Ikmaakmijzorgenofikgezonddoorkanwerkentotmijnpensioen
Leden:
70%
Niet-leden:
57%
o Ikmaakmijzorgendatiknuofstraksdezorgdieiknodighebnietkanbetalen
Leden:
72%
Niet-leden:
71%
Zowelledenalsnietledenmerkenopdatdecombinatievanmantelzorgenwerkzwaarisendathet
maardevraagisofmenseninhunomgevingruimtehebbenommeermantelzorgteverlenen.
Inhoeverrezijnledenenniet-ledenheteensmetdevolgendestellingen:
•
Ikdenkdatmensenommijheengeenruimtehebbenom(meer)mantelzorgtegaan
verlenen
Leden:
69%
Niet-leden: 64%
•
•
Ikzieommijheendathetvoorveelmensenmoeilijkisomwerkenzorgtecombineren
Leden:
81%
Niet-leden: 72%
Ommantelzorgbetermogelijktemaken,moeterietsveranderenindemaniervanwerken
(bv.betaaldzorgverlof,meerflexibelewerktijdenofdeeltijdwerken)
Leden:
79%
Niet-leden: 74%
7.6.4
93
HuidigbeleidenaandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV
Waaromzijndemografischeveranderingenbelangrijkinrelatietotvakbondswerk?
Hiervooriseenviertalredenenaantegeven.
1. Debevolkingvergrijstenontgroent.Ditisvaninvloedopdesamenstellingendeomvangvan
de(beroeps)bevolkingenhetheeftgevolgenvoordewerkgelegenheid.Inbepaaldegebieden
inNederland(zoalsGroningenenLimburg)krimptdebevolking.Jongerentrekkenweg,
ouderen(65-plussers)blijvenachter.Voorbedrijvenwordthethierdoorminderaantrekkelijk
omzichertevestigen.Werkgelegenheidverdwijnthierdoor.
2. Deoverheidheeftveelmaatregelengenomenomdecollectievekostenvande
(ouderen)zorgendeAOWbinnendeperkentehouden.Ditheeftgevolgenvooronsinkomen
endebelastingenpremiediewemoetenbetalenvoorAOWen(ouderen)zorg.Wemoeten,
afhankelijkvanonsinkomenenvermogen,eenhogereeigenbijdragegaanbetalenvoor
bijvoorbeeldlangdurigeouderenzorg,medicijnenetc.
3. DeleeftijdwaaropwemetAOWofpensioenkunnengaan,kanindetoekomststeedshoger
worden.Wemoetenlangerdoorwerken,zekeralsdegemiddeldeleeftijdblijftstijgenende
AOW-leeftijdaandelevensverwachtinggekoppeldblijft.
4. De(beroeps)bevolkingmoetzichzelfkunnenblijvenvernieuwen.Omhetwerkgedaante
krijgen,maarookomdecollectievelastentekunnenblijvendragen.
HuidigbeleidvandeFNV
DeFNVgaatuitvandegrondrechtenzoalsdezezijnneergelegdindeUniverseleVerklaringvande
RechtenvandeMens.Dezeluidt:”Iedereenheeftrechtopeenlevenstandaarddiehooggenoegis
voordegezondheidenhetwelzijnvanzichzelfenzijngezin,waarbijinbegrepenvoeding,kleding,
huisvestingengeneeskundigeverzorgingendenoodzakelijkesocialediensten,alsmedehetrechtop
voorzieningeningevalvanwerkloosheid,ziekte,invaliditeit,overlijdenvandeechtgenoot,ouderdom
ofeenandergemisaanbestaansmiddelen,ontstaantengevolgevanomstandighedenonafhankelijk
vanzijnwil”.Onsijkpuntblijftsolidariteit.
DeFNVwileensolidairsociaalzekerheidsstelseleneengoedegezondheidszorgenouderenzorgdie
vooriedereentoegankelijkenbetaalbaaris.
Tegendeachtergrondvandestijgendelevensverwachtingblijvendepensioenende
verantwoordelijkheidvoordesocialepartners.Zijmoetenzorgenvoordehoudbaarheidvande
pensioenen.DeFNVzetzichinvooreengoedpensioenvoorallegeneraties.
DeFNVstreeftnaareenzolaagmogelijkewerkloosheidenkwalitatiefgoedebanen,waarmee
menseninhuneigenonderhoudkunnenvoorzien.DeFNVheeftmetdewerkgeversendeoverheid
afsprakengemaaktomhetmogelijktemakenomouderenlangertelatendoorwerkenende
arbeidsmarktpositievanouderenteverbeteren.Levensfasebewustpersoneelsbeleidisdaarnaastvan
grootbelangzodatwerkenden(ouderen)gezondaanhetwerkkunnenblijven.Inzetisnodigvoor
werkendenmetzwareberoepen.DeFNVwildatiedereendiewilwerken,aanhetwerkkan.DeFNV
zetzichdanookinvooreeneerlijkeverdelingvanwerk.Zolangdewerkloosheidnadecrisisonder
jongerenendeleeftijdsgroepvan45-65jaarstructureelhoogisenblijft,omdaterteweinigbanen
zijn,wildeFNVdatouderenvanaf60jaargeheelofgedeeltelijkmetvervroegdpensioenkunnen
gaanincombinatiemetmeerwerkgelegenheidvoorjongeren.
Zolangernogteweinigbanenzijnvooriedereenenouderenlangdurigwerklooszijnmoeten
ouderenkunnenblijvenrekenenopeengoedeinkomensvoorzieningbijwerkloosheid,zoalsdeIOAW
endeIOW.
Deperiodemetjongekinderenvormt(vaak)dedruksteenduursteperiodeinhetleven.DeFNVzet
zichinvooreenoverheidsbeleidwaarbijjongeoudersontlastworden.Tijdensheteerstejaarvanhet
kindzouer(gedeeltelijk)betaaldouderschapsverlofmoetenzijn.Kinderopvangmoettoegankelijk
zijnvoorallekinderen,ofdeoudersnuwerkenofniet.Doorgoedevoorzieningenvoorkinderente
creërenkanhetgeboortecijferstijgen.
Steedsmeerwerknemerscombinerenmantelzorgtakenmetbetaaldwerk.Hierdoorwerkenveel
mantelzorgersminderurenofstoppenzijsoms(tijdelijk)helemaalmetwerken.Mantelzorgers
besparenhierdoorveelcollectievezorgkosten,maarlopenzelfwelveelinkomenmis.DeFNVvindt
datmantelzorgershiervooreentegemoetkomingmoetenkrijgen.
AandachtspuntenvoormeerjarenbeleidFNV
Wemoetenafvaneensamenlevingdiealleendraaitomgeldennut.Belangrijkisdatwenadenken
overdeherverdelingvanwerk,hetstrevennaarvolledigewerkgelegenheid,debetekenisvanwerk
enderoldiehetbasisinkomenhierbijkanspelen.Nadrukopgeldenwinstleidttotwerkendearmen.
Eerlijkeverdelingvanwerkenkwaliteitvanwerkeninkomen,daargaathetom.
Voordevakbondzijnnetwerkenoplokaalniveaubelangrijkomherkenbaartezijnindewijk.De
bondmoetnietalleeneenledenorganisatiezijn,maarookmensenverbindendoormeteenpositief
verhaaltekomen.Endoorinitiatieventenemenbijvoorbeeldophetterreinvanverzekeringen.Dit
94
bijvoorkeursamenmetandereorganisatiesdienietzijngebaseerdopwinstbejag,maarop
behoeftenvanmensen.
- Betekenisvanwerk.
- Moetenweaanwerkdezelfdecentralebetekenisblijventoekennenalswealtijddeden?Enmoet
dewaardevanwerkdanaltijdwordenuitgedruktingeld?Hoegaanweommetdekwetsbare
arbeidsmarktpositievanouderenendezwakkearbeidsmarktpositievanjongeren?Iseerlijker
verdelenvanwerk(enniet-werk)eenreëleoptie?Opwelkemanier?
- Inkomenenkoopkracht.
- Maakjejezorgenoverdehoogtevanjepensioenuitkeringenoverdebetaalbaarheidvanzorg?
Islangerdoorwerkenvooralleouderenhaalbaarenwatzijneventuelemogelijkealternatieven?
- Mantelzorgenarbeidenzorg.
- Willenweeenparticipatiesamenleving(waarinmantelzorgeenessentieelelementvormt)?
Willenweeenbeterecombinatievanarbeidenzorgenwelkevoorzieningenzijndaarvoornodig?
95
Bijlage1:toelichtingbijdeevaluatievandeelnemersaanhetVisietraject
Toelichtingbijwaarderingkenniscolleges
Keywords:informatief,verhelderend,boeiend,uitschieters,kwaliteitsverschil,leerzaam,kleine
schermen,goedeverzorging,tegestuurd,onlinefantastisch
1. Informatiefengafredelijkdestandvanzakenopdeonderwerpen.
2. Erwarentweecollegeswaarvanikdesprekersnietergopinhoudofontwikkelingeningingen
(robotiseringentechnologischeontwikkelingendieoverdeleeftijdsopbouwenvergrijzing.
3. Zeerverhelderendenboeiend.
4. Deze7iseengemiddelde;erwarenmarkante/significanteuitschieters.
5. "Cijferislastig,omdatdevoorbereidingbijvoorbeeldwisselendwas.Somsgingmenteveel
inopvragen/opmerkingenuitdezaal(goed)bedoeld)waardoordedraadvanhetverhaal
verlorenging.Degeluidsinstallatiezijnnietaltijdideaal."
6. Demeestecollegeswarenzeergoed.Doordebeperktedocumentatiebleeferechterminder
hangendanmogelijkzouzijngeweest.
7. Decollegeswarenprima,hetpubliekjammergenoegtegrijs(ikookoverigens)Maareen
paarmensenwildenzichgraagzelfhoren,eenstrengerediscussieleiderhadmisschienbeter
geweest!Maartoch,eenvolgendekeerziejemewaarschijnlijkweer.
8. "Ikvondhetteveelgestuurdopaannameswaardoorhetruimtebiedenombijmensenopte
halenwatmogelijkwaardevolzouzijnvoorhetontwikkelenvaneenvisie.De
programmaleiderkendendemeesteaanwezigenendaardoorwerdhetalssneleenbekende
wegwaarlangsenookoverdeinhoud.Nieuweinbrengofandersdenkenkwamdaardoor
nietaandeorde.Echtteleurstellend.Ikkreegechtdeindrukdateenopdrachtwerd
uitgevoerdwaarnietachterwerdgestaan.Heelergdittemoetenconstateren."
9. Helderenduidelijk.
10. Deeerstewasheelgoedendetweedeteleurstellend
11. Jammerdatdeschermenkleinwarenvoordeopzetvandezaal
12. Hebveelgeleerdoverdecomplexiteitvandeflexibiliseringopdearbeidsmarkt.Volgensmij
moetendegeldendieuitgespaardwordendoorwerkgeversineenfondsgestortworden,
waaruitdesocialeverzekeringenvandezzp-erswordtgefinancierd.Nuishetvoordelager
inkomensalsopstukloonwerken.Deheleverzorgingsstaatisaanhetverdwijnvoordeminst
kansrijkedelenvanonzesamenleving
13. Goedeverzorging(eten,koffie,reiskosten),primalocaties,goedediversiteitvanlocaties,
boeiendeinbrengvanpubliek,helderebegeleidendefilmpjes,strakkeleidingvande
kaderacademieenfijndatereenschrijverbijzatdieallesnoteerde.Deslidesmetvragen
wasechtereenberoerdeaanvulling.
14. "Ikvindhetpersoonlijkprettigomcontext,indevormvanachtergrondenverdiepingen
verbreding,tekrijgen,voorikmeekanpraten.Metnamede(sociaal/economische)mythen
ontzenuwenendaarmeedeverlammendebeeldvorming/framingblootleggen,kanhet
vakbondswerkdienen"
15. Grootverschilinkwaliteit.Vaneencollegevoldooddoenersdiegoedvallenbijdelenpubliek
toteyeopenersdiehetpubliekmindergoedbevielen.
16. Detweecollegesoverdetoekomstigearbeidsmarktgingeigenlijkoverdeontwikkelingentot
nutoe,nietoverwatonsechttewachtenstaatenwatderolvandevakbewegingzou
moetenzijn.
17. "Verrijkend,vooreenvolgendtrajectlijkthetmijgoeddedatabeteropelkaaraftestemmen
zodatdeelnameaankenniscolleges,bijeenkomstenenklankbordgroepvergaderingen,LP
96
18.
19.
20.
21.
22.
23.
vergaderingenelkaarnietoverlappen.Demogelijkheidomeenkenniscollegesterugte
kunnenzienvondikfantastischenlostbovengenoemdprobleemookgedeeltelijkop."
"HetwasinR'dam.hetgingovertechnologieinonswerkenZZ-Persinfo.Dielaatstegroep,
watbetekentdattussencollega's."
"Ikhebdeeerstetweekenniscollegesbezochtikzaldecijfersgeven:1Globalisering(8)-
Economisering(8);2Anderswerken(7)-Robotisering(8);Anderswerkenwaserg
statistisch;daarbijwerdenzakenweliswaarbenoemd;detijdsduurliepuit,waardoorprof.
PotdaarnametzijnRobotisering-informatiseringzichmoestbeperken."
Sprekersdiewistenwaarzehetoverhadden.Veelruimtevoorvragenenopmerkingen.
Goedverzorgtenweinigoptemerken
Konmijnmeninggoedonderbouwenenerwerdgeluisterd.
Ikvonddatzeallemaalgoedluisterdenalseenanderaanhetwoordwas.Datisweleens
andersgeweest.
Weinigvisiewathetvervolgmoetzijnopdeuitkomsten
24.
Toelichtingbijwaarderingregionalebijeenkomsten
Keywords:gespreksleidingwisselend,betrokken,leerzaam,oudereheren,roeptumaar,stuurloos,
respectvol,teveelstellingen,teveelpolitiek
1. Fijnomteziendatmensenbetrokkenzijn,ookleerzaam(fijnvooreenbezorgdeleek)
2. InGroningengeefikdeeersteeen10endetweedeeen2.Verschilzathemin
gespreksleiding.Bijdeeerstebepaaldedezaaldeinhoudendedynamiek.Bijdetweedewas
hetdegesprekleidsterdiehetmiddelpuntenzijbepaaldedeavond.Jammer.
3. Eindelijkeensmensenbinnendebonddiehetnietoverorganisatorischemaarover
inhoudelijkezakendiscussieerden.
4. Ikbenop2bijeenkomstengeweest.Decateringwasprimaverzorgd.Inhoudelijkwaser
genoegruimteomzinnigeofonzinnige(naarmijnmeningdan)ideeënengedachtennaar
vorentebrengen.
5. Deuitlegwasinbegrijpelijketaal
6. Interessantenleerzaam
7. Vonddaterietsteveelgestuurdwerd.Degemiddeldeleeftijdwashoog.Tebehoudend
vasthoudenaanhetverleden.
8. Ikvondjuistdaterslechtgeluisterdwerd.Erwaseenopsommingvanverklaringenvan
sommigendiezichzelfgraaghoordenpraten
9. "Goedegespreksleidster.Hetwasleukomvantevoreneenavondmaaltijdtemogen
nuttigen.Onderwerpenactueel.Hebhetgevoeldatikalslidmeetel."
10. Hoeweliknaareigenmeningtochredelijkbreedgeïnformeerdbenwarensommigezaken
tochdermatespecifiekdatzevoormijniethelemaaluitdeverfkwamen.
11. "Oudereherendiedebloedgroepenstrijdnogvoeren.Alletijdnemenomhuneigen
ongenoegenteventileren,stoordevoorjongeren.Nietaltijdcapabel,quataalenkennisv.
zaken."
12. Opzichinteressant,helaasdatsommigesprekershetonderwerpdirectalspolitiekverhaal
benaderden.Hetonderwerpkonbrederwordenbenaderdomdaarnavoorjezelfeen
standpuntintenemen
13. Goedeuitlegvanvisietrajectenideeënoverklimaat&werk
14. Opteweinigplaatseninhetland.
15. Belangrijkomanderendiezichmethetonderwerpbezighoudentelerenkennen.
16. Hetwaseenroeptumaarbijeenkomstzonderenigestructuurblijkbaarvaneenorganisatie
zondereenbehoorlijkstuur.
97
17. Goeddatgeluisterdwordt.helaasvooraleenbijeenkomstvanblankegrijzemannen.Ikdenk
dateenaantalgroepennietbereiktworden.
18. Goedgeleid.Levendigediscussie.Doorgebruiktemakenvaneenbalwashetduidelijkwieer
aanhetwoordwas.Welwarendeinleidingensomswateenzijdig.Devakbondblijktnog
geenoogtehebbenvoorhungepensioneerdeleden,hoewelditdegrootstesectoris.
19. AlledriebezochtinDeventer.Deeerstewaswataansluitingzoeken;detweedeenderde
liepengesmeerder.
20. "Somshaddeneenpaarmenseneengroteinbreng.Sommigediscussiesblevenelkeavond
terugkomenzoalsbasisinkomen.Groepwasniettegroot.Verschillendemeningenkwamen
goednaarvorenenrespectvolgepraatnaarelkaartoe.Somseenbeetjegeforceerdnaarde
stellingenhetwarenerteveel"
21. Primageorganiseerd.Waszelfaanwezigomtehorenwatanderekaderledenervanvonden.
Minpunten:Velouderenenweinigwerkenden
22. hetzelfdealsvolgenopmerking
23. Zeerleerzaameninteressant.
24. Goedgepresenteerd
25. Goedeopkomst
26. "Hetniveauvankenniseninzichtindemateriebijdedeelnemersverschildesterk.
Onduidelijkwerdofdeinbrengookoverkwam,erwaseenverslag,waarinjekontoetsenof
jouwinbrengdaarinisterugtevinden,enofdiegoedisovergekomen.Waarschijnlijkvinden
devisiemensendeinbrengdusnietzorelevantIkkreegerookeensterkV&Dgevoelvan,
Netalsdaar,werkendeFNVmensenhard,maarisdeFBVzosterkverouderdenvastgeroest,
datergeenverbeteringzaloptredenn.a.v.ditvisietraject.Maakereenfotovanalshet
nieuwevisiedocumentindelaligt."
27. Zekerdeavondoverglobaliseringwasechthoogniveau.Leukomtezienhoeveel
invalshoekeneropzo'navondnaarvorenkunnenkomen
28. Vangoedgehaltealwashetsomswatrommelig.
29. ALLESBIJELKAARMOEILIJKENMOEIZAAMSNELINEENZIJDIGVERHAALTERECHTKOMEN.
30. Wasvoormij1ekeer.Gevoelsmatighebikhetideedaternietveelmetdeopmerkingen
gedaangaatworden.Hetetenwasgoed.
31. Ikvondhetergleerzaam.
32. Iedereenwasruimschootsindegelegenheidmeetepraten.Denkdatdoordediscussies
aardigbeeldontstond.Meningenwarendivers.
33. Teveelouderen,weinigjongeren.Daardoorzieikgeenvisieontwikkelingvoordetoekomst
maarvooralveelhoudenwateris.
34. RegionalebijeenkomstenvanwerknemersFNVzijnslechtbezocht.Leukegesprekkenin
kleinegroep,maarikhadermeervanverwacht.
35. Enerverendenhebookkennisindiversiteitopgedaan.
36. "Inprincipegoedopgezet,iedereenkoniedereenzijnzegjedoenenwaserruimteomop
elkaartereageren.Ditwasdanookzotijdensdeeerstebijeenkomstdieikbijwoonde.Bijde
tweedebijeenkomstvielhetwelopdatéénbepaaldpersoonwelsteedshetwoordkreeg,
terwijleranderemensenindezaalwarendieookwatwildenzeggen,nietgoedaanbod
kwamen."
37. Wasgoedgeregeld
Toelichtingbijwaarderingfilmpjesregionalebijeenkomsten
Keywords:tekort,tijdrovend,informatiebombardement,duidelijk,leuk
1. Zelfdeargumentenalsdeverdiepingslezing/kenniscolleges,enookgoedvoorde
stroomlijningvandediscussie
98
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
Beetjekinderlijk.
Nietergbijzonder
Mooiomerevenintekomen.
Kostteveeltijd
Hetonderwerpinleidenmeteenfilmpjeofmetbeeldenvindikpersoonlijkheelbelangrijk
omdatveelmenseninbeeldendenken.Hoevaakhoorjeiemandzeggenikkanmijdaargeen
beeldvanvormenofikziedatzoofikkanmedaareenbeeldbijvormen.Veelmensen
proberentekstenomtezetteninbeelden.
Kanikmenietzogoedmeerherinneren.
"Goedtestellenwaarhetoverzougaan!Scheelttijd,helptverduidelijking."
Somsoverdrevenpolitiekcorrect.
Kosttijd.Eenkorteschriftelijkeinleiding,liefstthuisal,werktbeter.
Geluidwasnietzobest
Goedterverduidelijking
Veelalgoed,maardeeenzijdigheidkwamdaarbijjuistkijken.Eenmeergenuanceerde
benaderingwaswenselijkergeweest.Eenenanderkwamindediscussiewelweergoed.
"Defilmpjeswarensnel,informatiebombardement,deaansluitingmetdestellingenwasniet
meteenaltijdevenduidelijk.Ookwerdennietallestellingenbehandeld,keuzevandeleiding,
detijdvoorallestellingenzougezienhetverloop,zeerzekerontbrokenhebben."
Gafeenduidelijkbeeldwaarhetthemaovergingzodatjeookwistwaarjevragenen
opmerkingenovermoestgeven/stellen
Leukefilmsentoegelicht
Heelmooi
Heelveeléndiverseinfoineenergkortetijd.
"hetfilmpjezetdeproblematiekgoedneer,alzateralwelenigesturingin,vandeverkeerde
soort,zekerwatbetreftklimaatennieuwwerk,hoeomtegaanmetrobots.Speciaalnieuw
werkvergteenextraproces,wantjuistdeFNVmoetzorgendaternieuwwerkkomt"
Defilmpjeswarensomswatonduidelijk.
TEKORTVANINHOUDDAAROMOEIZAAMOPGANGKOMEN
Ikvondzewatkort.
Goederichtingaanduidingen.
Buidelijkefilmpjes
Leukefilmpjes.
"Watvindjij?"werdnietvoorgelezen,dusvoormensendiealleenluisteren,kanhet
verwarrendzijnwaterpreciesverwachtwordt.Verderergduidelijkengoedgedaan.
Somseenbeetjedruk
27.
Toelichtingbijwaarderingsfeerregionalebijeenkomsten
Keywords:goed,open,haantjesgedrag,vastgeroest
1. TypischNederlands,polderen,praten,zonderruggengraat
2. Doordachtopgezetengespreksleidingevenwichtig
3. Somsteveelemotiesbijdeelnemerswaardoorereennaarmijnmeningeenteverhitte
discussieontstond.Hierdoordwaaldenweafvandekernenmogelijke"oplossingen"voorin
detoekomst.
4. Zievraag3
5. Eigenlijkgenprobleem,waarbijikopmerkdathaantjesgedragvanenkeleaanwezigen,
oftewelprominenteigenstandpuntnaarvorenbrengen,zoalsgebruikelijkaanwezigwasen
mijwelwatstoorde.
6. Goedommedestanderstevinden
99
7. "Goed"
8. Goedesfeerenbetrokkenleden/mensen.
9. Mitsgoedbegeleidvondikdebijeenkomstenconstructiefenverrijkend.Mensenwaren
creatiefengedreven.Vuldenelkaaraanofopendeelkaarsogen.
10. "Meestalvriendelijkemensen.Doorteweinignieuweaanwinstnemendieouderealle
tijd.......besefhoejetepresenteren."
11. Opensfeer,maarikvondhetopvallenddatveelmensendieerwarenwerkloosdanwelmet
pensioenwaren.Datgeefttochanderperspectief/prioriteiten.Blijkbaarishetvoorveel
werkenden(gezinnen)tochtebelastendom'savondsnognaareenbijeenkomsttekomen.
12. Met3soortenbondenziejedeonderliggendeopleidingnaarvorenkomen
13. Teveeloudenetalsikvastgeroestemannelijkekaderleden.
14. Teveelkregendezelfdemensenhetwoordofnamenhet.
15. Goedediscussieenerwerdechtnaarelkaargeluisterd
16. Goedesfeer,veelaandachtvoordeverschillendemeningen.
17. Goed.Openenrespectvolnaarelkaartoe.Ookhumorontbrakniet
18. Ikbenbij5regionalebijeenkomstengeweesten1daarvanvondikvandekantvande
deelnemerseenbeetjefel/agressiefnaarelkaar,2bijeenkomstenkwamenmoeizaamlos.
19. Goed
20. Sfeerwasgoed
21. "voldoendeopen,maarnietiedereenkonzeggenwathijwilde,daarwasgeentijdvoor,dit
vergtookeenonlineproces,nogsteeds.MardaarisdeFNVtevastgeroestvoor,kennelijk"
22. Gesfeerwasgoederwerdnaarelkaargeluisterdenmenwerdinzijnwaardegelaten.
23. GEZELLIG
24. Allewarenvriendelijktegenelkaar
25. Tochergveeloverwaternietwerktenhoehetnietmoetenweinigoplossingenhoedanwel
behalvedebekendekreten
26. "Desfeerwasvoortreffelijk."
27. Desfeerdeeerstebijeenkomstwasgoed.Detweedebijeenkomstwerdgedomineerddoor
eenbepaaldpersoondieoveralwelzijnmeningoverhad.
28. Zondevandelullersdiewillenlullenennikstoevoegen
Toelichtingbijwaarderinginhoudregionalebijeenkomsten
Keywords:goed,weinigdiscussie,geendiepte,weiniginspelenopdejeugd
1. "Jammerdathetmaarop5plaatsengeorganiseerdwerd.Datbeperktdenkikwelde
opkomsttotdeplaatselijkeleden."
2. soft
3. Ikhebweiniggeleerd
4. Teweinigruimteomvragentestellenoftoelichtingtevragen
5. Geenverdereopmerkingen.
6. "Goededocumentatie"
7. Onzesecretarisisgoed,goedeinfo.
8. Prima,albenikhetnieteensmethetwatterughoudendestandpuntvanFNVt.a.v.klimaat
enenergietransitie.AlsFNVhetKlimaatakkoordéchtsteuntpastgeenterughoudendheid,
ooknietalsdatbaneninfossielesectorkost.
9. eldershebikmeerkennisopgedaan
10. Zievoorafgaande
11. Inhoudelijkwerderweinigechtgediscussieerd.Beidebijeenkomstengingenuiteindelijkover
hetzelfdeonderwerp,nldatdeouderenhetzoslechthebben.
100
12. Veelgeleerd.Basisinkomenkwamergveelterug.ookterugkijkennaarwaterallemaalfout
gegaanwasvroeger.
13. Voldeedaanmijnverwachtingen.Ikkwamomtebrengen/meetediscussiërenenopte
halenendatisgelukt.
14. Konmeeleven
15. n.v.t.
16. "Inhoudelijkwashetgoed,alleenvindikdaterbestwelwatmeertijdvooruitgetrokkenhad
mogenwordenvoorbepaaldeonderwerpen."
17. "Deopzetleiddeertoedatdedeelnemersnietdediepteingingen,duswashetnietzo
nuttigvoordevisieontwikkelingzelf.MaarikdenkookdatdeFNVmedewerkersdieaande
nieuwevisiewerkenhelemaalgeenbehoeftehebbenaaninzichtenvangewoneFNVleden.
DusdevisiebijeenkomstenwarenhooguitnuttigomdeeigenideeënvandeFNVmensente
toetsen.ZelfhebikzwarekritiekopdemanierwaaropdeFNVacteertinhetSER
energieakkoord,deFNVdelegatieaccepteerthetstelenvanmiljardenvoordeelvanledenen
andereburgers.Zijdoetdatindienstvanbedrijven.Heelergkwalijk.Entekenenddatdaar
geenreactieopkomtalsjeerovermailtmetbijvoorbeeldElsBos.Ditsoortbedrijfscorruptie
vandezeFNVledeninclusiefRuudKuingaatdeFNVnogzwaaropbreken,terwijldeevaluatie
vanhetenergieakkoordnujuisteenkansvoordeFNVwasommooiedingenteregelen
voorledenenandereburgers."
18. goed
19. "HETISDEWEERKAATZINGVANDEVERANDERINGENDIEOPONSAFKOMEN.NIEUWE
KANSENMAARWEZULLENWELCREATIEFMOETENZIJNNAARDEWERGDEVERSTOEDEZE
SCHAKELENSNELLERDANWIJWELOPENERSTEEDSACHTERAAN"
20. zie*1.
21. teweinigconcreteoplossingenenvooralgerichtopbehoudvanwerkouderenmaarveelte
weiniginspelenopdejeugdendeoplossingendiezijnodighebben,zekerinrelatietotde
vraagwaaromzijnoglidzoudenwillenwordenvandeFNV
22. Wemoestenwenenaanelkaar.
23. Goedeonderwerpen.Welwerderteweinig(beschroomd)gesprokenoverdevluchtelingen
problematiekenallesdaaromheen.
24. Inhoudelijkprima
Toelichtingbijwaarderinggespreksleidersregionalebijeenkomsten
Keywords:goed,leuk,ervaren,dirigistisch,sturend,veelpraterstemakkelijkaanhetwoord,
griepepidemie
1. InGroningenwasbijeenkomst1een10,enbijeenkomst2een2.
2. Nietallegespreksleidershieldenzichaandemethodevanhetonderlingeballetjeaanelkaar
doorgeven,waardoornietiedereenaanhetwoordkwam.
3. Zelietdeveelpraterstemakkelijkaanhetwoord.
4. Geenprobleemmee.Somsmoeilijkomookwatminderprominentaanwezigendietochwel
watnaarvorenwildenbrengenaanhetwoordtelaten.
5. Leukegesprekleidsters
6. Ikvinddateengespreksleiderervoormoetzorgendatiederedeelnemerzijn/haarmening
kaninbrengen.Datvondikweleenstewensenoverlaten!
7. HetkonduidelijkervooraldesectorenenlokaalFNVkwamonvoldoendeaanbod.
8. Hetissomslastigombijhetonderwerpteblijvenomdateraltijdmensenzijndietochzijnof
haarzaak(dieerlangnietaltijdrechtstreeksmeetemakenhebben)naarvorenwillen
brengen.
9. Goed.Zedoenhunbest,kappenherhalingenwelaf.......
101
10. Goed,enzedeedhaarbestom'langpraters'vriendelijktebeperken.
11. Goedenervarengeleid
12. Zorgdeerwelvoordatiedereenaanbodkwam,maarbrachtzelfsomsookzakeninwaarik
nietvanweetofjedathoorttezeggenalsgespreksleider.
13. Goedgedaanmetzo'nverschillendegroepmensen
14. Degespreksleidersdieikhadwarenalle5meerdancapabel
15. Goedesprekers,wistenwatzeoverhadden.Enthema'swordenbijze
16. "Deenebeterdandeander(3bijeenkomstenbijgewoond)Delaatstewasdebeste.Hijging
meermeeindeflowvanhetgesprek,hieldniethalsstarrigvastaandewerkvorm(wiehet
balletjeheeftmagwatzeggen)Ookhetgebruikvandemicrofoondiedooreenvande
gespreksleiderszowatinjemondwerdgeduwd,vraagtom""meerervaring""/prettiger
samenwerkenbvdoordemicrofoonteoverhandigen.Hetsamenvattenvanwaterwerd
verteldwaszekernietmakkelijk.Hierdoorkwamerweinigverdiepingenwerdhetthema
breedenvanuitdiversekantenbelicht,besproken.Iederkreegweldekanserietsvante
zeggen.Hetwasooknietconsensus-gericht."
17. Goed
18. Geenopmerkingenopdegespreksleider.
19. tedirigistisch,maarookwisselend
20. werdbegrijpelijkgebrachtzondermeningtebeïnvloeden
21. "3VERSCHILLENDEGEHADDEEENHOUDHETWATSTRAKKERINDEHANDMETHET
BALLETJEWERPENDANDEANDER."
22. warengoedenwarenallenduidelijk.
23. ikhaddeindrukdatzijhetgesprekineenrichtprobeerdentesturen
24. Goedopgroepgericht.
25. Desfeerwarenaldiebijeenkomstenzeergoed.
26. "JomethaarballetjeheeftvooreenwaregriepepidemiegezorgdonderdeFNVdeelnemers
enhungezinnen.DagJo"
Toelichtingbijwel/nietalleskunnenzeggentijdensderegionalebijeenkomsten
Keywords:teweinigtijd,teveelanderen,teveeldezelfdepersonenaanhetwoord
1. Erwasrelatiefweinigtijdvoorhetdiscussiegedeelte.Ikweetooknietofdezevormgeschikt
isomwatmeerinhoudelijktepraten.
2. Voeldeooknietzodebehoefte
3. Teweinigtijdenruimte
4. Ikdenkhetwel,maardatweetikookniethelemaalzeker.Tijdisookeenfactorenik
probeeralleenietstezeggenalsikdenkdatdatookenigemeerwaardeheeft.
5. Desfeerwasernaar,maardetijdniet
6. Opzichwel,maarerwarenvelesprekers
7. ja,maarikvondhetjammerweiniggelijkgestemdentetreffen(werkenden,mensenonder
de50)
8. Tijdtekort
9. Nee,ikbenernaartoegegaanomoptehalen(lidvandecommissieVisie/strategie.
10. Overhetalgemeenwelenerwerdooknaarmijgeluisterd.Natuurlijkineengroepsdiscussie
ookaanjezelfgrenzenstellen.
11. "Daarwasgeziendeduurvandebijeenkomstgeentijdvoor;datgolddenkikvoorvrijwel
iedereen;verderverplaatstdeaandachtzichvoortdurendnaarvolgende(in)sprekersen
onderwerp-delen.Watiemandbedenkttewillenzeggen,pastevenlaternietgoedmeerin
delijnvandatogenblik.Verderdenkik,datikenookanderen,diecollegeshaddenbezocht
102
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
endevoorbereidinghaddendoorgenomen,metdieballastwatmeermoeitehaddenomsnel
ietsindegesprekslijnintevoegen."
omdatsomsanderenookwatmoetenzeggen
Erwasruimtegenoegomietstezeggen.
geen
Daarwasdetijdtekortvoor.
hetwassomswatmoeilijkaanhetwoordtekomen,maardatismenietzwaargevallenben
eraangewend.
"FLEXWERKENPAYROLLOPENDEWERKGEVERSVERVOORUITONS.DEVASTEBANENZIEJE
HIERENDAARWELVERSCHIJNENMAARINDEBOUWISHETNOGSTEEDSHOPELOOS"
neehetmeteenbalrondgaangingveelnaardezelfdepersonen
Jaennee.Eerstbijeenkomstwennenmaartweedeenhelaasooklaatsteeenenander
kunnenzeggen.
HetgaatookomdetoekomstvandeFNV.
Tijdtekort
Teveelophaalsessie,waarbijiederz'npuntkonmaken.Zodraerverdiepingontstond
(uitwisseling/discussie)werderafgebroken.Jammer.
Erzijnbelangrijkeopmerkingengemaaktomdevisieopeenaantalpuntenaantepassen,
maarikkreegnietdeindrukdatditopgepaktwerd.
Watwiljeverdereventueelnogkwijt?
Keywords:meervandit,goedestap,volhouden,scepsisoverinbreng,onlinecollegesprettig
1. stopmetpolderen,entoonruggengraat
2. Dankvoorhetuitnodigendehoudingenhetonlinezettenvandekenniscolleges!
3. Dezebijeenkomstenzoudenvakermoetenwordengehouden,betreffendediverse
onderwerpen.
4. erwarenteveelzzp-ers.
5. Nietaltijdwerdenindekenniscollegesdedilemma'sduidelijk.Watkanjenogbeïnvloeden.
6. Hetpubliek,vooralindeBurcht,washetstandaardFNV-publiek.Heelveelgingindesfeer
vanvroegerwasallesbeter.
7. Goedideeommensenbijbeleidtebetrekkenmaardewijzewaaropkanbeter.ookweetje
nooitwatermetaldiediemeningengebeurdbinnenhetFNVbestuur.Hetstaatteveraf.
8. IkwasdeelnemerinWeerterzoudenstukkenpermailwordennagestuurdtothedenniks
mogenontvangen.
9. UitstekendeBijeenkomsten
10. Nietveel.Goeddaterzulkebijeenkomstenzijn!
11. in2021weerdevragenlijststurennaaralledeelnemers.
12. Niets
13. "totziens"
14. Ikvonddekennisoverdrachtinteressant.Devormiseenbeetjeouderwetsenweinig
interactief.Dewijzevanbehandelenvanenonderwerpisselectief.
15. DeFNVisopdegoedewegomzoietsteorganiseren.Hetzoufijnzijnomdittevervolgen.
16. Ikzounadedraagkrachtmetinggraaghetresultaatvanhetonderzoekmetdeelnemers
willendelen.
17. Bijsommigekenniscollegeswaskunnenmeepratennogalmoeizaamomdatereenpaar
dominantedeelnemerswarendiedeboventoonvoerden.
18. Ikvindhetbelangrijkominderegiodebijeenkomstentekunnenbezoeken.
19. "Ikwilgraagdatallesectorengoedgaanoverleggenenregionaal.Ookinvakbondshuizen
wordthetnuweltijdomditgoedteregelen."
103
20. "Eenkortoverzichtvanhetheletrajectvankenniscollegesenregionalebijeenkomsten+de
gangvanzakentijdensdebijeenkomsten,zouinelkeaankondigingsmailmoetenstaan.Deze
evaluatiehadbeterooktussentijdseenkeerkunnenkomenomdatmijndeelnamealeen
tijdjegeledenwas."
21. wijalsFNV-ersmoetenervanbewustwordendat,alswijnietoppassen,wijsteedsmeerin
deverdrukkingkomen
22. Graagvakervanditsoortcollegesoverdiverseonderwerpen,dieofindebondspelenof
maatschappelijkrelevantzijn.
23. Kijkhetaan...omietstebetekenen.
24. bijhetcollegeovereconomiseringenlaterdemografischeveranderingen,teweinigaandacht
wasvoordeinkomenskortingenbijseniorenengepensioneerden,alsgevolgvandie
veranderingen.Daaroverwarenvragenvandeaanwezigen.
25. IkbenverontwaardigddatFNVzeerkritischekanttekeningenbijKlimaatwetheeftonder
verwijzingvanvermeendontbrekendraagvlakbijleden.Ditisnietgepeildbijledenof
ledenparlement,enookindebijeenkomstoverklimaatzijnambitiesvanhetinitiatief
Klimaatwetinhetgeheelnietaandeordegeweest.
26. Diekenniscollegeszijnvoormijalskaderlideenonmiskenbareverrijking
27. Aangezienikpasbijéénbijeenkomstaanwezigwas,onthoudikmenogevenvan
commentaar.
28. voorherhalingvatbaar
29. Meteenpluisballetjegooienterwillevandediscussievindikwatmindergeslaagd.
Organisatieensfeerwarendaarentegenprima!!!
30. Strakgeregeld.complimenten
31. "Robotiseringvondikeenonderwerpwatergaanspreekt.Kansenenbedreigingenookvoor
laaggeschoolden!Wellichtkunnenhiernogmeersessiesoverwordengehoudenmetmeer
externedeskundigen!"
32. "Opzichzijndekenniscollegeeengeodemanieromledeneerstbijtepratenoverkwestie
dielevenindemaatschappij.Eenindividuheftveelaleenbeperktblikveld."
33. Hetmomentopeenreactievaneenanderendatweetiknunietmeer.
34. Heelgoedeninteressant,datjulliedezethemabijeenkomstenorganiseren
35. N.v.t.
36. Dathetleerzaamwasenjebliktverruimdwordtdoorveelmensentespreken
37. Tijdensdecollegeswerdaandedeelnemerstoegezegddatdehand-outsvandepresentaties
tijdensdecollegesnaaflooppermailtoegezondenzoudenworden.Ditisnietgebeurd,
althans,ikhebzenietontvangen.
38. Primaverzorgd.
39. Jammerdaternietveeljongerenwaren.
40. "Colleges;Zeernuttig.Vaakverhelderend.Naslaan-terugkijken,opdesiteblijktinmiddels
nietmeermogelijk!Ruimtegebrekopdeserver?Regiobijeenkomsten:democratische
inspraak;goedomelkaarrondeenonderwerpteontmoeten.Welwerdeninalle3
bijeenkomsten,stokpaardenalsZZPenbasisloonveelvuldigbereden.Deonderwerpen
verdienendaaromzekerdeverdereaandacht,maardanishetookeenkeergenoeg."
41. "Ditisvoorherhalingvatbaar.Ookdekenniscolleges.wemoetenkijkenofmetdatmateriaal
meertedoenis.Korteflitsengebruikenvoorandereavonden.Gebruikenopdesite.netals
defilmpjes.Ikbenbijeenbijeenkomstwerkorganisatiegeweest.Hetniveauvanhetkader
washogerenzewarenslechtbezocht.Volgendekeersamendoen.Goedegespreksleider
houdtdedominantebestuurderwelkort"
42. Formulezouindetoekomstbijgrotethema'sookgedaanmoetenworden.Eenvoorbeeld:
een/tweekenniscolleges(spreidingoverhetland)overbasisinkomeneneen6tal
regiobijeenkomsten
104
43. Doorgaan!Verdergaan!Enafmaken.Ikbedoeldetoekomstvandevakbondisvoorde
jeugd!Daarzijnwijouderenvoorennietenkelvooronseigenbelang(leespensioen,
energieverspillingetc.)
44. Jammerdaterteweinigjongerenaanwezigwaren,tenslotteginghetoverhuntoekomst.
45. Goedverzorgdenookdecateringvoorafwasprima.
46. Voldoendediepgangeninbreng
47. HetisgoeddatFNVhaarledenindezebijeenkomsteninformeert.Deonderwerpenzijn
interessantenvandezetijd.Ontwikkelingenzijnniettegentehouden,maarvoorhetslagen
ervanishetvereistdatallenerbijbetrokkenwordenzodaterdraagvlakis.Zonderinspraak,
geenverantwoordelijkheid.
48. Hebikallatenwetenindetoelichting,waarvoordank!
49. Leerzameennuttigebijeenkomsten
50. "Perfectuitgevoerdebijeenkomsten.Alleenvervelenddatersomsgelazerwasoverde
declaratiesvaneenmaaltijdnadekenniscolleges.Pasnaveelheenenweermailenkrijgje,
veeltelaat,tochbetaald.Volgensdemedewerkersmochtjenietdeclarerenvooreen
maaltijd.Maarwanneerjeom09:00vanhuisuitVlissingennaarAmsterdamvertrektenpas
21:00uurthuisbentoverleefjehetnietalsjenieteet.Bovendienhetvoldoetaande
declaratieregels."
51. N.v.t.
52. Primageorganiseerd,complimenten
53. Datdezeevaluatiewatlaatkomt.Hetislanggeledenengevoelensenkennisisdaardoor
vervaagd
54. ziemijnvorigeantwoorden,hetheeftverderweinigzin,debedrijfsbelangenbinnendeFNV
liggenvast,eennieuwevisiegaatdaaromweinigopleveren,datmagnietvanVNONCW
55. SomsleekheteropdatdesectorUGenSeniorenwerdenvergeten,hetleekdanmeerop
werkendengericht.
56. ikhoopdatderodedraaduitdebijeenkomstenzichtbaarwordtindestrategievanhetFNV
indepolitiekendaterresultaatwordtgeboekt
57. Ikheballesgezegd
58. "Ikvondhetjammerdatikeenkenniscollegemoestafzeggen.Ikheberveelvanopgestoken.
Hetwarenvoormijboeiendemiddagen"
59. Volgendekeerineenwatmeersfeervolleomgeving
60. GRAAGDEUITSLAGINZIJNGEHEEL
61. Hadgraagmeervoorinformatiegehad.Verderverfoeiikmicrofoongebruikalsditnietnodig
is,eninmijnogenisditnietvaaknodigbijeenbijeenkomstmet30personen.
62. datleerzaamwasenermogenmijbetreftnogmeervandezeonderwerpenbesproken
worden.
63. opkomstwasmatiginRotterdamongeveer40mensenheelergweinigvoordezeregioik
heber2meegemaakt
64. Geensamenvattinggedeeldemeningenenhopelijkdaaruitvoortvloeiendebeleidsideeën
FNV
65. veelmeerinformatievooraf,inengroterezaal,meerwervingmetnameonderjongenen
actieveledenenkaderleden.voorafdiscussieinbijvoorbeeldFNV-magazineenz.
66. "Dediscussieswarensomsongestructureerd.Deoudevakbondsleden,diealstondente
trappelenomdebarricadesoptegaan,versusdewatmeerrealistischeleden.Lastigomdan
nogwattezeggen.Verderbenikzeerbenieuwdnaarderesultatenvandediversecolleges
enwelkedeFNVgaatoppakken.Tenslottezouikhetopprijsstellenalseropvolgingaandit
initiatiefgegevenwordt."
67. jullieveelsuccestoewensenmetdeuitwerkingvandebijdragenvandekaderleden.
105
68. Hoopdatditietsoplevert.Benbenieuwdnaarresultaat.Mogelijkomditsoort
bijeenkomstenvoorttezetten.
69. graagwatserieuzernetdemensenomgaanerzijnaltijdwelroepersdiehoedanookhun
visiewillendoordrukken
70. Jammerteconstaterendaterrelatiefmeerouderenaanwezigwaren.
71. Gazodooromdeledenmeetelatenpraten,zohoorhet,hetmoetvandeledenkomen,om
allesmeetenemennaardetoekomstenhetcongreswatvolgendjaaris,alsdeBobo’smaar
naardeledenwillenluisteren.
72. Ikvondheteenzinvolleavondengoedommetelkaarinformatieuittewisselenvande
werkvloer.
73. Vondhetjammerdatdegastenandereverwachtingenhaddenvandespreker,meer
praktischer
74. Almetalfijneenleerzamebijeenkomsten,moetenwejaarlijksmeerdoen!
75. Volhouden!
76. "Teweinigdiepgang.Teoppervlakkig.Teweiniguitdagend.Teveelhetzelfde.Teweinig
jongerenaanwezig.Hebtotaalniethetgevoelofideegehaddaterookmaarietsuitgekomen
iswaarFNVmeeaandeslaggaat.Naarmijnideeligtdevisiealminofmeervast.Isopzich
nieterg,maarnoemhetdannieteenvisietraject.Noemhetdangewoondaarwaarmogelijk
accentenleggen,afhankelijkvandepolitiekekleurwordtdoorFNVgeïnvesteerdinbepaald
beleidenafgeleidedoelstellingen.Dewerkvormenmoetenechtanders.Dezaalingaanmet
eenmicrofoonkanechtnietmeer.Datwerktgewoonniet.Eenmeerinteractievemethode
gebruiken."
77. DeFNVmoeteenvastpunthoudenzoalsherverdelingvanwerkenzorgendatdeAOW
leeftijdwordteruggedraaidwordnaar65endeziekenfondsterugwaarwevoorheeft
gestaan
78. Zorgdatdergelijkekennisbijeenkomstenblijvendeelementenzijnvoorledenomaandeelte
nemen.Dekennisvandeledenistebeperktenveelaldoordeleeftijdteeenzijdiggericht.
HetkenniscollegevandeklimaatgroepteUtrechtjl.wasookeengeweldigeaanvullingopde
kennisvanenvoorleden.Daarnaastwarenderegionalebijeenkomstenprimaplatformsvoor
uitwisselingvangedachtentussenleden.HetistebeperktalsdeFNVzichv.w.b.ledenalleen
richtopdebelangenbehartigingofdekraaltjesenkettinkjes(zoalsreisjesbijKRAS,
ZorgpremiesbijMenzisenaldieanderflauwekul).Hetisooknietmeervandezetijdalsde
FNVmetzijnledenalleenbezigismetCAObesprekingen,optochtenzoalsReddeZorgen
andereevenementenuitdevorigeeeuw.FNVzouveelmeermoeteninzettenophet
binnenhalenvankennisvanbuitendevakbondendeledenveelmeeruptodatemoeten
brengen.DitiswatmijbetreftgeluktmetdekenniscollegesindeBurchtenderegionale
bijeenkomsten.
79. Eenbelangrijkpuntindediscussiemetdezaalwasdeconclusiedathetwerkenaaneen
basisinkomenandereoplossingenbiedtdanwaternualsconceptvisievoorligt.Alwashet
maareeneerstestaptezettendoorhetwetenschappelijkbureauvanhetFNVdeopdracht
tegeveneenonderzoektelatendoennaardemogelijkhedenvanhetbasisinkomen.
80. Alsikmijnooropditmomentteluisterenlegindeorganisatie,vraagikmeafofde
opbrengstvandevisiebijeenkomstenwelvoldoendegeborgdzalzijnindeontwikkelingvan
visieenbeleidbijdegeheleFNV.WatgaanwijterugzienindeprioriteitenvandeFNVvan
alleswaarweonsmetveelpassieeninzetoverhebbenuitgelaten?
81. "Alsjeafhankelijkbentvanhetopenbaarvervoermoetjeietseerderweg,andersmoetje
avondsaltijdlangerwachtenopdebusdiejedanterugnaarhetstation.Ikvinddatoverhet
algemeengeenbijhetFNVgeenrekeningwordtgehoudenmetmensendievanhet
openbaarvervoergebruikmoetenmaken.Ookbijanderebijeenkomstenwordtdaargeen
rekeningmeegehouden,enzittensomsoplocatiesdieavondsslechtbereikbaarzijn."
106
82. Zagergoeduitdebondmoetvernieuwenditiseengoedestap
83. "Nietergconstructiefmaarveelgeklaag"
107
fnv.nl