monitor sociaal kwetsbare groepen

GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN
STAND VAN ZAKEN OGGZ REGIO KENNEMERLAND 2011
MEI 2012
EPIDEMIOLOGIE EN OGGZ
Saskia Mérelle
Regina Overberg
Hans Lodder
1
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
2
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
1. DOEL RAPPORT EN CONTACT ............................................................................................ 5
2. MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN......................................................................... 5
2.1. Achtergrond .............................................................................................................. 5
2.2 Doel- en vraagstelling ................................................................................................. 6
3. OPZET MONITOR ............................................................................................................. 6
3.1 Theoretische achtergrond ............................................................................................ 6
3.2 Indeling monitor ......................................................................................................... 8
3.3 Onderwerpen monitor ................................................................................................. 8
3.4 Bronnen monitor .......................................................................................................10
3.4.1 Lokale bronnen....................................................................................................10
3.4.2 Landelijke bronnen...............................................................................................10
3.5 Analyse ....................................................................................................................10
3.6 Presentatie resultaten ................................................................................................11
4. RISICOFACTOREN VAN SOCIALE KWETSBAARHEID ............................................................12
4.1 Werk en inkomen ......................................................................................................12
4.1.1 Voortijdige schoolverlaters ....................................................................................12
4.1.2 Laag opgeleid ......................................................................................................13
4.1.3 Lage sociaaleconomische status.............................................................................14
4.1.4 Afhankelijk van uitkering ......................................................................................15
4.1.5 Moeite met rondkomen.........................................................................................16
4.2 Gezin en relatie .........................................................................................................17
4.2.1 Gebroken gezin ...................................................................................................17
4.2.2 Gebroken relatie ..................................................................................................18
4.3. Gezondheid..............................................................................................................18
4.3.1 Psychische problemen ..........................................................................................18
4.3.2 Eenzaamheid.......................................................................................................20
4.3.3 Gepest worden ....................................................................................................21
4.3.4 Slechte gezondheid ..............................................................................................22
4.3.5 Ouderen met beginnende dementie........................................................................23
4.4 Genotmiddelen ..........................................................................................................24
4.4.1 Overmatig drinken ...............................................................................................24
4.4.2 Actueel, incidenteel drugsgebruik...........................................................................25
4.5 (Basis)vaardigheden ..................................................................................................26
4.5.1 Geringe schriftelijke vaardigheden .........................................................................26
4.5.2 Geringe probleemoplossende vaardigheden.............................................................27
5. SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN ......................................................................................28
5.1 Werk en inkomen ......................................................................................................28
5.1.1 Mensen in een schuldhulpverleningstraject..............................................................28
5.2 Gezin en relatie .........................................................................................................30
5.2.1 Slachtoffers van huiselijk geweld ...........................................................................30
5.2.2 Ouderen die mishandeld worden ............................................................................31
5.2.3 Multiprobleemgezinnen.........................................................................................31
5.2.4 Tienermoeders ....................................................................................................33
5.3 Woonsituatie .............................................................................................................34
5.3.1 Mensen die hun huis dreigen uitgezet te worden ......................................................34
5.3.2 Mensen die overlast bezorgen ...............................................................................35
5.3.3 Mensen die hun woning vervuilen ..........................................................................35
5.4 Gezondheid...............................................................................................................36
5.4.1 Mensen met een verstandelijke beperking...............................................................36
5.5 Veiligheid..................................................................................................................39
5.5.1 Veelplegers .........................................................................................................39
6. SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN DIE UITVALLEN................................................................41
6.1 Harddrugsverslaafden ................................................................................................41
6.2 Bemoeizorgklanten ....................................................................................................42
6.3 Zwerfjongeren/dakloze jongeren .................................................................................43
6.4 Daklozen (feitelijk en residentieel) ...............................................................................44
7. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN....................................................................................46
7.1 Conclusies ................................................................................................................46
7.2 Aanbevelingen...........................................................................................................47
REFERENTIES ....................................................................................................................49
3
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
4
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
1. DOEL RAPPORT EN CONTACT
Van de monitor sociaal kwetsbare groepen 2011 staan in een factsheet de resultaten
beschreven voor de regio Kennemerland. Dit rapport heeft tot doel achtergrondinformatie
over het onderzoek te geven en alle beschikbare resultaten te presenteren, inclusief de
cijfers per gemeente.
Hoofdstuk 2 beschrijft de achtergrond, doel- en vraagstelling van de monitor en
hoofdstuk 3 beschrijft de onderzoeksopzet. Vervolgens worden de resultaten voor de
risicofactoren van sociale kwetsbaarheid (hoofdstuk 4), sociaal kwetsbare groepen
(hoofdstuk 5) en sociaal kwetsbare groepen met ernstige meervoudige problemen
(hoofdstuk 6) beschreven. Dit rapport eindigt met conclusies en beleidsaanbevelingen in
hoofdstuk 7.
Als u vragen of opmerkingen heeft over de factsheet of dit rapport kunt u contact
opnemen met Saskia Mérelle of Regina Overberg, epidemiologen. Hans Lodder,
beleidsmedewerker OGGZ, heeft de analyses van het cliëntregistratiesysteem Schakelnet
uitgevoerd. U kunt hem ook benaderen voor vragen. De epidemiologen zijn te bereiken
via telefoonnummer 023-7891786 of via e-mail [email protected]. Medewerkers
van het OGGZ-team zijn te bereiken via telefoonnummer 023-5159184.
2. MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN
2.1. Achtergrond
De openbare geestelijk geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) wordt gedefinieerd als alle
activiteiten op het terrein van de geestelijke gezondheid die niet worden voorafgegaan
door een vrijwillige, individuele hulpvraag van een cliënt. De OGGZ richt zich op het
signaleren en bestrijden van risicofactoren van sociale kwetsbaarheid en het bereiken en
begeleiden van sociaal kwetsbare personen [1].
De primaire doelgroep van OGGZ bestaat uit de sociaal kwetsbaren. Dit zijn mensen die
onvoldoende in hun eigen bestaansvoorwaarden kunnen voorzien [1]. Ze hebben vaak
meerdere problemen tegelijk (schulden, verwaarlozing en sociaal isolement) en krijgen
vanuit het perspectief van de hulpverleners niet de zorg die nodig is. Kenmerkend voor
deze groep is dat ze zelf geen hulpvraag stellen. Familie, buren of omstanders vragen om
hulp, het is vaak ongevraagde bemoeienis [2]. Voor deze sociaal kwetsbare groepen zijn
vangnetvoorzieningen nodig. Daarnaast richt de OGGZ zich op mensen bij wie
gelijksoortige problemen zich opstapelen en die een gebrek aan steun hebben [3].
Bijvoorbeeld mensen met problematische schulden of slachtoffers van huiselijk geweld.
Voor deze sociaal kwetsbare groepen zijn doelgroepvoorzieningen nodig. Verder richt de
OGGZ zich op mensen met een verhoogd risico in de gehele bevolking. Dit zijn mensen
die het risico lopen om sociaal kwetsbaar te worden. Bijvoorbeeld mensen met
psychische problemen die afhankelijk zijn van een uitkering. Preventieve activiteiten
kunnen helpen om erger te voorkomen [1].
Het Loket Brede Centrale Toegang (BCT) en het Meldpunt Zorg & Overlast van GGD
Kennemerland bieden directe hulp en begeleiding naar zorg- en dienstverlening.
Daarnaast creëert de GGD zorgnetwerken en brengt ze moeilijk bereikbare groepen in
beeld. De GGD registreert alle meldingen vanuit de BCT en andere bronnen en aanpak
van cliënten in Schakelnet. Hierdoor is er meer zicht gekomen op moeilijk grijpbare
groepen. Daarnaast voeren epidemiologen van de GGD elk jaar een gezondheidsmonitor
uit. Dit is een vragenlijstonderzoek uitgevoerd onder een steekproef van de bevolking.
Momenteel zijn gegevens beschikbaar over risicofactoren onder de jeugd (12 t/m 18
jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 plus) [4-6]. De gezondheidsmonitor
onder de jongste jeugd (0 t/m 12 jaar) is nog in ontwikkeling.
De OGGZ is één van de prestatievelden in de Wet maatschappelijke ondersteuning
(WMO) en valt daarmee direct onder verantwoordelijkheid van gemeenten [1].
5
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Gemeenten kunnen de cijfers van de Monitor gebruiken om hun beleid voor sociaal
kwetsbare groepen te concretiseren. GGD’en worden in 2013 wettelijk verplicht om
gegevens aan te leveren over risicogroepen OGGZ aan de Inspectie voor de
Gezondheidszorg (IGZ) [7]. Dit rapport presenteert voor het eerst gegevens van deze
landelijke indicatoren.
2.2 Doel- en vraagstelling
Het doel van de monitor sociaal kwetsbare groepen is het ondersteunen van de
beleidsmakers van de GGD en die van de tien gemeenten in de regio Kennemerland
door:
1) het in kaart brengen en inschatten van de omvang van sociaal kwetsbare groepen, en
2) het aanleveren van de wettelijk verplichte indicatoren van IGZ.
In de monitor staan drie vragen centraal:
1) welke risicofactoren van sociale kwetsbaarheid zijn er in de regio Kennemerland en
hoeveel inwoners hebben deze risicofactoren?
2) welke sociaal kwetsbare groepen zijn er in de regio Kennemerland en om hoeveel
inwoners gaat het?
3) welke sociaal kwetsbare groepen met ernstige meervoudige problemen zijn er in de
regio Kennemerland en om hoeveel inwoners gaat het?
3. OPZET MONITOR
Dit hoofdstuk beschrijft de theoretische achtergrond van de monitor (§ 3.1), indeling van
de monitor (§ 3.2), onderwerpen (§ 3.3) bronnen (§ 3.4), analyse (§ 3.5) en presentatie
resultaten (§ 3.6).
3.1 Theoretische achtergrond
De monitor sociaal kwetsbare groepen is afgeleid van het model van ‘de ‘OGGZ-ladder’
en de indeling van de ‘OGGZ-trechter’ [8,9]. Beide conceptuele modellen worden in deze
paragraaf besproken.
De OGGZ-ladder ordent de verschillende doelgroepen van de OGGZ in vijf fictieve treden
(zie figuur 1). Elk van de treden wordt gekenmerkt door een toenemende mate van ernst
en complexiteit van de problematiek en door interventies die daarbij aansluiten [8].
Figuur 1. De OGGZ-ladder
6
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Trede 01: Algemene bevolking. Men heeft een redelijke tot goede gezondheid, doet actief
mee in de maatschappij en kan tegenslagen opvangen dankzij voldoende sociale steun.
Trede 1: Risicogroepen. Het gaat om uiteenlopende risicogroepen waarbij sprake is van
verminderd welzijn en minder goed in staat eigen problemen op te lossen. Dankzij
voldoende steun van familie en vrienden, blijven de problemen beheersbaar.
Trede 2: Kwetsbaar in de gemeenschap. De problemen nemen in ernst toe. Er is sprake
van opeenstapeling van problemen en ze houden langer aan. Steun uit de omgeving is
gebrekkig of valt weg. De situatie is kwetsbaar en kan na een ingrijpende gebeurtenis
snel verslechteren.
Trede 3: Kwetsbaar in instituties. Mensen worden afhankelijk van voorzieningen voor
maatschappelijke opvang, psychiatrische en/of verslavingszorg. Zij hebben
uiteenlopende, vaak meervoudige problemen. De afhankelijkheid van opvang en zorg kan
tijdelijk of langdurig zijn.
Trede 4: Kwetsbaar op straat. De bodem van het bestaan is bereikt. Deze feitelijk
daklozen hebben geen huisvesting. Zij maken beperkt gebruik van de opvang- en
zorgvoorzieningen. Zij overnachten op straat, vinden tijdelijk onderdak bij vrienden of
familie, of komen bij de nachtopvang.
Op elke trede is een aantal interventies mogelijk door gemeente en instellingen. Op de
nulde en eerste trede is preventie aan de orde. De tweede trede vraagt om signalering
en vroeginterventie en toeleiding naar zorg. Op de derde en vierde trede hebben mensen
passende opvang en zorg nodig.
De OGGZ-trechter2 bouwt voort op de OGGZ-ladder en gaat uit van een driedeling:
‘risicofactoren in de gemeenschap’, ‘kwetsbare groepen’ en ‘kwetsbare groepen die
uitvallen’ (zie figuur 2) [9]. Voorbeelden van risicofactoren in de gemeenschap zijn
mensen met een laag inkomen, weinig scholing, werkeloosheid, sociaal isolement en
psychiatrische problemen. Voorbeelden van kwetsbare groepen zijn mensen die hun
woning vervuilen, slachtoffer zijn van huiselijk geweld, in de prostitutie zitten, een
verstandelijke beperking hebben en veelplegers. Kwetsbare groepen die uitvallen zijn
mensen die niet in hun eigen bestaansvoorwaarden kunnen voorzien, meerdere
problemen hebben, niet de hulp krijgen die nodig is en waar een hulpvraag ontbreekt.
Voorbeelden hiervan zijn daklozen en harddrugsverslaafden.
Figuur 2. De OGGZ-trechter
Riscofactoren in de gemeenschap:
preventie
Kwetsbare groepen:
doelgroepvoorzieningen
Kwetsbare groepen
die uitvallen:
vangnetvoorzieningen
Een preventieve aanpak is nodig voor mensen in de gemeenschap die risico lopen om
sociaal kwetsbaar te worden en af te glijden naar de laag eronder in de trechter.
Doelgroepvoorzieningen zijn nodig voor kwetsbare groepen. Met geschikte voorzieningen
kan voorkomen worden dat deze groepen afglijden naar de onderste laag van de
1
Beschrijving van de OGGZ-ladder is ontleend van H.Tielen, monitor OGGZ 2008-2009, ZuidHolland Noord, pag. 13-14.
2
Dit figuur is ontleend van de presentatie van B. van Hemert, gehouden op de Vakgroep
Epidemiologie, 9 december 2010.
7
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
trechter. Vangnetvoorzieningen zijn nodig voor kwetsbare groepen die niet zelfstandig
kunnen functioneren en afhankelijk zijn van opvang en zorg.
3.2 Indeling monitor
De theoretische achtergrond van de OGGZ-ladder en OGGZ-trechter is vertaald naar een
driedeling om sociaal kwetsbare groepen in te delen.
Driedeling monitor OGGZ
Risicofactoren in de gemeenschap: dit zijn mensen met een risicofactor, die in
combinatie met andere risicofactoren problematisch kan zijn. Een preventieve
aanpak is nodig.
Kwetsbare groepen: dit zijn groepen sociaal kwetsbare mensen met meerdere,
elkaar beïnvloedende risicofactoren. Signalering en toeleiding naar reguliere
zorg is nodig via doelgroepvoorzieningen.
Kwetsbare groepen die uitvallen: dit zijn groepen sociaal kwetsbare mensen met
meerdere complexe en veelomvattende problemen. Er is stagnatie in de
toeleiding naar de reguliere zorg of in de bestaande zorg. Vangnetvoorzieningen
Definities
zijn nodig.
Alle mensen in de bevolking lopen risico om sociaal kwetsbaar te worden. Dit risico is
groter als mensen meer risicofactoren hebben. Bijvoorbeeld mensen met psychische
problemen, die in combinatie met een andere risicofactor, zoals afhankelijkheid van
uitkering, tot problemen leidt. Een preventieve aanpak is nodig om erger te voorkomen.
Vervolgens zijn er groepen mensen met meerdere risicofactoren die begeleiding nodig
hebben naar reguliere zorg. Dit zijn bijvoorbeeld mensen met problematische schulden
en die geen structurele dagbesteding hebben. Tot slot zijn er groepen mensen die
meerdere complexe en veelomvattende problemen hebben. Zo is er vaak sprake van een
combinatie van dak- en thuisloosheid, geweldsproblematiek, schulden,
opvoedingsproblemen, psychiatrische, somatische en/of verslavingsproblemen en/of
werkloosheid of het ontbreken van een zinvolle dagbesteding [10]. Kenmerkend voor
deze groepen is dat er stagnatie is in de toeleiding naar de reguliere zorg of in de
bestaande zorg. Vangnetvoorzieningen zijn nodig zoals de nachtopvang voor daklozen.
3.3 Onderwerpen monitor
De onderzoeksgroep bestaat uit sociaal kwetsbaren uit alle leeftijdsgroepen in de regio
Kennemerland: jeugdigen (0 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65
jaar en ouder). De regio Kennemerland bestaat uit de gemeenten Beverwijk,
Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer,
Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort.
De samenstelling van de onderzoeksgroep is zowel bottom-up als top-down bepaald.
Bottom-up: medewerkers van het OGGZ-team en team Advies & Onderzoek Publieke
Gezondheid brachten risicofactoren en groepen in, die zij vaak in de praktijk
tegenkomen, en die zij als trends signaleren. Top-down: de kwetsbare groepen die de
Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft benoemd als OGGZ-risicogroepen [7,11].
Dit zijn de risicogroepen OGGZ volgens IGZ: (Dreigende) huisuitzettingen, Aanvragen
schuldhulpverlening, Veelplegers, Residentieel daklozen, Harddrugsverslaafden,
Woningvervuilingen, Bemoeizorgklanten in zorg en Multiprobleemgezinnen [7].
Voor zes van de acht risicogroepen zijn bruikbare landelijke standaarden ontwikkeld. De
indicator ‘multiprobleemgezinnen’ is een landelijke basisindicator maar heeft een
voorlopige status omdat hij is gekoppeld aan de ontwikkeling van de verwijsindex ten
behoeve van het jeugdbeleid. Voor de twee ontwikkelindicatoren ‘woningvervuilingen’ en
‘bemoeizorgklanten in zorg’ is meer onderzoek nodig [11]. Deze monitor presenteert alle
indicatoren, aangevuld met de indicator ‘inzicht in de omvang van huiselijk geweld’.
8
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Van sommige onderwerpen zijn nog onvoldoende betrouwbare of valide gegevens
beschikbaar in de regio. Volgend jaar worden de gegevens geüpdatet en zal de monitor
worden aangepast en uitgebreid. Een belangrijke aanpassing zijn de nieuwe gegevens
van de gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen die in het najaar 2012 wordt
uitgevoerd. Onderstaand schema laat de keuze van onderwerpen zien en bijbehorende
bron(nen). De bronnen die wij hanteren worden in de volgende paragraaf toegelicht. Het
peiljaar betreft de periode waarin de gegevens verzameld zijn.
Schema Onderwerpen, bronnen en peiljaar
Risicofactoren van sociale
kwetsbaarheid
Schooluitval
Lage opleiding jeugdigen, volwassenen,
ouderen
Sociaaleconomische status
Afhankelijk uitkering, AOW
Moeite met rondkomen
Gebroken gezin/gebroken relatie
Psychische problemen
Eenzaamheid
Pesten
Slechte gezondheid
Ouderen met beginnende dementie
Overmatig alcoholgebruik
Actueel, incidenteel drugsgebruik
Geringe schriftelijke vaardigheden
Geringe probleemoplossende vaardigheden
Geringe pedagogische vaardigheden
Sociaal kwetsbare groepen
Mensen in een schuldhulpverleningstraject
Slachtoffers van huiselijk geweld
Ouderen die mishandeld worden
Multiprobleemgezinnen
Tienermoeders
Immigranten die zich nergens thuis
voelen, tussen twee culturen
Mensen die hun huis dreigen uitgezet te
worden
Mensen die overlast bezorgen
Mensen die hun woning vervuilen
Verstandelijke handicap
Veelplegers
Sociaal kwetsbare groepen met
ernstige meervoudige problematiek
Harddrugsverslaafden
Bemoeizorgklanten
Zwerfjongeren/dakloze jongeren
Daklozen (residentieel) en feitelijk
Bron
KIT Verwey-Jonker instituut
Gezondheidsmonitors GGD KL, CBS
Peiljaar
2008
2007-2011
SCP
CBS, Gezondheiddsmonitor GGD KL
Gezondheidsmonitors GGD KL
Gezondheidsmonitors GGD KL, JGZ
Gezondheidsmonitors GGD KL, JGZ
Gezondheidsmonitors GGD KL
Gezondheidsmonitors GGD KL
Gezondheidsmonitors GGD KL
RIVM
Gezondheidsmonitors GGD KL
Gezondheidsmonitors GGD KL
Adult Literacy and Life Skills Survey
Gezondheidsmonitor GGD MN
Geen onderzoeksgegevens beschikbaar
2010
2011, 2007
2007, 2008
2007-2010
2007-2010
2007, 2008
2009
2007-2009
2003
2007-2009
2008, 2009
2008
2008
RGI GGD Nederland (Bureau WSNP),
gemeenten
Gezondheidsmonitor GGD KL,
Steunpunt Huiselijk Geweld
Gezondheidsmonitor GGD G & V,
Steunpunt Huiselijk Geweld
Digitaal Dossier JGZ GGD KL en
Verwijsindex Risicojongeren
CBS, Schakelnet GGD KL, Bemoeizorg
Haarlemmermeer
Geen onderzoeksgegevens beschikbaar
2010-2011
2008, 2011
2008, 2011
2011
2011
Ministerie BZK, gemeenten
2010, 2011
Schakelnet GGD KL
Schakelnet GGD KL
CIZ, MEE Noordwest Holland
RGI GGD Nederland (HKS-basislijst),
politie Kennemerland
2011
2011
2011
RGI GGD Nederland (LADIS)
Schakelnet GGD KL
Schakelnet GGD KL
Schakelnet GGD KL
2009
2011
2011
2011
9
2010
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
3.4 Bronnen monitor
Er is altijd gezocht naar regionale bronnen. Indien deze er niet waren, is gekeken naar
gegevens van landelijke onderzoeksinstituten.
3.4.1 Lokale bronnen
Schakelnet is een digitaal registratiesysteem (cliëntvolgsysteem) dat wordt gebruikt door
medewerkers van het OGGZ-team. In januari 2010 is in de centrumgemeente Haarlem
het fysieke loket van de Brede Centrale Toegang geopend (BCT). De GGD brengt voor dit
loket de groep daklozen in beeld, organiseert de benodigde zorg en voorzieningen en
volgt de voortgang van deze groep. Het meldpunt Zorg & Overlast valt ook onder de
BCT. Via dit meldpunt komen de andere sociaal kwetsbare groepen binnen, die niet bij de
reguliere zorg aankomen. Het betreft dan vaak financiële problematiek, huiselijke
geweld, jeugdgerelateerde problemen, overlast, vervuiling, alle vragen om informatie en
advies en mensen met meerdere problemen (psychisch, sociaal en lichamelijk
functioneren). Zowel het fysiek loket als het meldpunt Zorg & Overlast registreren in
Schakelnet.
Een andere lokale bron zijn de gezondheidsmonitors die worden uitgevoerd door
epidemiologen van de GGD. Het uitvoeren van een gezondheidsmonitor is een wettelijke
taak van de GGD vanuit de Wet Publieke Gezondheid (WPG). Volgens de WPG draagt de
gemeente zorg voor: ‘het verwerven van, op epidemiologische analyse gebaseerd, inzicht
in de gezondheid van de bevolking’. Iedere gemeente is verplicht iedere vier jaar een
nota lokaal gezondheidsbeleid vast te stellen. GGD Kennemerland onderzoekt daarom elk
jaar een bepaalde leeftijdsgroep (jeugd 0-12 jaar, jeugd 12-19 jaar, volwassenen 19-65
jaar, ouderen 65 +) [4-6]. De jongste jeugd (0-12 jaar) is in ontwikkeling.
De methode van een gezondheidsmonitor is een vragenlijstonderzoek, uitgevoerd bij een
representatieve steekproef in de bevolking. Hiermee wordt informatie verkregen over de
gezondheidssituatie van inwoners uit de regio en over factoren die deze
gezondheidssituatie kunnen beïnvloeden.
Aanvullend op de gezondheidsmonitors zijn registratiegegevens van de
Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van GGD Kennemerland gebruikt. JGZ heeft elk jaar contact
met 5-jarigen, leerlingen van groep 7 van het basisonderwijs en klas 2 van het
voortgezet onderwijs door middel van een screening en een preventief
gezondheidsonderzoek op indicatie.
Voor sommige onderwerpen zijn gegevens bij gemeenten en ketenpartners opgevraagd
(Steunpunt Huiselijk Geweld, MEE, politie Kennemerland).
3.4.2 Landelijke bronnen
Landelijke bronnen zijn gebruikt voor demografische onderwerpen zoals
inwonersaantallen en uitkeringsgerechtigden. Het Centraal Bureau voor de Statistiek is
hiervoor de aangewezen bron (CBS Statline). Voor sommige indicatoren van IGZ zijn de
landelijke datasets van de werkgroep Regionale Gezondheidsinformatie (RGI) van GGD
Nederland gebruikt. Het Nationaal Kompas van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid
en Milieu (RIVM) is geraadpleegd voor de achtergrondinformatie. Ten slotte zijn
resultaten van andere GGD’en soms gebruikt om een schatting te maken van de situatie
in de regio Kennemerland.
3.5 Analyse
De analyse bestaat uit beschrijvende statistiek: het berekenen van prevalenties en
absolute aantallen. In een gezondheidsmonitor wordt uitgerekend bij welk percentage
van de inwoners in de regio en per gemeente een bepaalde risicofactor voorkomt
(prevalenties). Voor deze monitor is met behulp van de inwonersaantallen van 2011 van
CBS Statline berekend om hoeveel inwoners in de regio het gaat (absolute aantallen).
Omdat de gezondheidsmonitors vóór 2011 zijn uitgevoerd, zijn deze aantallen niet exact.
10
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
De aantallen kunnen in werkelijkheid hoger of lager zijn omdat de percentages iets
veranderd kunnen zijn.
De gezondheidsmonitor onder jeugdigen is uitgevoerd onder leerlingen van klas 2 en 4
van het voortgezet onderwijs (havo/vwo en vmbo). Omrekening naar absolute aantallen
is gebaseerd op deelnemersaantallen (12 t/m 18 jaar) van het voortgezet onderwijs én
mbo in schooljaar 2010-2011. Aangenomen wordt dat de percentages van het voortgezet
onderwijs ook van toepassing zijn op dezelfde leeftijdsgroep in het mbo. Verder wordt
aangenomen dat klas 2 representatief is voor de jongste leerlingen, en klas 4
representatief is voor de oudste leerlingen. De gezondheidsmonitor onder ouderen is
uitgevoerd vóór de fusie van de gemeenten Bloemendaal en Bennebroek. Daarom
worden twee percentages gepresenteerd. Ten tijde van het ouderenonderzoek maakte de
gemeente Haarlemmermeer nog geen deel uit van de GGD-regio. Omrekening naar
absolute aantallen voor de regio is gebaseerd op inwonersaantallen 2011 inclusief
Haarlemmermeer. Uit andere GGD-onderzoeken blijkt dat de gemeente Haarlemmermeer
gemiddeld scoort op gezondheidsuitkomsten.
De richtlijnen van IGZ voor de landelijke indicatoren zijn gevolgd voor de analyse van
sociaal kwetsbare groepen Vaak betreft dit het berekenen van het absolute aantal van
een bepaalde risicogroep per 10.000 inwoners in de GGD-regio. Voor de overige sociaal
kwetsbare groepen is deze methode waar mogelijk toegepast om resultaten onderling te
kunnen vergelijken.
Daar waar de GGD zich specifiek richt op bepaalde groepen of hun problematiek zijn de
aantallen uit Schakelnet nauwkeurig. Denk aan feitelijk daklozen, bemoeizorgcliënten of
woningvervuilingen. In andere gevallen geven ze een indicatie over de omvang in de
regio, maar zijn aanvullende gegevens nodig. Bijvoorbeeld het aantal verslaafden,
multiprobleemgezinnen of tienermoeders.
De analyses van bestanden uit Schakelnet hebben betrekking op het aantal nieuwe
meldingen per jaar per afdeling van de GGD. In sommige gevallen is een cliënt een paar
keer per jaar gemeld. De hier gepresenteerde gegevens zijn teruggebracht tot aantallen
gebaseerd op unieke personen (of gezinnen).
3.6 Presentatie resultaten
Van elke onderwerp wordt eerst de problematiek beschreven, waarbij de gevolgen voor
de gezondheid centraal staan. Vervolgens wordt een definitie van de onderzoeksgroep
gegeven en een omvangschatting. In de tabellen zijn de resultaten voor de regio
Kennemerland te zien en voor elk van de tien gemeenten. Een vergelijking tussen regio
Kennemerland en Nederland is voor sommige onderwerpen mogelijk. In de volgende
monitor zullen meer landelijke referentiecijfers beschikbaar zijn.
De resultaten zijn onderverdeeld in categorieën (zie Legenda). Per resultaat geeft een
afbeelding aan om welke categorie het gaat.
Legenda resultaten
Werk en
Inkomen
Woonsituatie
Gezin en
relatie
Genotmiddelen
Gezondheid
(Basis)
vaardigheden
Combinatie
ernstige
problemen
Veiligheid
11
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
4. RISICOFACTOREN VAN SOCIALE KWETSBAARHEID
Dit hoofdstuk beschrijft de volgende risicofactoren in onderstaande categorieën:
Legenda resultaten risicofactoren
Paragraaf
§ 4.1
Afbeelding
Categorie
Werk en
inkomen
Risicofactoren
Voortijdige schoolverlaters
Laag opgeleid
Lage sociaaleconomische status
Afhankelijk uitkering
Moeite met rondkomen
Gebroken gezin: kinderen die niet bij beide
eigen ouders wonen
Gebroken relatie: alleenstaanden
§ 4.2
Gezin en
relatie
§ 4.3
Gezondheid
§ 4.4
Genotmiddelen
§ 4.5
(Basis)vaardigheden
Psychische problemen: psychosociale
problemen, psychisch ongezond, sombere of
depressieve gevoelens, onder behandeling voor
depressieve klachten, risico op angststoornis of
depressie
Eenzaamheid
Gepest worden
Slechte gezondheid: ervaren gezondheid
Beginnende dementie
Overmatig drinken: bingedrinkers, zware
drinkers, gewoontedrinkers
Drugsgebruik: gebruikt hasj/wiet, gebruikt
harddrugs
Geringe schriftelijke vaardigheden
Geringe probleemoplossende vaardigheden
4.1 Werk en inkomen
4.1.1 Voortijdige schoolverlaters
Problematiek
Leerlingen die voortijdig de school verlaten
zijn kwetsbaar omdat zij minder kans van
slagen hebben op de arbeidsmarkt en
daardoor minder kans hebben om een
goede plek in onze maatschappij te
veroveren [12]. In 2009 was 9% van de
15- t/m 24-jarigen, die regulier onderwijs
volgden, een voortijdig schoolverlater. Dat
wil zeggen dat ze geen startkwalificatie
hadden: een afgeronde beroepsopleiding
op mbo-2-niveau of een havo/vwo-diploma
[www.cbs.nl]. Dit minimale
opleidingsniveau is nodig om kans te
maken op duurzaam werk.
Definities
Het percentage voortijdige schoolverlaters
in de regio is het aantal leerlingen in de
regio dat zonder startkwalificatie het
onderwijs verlaat per aantal deelnemers
aan het voortgezet onderwijs en mbo.
Tabel 1. Percentage jeugdigen dat
voortijdig school verlaat (voortgezet
onderwijs en mbo).
Omvangschatting
Jeugdigen
%
Regio
4
Beverwijk
5
Bloemendaal
3
Haarlem
5
Haarlemmerliede c.a.
2
Haarlemmermeer
4
Heemskerk
4
Heemstede
3
Uitgeest
3
Velsen
4
Zandvoort
4
12
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Omvangschatting
In de regio Kennemerland is vier procent van de jeugdigen een voortijdige
schoolverlater. Deze omvang is gelijk aan het landelijke percentage. Het zijn omgerekend
circa 1.320 jeugdigen. Dit aantal is een onderschatting van de werkelijke problematiek,
omdat de groep jongvolwassenen ontbreekt (19 t/m 24-jarigen).
4.1.2 Laag opgeleid
Problematiek
Het gemiddelde opleidingsniveau van de Nederlandse bevolking is toegenomen: 32%
van de 25-64-jarigen was in 2009 hoogopgeleid (hbo of universiteit), 41% was
middelbaar opgeleid en 27% was laagopgeleid. Ondanks deze toename blijven ongelijke
onderwijskansen bestaan. Gezondheidsverschillen tussen opleidingsniveaus blijven groot
Laagopgeleiden leven gemiddeld korter (mannen 7 jaar, vrouwen 6 jaar) en leven
minder jaren in als goed ervaren gezondheid (mannen 19 jaar, vrouwen 21 jaar).
Diverse risicofactoren komen ook vaker voor bij laagopgeleiden. Zo roken
laagopgeleiden bijna twee keer zoveel als hoogopgeleiden. Verder komt zwaar drinken
onder 18% van de laag opgeleide mensen voor, bij hoog opgeleiden is dat 10%.
Overgewicht vertoont een vergelijkbare trend. Ernstig overgewicht is de afgelopen jaren
nog wel toegenomen onder laagopgeleiden, maar afgenomen onder hoogopgeleiden
[www.nationaalkompas.nl]. Omgekeerd geldt hetzelfde verband: een slechtere
gezondheid betekent een grotere kans op schoolverzuim, schooluitval en verminderde
schoolprestaties. Hierdoor neemt de kans toe dat jeugdigen op latere leeftijd relatief
laag op de maatschappelijke ladder terechtkomen [www.nationaalkompas.nl].
Definities
- Het percentage laag opgeleide jeugdigen in de regio is het aantal 13-16 jarige
leerlingen dat praktijkonderwijs of vmbo volgt (lage niveau)3 per aantal 13-16
jarige leerlingen aan het voortgezet onderwijs in de regio (praktijkonderwijs,
vmbo, havo en vwo)4.
- Het percentage laag opgeleide volwassenen is het aantal 19- t/m 64-jarigen in de
regio dat geen opleiding of alleen de lagere school heeft afgerond, of als hoogst
voltooide opleiding LBO of MAVO heeft, per aantal 19- t/m 64-jarige
respondenten. Voor ouderen (65-jarigen en ouder) is dit percentage op dezelfde
wijze berekend.
Omvangschatting
In de regio volgt bijna een kwart van de leerlingen een lage opleiding. Deze omvang
komt overeen met het landelijke percentage (27%). Dit zijn omgerekend circa 8.100
jeugdigen. In de regio zijn drie op de tien volwassenen laag opgeleid. Dit zijn
omgerekend circa 97.300 volwassenen. In de regio is twee derde van de 65-74 jarigen
laag opgeleid en drie kwart van de 75 plussers. Dit zijn omgerekend in totaal omstreeks
68.200 ouderen.
3
Het CBS maakt onderscheid tussen leerlingen die de basisberoepsgerichte en
kaderberoepsgerichte leerweg volgen (lage niveau van vmbo) en leerlingen die de theoretische
leerweg volgen (hoge niveau van vmbo). Beide leerwegen hebben ook leerwegondersteunend
onderwijs (lwoo).
4
Het betreft 13-16 jarige leerlingen van het leerjaar 3 en hoger.
13
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 2. Percentage jeugdigen dat een lage opleiding volgt en volwassenen en ouderen
dat laag is opgeleid.
Omvangschatting
Jeugdigen Volwassenen Ouderen1 Ouderen2
%
%
%
%
66
73
Regio
23
30
77
86
Beverwijk
31
35
463/33
593/49
Bloemendaal
8
17
67
77
Haarlem
24
29
74
80
Haarlemmerliede c.a.
27
35
Haarlemmermeer
22
30
74
75
Heemskerk
31
40
38
50
Heemstede
7
13
62
85
Uitgeest
23
24
75
79
Velsen
27
36
69
69
Zandvoort
18
34
1
65-74 jarigen,
2
75 plussers,
3
Bennebroek/’oude’ Bloemendaal
4.1.3 Lage sociaaleconomische status
Problematiek
Een lage sociaaleconomische status (lage SES) gaat vaak samen met een slechtere
gezondheid. Dit verband is voornamelijk oorzakelijk: mensen met lage SES hebben vaak
een minder gezonde leefstijl en minder gunstige werk- en woonomstandigheden wat kan
leiden tot een slechtere gezondheid en tot ziekte. Een klein deel van het verband kan
andersom verklaard worden: een minder goede gezondheid leidt tot een lagere
sociaaleconomische status, omdat men bijvoorbeeld door gezondheidsproblemen niet
kan deelnemen aan het arbeidsproces [www.nationaalkompas.nl].
Definities
Voor ieder viercijferig postcodegebied in Nederland (met minimaal 5 huishoudens en/of
25 inwoners) is een statusscore berekend. Deze maat voor de sociale status van een
postcodegebied is samengesteld uit drie elementen: inkomen, werkgelegenheid en
opleidingsniveau. Op basis van deze statusscores is een rangorde gemaakt van alle
postcodegebieden in Nederland, lopend van rangnummer 1 (hoogste sociale status in
Nederland) tot rangnummer 3854 (laagste sociale status in Nederland) [SCP].
In tabel 3 is de volgende driedeling van rangnummers gebruikt:
Lage sociale status: rangnummers 1 t/m 1285
Midden sociale status: rangnummers 1286 t/m 2570
Hoge sociale status: rangnummers 2571 t/m 3854
Omvangschatting
In de regio Kennemerland woont 21% van de inwoners in een postcodegebied met een
lage sociale status (ongeveer 111.000 inwoners) en 17% in een postcodegebied met een
midden sociale status (ongeveer 88.900 inwoners).
14
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 3. Percentage inwoners (alle leeftijden) dat woont in een
lage, midden of hoge sociale status1.
Omvangschatting
Laag
Midden
%
%
Regio
21
17
Beverwijk
46
36
Bloemendaal
0
10
Haarlem
36
9
Haarlemmerliede c.a.
0
0
Haarlemmermeer
0
19
Heemskerk
31
21
Heemstede
0
0
Uitgeest
0
0
Velsen
40
12
Zandvoort
0
94
1
postcodegebied met een
Hoog
%
62
18
90
55
100
81
48
100
100
47
6
Berekend over 2010
4.1.4 Afhankelijk van uitkering
Problematiek
Personen met een uitkering op grond van de werkloosheidswet, een bijstands(gerelateerde)wet of een arbeidsongeschiktheidswet en personen met alleen AOW
hebben een laag inkomen. Mensen met een laag inkomen leven korter en ervaren hun
eigen gezondheid als minder goed in vergelijking met mensen met hogere inkomens.
Werkloosheid en daarmee een teruggang in het inkomen kan iemands
leefomstandigheden verslechteren en de gezondheid negatief beïnvloeden. Onder
werklozen is het aandeel mensen dat zich ongezond voelt twee keer zo hoog als onder
werkenden. Psychische problemen en aandoeningen van het bewegingsapparaat zijn
verantwoordelijk voor het grootste deel van de arbeidsongeschiktheid
[www.nationaalkompas.nl].
Definities
Personen met een uitkering worden gedefinieerd als personen jonger dan 65 jaar die een
uitkering ontvangen op grond van de Werkloosheidswet (WW), een bijstands(gerelateerde)wet (WWB, IOAW, IOAZ, WWIK, Bbz) of een arbeidsongeschiktheidswet
(WAO, WIA, WAZ, Wajong, wet Wajong). Per regeling kan de leeftijdsondergrens
verschillen. Een persoon met meerdere uitkeringen wordt in de resultaten één keer
meegeteld.
Personen met alleen AOW worden gedefinieerd als personen van 65 jaar of ouder die in
vragenlijstonderzoek aangeven alleen AOW te ontvangen.
Omvangschatting
In de regio hebben 40.300 personen tot 65 jaar één of meerdere uitkeringen. Dit is 13%
van alle 19- tot 65-jarigen in de regio.
Alleen AOW heeft 14% van de 65-74 jarigen en 15% van de 75-plussers. In totaal gaat
het om ongeveer 11.200 ouderen met alleen AOW.
15
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 4. Percentage volwassenen met een uitkering in januari 2011 (Bron: CBS Statline,
voorlopige cijfers) en ouderen met alleen AOW naar gemeente.
Omvangschatting
Volwassenen Ouderen1 Ouderen2
%
%
%
Regio
13
14
15
Beverwijk
14
21
18
Bloemendaal
10
43/7
123/7
Haarlem
14
16
16
Haarlemmerliede c.a.
9
19
21
Haarlemmermeer
10
Heemskerk
13
11
11
Heemstede
13
6
7
Uitgeest
8
12
22
Velsen
13
15
16
Zandvoort
16
17
22
1
65-74 jarigen,
2
75 plussers,
3
Bennebroek/’oude’ Bloemendaal
4.1.5 Moeite met rondkomen
Problematiek
Mensen die moeite hebben met rondkomen kunnen veelal buiten de eerste levensbehoeften niets extra’s betalen. Voor hen is het vaak onmogelijk om op vakantie te gaan
of lid te worden van een sport- of muziekvereniging. Ook is er vaak te weinig geld
achter de hand om tegenvallers op te vangen [www.nibud.nl]. Aangezien Nederland
sinds een aantal jaren te maken heeft met een kredietcrisis, is het aannemelijk dat het
aantal mensen dat moeite heeft met rondkomen de laatste jaren is gestegen. Onderstaande cijfers komen uit 2007 en 2008 en zijn dus waarschijnlijk een onderschatting.
Definities
Het percentage volwassenen en ouderen dat de vraag of zij in de 12 maanden
voorafgaand aan het vragenlijstonderzoek moeite hadden om van het inkomen van hun
huishouden rond te komen beantwoord heeft met ‘ja, enige moeite’ of ‘ja, grote moeite’.
Omvangschatting
In de regio heeft één op de vijf volwassenen moeite met rondkomen. Dit zijn
omgerekend ongeveer 64.100 volwassenen. Vier procent heeft grote moeite met
rondkomen (niet in tabel; ongeveer 13.200 volwassenen). Van de ouderen heeft 16%
van de 65-74 jarigen en 12% van de 75-plussers moeite met rondkomen. Dit zijn
omgerekend in totaal ongeveer 11.100 ouderen.
Tabel 5. Percentage volwassenen en ouderen dat moeite heeft met rondkomen.
Omvangschatting
Volwassenen Ouderen1 Ouderen2
%
%
%
Regio
20
16
12
Beverwijk
21
17
14
3
Bloemendaal
11
7 /10
53/9
Haarlem
22
19
15
Haarlemmerliede c.a.
19
16
16
Haarlemmermeer
18
Heemskerk
19
12
9
Heemstede
18
12
8
Uitgeest
14
11
7
Velsen
23
18
9
Zandvoort
26
15
18
1
65-74 jarigen,
2
75 plussers,
3
Bennebroek/’oude’ Bloemendaal
16
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
4.2 Gezin en relatie
4.2.1 Gebroken gezin
Problematiek
Wanneer ouders scheiden maken kinderen veel veranderingen mee. Na afloop van de
spannende scheidingsperiode kunnen kinderen er nog steeds gevolgen van ondervinden.
Met de meeste kinderen van gescheiden ouders gaat het na verloop van tijd weer goed.
Toch hebben kinderen van gescheiden ouders vaker problemen dan kinderen die
opgroeien bij beide eigen ouders. Het gaat dan om problemen als: externaliserende
problemen (agressief gedrag, vandalisme en bij oudere kinderen delinquent gedrag en
meer roken, blowen en drinken), internaliserende problemen (depressieve gevoelens,
gevoelens van angst en een laag zelfbeeld), problemen op school en een lager
eindniveau van de opleiding, een zwakkere band met de ouders en crimineel en riskant
gedrag [www.nji.nl].
Definities
- Het percentage kinderen dat opgroeit in een gebroken gezin is het aantal
onderzochte kinderen door JGZ in de regio (5-jarigen, groep 7 op de basisschool
en klas 2 van het voortgezet onderwijs) dat niet bij beide eigen ouders woont per
aantal onderzochte kinderen door JGZ.
- Het percentage jeugdigen dat opgroeit in een gebroken gezin is het aantal 13-16
jarigen op het voortgezet onderwijs dat niet bij beide eigen ouders woont per
aantal 13-16 jarige respondenten.
Omvangschatting
Uit de registratiegegevens van JGZ blijkt dat 18% van de kinderen in de regio in een
gebroken gezin opgroeit (10% eenoudergezin, 4% één ouder plus één stiefouder, 3% coouders en 1% ander woonverband). Uit het scholierenonderzoek blijkt dat een kwart van
de leerlingen niet bij beide eigen ouders woont. Dit zijn omgerekend circa 8.920
jeugdigen.
Tabel 6. Percentage jeugdigen van het voortgezet onderwijs dat niet bij beide eigen
ouders woont.
Omvangschatting
Regio
Beverwijk
Bloemendaal
Haarlem
Haarlemmerliede c.a.
Haarlemmermeer
Heemskerk
Heemstede
Uitgeest
Velsen
Zandvoort
Eén
Eén
CoAnders Totaal
ouder ouder ouders
%
%
%
+
%
stiefouder
%
12
6
5
1
25
8
3
1
24
12
2
6
1
21
12
6
7
2
26
12
6
8
3
26
10
6
4
1
24
13
7
4
2
27
15
5
6
1
21
10
6
7
1
22
9
7
6
1
25
12
9
5
2
32
16
17
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
4.2.2 Gebroken relatie
Problematiek
Alleenstaanden zijn personen die alleen wonen en dus een eenpersoonshuishouden
vormen. Voor jongvolwassenen is het meestal een tijdelijke leefvorm, tussen het
verlaten van het ouderlijk huis en het gaan samenwonen. Op middelbare leeftijd is het
meestal een gevolg van (echt)scheiding. Op hogere leeftijd is alleenstaand meestal een
gevolg van sterfte van de partner. In Nederland is 16% van de bevolking alleenstaand
[www.nationaalkompas.nl]. Uit onderzoek blijkt dat alleenstaanden ongezonder leven en
risicovoller dan gehuwden. Ernstig overgewicht komt vooral voor bij gescheiden
mannen, zware rokers zijn oververtegenwoordigd onder gescheiden mannen en
gescheiden vrouwen, en zware drinkers zijn het meest te vinden onder ongehuwde en
gescheiden mannen. Gehuwde mensen leven ook langer dan nooit gehuwden en mensen
die gescheiden of verweduwd zijn. Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen.
Samenwonenden hebben in vergelijking met alleenstaanden ook een betere ervaren
gezondheid [www.nationaalkompas.nl]. Uit een nieuwsbericht van het CBS (2011) blijkt
dat volwassenen die gescheiden zijn of van wie de partner overleden is veel vaker
psychische klachten hebben dan gehuwden.
Definities
Het percentage volwassen en ouderen met een gebroken relatie is het aantal 19- t/m
64-jarigen in de regio dat ongehuwd of nooit gehuwd is geweest, gescheiden of
verweduwd is per aantal 19- t/m 64-jarige respondenten. Voor ouderen (65-jarigen en
ouder) is dit percentage op dezelfde wijze berekend.
Omvangschatting
In de regio is 25% van de volwassenen alleenstaand. Dat zijn omgerekend circa 81.500
volwassenen. In de regio is een kwart van de 65-74 jarigen alleenstaand en de helft van
de 75 plussers. Dit zijn omgerekend in totaal circa 26.200 ouderen.
Tabel 7. Percentage volwassenen en ouderen dat alleenstaand is.
Volwassenen Ouderen1 Ouderen2
%
%
%
25
26
50
Regio
25
48
Beverwijk
20
3
18 /21
463/47
Bloemendaal
21
31
53
Haarlem
31
19
44
Haarlemmerliede c.a.
21
Haarlemmermeer
22
20
41
Heemskerk
25
25
47
Heemstede
23
24
42
Uitgeest
20
24
51
Velsen
24
24
58
Zandvoort
26
1
65-74 jarigen,
2
75 plussers,
3
Bennebroek/’oude’ Bloemendaal
4.3. Gezondheid
4.3.1 Psychische problemen
Problematiek
Jeugdigen die psychisch niet goed functioneren voelen zich minder gelukkig en vertonen
vaker schooluitval, criminaliteit, verslaving, geweld, zwerfgedrag en psychisch lijden.
Bovendien zijn emotionele problemen en gedragsproblemen in de jeugd vaak een
18
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
voorbode van stoornissen bij (jong)volwassenen. Volwassenen met psychische klachten
hebben moeite de eigen intellectuele en emotionele mogelijkheden te verwezenlijken
[www.nationaalkompas.nl]. Personen met een angststoornis hebben een slechtere
kwaliteit van leven dan de algemene bevolking. Ze ervaren hun gezondheid als minder
goed, voelen zich minder vitaal en zijn door emotionele problemen minder in staat
dagelijkse bezigheden uit te voeren. Ook heeft een angststoornis effect op het sociaal
functioneren doordat bepaalde situaties of activiteiten vermeden worden (bijvoorbeeld
bij sociale fobie of agorafobie) [www.nationaalkompas.nl].
Bij een depressie kampt iemand gedurende langere tijd met een hevige neerslachtigheid
en een ernstig verlies aan interesse in bijna alle dagelijkse activiteiten. Mensen met
depressie zijn vaak ernstig beperkt in hun sociaal en maatschappelijk functioneren. Met
de duur van de depressie neemt ook de kans op lichamelijke ziekten toe door het
optreden van weerstandsdaling of zelfverwaarlozing [www.nationaalkompas.nl].
Definities
Psychosociale problematiek of daaraan gerelateerde problemen (geregistreerd in het
dossier van kinderen): bevindingen van de JGZ-arts of JGZ-verpleegkundige tijdens
de triage of preventief gezondheidsonderzoek dat een kind heeft bij de JGZ
(jeugdgezondheidszorg). Onder psychosociale problematiek vallen: gedrags- en
opvoedingsproblemen, ernstige zorgen (kindermishandeling) en overige psychosociale problemen zoals concentratieproblemen, problemen met leeftijdsgenoten,
buik-/hoofdpijn zonder medische reden, somberheid, angst en niet-lekker-in-vel
zitten. Gerelateerde problemen zijn: pesten, problematische gezinsomstandigheden,
leerproblemen en veelvuldig schoolverzuim. De registraties van 5-jarigen, leerlingen
van groep 7 van het basisonderwijs en leerlingen van klas 2 van het voortgezet
onderwijs zijn geanalyseerd op psychosociale problematiek of daaraan gerelateerde
problemen.
Psychische ongezondheid (gevraagd aan jeugdigen en ouderen): gemeten met de
MHI-5 (Mental Health Inventory-5). Dit is een set van vijf vragen naar hoe vaak
iemand de volgende gevoelens had in de vier weken voorafgaand aan het
onderzoek: zenuwachtigheid, rustig voelen, neerslachtigheid, gelukkig voelen en in
de put zitten. Iemand kan op deze vijf vragen in totaal 100 punten scoren. Een score
van 60 of minder duidt op psychische ongezondheid.
Psychosociale problematiek (gevraagd aan jeugdigen): gemeten met de SDQ
(Strengths and Difficulties Questionnaire). Dit is een set van 25 vragen naar hoe
iemand zich voelde of gedroeg in de zes maanden voorafgaand aan het onderzoek:
vijf vragen meten emotionele problemen, vijf meten gedragsproblemen, vijf meten
hyperactiviteit, vijf meten problemen met leeftijdgenoten en vijf meten prosociaal
gedrag. De vragen naar prosociaal gedrag worden hier buiten beschouwing gelaten.
Op de overgebleven 20 vragen kan iemand in totaal 40 punten scoren. Iemand die
20 punten of meer scoort heeft psychosociale problematiek. Iemand die tussen de 16
en 19 punten scoort zit in het grensgebied.
Hoog risico op angststoornis en depressie (gevraagd aan volwassenen en ouderen):
gemeten met de K10 (Kessler Psychological Distress Scale). Dit is een set van tien
vragen naar hoe vaak iemand de volgende gevoelens had in de vier weken
voorafgaand aan het onderzoek: vermoeid zonder reden, zenuwachtig, niet tot rust
kunnen komen, hopeloos, rusteloos of ongedurig, niet meer stil kunnen zitten,
somber of depressief, gevoel hebben dat alles veel moeite kost, nergens door
opgevrolijkt kunnen worden, zichzelf afkeurenswaardig/minderwaardig/waardeloos
vinden. Iemand kan op deze tien vragen in totaal 50 punten scoren. Iemand die 30
of meer punten scoort heeft een hoog risico op een angststoornis of depressie.
Angststoornissen (gevraagd aan volwassenen): middels vier vragen is gevraagd of
iemand in de afgelopen maand een paniekaanval heeft gehad (paniekstoornis),
sterke angst heeft gehad alleen uit huis te gaan of in een menigte te zijn
(agorafobie), sterke angst heeft gehad om iets te doen in het bijzijn van anderen
(sociale fobie) en of iemand zich het merendeel van de tijd bezorgd, zenuwachtig,
gespannen of angstig heeft gevoeld. Er is gedefinieerd dat iemand een
paniekstoornis, agorafobie of sociale fobie heeft als zowel de specifieke angstvraag
met ‘ja’ is beantwoord als ook de vraag over zich bezorgd, zenuwachtig, gespannen
19
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
of angstig voelen. Iemand heeft een gegeneraliseerde angststoornis als hij de vraag
over zich bezorgd, zenuwachtig, gespannen of angstig voelen met ‘ja’ heeft
beantwoord en de andere drie vragen met ‘nee’.
Omvangschatting
Bij 15% van de kinderen in de regio heeft JGZ psychosociale of daaraan gerelateerde
problemen vastgesteld (JGZ-registratie schooljaar 2009/2010).
Van de jeugdigen van het voortgezet onderwijs voelt 18% zich psychisch ongezond
(ongeveer 6.420 jeugdigen) en kampt 12% met psychosociale problematiek of zit in het
grensgebied (ongeveer 4.280 jeugdigen).
Een hoog risico op een angststoornis of depressie komt in de regio voor bij 5% van de
volwassenen (ongeveer 15.800 personen) en 4% van de ouderen (ongeveer 2.820
personen).
Van de volwassenen heeft 11% (ongeveer 35.800 personen) zich in de twaalf maanden
voorafgaand aan het vragenlijstonderzoek gedurende twee weken of langer erg somber
of depressief gevoeld. Ongeveer de helft van hen (6%; ongeveer 17.700 personen) is
voor deze klachten onder behandeling of controle van huisarts, specialist of psycholoog
geweest. Verder kampt 5% van de volwassenen met een gegeneraliseerde angststoornis
(ongeveer 15.100 personen), 2% met een sociale fobie (ongeveer 6.770 personen), 2%
met een paniekstoornis (ongeveer 6.440 personen) en 1% met agorafobie (ongeveer
1.610 personen).
Van de 65-74 jarigen voelt 15% zich psychisch ongezond en van de 75-plussers 19% (in
totaal ongeveer 13.100 personen) en heeft 21% een probleem dat hen dag en nacht
bezighoudt (ongeveer 16.300 personen).
Tabel 8. Percentage jeugdigen, volwassenen en ouderen met psychische risico’s.
Jeugdigen
Volwassenen Ouderen1
Ouderen2
Omvangschatting
Jeugdigen
–
Zich
Psychosociale Hoog risico
Zich
Zich
psychisch problematiek,
op angstpsychisch psychisch
incl.
stoornis of
ongezond ongezond
ongezond
voelen
grensgebied
depressie
voelen
voelen
(MHI-5)
(SDQ)
(K10)
(MHI-5)
(MHI-5)
%
%
%
%
%
15
19
Regio
18
12
5
20
17
Beverwijk
18
13
6
13/123
18/163
Bloemendaal
14
11
4
16
21
Haarlem
19
14
6
20
20
Haarlemmerliede c.a.
22
15
3
Haarlemmermeer
18
13
5
11
24
Heemskerk
18
14
3
10
15
Heemstede
14
6
3
11
18
Uitgeest
16
15
3
16
19
Velsen
18
12
5
15
19
Zandvoort
15
15
8
1
65-74 jarigen,
2
75 plussers,
3
Bennebroek/’oude’ Bloemendaal
4.3.2 Eenzaamheid
Problematiek
Eenzame mensen hebben een minder gezonde leefstijl. Zo vermindert eenzaamheid
lichaamsbeweging en vergroot het de kans op roken. Ook zijn er aanwijzingen dat
eenzaamheid de kans op het krijgen van hartaandoeningen en Alzheimer vergroot.
Verder kan eenzaamheid leiden tot depressie en zelfdoding, een lager oordeel van de
eigen gezondheid en een hogere kans op overlijden [www.nationaalkompas.nl].
20
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Definities
Eenzaamheid is een negatieve situatie, gekenmerkt door gemis en teleurstelling. Het is
de uitkomst van een persoonlijke waardering van een situatie waarin iemand zijn
bestaande relaties afweegt tegen zijn eigen wensen of verwachtingen ten aanzien van
relaties. Eenzaamheid is een persoonlijke, subjectieve ervaring. Het is moeilijk van
buitenaf waar te nemen [www.nationaalkompas.nl].
Bij volwassenen en ouderen is eenzaamheid uitgevraagd middels elf uitspraken over
sociale contacten, bijvoorbeeld ‘Ik mis een echte goede vriend of vriendin’. Voor elk van
deze uitspraken kon men aangeven in hoeverre deze van toepassing is. Iemand kan op
de elf uitspraken in totaal 11 punten scoren. Iemand die 9 of 10 punten scoort is ernstig
eenzaam en iemand die 11 punten scoort is zeer ernstig eenzaam.
Omvangschatting
In de regio is 6% van de volwassenen (zeer) ernstig eenzaam. Dat zijn omgerekend
ongeveer 22.200 volwassenen. Van de ouderen is 7% van de 65-74 jarigen en 9% de
75-plussers (zeer) ernstig eenzaam. Dit zijn omgerekend in totaal ongeveer 6.250
ouderen.
Tabel 9. Percentage volwassenen en ouderen dat (zeer) ernstig eenzaam is.
Omvangschatting
Volwassenen
Ouderen1
Ouderen2
%
%
%
6
7
9
Regio
14
7
Beverwijk
5
43/4
93/8
Bloemendaal
5
8
10
Haarlem
6
3
5
11
Haarlemmerliede c.a.
Haarlemmermeer
7
5
9
Heemskerk
7
6
4
Heemstede
4
5
7
Uitgeest
4
6
9
Velsen
7
7
8
Zandvoort
8
1
65-74 jarigen,
2
75 plussers,
3
Bennebroek/’oude’ Bloemendaal
4.3.3 Gepest worden
Problematiek
Kinderen die herhaaldelijk en op verschillende manieren zijn gepest, hebben last van
sociale en emotionele problemen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat gepest worden
gevoelens van eenzaamheid en depressie vergroot en bestaande problemen verergert.
Slachtoffers gaan zichzelf door het pesten minder leuk vinden, vertrouwen hun
leeftijdsgenoten niet en zijn bang om naar school te gaan. Die gevoelens kunnen leiden
tot verder isolement en diepere depressie en nog meer pestgedrag uitlokken. Kinderen
die gepest worden hebben vaker last van psychosomatische klachten, zoals hoofdpijn,
slaapproblemen, buikpijn, bedplassen en vermoeidheid [www.nji.nl].
Definities
Het percentage 13-16 jarigen dat op de vraag hoe vaak ze in de drie maanden
voorafgaand aan het vragenlijstonderzoek gepest zijn op school antwoordt dat dit 2 keer
per maand of vaker gebeurt.
21
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 10. Percentage jeugdigen van het voortgezet onderwijs dat op school regelmatig
gepest wordt.
Omvangschatting
Jeugdigen
%
Regio
7
Beverwijk
9
Bloemendaal
6
Haarlem
6
Haarlemmerliede c.a.
10
Haarlemmermeer
6
Heemskerk
7
Heemstede
6
Uitgeest
5
Velsen
8
Zandvoort
5
Omvangschatting
Van de jeugdigen die in de regio wonen wordt 7% regelmatig op school gepest. Dit zijn
circa 2.500 scholieren.
4.3.4 Slechte gezondheid
Problematiek
Ervaren gezondheid is een samenvattende gezondheidsmaat van alle
gezondheidsaspecten die relevant zijn voor de persoon in kwestie. Voorbeelden zijn
ziekten, lichamelijke beperkingen en handicaps, fitheid, vermoeidheid en depressieve
gevoelens. Ook leefstijlfactoren, zoals voeding, roken en lichamelijke activiteit bepalen
het oordeel over de eigen gezondheid [www.nationaalkompas.nl]. De ervaren
gezondheid is een goede voorspeller van sterfte en ziekte en het gebruik van medische
voorzieningen [www.scp.nl]. Het merendeel van de Nederlandse bevolking beoordeelt de
eigen gezondheid als goed of zeer goed. Er zijn echter verschillen tussen
bevolkingsgroepen. Het percentage personen dat de gezondheid als (zeer) goed
beoordeelt is relatief hoog onder mannen, jongeren, personen die getrouwd zijn of
samenwonen, personen in hogere sociaaleconomische klassen en autochtonen
[www.nationaalkompas.nl]. Dit betekent dat andere risicofactoren uit deze monitor,
zoals alleenstaand zijn en een lage sociaaleconomische status hebben, vermoedelijk
samenhangen met een slechte ervaren gezondheidstoestand.
Definities
Het percentage jeugdigen, volwassen of ouderen met een slechte gezondheid is het
aantal 13-16 jarigen, 19-t/m 64-jarigen en 65-jarigen en ouder in de regio dat zijn
gezondheid als matig of slecht ervaart per aantal respondenten in dezelfde
leeftijdsgroep.
Omvangschatting
In de regio beoordeelt 3% van de jeugdigen en 9% van de volwassenen de eigen
gezondheid als matig of slecht. Dat zijn omgerekend in 1.070 jeugdigen en circa 30.000
volwassenen. Van de ouderen beoordeelt een kwart van de 65-74 jarigen en 40% van de
75 plussers de eigen gezondheid als matig of slecht. Dit zijn omgerekend in totaal circa
32.800 ouderen.
22
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 11. Percentage jeugdigen, volwassenen en ouderen dat eigen gezondheid als matig
of slecht ervaart.
Omvangschatting
Jeugdigen Volwassenen Ouderen1 Ouderen2
%
%
%
%
3
9
24
41
Regio
28
46
Beverwijk
3
11
163/16
323/37
Bloemendaal
2
6
27
44
Haarlem
3
11
25
47
Haarlemmerliede c.a.
3
11
Haarlemmermeer
3
7
25
49
Heemskerk
3
9
20
35
Heemstede
2
8
18
39
Uitgeest
1
4
22
36
Velsen
3
11
23
40
Zandvoort
2
13
1
65-74 jarigen,
2
75 plussers,
3
Bennebroek/’oude’ Bloemendaal
4.3.5 Ouderen met beginnende dementie
Problematiek
De twee belangrijkste typen dementie zijn de ziekte van Alzheimer (ongeveer 70% van
alle gevallen) en vasculaire dementie (ongeveer 15%). Momenteel lijden naar schatting
180.000 Nederlanders aan een vorm van dementie, waarvan 145.000 aan de ziekte van
Alzheimer [www.alzheimer.nl]. Het kernsymptoom van dementie is verslechtering van
het cognitieve functioneren [www.nationaalkompas.nl]. Het gaat om
geheugenstoornissen waardoor patiënten een verminderd vermogen hebben om nieuwe
informatie te leren of zich eerder geleerde informatie te herinneren. Dit gaat gepaard
met specifieke cognitieve stoornissen:
- Afasie: zich niet goed meer kunnen uitdrukken in woord of schrift en/of gesproken
of geschreven taal niet goed meer begrijpen
- Apraxie: geen doelbewuste handelingen kunnen uitvoeren
- Agnosie: geen objecten meer kunnen herkennen
- Stoornis in uitvoerende functies: niet meer kunnen abstraheren, logische
gevolgtrekkingen maken, organiseren, plannen maken, doelgericht handelen.
Het aantal klachten bij dementie neemt in de loop van het ziekteproces toe, evenals de
ernst ervan. Er worden drie stadia onderkend [www.nationaalkompas.nl]:
- Eerste stadium (lichte dementie): perioden van apathie, soms afgewisseld met
perioden van geprikkeldheid. Werk en sociale activiteiten zijn belemmerd.
Persoonlijke hygiëne en de oordeelsvorming zijn voldoende om zelfstandig te kunnen
blijven wonen.
- Tweede stadium (matige dementie): stoornissen van verschillende functies
(geheugen, besef van tijd en plaats, praktische en intellectuele vaardigheden, taal en
gedrag). Zelfstandig wonen wordt riskant. Toezicht is noodzakelijk, eventueel in
beperkte mate.
- Derde stadium (ernstige dementie, valt buiten deze monitor): de patiënt kan
dagelijkse bezigheden (zoals minimale persoonlijke hygiëne) niet meer uitvoeren. De
patiënt is volledig hulpbehoevend en herkent vaak zijn familie en omgeving niet
meer.
Definities
Beginnende dementie is op te vatten als mensen met lichte tot matige dementie. Zij
wonen nog zelfstandig maar zijn in toenemende mate afhankelijk van de verzorging door
naasten. Vanwege het feit dat er geen regionale onderzoeksgegevens van beginnende
dementie zijn, worden in deze monitor de leeftijdsspecifieke prevalentiecijfers van het
RIVM gebruikt. Deze cijfers zijn gebaseerd op het ERGO-onderzoek (Erasmus Rotterdam
23
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Gezondheid en Ouderen) waarin personen van 55 jaar en ouder (inclusief
verzorgingshuisbewoners) werden gescreend op dementie. Patiënten die langdurig zijn
opgenomen in een verpleeghuis, zijn in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten.
Omvangschatting
Als de oudere, landelijke prevalentiecijfers nog steeds zouden gelden (zie tabel 12) zou
de omvang in Kennemerland geschat worden op circa 7.700 inwoners van 55 jaar en
ouder met dementie.
Tabel 12. Aantal mannen en vrouwen met dementie (omgerekend
per 1000) (Bron:RIVM: 2003).
Omvangschatting Mannen
Vrouwen
Per 1000
Per 1000
6
55 t/m 59 jaar
2
4
60 t/m 64 jaar
5
10
65 t/m 69 jaar
8
21
70 t/m 74 jaar
20
62
75 t/m 79 jaar
60
193
80 t/m 85 jaar
137
356
85 jaar en ouder
316
4.4 Genotmiddelen
4.4.1 Overmatig drinken
Problematiek
Alcoholgebruik heeft invloed op bijna alle organen in het lichaam en hangt samen met
ongeveer zestig verschillende aandoeningen, bijvoorbeeld kanker, hart- en vaatziekten,
levercirrhose, diabetes, overgewicht, angst- en slaapstoornissen en depressie. Het gaat
zowel om chronische als acute aandoeningen. Alcohol is niet alleen nadelig voor de
gebruiker zelf maar verhoogt ook het risico op negatieve gevolgen voor anderen, zoals
geweld en crimineel gedrag, huwelijksproblemen, kindermishandeling, arbeidsgerelateerde schade, rijden onder invloed en schade bij het ongeboren kind door drinken
van de moeder [www.nationaalkompas.nl].
Jeugdigen en ouderen zijn gevoeliger voor de risico's van alcoholgebruik dan volwassenen. Bij jeugdigen komt dit doordat hun lichaam kleiner is en nog in ontwikkeling
is. Naast dat het lichaam schade oploopt, kan het ook in de ontwikkeling gestoord
worden, onder meer door effect op de hersenontwikkeling. Dit kan zich bijvoorbeeld
uiten in gedragsproblematiek of in een hogere gevoeligheid voor alcoholafhankelijkheid
op latere leeftijd. Veel glazen alcohol drinken in korte tijd -het zogeheten bingedrinkenverhoogt het risico op opzettelijke en niet-opzettelijke verwondingen zoals crimineel
gedrag, ongevallen en suïcide. Ouderen zijn gevoeliger voor alcohol door lichamelijke
veranderingen en door een verhoogd risico op valongelukken en risicovolle combinaties
met medicijnen [www.nationaalkompas.nl].
Definities
- Bingedrinken (jeugdigen): het percentage 13-16 jarigen dat in de maand
voorafgaand aan het vragenlijstonderzoek tenminste eenmaal vijf of meer drankjes
heeft gedronken bij één gelegenheid.
- Zwaar drinken (volwassenen): het percentage volwassenen dat minstens 1x per
week 6 of meer glazen alcohol op een dag drinkt.
- Gewoontedrinken (volwassenen): het percentage volwassenen dat meer dan 21
glazen (mannen) of meer dan 14 glazen (vrouwen) per week drinkt.
Excessief drinken (ouderen): het percentage ouderen dat op 5 of meer dagen per
week 4 of meer glazen alcohol per dag drinkt of op 3-4 dagen per week 6 of meer
glazen alcohol per dag drinkt.
24
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Omvangschatting
Van de jeugdigen die in de regio wonen is 29% een bingedrinker. Dit zijn ongeveer
10.300 scholieren. Van de volwassenen in de regio is 12,9% een zware drinker
(ongeveer 41.600 personen) en 13,1% een gewoontedrinker (ongeveer 42.200
personen). Van de ouderen drinkt 5% van de 65-74 jarigen in de regio excessief en 3%
van de 75-plussers. In totaal gaat het om ongeveer 3.160 ouderen.
Tabel 13. Alcoholgebruik door jeugdigen, volwassenen en ouderen in de regio.
Ouderen2
OmvangJeugdigen Volwassenen
Volwassenen
Ouderen1
schatting
BingeZware drinker
Excessieve
GewoonteExcessieve
drinker
drinker
%
drinker
drinker
%
%
%
%
13
13
5
3
Regio
29
18
13
4
3
Beverwijk
33
8
15
7/103
5/23
Bloemendaal
25
13
13
6
2
Haarlem
29
Haarlemmer15
20
4
3
31
liede c.a.
Haarlemmer11
11
meer
25
17
15
3
2
Heemskerk
33
11
18
5
4
Heemstede
30
16
12
5
4
Uitgeest
34
14
14
5
3
Velsen
33
17
15
7
4
Zandvoort
37
1
65-74 jarigen,
2
75 plussers,
3
Bennebroek/’oude’ Bloemendaal
4.4.2 Actueel, incidenteel drugsgebruik
Problematiek
Cannabisgebruik (hasj, wiet, marihuana) vermindert het reactie- en concentratievermogen en het korte termijn geheugen. Dit beïnvloedt school- en werkprestaties
negatief. Na langdurig en intensief gebruik gaat het cognitief functioneren achteruit. Ook
is er toenemend wetenschappelijk bewijs dat cannabis psychotische symptomen kan
uitlokken, vooral bij personen die veel gebruiken en een aanleg hebben voor psychosen.
Andere negatieve effecten van cannabisgebruik zijn: negatieve beïnvloeding van
verkeersgedrag (vooral gecombineerd met alcohol is er een vergroot risico op
verkeersongevallen), inhaleren van kankerverwekkende stoffen en nadelige ontwikkeling
van de foetus bij zwangerschap [www.nationaalkompas.nl].
Incidenteel gebruik van harddrugs (hier gedefinieerd als: xtc, cocaïne, amfetaminen, lsd
en/of heroïne) kan in eerste instantie vooral tot lichamelijke schade leiden. Zo kan
iemand door intraveneus toedienen besmet raken met een virus (hepatitis B, hepatitis C
of hiv), een bloedvergiftiging oplopen en/of abcessen krijgen [www.nationaalkompas.nl].
Bij langdurig gebruik kunnen psychische stoornissen en verslaving optreden (zie verder
paragraaf 6.1. Harddrugsverslaafden).
Definities
Jeugdigen:
Gebruikt hasj/wiet: percentage jeugdigen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft in de
maand voorafgaand aan het onderzoek wel eens hasj/wiet gebruikt te hebben
Ooit ghb gebruikt: percentage jeugdigen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft wel
eens in het hele leven ghb gebruikt te hebben
Ooit harddrugs gebruikt: percentage jeugdigen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft
wel eens in het hele leven xtc, cocaïne, amfetaminen, lsd en/of heroïne gebruikt te
hebben.
25
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Volwassenen:
Gebruikt cannabis: percentage volwassenen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft in
de vier weken voorafgaand aan het onderzoek cannabis (hasj, marihuana of wiet)
gebruikt te hebben.
- Gebruikt harddrugs: percentage volwassenen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft in
de vier weken voorafgaand aan het onderzoek xtc, cocaïne, amfetaminen, lsd en/of
heroïne gebruikt te hebben.
Omvangschatting
Van de jeugdigen op het voortgezet onderwijs die in de regio wonen gebruikt 8%
hasj/wiet (dit zijn ongeveer 2.850 scholieren), 1% gebruikte ooit ghb (ongeveer 360
scholieren) en 3% gebruikte ooit één of meerdere soorten harddrugs (ongeveer 1.070
scholieren). Van de volwassenen in de regio gebruikt 4% cannabis (ongeveer 11.900
personen) en 1% gebruikt harddrugs (ongeveer 3.220 personen).
Tabel 14. Percentage jeugdigen en
heeft.
OmvangJeugdigen
schatting
Gebruikt
hasj/wiet
%
Regio
Beverwijk
Bloemendaal
Haarlem
Haarlemmerliede c.a.
Haarlemmermeer
Heemskerk
Heemstede
Uitgeest
Velsen
Zandvoort
volwassenen dat drugs gebruikt of ooit gebruikt
Jeugdigen
Ooit ghb
gebruikt
%
8
7
8
9
1
1
1
1
Jeugdigen
Ooit
harddrugs
gebruikt
%
3
2
2
3
Volwassen
en
Gebruikt
cannabis
%
4
3
2
5
Volwassen
en
Gebruikt
harddrugs
%
1
1
1
1
7
1
1
1
1
6
1
2
3
1
6
13
10
9
16
1
1
1
1
1
3
2
3
4
4
2
1
2
6
7
1
<1
<1
1
3
4.5 (Basis)vaardigheden
4.5.1 Geringe schriftelijke vaardigheden
Problematiek
Geletterdheid is een basisvaardigheid en daarmee een voorwaarde voor de beheersing
van andere, meer specifieke vaardigheden. Geletterdheid vormt een continuüm: iemand
is niet geletterd of ongeletterd, maar iemand is meer of minder geletterd [13].
Analfabeten (ook wel ongeletterden genoemd) kunnen niet lezen en schrijven;
laaggeletterden hebben grote moeite met lezen en schrijven. Zij zijn niet in staat
gedrukte of geschreven informatie te gebruiken en kunnen hierdoor minder goed
functioneren in de samenleving, thuis en op het werk. Op het werk hebben
laaggeletterden bijvoorbeeld moeite met het invullen van formulieren, e-mailen,
schriftelijk rapporteren, het lezen van veiligheidsinstructies of het lezen van een memo.
In het dagelijks leven kunnen laaggeletterden moeite hebben met het invullen van
formulieren voor zorgtoeslag, kinderopvang of huurtoeslag, het lezen van straatnaamborden, geld opnemen bij een pinautomaat, opzoeken van vertrektijden van de trein, het
schrijven van een klachtenbrief of het lezen en begrijpen van gezondheidstips,
patiëntenfolders en bijsluiters van medicijnen [www.lezenenschrijven.nl].
26
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Definities
Geletterdheid is het gebruiken van gedrukte en geschreven informatie om te
functioneren in de maatschappij, om de eigen doelen te bereiken en om de eigen kennis
en mogelijkheden te ontwikkelen. De geletterdheid van iemand wordt weergegeven op
een schaal van 0 tot 500 [13].
Functioneel ongeletterden: personen die niet of nauwelijks losse woorden kunnen
lezen en schrijven, personen die wel het alfabet kennen maar niet verder komen dan
het lezen en schrijven van losse woorden of personen die zeer eenvoudige teksten
kunnen lezen of een paar zinnen kunnen schrijven. Deze personen kunnen de testen
waarmee geletterdheid wordt gemeten niet maken en krijgen dus ook geen score op
de schaal.
Laaggeletterde: iemand die grote moeite heeft met lezen en schrijven en op de
schaal van geletterdheid 225 punten of lager scoort. Dit wordt ook wel aangeduid als
niveau 1.
Omvangschatting
Onderzoek uit 1991 - er lijkt geen recenter onderzoek te zijn - laat zien dat bij
benadering bijna 2,5% van de autochtone Nederlanders in hoge mate functioneel
ongeletterd is, dat wil zeggen ongeveer 250.000 Nederlanders [13]. Als we de aanname
doen dat dit percentage ook opgaat voor de totale groep 19-65 jarigen in de regio
Kennemerland, dan zouden er in de regio 8.060 volwassenen zijn met functionele
ongeletterdheid.
De Nederlandse beroepsbevolking telde in 2008 ongeveer 1,1 miljoen laaggeletterden.
Dat is circa 10% van de 16-65 jarigen [13]. Als we de aanname doen dat dit percentage
ook opgaat voor de groep 19-65 jarigen in de regio Kennemerland, dan zouden in de
regio 32.200 volwassenen laaggeletterd zijn.
4.5.2 Geringe probleemoplossende vaardigheden
Problematiek
Mensen gaan verschillend om met ingrijpende negatieve gebeurtenissen. Sommige
mensen gaan piekeren, zonderen zich af, terwijl anderen juist mensen in hun omgeving
gaan opzoeken, afleiding zoeken of het probleem aanpakken. De manier waarop mensen
omgaan met tegenslag hangt onder meer af van bepaalde persoonlijkheidskenmerken.
Persoonlijkheidskenmerken zijn stabiele eigenschappen die in meer of mindere mate
bepalen hoe mensen zich gedragen en hoe ze reageren op hun omgeving
[www.nationaalkompas.nl].
Definities
Om het aantal volwassenen in kaart te brengen met geringe probleemoplossende
vaardigheden kan in een vragenlijstonderzoek de competentieschaal gebruikt worden. Dit
is een schaal met 17 items die drie aspecten van persoonlijke competenties meet,
namelijk sociale vaardigheden, probleemoplossend vermogen (ook wel coping genoemd)
en zelfvertrouwen. Een voorbeeld van een item is ‘Als ik iets wil bereiken zet ik meestal
door’ met antwoordcategorieën ‘ja’ en ‘nee’. Voor de totale schaal krijgt iemand een
score tussen de 0 en 17. Bij een score van 10 of lager heeft iemand weinig persoonlijke
competenties.
Omvangschatting
GGD Midden-Nederland heeft de competentieschaal in 2008 in hun volwassenenonderzoek opgenomen. Uit hun onderzoek kwam naar voren dat 15% van de volwassenen in
hun regio weinig persoonlijke competenties heeft om problemen op te lossen [14]. Als we
de aanname doen dat dit percentage ook opgaat voor de regio Kennemerland, dan
zouden in de regio 48.300 volwassenen wonen met weinig persoonlijke competenties om
problemen op te lossen.
27
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
5. SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN
Dit hoofdstuk beschrijft de volgende sociaal kwetsbare groepen in onderstaande
categorieën:
Legenda resultaten kwetsbare groepen
Paragraaf
§ 5.1
Afbeelding
Categorie
Werk en
inkomen
Sociaal kwetsbare groepen
Mensen in een schuldhulpverleningstraject
§ 5.2
Gezin en
relatie
§ 5.3
Woonsituatie
Slachtoffers van huiselijk geweld
Ouderen die mishandeld worden
Multiprobleemgezinnen
Tienermoeders
Mensen die hun huis dreigen uitgezet te worden
Mensen die overlast bezorgen
Mensen die hun woning vervuilen
§ 5.4
Gezondheid
Mensen met een verstandelijke handicap
§ 5.5
Veiligheid
Veelplegers
5.1 Werk en inkomen
5.1.1 Mensen in een schuldhulpverleningstraject
Problematiek
Problematische schulden kunnen een belemmering zijn voor participatie. Oplopende
schulden kunnen een neerwaartse spiraal in gang zetten waarbij problemen zich
opstapelen en uiteindelijk kunnen leiden tot verlies van aansluiting bij gezin, werk of
opleiding en verlies van huisvesting [11]. Onderzoek toont aan dat mensen met
risicovolle schulden meer gezondheidsproblemen en een slechtere leefstijl hebben dan
mensen zonder risicovolle schulden. Dit verband geldt vooral voor mensen met een lage
SES [15].
Definities
Iemand met schulden kan zich melden bij zijn gemeente. De gemeente draagt middels
de Wet werk en bijstand (Wwb, 2002) en de Wet maatschappelijke ondersteuning
(Wmo, 2007) de (financiële) verantwoordelijkheid om de arbeids- en maatschappelijke
participatie van haar burgers te bevorderen. De gemeente heeft een regiefunctie en is
verantwoordelijk voor het stroomlijnen van het ondersteuningsaanbod.
Als ingeschat wordt dat degene die zich meldt zijn schulden zelfstandig kan oplossen,
kan de gemeente volstaan met bijvoorbeeld een eenmalig budgetadvies. Als de schulden
problematischer zijn en verwacht wordt dat de persoon deze niet zelfstandig kan
oplossen, wordt er geprobeerd een onderhands akkoord te sluiten met de schuldeisers
over (gedeeltelijke) aflossing van de schulden. Dit heet het minnelijke traject en het
opstarten hiervan kan door de gemeente zelf worden bemiddeld of uitbesteed worden
aan een organisatie voor schuldhulpverlening (in de regio Kennemerland zijn dit
bijvoorbeeld Sociaal.nl Schuldsanering B.V. en Humanitas). In dit rapport worden geen
cijfers van het minnelijk traject gepresenteerd, omdat we hier nog onvoldoende cijfers
van hebben. Het opstarten van het minnelijk traject kan mislukken doordat de cliënt niet
meewerkt (bv. niet reageert op correspondentie) of doordat de schuldeisers niet
28
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
meewerken (bv. niet een deel van de schuld kwijt willen schelden). De ervaring leert dat
er in de praktijk minder dan de helft van de mensen die zich meldt bij de gemeente in
het minnelijke traject terechtkomt. Als het minnelijke traject mislukt, kan het wettelijke
traject worden opgestart. Dit is een schuldregeling die vastgelegd is middels de Wet
schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp, 1998) en die wordt uitgevoerd door een
door de rechtbank aangestelde bewindvoerder en waar de schuldeisers, op basis van
een vonnis, gedwongen aan moeten meewerken.
In deze rapportage worden twee cijfers weergegeven:
- Aanvragen schuldhulpverlening [7]: het aantal personen met betalingsachterstanden
van schulden dat zich in 2011 heeft gemeld bij de gemeentelijke schuldhulpverlening,
met een vraag om hulp bij aflossing van de schulden.
- Wettelijk traject: het aantal personen dat in 2010 in het wettelijk traject terechtgekomen is.
Omvangschatting
Voor de regio Kennemerland wordt geschat dat in 2011 2.826 mensen zich bij de
gemeente hebben gemeld met een vraag om hulp bij aflossing van hun schulden.
Omgerekend zijn dit 69 personen per 10.000 inwoners van 18 jaar en ouder.
In het wettelijk traject zijn in 2010 514 mensen uit de regio terechtgekomen. Dit gaat
omgerekend om 13 personen per 10.000 inwoners van 18 jaar en ouder.
Hierbij dient opgemerkt te worden dat deze cijfers waarschijnlijk een onderschatting zijn,
omdat het hier alleen om publieke schuldhulpverlening gaat. Groepen die niet in beeld
komen zijn: personen die schuldhulpverlening aanvragen in de private sector, cliënten
van verslavingszorg en GGZ die binnen deze instellingen schuldhulpverlening krijgen en
mensen die geld lenen bij familie en vrienden of rood staan bij de bank.
Tabel 15. Aantal personen in verschillende fasen van schuldhulpverlening in de GGDregio: absolute aantallen en per 10.000 inwoners van 18 jaar en ouder.
Omvangschatting
Aanvragen
Aanvragen
Wettelijk
Wettelijk
schuldhulpschuldhulptraject2
traject
verlening1
verlening
Aantal per
Aantal per
Aantal
10.000
10.000
2826
69
514
Regio
13
3
144
47
78
Beverwijk
25
414
25
9
Bloemendaal
5
8374
70
122
Haarlem
10
244
56
3
Haarlemmerliede c.a.
7
502
46
122
Haarlemmermeer
11
203
66
53
Heemskerk
17
874
43
15
Heemstede
7
113
11
7
Uitgeest
7
846
162
89
Velsen
17
1314
96
16
Zandvoort
12
1
2
Bron: afdelingen schuldhulpverlening gemeenten, Bron: RGI, met startjaar 2010,
3
Aantal doorverwijzingen naar organisatie voor schuldhulpverlening (totaal aantal
aanmeldingen bij gemeente ligt hoger), 4Bij deze vijf gemeenten zijn in totaal 1100
aanmeldingen binnengekomen; de uitsplitsing naar elk van de gemeenten is geschat op
basis van een steekproef van 100 van deze 1100 aanmeldingen
Aantal
29
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
5.2 Gezin en relatie
5.2.1 Slachtoffers van huiselijk geweld
Problematiek
Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke- of familiekring van het
slachtoffer wordt gepleegd. De term huiselijk verwijst niet naar de plaats waar het
geweld plaatsvindt, maar naar de relatie tussen pleger en slachtoffer bijvoorbeeld:
(ex)partner, gezins- en familieleden [www.movisie.nl]. Huiselijk geweld is vaak
onzichtbaar, maar komt op grote schaal voor. Het gaat om één van de omvangrijkste
geweldsvormen in de Nederlandse samenleving. Slachtoffers van huiselijk geweld zijn
vaak vrouwen en kinderen, maar het treft ook mannen, ouders en ouderen. De gevolgen
voor het slachtoffer zijn groot, zowel fysiek als psychisch [7].
Definities
Het percentage volwassen slachtoffers van huiselijk geweld en ouderen is door IGZ
gedefinieerd als het aantal 19- t/m 64-jarige vrouwen in de regio dat ooit slachtoffer is
geweest van huiselijk geweld per aantal 19- t/m 64-jarige vrouwelijke respondenten.
Huiselijk geweld onder ouderen is ook een landelijke indicator, dit is echter in het
ouderenonderzoek niet uitgevraagd. Daarnaast worden het aantal geregistreerde
casussen bij het Steunpunt Huiselijk Geweld gepresenteerd. Eén casus kan meerdere
meldingen van de politie bevatten.
Tabel 16. Aantal casussen van huiselijk geweld bekend bij het Steunpunt voor Huiselijk
Geweld (één casus kan meerdere meldingen van de politie bevatten).
Omvangschatting
Casussen bij het
steunpunt
Huiselijk Geweld1
Aantal
Regio
2063
Beverwijk
215
Bloemendaal
36
Haarlem
641
Haarlemmerliede c.a.
2
Haarlemmermeer
518
Heemskerk
162
Heemstede
46
Uitgeest
30
Velsen
283
Zandvoort
69
Geregistreerd door
SHG, woont buiten
regio, of woonplaats
onbekend
61
1
Eén casus kan meerdere meldingen van
de politie bevatten
Omvangschatting
In de regio is 12% van de vrouwen ooit slachtoffer geweest. Dit zijn omgerekend circa
18.800 vrouwen. Er zijn 2063 casussen van huiselijk geweld bij het Steunpunt Huiselijk
Geweld bekend. In 88% van de casussen was het soort geweld geregistreerd (meerdere
vormen zijn mogelijk). Het vaakst kwamen bedreiging (35%) en lichamelijke
mishandeling voor (34%), gevolgd door vernieling (11%), psychische mishandeling (8%)
en stalking (6%).
30
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
5.2.2 Ouderen die mishandeld worden
Problematiek
Ouderenmishandeling kan voorkomen in huiselijke kring (door bijvoorbeeld een
mantelzorger of familielid) of in de zorg (door bijvoorbeeld verpleegkundigen). Er zijn
verschillende soorten mishandeling [www.igz.nl]:
- Lichamelijke mishandeling, zoals slaan, knijpen of vastbinden
- Psychische mishandeling zoals pesten, bedreigen, afsnauwen of uitschelden
- Seksueel misbruik
- Verwaarlozing, zoals het niet geven van eten en drinken
- Diefstal van geld of eigendommen
- Ontnemen van rechten zoals het weghouden van bezoek en post
Definities
Oudere personen (65+) die gedeeltelijk of volledig afhankelijk zijn en die (herhaaldelijk)
lichamelijke, psychische en/of materiële schade lijden door het handelen of het nalaten
van handelen van degenen die in een persoonlijke of professionele relatie met de oudere
staan [www.movisie.nl]. In het ouderenonderzoek is dit niet uitgevraagd. Deze monitor
maakt gebruik van de gegevens van de seniorenpeiling van GGD Gooi & Vechtstreek
[16].
Omvangschatting
Van de respondenten in de seniorenpeiling van GGD Gooi & Vechtstreek gaf 5% aan ooit
slachtoffer te zijn geweest van ouderenmishandeling. Omgerekend naar Kennemerland
zou het gaan om circa 3.990 ouderen. Zij gaven aan als volgt mishandeld te zijn
(meerdere vormen zijn mogelijk): verbale agressie (66%), financieel misbruik (28%),
fysieke agressie (28%), geen hulp krijgen terwijl dat nodig was (22%) en seksueel
geweld (14%) [16].
Bij het landelijke Meldpunt Ouderenmishandeling in de zorg van de IGZ zijn in vier
maanden tijd ruim 80 meldingen binnengekomen [www.igz.nl]. Hierbij dient opgemerkt
te worden dat mishandeling vaker voorkomt dan gemeld wordt [www.zorgwelzijn.nl]. Bij
het Steunpunt Huiselijk Geweld zijn 15 casussen van ouderenmishandeling (65 jaar en
ouder) geregistreerd in 2011.
5.2.3 Multiprobleemgezinnen
Problematiek
Multiprobleemgezinnen zijn gezinnen die kampen met een chronisch complex van
problemen, zoals psychosociale, financiële en werkgerelateerde problemen en die vaak
een verstoorde relatie met de hulpverlening hebben: de problemen bestaan vaak van
generatie op generatie. De problemen waar het gezin mee te kampen heeft tasten
langdurig het persoonlijk functioneren van de gezinsleden aan, de onderlinge relaties en
het vermogen om kinderen op te voeden. Kortom er is sprake van een langdurige en
ernstige verstoring van de gezinsituatie [11].
Definities
Om vroegtijdige signalering van zorgwekkende opvoedingssituaties en goede
hulpverlening aan deze huishoudens te bevorderen is door de Minister van Jeugd en
Gezin landelijk de verwijsindex risicojongeren (VIR) ingevoerd. In de verwijsindex kan
een meldingsbevoegde melden dat het vermoeden bestaat dat een jeugdige (0-23 jaar)
door welke oorzaak dan ook, het risico loopt in zijn ontwikkeling naar volwassenheid te
worden belemmerd. Meldingsbevoegd zijn instanties uit de domeinen jeugdzorg,
jeugdgezondheidszorg, gezondheidszorg, onderwijs, justitie, politie, en werk & inkomen.
Als twee of meer meldingsbevoegden in de verwijsindex een melding doen over dezelfde
31
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
jeugdige wordt dit een match genoemd. Bij een match is het wettelijk verplicht dat één
van de instanties de regie op zich neemt (regievoering), zodat de hulp aan de jeugdige
door de verschillende instanties op elkaar wordt afgestemd.
De IGZ heeft voor multiprobleemgezinnen de volgende indicatoren gedefinieerd [7]:
- Percentage huishoudens met kinderen voor wie twee of meer meldingen in de
verwijsindex zijn gedaan in 2011 (percentage huishoudens met matches)
- Percentage huishoudens met matches (a) waarvoor in 2011 de regievoering is
opgedragen en wordt uitgevoerd (percentage huishoudens met matches en
regievoering)
- Percentage huishoudens met matches en regievoering (b) waarbij bovendien sprake
is van een langdurige en ernstig verstoorde gezinssituatie in 2011 (percentage
nieuwe multiprobleemgezinnen)
In Noord- en Midden-Kennemerland is in oktober 2009 gestart met de verwijsindex,
onder de naam Multisignaal. In Zuid-Kennemerland is in maart 2012 gestart met de
verwijsindex Matchpoint en valt daarom buiten dit rapport.
Er dient opgemerkt te worden dat een melding in de verwijsindex een uiting van zorg is.
Niet in alle gevallen hoeft het om een multiprobleemgezin te gaan. Andere gegevens die
ook een indicatie geven van het aantal multiprobleemgezinnen zijn:
- aantal kinderen dat gemeld is bij Bemoeizorg Jeugd van het OGGZ-team van GGD
Kennemerland (vaak zijn er per gezin meerdere kinderen over wie zorgen zijn)
- het aantal kinderen voor wie in het Digitaal Dossier Jeugdgezondheidszorg (DD JGZ)
de combinatie van de volgende items is geregistreerd: gezinsproblematiek
(interventie) of gezinsomstandigheden (follow-up) EN zorgcoördinatie algemeen
(interventie) EN registratie zorgoverleg5
Tabel 17. Schattingen van verschillende indicatoren die samenhangen met
multiprobleemgezinnen in 2011 in de regio Kennemerland.
Bron
Gebied
Aantal
Multisignaal
Noord- en Midden26 kinderen uit gezinnen
Kennemerland
met minimaal één kind van
4 jaar of oudera (voor al
deze 26 matches is
regievoering geregeld)
Bemoeizorg Jeugd
Midden-Kennemerland
55 gezinnen
Zuid-Kennemerland
56 gezinnen
Interventie zorgcoördinatie
4-19 jarigen uit hele regio
75 kinderen
algemeen in DD JGZb
en 0-4 jarigen
Haarlemmermeera
Registratie zorgoverleg in
4-19 jarigen uit hele regio
17 kinderen
DD JGZb
en 0-4 jarigen
Haarlemmermeera
a
De afdeling JGZ van GGD Kennemerland heeft de verantwoordelijkheid voor alle 4-19 jarigen die
in de tien gemeenten van regio Kennemerland wonen en voor de 0-4 jarigen die in de gemeente
Haarlemmermeer wonen. De 0-4 jarigen uit de andere negen gemeenten van de regio vallen onder
de verantwoordelijkheid van JGZ Kennemerland.
b
Momenteel is het lastig om in het DD JGZ te zoeken op een combinatie van items, daarom is hier
naar twee items afzonderlijk gekeken. Niet in al deze gevallen zal het om een multiprobleemgezin
gaan.
5
Om tot deze combinatie te komen, is in de dossiers van alle kinderen met matches gekeken naar
welke combinatie van registratieitems vaak samen voorkomen. In 2011 bood het DD JGZ een
medewerker geen mogelijkheid om aan te vinken dat het om een multiprobleemgezin gaat.
32
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Omvangschatting
Om een indicatie van het aantal multiprobleemgezinnen in 2011 in de regio
Kennemerland te geven zijn diverse bronnen geraadpleegd. In de verwijsindex voor
Noord- en Midden-Kennemerland hebben 26 kinderen een match met regievoering. Bij
Bemoeizorg Jeugd zijn 55 gezinnen gemeld uit Midden-Kennemerland en 56 gezinnen uit
Zuid-Kennemerland. Voor 75 kinderen is in het DD JGZ een ‘interventie zorgcoördinatie
algemeen’ geregistreerd en voor 17 kinderen een ‘registratie zorgoverleg’.
5.2.4 Tienermoeders
Problematiek
Kinderen van jonge moeders hebben een grotere kans dan gemiddeld om later zelf ook
jong ouder te worden of een lagere sociaaleconomische status te krijgen [www.nji.nl].
Landelijk gezien neemt het aantal tienermoeders af, school en carrière zijn belangrijker
geworden en het aantal importbruiden is gedaald [12].
Definities
- Het aantal moeders van 19 jaar en jonger per 1 januari 2011. Hierbij gaat het om de
leeftijd van de moeder op 31 december van 2010 (CBS).
- Het aantal moeders van 19 jaar en jonger die in 2011 een kind kregen en in zorg
waren bij JGZ (Kennemerland en GGD Kennemerland).
- Het aantal moeders van 19 jaar en jonger op de datum van aanmelding in 2011 bij
de Brede Centrale Toegang (Schakelnet).
- Het aantal zwangere vrouwen van 23 jaar en jonger die via verloskundigen zijn
aangemeld voor bemoeizorg in de gemeente Haarlemmermeer. Gespecialiseerde
verpleegkundigen van JGZ voeren deze zorg uit.
Tabel 18. Totaal aantal tienermoeders volgens CBS in 2010 en aantal tienermoeders dat
een kind kreeg in 2011 volgens registraties JGZ.
Aantal
Omvangschatting
Aantal
Tienermoeders Tienermoeders
Totaal
dat kind kreeg
in 2011 en in
zorg was JGZ
59
12
2
21
0
8
3
1
1
9
2
Regio
Beverwijk
Bloemendaal
Haarlem
Haarlemmerliede c.a.
Haarlemmermeer
Heemskerk
Heemstede
Uitgeest
Velsen
Zandvoort
34
4
0
9
0
6
2
1
1
9
2
Omvangschatting
In de regio Kennemerland zijn er volgens het CBS 59 moeders van 19 jaar en jonger. Dit
is omgerekend 2% van het landelijk aantal tienermoeders (3183). Volgens registraties
van JGZ hebben 34 tienermoeders in 2011 een kind gekregen. Verder zijn bij het OGGZteam 5 tienermoeders in zorg en 2 zwangere tieners. Via verloskundigen zijn in de
gemeente Haarlemmermeer 14 zwangere vrouwen (23 jaar en jonger) voor bemoeizorg
van JGZ aangemeld.
33
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
5.3 Woonsituatie
5.3.1 Mensen die hun huis dreigen uitgezet te worden
Problematiek
Mensen die hun woning dreigen te worden uitgezet lopen het risico dakloos te raken. Het
merendeel van de huisuitzettingen komt door huurschuld en complexe problemen zoals
problemen met financiën, geen gestructureerde dagbesteding of betaald werk, een
psychiatrische stoornis, verstandelijke handicap of een verslaving aan alcohol of
harddrugs [11].
Definities
Aantal huishoudens in de regio met een dreigende huisuitzetting is het aantal
mededelingen van de deurwaarder dat tot ontruiming van de woning wordt overgegaan
(Exploot van Kennisgeving (EvK)) voor alle gemeententen in het werkgebied per aantal
sociale en particuliere huurwoningen in de regio [7]. Aantal huishoudens in de regio
waarbij ontruiming van de woning daadwerkelijk heeft plaatsgevonden is het aantal
daadwerkelijke huisuitzettingen per aantal sociale huurwoningen [7]. Gezien de kleine
aantallen zijn de aantallen omgerekend naar aantal per 10.000 huurwoningen.
Omvangschatting
In de regio is er bij 748 huishoudens sprake geweest van een dreigende huisuitzetting.
Omgerekend zijn dit 77 dreigende huisuitzettingen per 10.000 particuliere en sociale
huurwoningen. Bij 185 huishoudens is de woning daadwerkelijk ontruimd (de
huisuitzettingen van de gemeente Heemstede zijn onbekend). Omgerekend zijn dit 27
gerealiseerde huisuitzettingen per 10.000 sociale huurwoningen.
Tabel 19. Aantal dreigende huisuitzettingen en woningen waarbij ontruiming van de
woning daadwerkelijk heeft plaatsgevonden (omgerekend per 10.000 huurwoningen).
Omvangschatting
Dreigende
Dreigende
Daadwerkelijke Daadwerkelijke
huisuitzethuisuitzetontruimingen
ontruimingen
tingen
tingen6
Aantal
Aantal per
Aantal
Aantal per
10.0007
10.000
77
185
27
Regio
748
103
46
33
Beverwijk
83
17
18
3
Bloemendaal
5
80
32
75
Haarlem
273
6
80
0
0
Haarlemmerliede c.a.
88
18
25
Haarlemmermeer
1772
36
9
16
Heemskerk
28
3
9
-3
Heemstede
4
12
0
0
Uitgeest
2
95
31
341
Velsen
129
104
21
6
Zandvoort
41
1
Van 13 woningen is onbekend of deze daadwerkelijk zijn ontruimd,
deze zijn buiten de berekening gelaten
2
Woningcorporatie YMERE had in 2011 een achterstand met het signaleren van
huurachterstanden, in 2010 was het aantal aanzeggingen hoger (273).
3
niet bekend bij contactpersoon gemeente
6
7
Percentage berekend op basis van aantal sociale en particuliere huurwoningen in 2010
Percentage berekend op basis van aantal sociale huurwoningen in 2010
34
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
5.3.2 Mensen die overlast bezorgen
Problematiek
Overlast, in welke vorm dan ook, kan een bron van stress of ergernis zijn. Een feest bij
de buren, een klussende flatbewoner die tot laat in de nacht aan het boren is of een
muzikale buurman die op de onmogelijkste tijden zijn talenten op zijn drumstel botviert.
Rondhangende jeugd in groepen bij de ingang van een winkelcentrum, in het park of op
een andere voor het publiek toegankelijke plaats. Dealers op de hoek van de straat of in
uw portiek. Graffiti, vandalisme en vernieling. Allemaal vormen van overlast [11].
Definities
Mensen die anderen hinderen of storen bij de dagelijkse gang van zaken. Vormen van
overlast zijn geluid, stank, geur en/of gedrag die de ander angst inboezemt. Vaak
ontstaat het geven van overlast vanuit een bepaalde stoornis. Het kan een overtreding
zijn maar dit is niet altijd het geval [11].
Omvangschatting
In schakelnet zijn in 2011 191 meldingen gedaan over personen of zaken die overlast
veroorzaken. Omgerekend gaat het om 5 personen die overlast veroorzaken per 10.000
inwoners van 18 jaar en ouder.
Tabel 20. Aantal overlastmeldingen naar woongemeente van overlastbezorger.
Omvangschatting
Overlastmeldingen
Aantal
191
Regio
13
Beverwijk
9
Bloemendaal
69
Haarlem
5
Haarlemmerliede c.a.
34
Haarlemmermeer
10
Heemskerk
13
Heemstede
1
Uitgeest
14
Velsen
19
Zandvoort
Veroorzaakt overlast
3
binnen GGD-regio,
woont buiten regio
1
Onbekend
5.3.3 Mensen die hun woning vervuilen
Problematiek
Men spreekt van woningvervuiling als ‘’bewoners hinder door stank en (on)gedierte
veroorzaken, als gevolg van de aanwezigheid van grote hoeveelheden grof vuil, afval van
etenswaren, menselijke en dierlijke uitwerpselen, en een (te) groot aantal huisdieren, of
de combinatie hiervan’. Woningvervuiling beïnvloedt de leefomstandigheden in een
perceel of de omgeving ervan op een doordringende, negatieve wijze. Ernstige vervuiling
(stankoverlast, ongedierte, fecaliën, brandgevaar) kan de gezondheid van de veroorzaker
en/of zijn omgeving in gevaar brengen [11].
35
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Definities
Het percentage huishoudens waarbij sprake was van woningvervuiling is het aantal
huishoudens waarbij een gestructureerd netwerk (lokale zorgnetwerk, team bemoeizorg,
OGGZ-team, Meldpunt zorg en overlast) is ingezet, en de woonvervuiling als dermate
ernstig is beoordeeld dat tot schoonmaken wordt overgegaan, per aantal huishoudens in
de regio [7].
In deze monitor is het aantal schoonmaakacties op initiatief van het OGGZ-team als teller
genomen omdat de GGD de enige officiële partij hiervoor in de regio is. Gezien de kleine
aantallen zijn de aantallen omgerekend naar aantal per 10.000 huishoudens.
Omvangschatting
In de regio is van 199 huishoudens een melding gedaan van woningvervuiling. Dit zijn
omgerekend 9 meldingen van woningvervuiling per 10.000 huishoudens. Bij 25
huishoudens is er sprake geweest van ruimingen en/of schoonmaken door een
schoonmaakbedrijf, al dan niet vrijwillig. Dit is omgerekend één woningvervuiling per
10.000 huishoudens die zo ernstig was dat tot schoonmaken is overgegaan.
Tabel 21. Aantal huishoudens waarbij een er een melding is van woningvervuiling.
Omvangschatting
Woningvervuilingmeldingen
Aantal
199
Regio
12
Beverwijk
8
Bloemendaal
81
Haarlem
3
Haarlemmerliede c.a.
40
Haarlemmermeer
11
Heemskerk
9
Heemstede
0
Uitgeest
24
Velsen
11
Zandvoort
5.4 Gezondheid
5.4.1 Mensen met een verstandelijke beperking
Problematiek
Mensen met een verstandelijke beperking hebben een aangeboren of later optredende
beperking in het intellectueel functioneren. De verstandelijke beperking manifesteert zich
voor de leeftijd van 18 jaar. Men spreekt tegenwoordig over ‘mensen met een
verstandelijke beperking’ als burgers met mogelijkheden en een ondersteuningsbehoefte.
Een verstandelijke beperking kenmerkt zich door een significante beperking van de
intelligentie en het adaptief gedrag (conceptuele, sociale en praktische vaardigheden).
Conceptuele vaardigheden zijn ondermeer taal en lezen en schrijven, sociale
vaardigheden zijn ondermeer verantwoordelijkheid en het volgen van regels en
praktische vaardigheden zijn ondermeer eten, aankleden en geldbeheer. Een IQ lager
dan 70 is dus wel een voorwaarde, maar niet voldoende voor de diagnose ‘verstandelijke
beperking’.
In de
-
DSM-IV-TR is het IQ als volgt verdeeld:
Zwakbegaafd: IQ 70-84
Lichte VB: IQ 50/55 tot 70
Matige VB: IQ 35/40 tot 50/55
Ernstige VB: IQ 20-25 tot 35-40
Zeer ernstige VB IQ < 20-25
36
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Het Expertisecentrum Verstandelijke Beperking hanteert de volgende definities die in het
kader van deze monitor van belang zijn:
LVB (IQ 50-85): men spreekt van de term LVB (Licht Verstandelijk Beperkt) als het
gaat om mensen met een lichte verstandelijke beperking of zwakbegaafdheid én
bijkomende problematiek.
LVG (IQ 50-69): mensen die in hun ontwikkeling zijn belemmerd en die zich op grond
van hun lagere intellectueel functioneren én beperkte sociale redzaamheid niet
(zonder hulp) kunnen handhaven in één of meer reguliere maatschappelijke
verbanden, zoals gezin, school, werk, groep, leeftijdsgenoten of buurt.
LVG+ / SGLVG (IQ 50-69): de LVG-plussers, beter bekend als SGLVG (Sterk
Gedragsgestoorde Licht Verstandelijk Gehandicapten), vragen om een meer op
behandeling gerichte aanpak en om een hoger opgeleid niveau van begeleiders. Na
een periode van behandeling stroomt deze groep cliënten met blijvende
restproblematiek uit naar de plaats van herkomst.
Naast het IQ is dus de mate van behoefte aan ondersteuning van belang voor de
diagnostiek. Hierbij speelt de aanwezigheid van psychiatrische en/of gedragsproblemen
en/of meervoudige medische problematiek een rol. Zo komen ‘zwakbegaafden’ formeel
niet in aanmerking voor een AWBZ-zorgaanbod in de gehandicaptenzorg. Zij moeten
gebruik maken van de reguliere / algemene hulpverlening. De groep zwakbegaafden met
een IQ-score tussen de 70 en 85 komt weer wel in aanmerking voor AWBZ-zorg als er
ook sprake is van beperkingen in de sociale redzaamheid, leerproblemen en/of
gedragsproblemen en chroniciteit van problemen. Het Centrum indicatiestelling (CIZ)
classificeert deze groep dan onder de grondslag ‘verstandelijke handicap’. De groep
zwakbegaafden is extra sociaal kwetsbaar omdat ze vaker hun financiën niet op orde
hebben, problemen hebben met de opvoeding van hun kinderen en vaak een hoge
medische consumptie hebben [17].
Gegevens van het CIZ over de AWBZ-zorg
Het centrum indicatiestelling zorg (CIZ) publiceert halfjaarlijkse rapportages over cliënten
met een geldige CIZ-indicatie voor AWBZ-zorg. Deze gegevens bieden voor gemeenten
informatie over het aantal inwoners met een indicatie, en over het type en de
hoeveelheid zorg waarvoor zij een indicatie hebben. De gegevens van het CIZ over de
AWBZ-zorg worden gebruikt voor deze monitor omdat er voor een indicatiestelling
diagnostiek moet hebben plaatsgevonden. Het aantal mensen met een verstandelijke
handicap in intramurale voorzieningen is daarbij buiten beschouwing gelaten.
Veel cliënten in de maatschappelijke opvang hebben geen bewuste
ondersteuningsbehoefte of mijden contacten met reguliere hulpverlening vanwege
negatieve ervaringen. Mogelijk speelt een (niet-onderkende) licht verstandelijke
beperking daarbij een rol. In 2007 deden ruim 56.000 mensen een beroep op de
voorzieningen voor maatschappelijke opvang. Een eerste landelijke inschatting is dat 2530% hiervan (14.000-16.800 cliënten) een (licht) verstandelijke beperking heeft. Exacte
cijfers ontbreken, omdat bij veel mensen in de opvang de beperking nooit is vastgesteld.
Er zijn ook geen regionale cijfers hierover in het Nationaal Kompas (peiljaar 2003).8
Definities
- Aantal jeugdigen in de regio met een verstandelijke handicap is het aantal 0- t/m
17-jarigen met een indicatie tot AWBZ-zorg met als dominante grondslag
verstandelijke handicap (peildatum 1 januari 2011) per aantal 0- t/m 17-jarigen
in de regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners).
- Aantal volwassenen en ouderen met een verstandelijke handicap is het aantal 18jarigen en ouder met een indicatie tot AWBZ-zorg met als dominante grondslag
8
MEE Nederland en de Federatie Opvang werken in vijf pilotregio’s samen om tot een goed
samenwerkingsmodel te komen en tot een aanpassing of verbetering van instrumenten en
methodieken. Informatie: Peter van den Broek, Landelijk projectleider ‘(On)Beperkte Opvang.,
werkzaam bij MEE Nederland.
37
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
-
mei 2012
verstandelijke handicap (peildatum 1 juli 2011) per aantal 18-jarigen en ouder in
de regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners).
Aantal cliënten in de regio dat is aangemeld bij MEE Noordwest-Holland waarbij bij
de aanmelding een (lichte) verstandelijke beperking is ingeschat (peiljaar 2011).
De gemeente Haarlemmermeer valt niet onder de regio van MEE NoordwestHolland.
Omvangschatting
In de regio zijn er 940 jeugdigen met een indicatie tot AWBZ-zorg wegens de diagnose
verstandelijke handicap. Dit zijn omgerekend 84 jeugdigen met een verstandelijke
handicap per 10.000 inwoners in de leeftijd van 0 t/m 17 jaar. In de regio zijn er 2970
volwassenen met een indicatie tot AWBZ-zorg wegens de diagnose verstandelijke
handicap. Dit zijn omgerekend 72 volwassenen met een verstandelijke handicap per
10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder. Verder zijn er 991 cliënten met een
(lichte) verstandelijke beperking aangemeld bij MEE Noordwest-Holland (exclusief de
gemeente Haarlemmermeer).
Tabel 22. Aantal jeugdigen en volwassenen met een verstandelijke handicap en een
indicatiestelling voor AWBZ-zorg (omgerekend per 10.000 inwoners).9
Volwassenen Volwassenen
Omvangschatting
Jeugdigen
Jeugdigen
en ouderen
en ouderen
met
met
met
met
verstandelijke verstandelijke
handicap
verstandelijke verstandelijke
handicap
handicap
Aantal per
handicap
Aantal
Aantal per
10.000
Aantal
10.000
Regio
940
84
2970
72
65
200
Beverwijk
81
64
20
75
Bloemendaal
40
44
250
725
Haarlem
84
60
5
0
Haarlemmerliede c.a.
42
0
285
830
Haarlemmermeer
83
76
80
330
Heemskerk
100
106
35
405
Heemstede
61
197
30
25
Uitgeest
98
26
155
345
Velsen
108
65
15
35
Zandvoort
55
25
9
De komende jaren worden de gemeenten met de decentralisatie van de extramurale begeleiding
verantwoordelijk voor vrijwel de volledige ondersteuning aan kwetsbare burgers.
Met ingang van 2013 is de gemeente verantwoordelijk voor nieuwe cliënten en per 2014 voor de
volledige groep mensen die nu nog AWBZ-begeleiding ontvangen.
38
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 23. Aantal cliënten met een (lichte) verstandelijke beperking aangemeld bij MEE
Noordwest-Holland.
Omvangschatting
Aantal
Aantal
Totaal aantal
cliënten met
cliënten met
cliënten met
lichte
verstandelijke
(licht)
verstandelijke
beperking
verstandelijke
beperking
beperking
785
991
Regio
206
111
144
Beverwijk
33
12
15
Bloemendaal
3
331
402
Haarlem
71
5
5
Haarlemmerliede c.a.
0
1
Haarlemmermeer
154
197
Heemskerk
43
26
30
Heemstede
4
9
15
Uitgeest
6
126
168
Velsen
42
11
15
Zandvoort
4
1
Valt onder de regio MEE Amstel en Zaan.
5.5 Veiligheid
5.5.1 Veelplegers
Problematiek
Veelplegers veroorzaken veel overlast en criminaliteit, vooral in de grote steden. Twintig
procent van de geregistreerde en opgeloste criminaliteit komt voor hun rekening.
Veelplegers zijn verantwoordelijke voor relatief kleine misdrijven, die door hun frequentie
echter onevenredig veel overlast veroorzaken [11].
Definitie
- Aantal jeugdige veelplegers in de regio is het aantal 12- t/m 17-jarigen die in hun
gehele criminele verleden meer dan 5 processen verbaal (PV’s) tegen zich zagen
opgemaakt, waarvan tenminste één in het peiljaar (2010), o.b.v. de
Herkennningsdienstsysteem (HKS)-basislijst per aantal 12- t/m 17-jarigen in de
regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners).
- Het aantal volwassen veelplegers is het aantal veelplegers van 18 jaar en ouder
die in hun gehele criminele verleden meer dan 10 PV’s tegen zich zagen
opgemaakt, waarvan tenminste één in het peiljaar (2010), o.b.v. de HKS-basislijst
per aantal 18-jarigen en ouder in de regio (omgerekend naar aantal per 10.000
inwoners).
- Het aantal zeer actieve veelplegers is het aantal zeer actieve veelplegers van 18
jaar die over een periode van 5 jaar – waarvan het peiljaar het laatste jaar vormt
- meer dan 10 PV's tegen zich zagen opgemaakt (waarvan tenminste één in 2010)
per aantal 18-jarigen en ouder (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners).
Omvangschatting
In de regio zijn er 34 jeugdige veelplegers in 2010. Dit zijn omgerekend 9 jeugdige
veelplegers per 10.000 inwoners in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar. In de regio zijn er 449
volwassen veelplegers in 2010. Dit zijn omgerekend 11 volwassen veelplegers per
10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder. In de regio zijn er volgens landelijke
bronnen 49 zeer actieve veelplegers in 2010. Dit is omgerekend één zeer actieve
veelpleger per 10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder. Volgens regionale
politiebronnen zijn er 81 zeer actieve veelplegers in 2011. Dit zijn omgerekend twee zeer
actieve veelplegers per 10.000 inwoners. Politieregio’s vervaardigen hun lijsten met
aantallen veelplegers nu nog op een andere wijze dan de landelijke registratiebronnen
waardoor er verschillen in aantallen ontstaan.
39
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 24. Aantal jeugdige en volwassen veelplegers en zeer actieve veelplegers in 2010
volgens landelijke registratiebronnen (omgerekend per 10.000 inwoners).
Omvangschatting
Jeugdige
Jeugdige Volwassen Volwassen
Zeer
Zeer actieve
veelveelveelveelactieve
veelplegers
plegers
plegers
plegers
plegers
veelAantal per
Aantal
Aantal per
Aantal
Aantal per
plegers
10.000
10.000
10.000
Aantal
34
449
49
Regio
9
11
1
2
42
6
Beverwijk
8
13
2
1
6
1
Bloemendaal
5
4
1
12
221
28
Haarlem
14
18
2
0
1
0
Haarlemmerliede c.a.
0
2
0
9
61
5
Haarlemmermeer
8
6
1
3
24
2
Heemskerk
10
8
1
0
8
0
Heemstede
0
4
0
0
2
0
Uitgeest
0
2
0
6
67
5
Velsen
11
13
1
1
17
2
Zandvoort
11
12
1
40
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
6. SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN DIE UITVALLEN
Dit hoofdstuk beschrijft de volgende sociaal kwetsbare groepen die uitvallen in
onderstaande categorieën:
Legenda resultaten kwetsbare groepen met ernstige problematiek
Paragraaf
§ 6.1
Afbeelding
Categorie
Combinatie
ernstige
problemen
Sociaal kwetsbare groepen die uitvallen
Harddrugsverslaafden
§ 6.2
Combinatie
ernstige
problemen
Bemoeizorgklanten in zorg
§ 6.3
Combinatie
ernstige
problemen
Zwerfjongeren
§ 6.4
Combinatie
ernstige
problemen
Daklozen (feitelijk en residentieel)
6.1 Harddrugsverslaafden
Problematiek
Bij langdurig gebruik van harddrugs kunnen cognitieve achteruitgang, depressie, andere
psychische stoornissen en verslaving optreden. Verslaving wordt onder meer gekenmerkt
door het niet meer zonder drugs kunnen en steeds meer nodig hebben voor hetzelfde
effect. Deze afhankelijkheid van drugs leidt tot een slechtere kwaliteit van leven, mede
doordat het uitvoeren van dagelijkse bezigheden en het sociaal functioneren moeilijker
wordt [www.nationaalkompas.nl].
Naast psychische gevolgen kunnen er lichamelijk schadelijke gevolgen zijn door de wijze
van toedienen van een harddrug, zoals besmetting met een virus (hepatitis B, hepatitis C
of hiv) of een bloedvergiftiging door intraveneus toedienen van drugs, longaandoeningen
als gevolg van het roken van een rookbare vorm van cocaïne ('crack') en het ontstaan
van abcessen door het gebruik van niet-steriele spuiten [www.nationaalkompas.nl].
Op een gegeven moment kan een harddrugsverslaving zulke ernstige vormen aannemen
dat iemand dakloos wordt en overlastgevend en crimineel gedrag gaat vertonen. Vaak
hebben heroïne- en cocaïnegebruikers een lage sociaaleconomische status, ontvangen zij
weinig sociale steun en hebben zij weinig relaties met werkende mensen. Harddrugsgebruikers die op straat leven zijn meer gemarginaliseerd, meer financieel beperkt en
hebben meer drugsgerelateerde problemen dan thuisgebruikers [11].
Definities
Harddrugsverslaafden worden gedefinieerd als personen die in het Landelijk Alcohol en
Drugs Informatie Systeem (LADIS) zijn geregistreerd als gebruiker van heroïne,
methadon, crack of cocaïne, waarbij personen die alleen cocaïne snuiven niet worden
meegeteld. Intraveneuze gebruikers zijn harddrugsverslaafden die het hoofd- en/of
bijmiddel toedienen door spuiten (werkgroep OGGZ van vakgroep Epi). In het
beschikbare LADIS-bestand was het aantal harddrugsverslaafden niet naar gemeente
uitgesplitst.
41
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Omvangschatting
In de regio zijn er 531 harddrugsverslaafden van 15 jaar en ouder. Dit zijn omgerekend
12 harddrugsverslaafden per 10.000 inwoners van 15 jaar en ouder.
Van de harddrugsverslaafden in de regio zijn 16 een intraveneuze gebruiker (3% van de
harddrugsverslaafden). In Schakelnet zijn er 243 verslaafden geregistreerd. Het betreft
meldingen waar concrete inzet van de GGD nodig was, omdat cliënten dakloos waren of
geen noodzakelijk zorg kregen.
6.2 Bemoeizorgklanten
Problematiek
Bemoeizorg is het bieden van (ongevraagde) hulp aan (zorgwekkende) zorgmijders met
een (vaak) complexe problematiek, waarbij verbetering van de kwaliteit van leven als
uitgangspunt dient. De hulpverlening heeft een actief, outreachend en laagdrempelig
karakter. De samenwerking tussen verschillende personen en organisaties (kern of
schilpartners) is van wezenlijk belang om deze groep cliënten met de hulpverlening in
contact te brengen [11].
Assertive Community Treatment (ACT) teams zijn multidisciplinaire teams, die veelal
vanuit de GGZ zijn ontstaan. Deze teams worden vanuit de AWBZ gefinancierd en zijn
actief door heel Nederland. Als landelijke indicator is de registratie van deze teams
gekozen omdat ACT een beschermde term is en de werkwijze uniform is. Nadeel van
deze indicator is dat er bemoeizorgklanten worden gemist. Deze monitor beschrijft
daarom ook cliënten van het OGGZ-team, die zij moeilijk kunnen overdragen aan de
reguliere hulpverlening. Deze cliënten hebben aanhoudende outreachende begeleiding
nodig om verdere teloorgang te voorkomen. Niet altijd hoeft dat even intensief te zijn,
maar geen instelling buiten de GGD doet dat.
Definities
- Aantal aanwezige ACT-teams per 10.000 inwoners in de GGD-regio (IGZ, 2010).
- Aantal bemoeizorgklanten in zorg is het aantal (unieke) cliënten bij ACT-teams
per aantal inwoners in de regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners)
[7].
- Aantal bemoeizorgklanten van het OGGZ-team is het aantal unieke cliënten dat
langer dan 4 maanden in zorg is (de termijn waarbinnen een cliënt moet zijn
overgedragen aan reguliere zorg).
Omvangschatting
In de regio is er één ACT-team. Omrekening naar inwoners is bij dit kleine aantal niet
van toepassing. Er zijn 124 bemoeizorgklanten in zorg bij het ACT-team op de peildatum.
Dit zijn omgerekend 2 unieke cliënten in het ACT-team per 10.000 inwoners in de regio.
Het OGGZ-team heeft 314 bemoeizorgklanten. Dit zijn omgerekend 6 bemoeizorgklanten
per 10.000 inwoners in de regio.
42
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 25. Aantal bemoeizorgklanten in zorg OGGZ-team naar woongemeente die de
cliënten hebben opgegeven of gemeente waar ze hun postadres hebben.
Bemoeizorgklanten
Omvangschatting
in zorg OGGZteam
Aantal
Regio
314
Beverwijk
10
Bloemendaal
10
Haarlem
1691
Haarlemmerliede c.a.
2
Haarlemmermeer
55
Heemskerk
12
Heemstede
8
Uitgeest
0
Velsen
20
Zandvoort
11
In zorg GGD, woont
buiten regio
10
Onbekend
7
1
28 van de 169 cliënten hebben postadres
bij gemeente Haarlem
6.3 Zwerfjongeren/dakloze jongeren
Problematiek
Zwerfjongeren/dakloze jongeren zijn in te delen in twee typen jongeren. Ten eerste zijn
er de jongeren die vanuit de hulpverlening komen. Zij hebben óf alle soorten van hulp al
gehad zonder voldoende resultaat óf ze zitten nog wel in een hulptraject maar zijn 18
jaar geworden en vallen daardoor niet meer onder Jeugdzorg. Ten tweede zijn er de
jongeren die vanuit huis zijn weggelopen. De problemen zijn vaak psychiatrisch van aard
(nog geen diagnose), verslaving (ook bij ouders) en/of verstandelijk beperkt [11].
Andere oorzaken waardoor jongeren op straat terecht komen, zijn bijvoorbeeld: grote
conflicten met (stief)ouders, onvoldoende zorg en warmte thuis, overlijden van een
ouder, een (te) streng thuisregime, schulden, huiselijk geweld, incest en/of
verwaarlozing [18].
Definities
Jongeren die feitelijk of residentieel dakloos zijn onder de 23 jaar met meervoudige
problemen [www.vng.nl].
Omvangschatting
Het aantal dakloze jongeren in Nederland is niet precies bekend. Hun aantal wordt
geschat op 5.000 tot 10.000 [18].
In Schakelnet zijn in 2011 97 jongeren geregistreerd die zwervend/dakloos zijn in de
regio Kennemerland (zie Tabel 26). Dit komt neer op 20 zwerfjongeren/dakloze jongeren
per 10.000 15- tot 23-jarige inwoners van regio Kennemerland. Van de 54 zwerfjongeren
in Haarlem, zitten er 13 in Pension Spaarnezicht, 4 bij Stichting Release en voor 9 is het
adres van de BCT opgegeven.
43
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Tabel 26. Aantal zwerfjongeren/dakloze jongeren naar woongemeente die de jongeren
hebben opgegeven of gemeente waarin het opvanghuis staat waar ze verblijven.
Omvangschatting
Aantal
Regio
97
Beverwijk
4
Bloemendaal
0
Haarlem
54
Haarlemmerliede c.a.
0
Haarlemmermeer
5
Heemskerk
4
Heemstede
2
Uitgeest
0
Velsen
4
Zandvoort
0
Zwerft in GGD-regio,
12
woont buiten regio
Onbekend
12
6.4 Daklozen (feitelijk en residentieel)
Problematiek
Dak- en thuislozen behoren tot de meest kwetsbare groepen burgers. Kenmerkend voor
deze groep is het maatschappelijke en sociaal isolement. Veelal is er sprake van een
toenemende vervreemding van de samenleving. Naast dak- en thuisloosheid hebben zij
vaak problemen op het gebied van psychopathologie, verslaving, praktische en sociale
vaardigheden en probleemoplossend vermogen. Aan de marginalisering van mensen zijn
ook hoge materiële en immateriële maatschappelijke kosten verbonden. Daklozen maken
zich vaker dan de gemiddelde Nederlandse burger schuldig aan strafbare feiten. Meer
dan de helft van de feitelijk daklozen in het voorafgaande jaar gearresteerd was en vier
van de tien veroordeeld. De arrestaties volgden vooral op het plegen van vermogens- en
geweldsdelicten. Daklozen zijn ook vaker dan andere burgers zelf slachtoffer van een
misdrijf. Naast criminaliteit zijn ook overlast en gevoelens van onveiligheid bij burgers
een probleem [7].
Definities
- Aantal residentieel daklozen is het aantal personen van 18 jaar en ouder dat op
de peildatum in 2011 als bewoner ingeschreven staat bij 24-uurs
woonvoorzieningen per aantal inwoners van 18 jaar en ouder in de regio
(omrekenen naar aantal per 10.000 inwoners). Het betreft plaatsen van
maatschappelijke opvang erkend door centrumgemeenten en biedt naast tijdelijk
verblijf (tenminste zes maanden) ook zorgverlening en begeleiding [7].
- Aantal feitelijk daklozen is het aantal geregistreerde personen in Schakelnet die
niet beschikken over een eigen woonruimte en voor een slaapplek gedurende de
nacht tenminste één nacht in de maand zijn aangewezen op buiten slapen
(overnachten in de openlucht en in overdekte openbare ruimten) of binnen slapen
zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daarop volgende nacht (in
passantenverblijven van de maatschappelijke opvang/eendaagse noodopvang of
bij vrienden, kennissen of familie) per aantal inwoners van 18 jaar en ouder in de
regio.
In deze monitor is een peildatum voor residentieel daklozen niet zinvol omdat de
maatschappelijke opvang steeds vol zit en er wachtlijsten bestaan. Daarom geeft het
cijfer de maximale capaciteit van de maatschappelijke opvang aan.
44
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
Omvangschatting
In de regio zijn er 25 plekken voor daklozen bij maatschappelijke opvang Herberg, 4 bij
de Wissel, 5 bij het Pauzement (exclusief kinderen) en plusminus 15 bij Pension
Wilhelmina. In totaal zijn er dus circa 50 plekken voor daklozen in de maatschappelijke
opvang. Dit is omgerekend één residentieel dakloze per 10.000 inwoners in de leeftijd
van 18 jaar en ouder. Verder zijn er 478 feitelijk daklozen geregistreerd in Schakelnet.
Dit zijn omgerekend 12 daklozen per 10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder.
45
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
7. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
7.1 Conclusies
De volgende risicofactoren komen relatief vaak voor in de regio Kennemerland.
1) lage sociaaleconomische status (SES) of lage opleiding: 21% van de inwoners
heeft een lage SES en 23% van de jeugd (12 t/m 18 jaar) volgt een lage opleiding. Ruim
een vijfde van de inwoners in de regio hebben dus een verhoogde kans op ongezond
leven en ongunstige arbeids- en woonomstandigheden.
2) uitkering en moeite met rondkomen: 13% van de volwassenen is afhankelijk van
een uitkering en 20% heeft moeite met rondkomen. Financiële problemen zijn sterk
gerelateerd aan gezondheidsproblemen en door de kredietcrisis is te verwachten dat het
aantal inwoners met financiële problemen nog verder stijgt.
3) gebroken gezin en alleenstaanden: 25% van de jeugd (12 t/m 18 jaar) woont niet
bij beide eigen ouders en 25% van de volwassenen is alleenstaand. Zij lopen onder
andere meer risico op een ongezonde leefstijl en psychische problemen.
4) psychisch ongezond: circa 18% van de inwoners voelt zich psychisch ongezond. Zij
hebben meer kans om uit te vallen op school of werk, of niet voor hun gezin te kunnen
zorgen.
5) zwaar drinken: 29% van de jeugd (12 t/m 18 jaar) en 13% van de volwassenen
drinkt teveel alcohol en komt in de problemen als dit alcoholgebruik structureel wordt.
De volgende kwetsbare groepen zijn momenteel (redelijk) goed in kaart te brengen in
de regio Kennemerland.
1) mensen in een schuldhulpverleningstraject: er hebben zich ruim 2.800 inwoners
bij gemeenten aangemeld voor hulp bij aflossing van hun schulden en 514 inwoners zijn
in een wettelijk traject terechtgekomen waar alle partijen gedwongen aan moeten
meewerken. Deze cijfers zijn waarschijnlijk een onderschatting van de problematiek
omdat schuldhulpverlening vaak het eindstation is. Via particuliere instellingen worden de
schulden in eerste instantie geregeld of wordt een bewindvoerder aangesteld.
2) slachtoffers van huiselijk geweld: 18.800 vrouwen zijn ooit slachtoffer geweest
van huiselijk geweld en er zijn 2.063 hoofdcliënten bij het steunpunt huiselijk geweld in
2011 geregistreerd (mannen en vrouwen). In een groot aantal gevallen is er sprake van
langdurige en meervoudige problemen, zoals verslaving en financiële problemen.
3) tienermoeders: in de regio zijn er 59 tienermoeders. Het Bemoeizorgteam van GGD
Kennemerland heeft deze tienermoeders goed in beeld.
4) mensen die hun woning dreigen uitgezet te worden: bij 748 huishoudens was er
sprake van een dreigende huisuitzetting en bij 185 huishoudens werd de woning
daadwerkelijk ontruimd. Huisuitzetting lijkt dus bij driekwart van de huishoudens met
dreigende huisuitzetting voorkomen te zijn in 2011. Er zijn geen cijfers beschikbaar van
inwoners die de hypotheek niet kunnen opbrengen en van wie de woning ter executie
wordt aangeboden.
5) overlastbezorgers: er zijn 191 meldingen van overlast geweest. Om buren of andere
bekenden te melden moet men vaak een drempel over, dus geconcludeerd kan worden
dat het hier om de ernstige gevallen van overlast gaat.
46
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
6) mensen die hun woning vervuilen: er zijn 199 meldingen van woningvervuiling
geweest en bij 25 huishoudens is een schoonmaakbedrijf ingezet, al dan niet vrijwillig.
7) mensen met een verstandelijke beperking: er zijn 3.910 inwoners met een
verstandelijke beperking die AWBZ-zorg ontvangen. MEE heeft 991 cliënten met een
(licht) verstandelijke beperking geregistreerd in 2011. Gemeenten worden de komende
jaren verantwoordelijk voor de ambulante zorg aan deze groep.
8) veelplegers: er zijn 449 volwassen veelplegers volgens landelijke bronnen en 81 zeer
actieve veelplegers volgens regionale bronnen.
De OGGZ richt zich vooral op kwetsbare groepen die uitvallen. Momenteel zijn de
volgende gegevens bekend.
1) harddrugsverslaafden: Volgens het landelijk registratiesysteem zijn er 531
gebruikers van heroïne, methadon, crack of cocaïne in de regio. Inwoners die alleen
cocaïne snuiven, zijn hierbij niet meegeteld. De GGD heeft 243 verslaafden
geregistreerd.
2) bemoeizorgcliënten in zorg: 314 cliënten ontvangen langdurige begeleiding van het
OGGZ-team. Langdurige begeleiding betekent dat het niet haalbaar is gebleken om deze
cliënten binnen 4 maanden af te sluiten en/of over te dragen aan reguliere zorg.
3) zwerfjongeren: er zijn 97 zwerfjongeren geregistreerd door de GGD. Zwerfjongeren
tussen de 18 en 23 jaar vallen vaak tussen wal en schip omdat Jeugdzorg ophoudt en er
wisselende beleidscriteria voor zorg en opvang zijn.
4) feitelijk en residentieel daklozen: er zijn 478 feitelijk daklozen, terwijl er
omstreeks 50 plekken zijn in de maatschappelijke opvang voor langdurige begeleiding.
Door de kredietcrisis zal naar verwachting het aantal daklozen in 2012 toenemen.
7.2 Aanbevelingen
Deze monitor sociaal kwetsbare groepen is een groeimodel en bevat de landelijke
indicatoren van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De resultaten en conclusies leiden
tot de volgende aanbevelingen.
1. De samenwerking in de regio kan beter georganiseerd worden door te investeren in
preventie. Er wordt vooral samengewerkt in de onderste laag van de trechter, terwijl
preventie nodig is om te voorkomen dat inwoners sociaal kwetsbaar worden en
verder afglijden in de trechter.
2. Gemeenten en ketenpartners kunnen maatregelen nemen om risico’s op financiële
problemen te beïnvloeden. Zowel de bovenste laag van de trechter (lage
sociaaleconomische status, afhankelijk van uitkering) als de tweede laag
(schuldhulpverlening, dreigende huisuitzetting) bieden mogelijkheden voor
interventies om verder afglijden te voorkomen. Te denken valt aan het faciliteren van
onderwijs en werkervaringplekken. Daarnaast is het essentieel om te blijven
investeren in trajecten voor dagbesteding, schuldhulp en integrale zorg om uitsluiting
en dakloosheid te voorkomen.
3. Door de dreiging van bezuinigingsoperaties in de Geestelijke Gezondheidszorg is er
juist nu aandacht nodig voor het psychisch welbevinden van inwoners. Dit geldt
vooral voor kinderen die in een gebroken gezin opgroeien of voor alleenstaanden. Als
psychische hulp niet meer laagdrempelig is, is het nog lastiger om kwetsbare groepen
te motiveren voor behandeling. Voor eventuele eigen bijdragen zullen voorzieningen
getroffen moeten worden. Verder zou het gebruik van goedkope interventies meer
gestimuleerd moeten worden, zoals eHealth programma’s voor computerbezitters.
47
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
4. De omvang en impact van huiselijk geweld zijn groot. Daarom is het belangrijk om
agressieregulatie aan te bieden aan daders van huiselijk geweld. Vanwege de
beperkte financiële mogelijkheden in de GGZ, is dit lastig te realiseren. Het is daarom
belangrijk om te monitoren of de omvang van huiselijk geweld de komende jaren
toeneemt.
5. Zwaar drinken is een ernstig en omvangrijk probleem in de regio, zowel onder
jongeren als onder volwassenen. Dit rechtvaardigt de inzet van de GGD en Brijder
Verslavingszorg om samen effectieve preventieprogramma’s te blijven uitvoeren.
6. De groep zwerfjongeren, die van de opvang gebruik maakt, is behoorlijk groot. Deze
groep heeft extra beleidsmatige aandacht nodig omdat deze groep vaak niet de hulp
krijgt die ze nodig heeft.
7. Meerdere bronnen zijn gewenst om het beeld compleet te maken van de omvang van
sociaal kwetsbare groepen in de regio. Te denken valt aan gegevens van de Brijder
Verslavingszorg en de forensische polikliniek van Palier.
8. De volgende Monitor Sociaal Kwetsbare Groepen die de GGD uitvoert, kan aandacht
besteden aan groepen die nu nog ontbreken, zoals de groep medisch onverzekerden.
Ook kan de volgende Monitor de effectiviteit van de ondersteuning aan sociaal
kwetsbare groepen onderzoeken en de gevolgen van deze ondersteuning voor de
druk op de eerste en tweedelijnszorg.
48
GGD Kennemerland
Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011
mei 2012
REFERENTIES
[1] Eysink PED, Poos MJJC. Openbare geestelijke gezondheidszorg. In: Volksgezondheid
Toekomst Verkenning, Toolkit regionale VTV. RIVM, 2009.
[2] Lauriks S, Wit MAS de, Buster MCA, Asbroek AHA ten, Arah OA, Klazinga NS. Prestatieindicatoren voor de Openbaar Geestelijke Gezondheidszorg: een conceptueel kader. TSG 2008; 6:
328-36.
[3] Tielen H. Monitor OGGZ 2008-2009, Zuid-Holland Noord.
[4] 0verberg RI, Cluitmans TLM, Ten Brinke JM, Mérelle SYM. Scholieren onderzoek Emovo Regio Kennemerland. GGD Kennemerland, december 2010.
[5] Ten Brinke JM, Mérelle SYM, Overberg RI. Volwassenenonderzoek 2008
Kennemerland. GGD Kennemerland, december 2009.
[6] Poort E, Venemans A, Cluitmans TLM, Oosterlee A, Ten Brinke JM. Ouderenonderzoek
2007 Kennemerland. GGD Kennemerland, mei 2008.
[7] Inspectie voor de Gezondheidszorg. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en
Sport. Indicatoren Basisset Publieke gezondheidszorg 2010.
[8] Hemert AM van, Wolf JRLM. Wat is OGGZ? Epidemiologisch Bulletin: tijdschrift voor
volksgezondheid en onderzoek in Den Haag 2011; 46: 14-22.
[9] Hemert AM van. In beeld brengen van OGGZ-problematiek met een monitor en
indicatoren; bottom-up en top-down. Presentatie gehouden op de vakgroep
epidemiologie, 9 december 2010.
[10] Factsheet Kerngegevens maatschappelijke opvang. Federatie opvang,
www.opvang.nl.
[11] Werkgroep Onderzoek & Registratie OGGZ. Indicatoren risicogroepen OGGZ ten
behoeve van Inspectie Openbare Gezondheidszorg, Vakgroep epidemiologie, GGD
Nederland, 22 juli 2010. [www.ggdkennisnet.nl].
[12] Kinderen in Tel Databoek 2010: kinderrechten als basis voor lokaal
gezondheidsbeleid. Verwey-Jonker Instituut, februari 2010.
[13] www.ecbo.nl/ECBO/downloads/publicaties/Pub ecbo laaggeletterdheid in Nederland
WEB.pdf
[14] Schütz F, Glazema H. Iedereen gezond & wel?! Gezondheidsonderzoek volwassenen
2008 Regionaal rapport, GGD Midden-Nederland.
[15] Rijnsoever MP van, Tromp E, Waterlander WE, Schütz FN, Steenhuis IHM.
Verschillen in leefstijl en gezondheid tussen mensen met en zonder schulden. TSG 89
(1):43-50.
[16] Acker MB van, Mérelle SYM, Overberg RI. Gezondheidspeiling Senioren 2008.
Resultaten van de gezondheidsenquête onder inwoners van 65 jaar en ouder in de regio
Gooi en Vechtstreek. GGD Gooi & Vechtstreek, oktober 2009.
[17] Koten R van. Niet iedere zwakbegaafde is verstandelijk gehandicapt. Voorstel t.b.v.
‘Onzelfstandig wonen in zelfstandige woonruimte’. MEE Noordwest-Holland, november
2007.
[18] Factsheet Dakloze jongeren. Federatie opvang, www.opvang.nl.
49