Hoe gaat het dan met de kinderen?

Als men u in het
psychiatrisch
ziekenhuis zegt:
“Het is beter dat u een
tijdje hier blijft ... “
Als uw partner last
heeft van wisselende
stemmingen ...
Als er een
alcoholprobleem is
binnen uw gezin ...
Hoe gaat
het dan
met de kinderen?
Brochure voor ouders die geconfronteerd worden met een
psychische of psychiatrische ziekte in hun gezin.
Deze brochure werd - met toestemming - gemaakt naar het model van de Nederlandse brochure
‘Als een vader of moeder psychiatrische problemen heeft ... hoe gaat het dan met de kinderen?’,
uitgegeven door het Trimbos-Instituut, LOP - ggz, Utrecht, Nederland.
Illustraties: Riske Lemmens
Verantwoordelijke uitgever:
CGG Vlaams-Brabant Oost, Universitair Centrum Leuven, Afdeling Kinderen en Jeugdigen,
Kapucijnenvoer 35, 3000 Leuven
Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder schriftelijke toestemming.
Leuven, 2002
D/2002/9411/1
2
HOE GAAT HET DAN MET DE KINDEREN?
Iedereen heeft wel eens last van psychische problemen. Ze
horen bij het leven. Sommige mensen zijn overspannen of
voelen zich depressief, andere mensen zijn soms in de war.
Soms kunnen deze problemen gedurende lange tijd
aanslepen, zodat het lijkt alsof er geen einde aan komt. Als
iemand met psychische problemen ook nog zorg draagt
voor kinderen, wordt het er niet gemakkelijker op. Kinderen
vragen in zulke situaties immers ook extra aandacht.
Kinderen opvoeden is een moeilijke opgave en alle ouders
vragen zich wel eens af of ze het goed doen. Als één van de
ouders psychiatrische problemen heeft, dienen zich nog
meer vragen aan.
Deze brochure is bedoeld voor beide ouders, omdat u,
ondanks de ziekte en de problemen die daaruit voortkomen,
mama en papa blijft voor de kinderen.
3
Via deze brochure willen we u ondersteunen in de
relatie met uw kinderen. We willen u ook antwoord
geven op mogelijke vragen, waarmee u zit. Roept
het lezen van deze brochure nieuwe vragen bij u
op of maakt u zich zorgen over uw kinderen en
heeft u behoefte om erover te praten? Dat kan!
Immers: praten over de kinderen - daar hebben
alle ouders wel eens behoefte aan! Achteraan
geven we een overzicht van centra waarop u
beroep kan doen.
4
KINDEREN REAGEREN ALLEMAAL ANDERS ...
Als ouders problemen hebben, merken kinderen dat. Zelfs al
worden deze problemen niet erkend door de zieke enjoy
gezonde ouder. Kinderen, hoe klein ze ook zijn, houden hun
ouders ongemerkt in de gaten om te weten hoe het met
hen gaat. Ze hebben als het ware sterk ontwikkelde
‘voelsprieten’, waardoor ze aanvoelen dat hun ouders
problemen hebben. Als kinderen zien dat er iets aan de
hand is met hun vader of moeder, iets ongewoons, roept
dat bij hen heel verschillende reacties op. Kinderen zijn
immers heel verschillend ...
Piekeren ...
Veel kinderen durven er met niemand over praten als er
thuis problemen zijn. Zij piekeren er in hun eentje over.
Soms maken ze zichzelf verwijten en voelen ze zich
schuldig. Als ouder maakt u zich dan zorgen en wilt u uw
kinderen graag helpen. Dit is niet zo eenvoudig, zeker niet
als u het zelf al moeilijk hebt met uw ziekte of die van uw
partner. Toch is het verkeerd te denken dat u hen moet
sparen.
Door open, eerlijke informatie te geven, op uw eigen
manier en in uw eigen woorden, kan u voorkomen dat
kinderen zich zorgen maken en zich schuldig voelen. Merkt
u dan dat uw kinderen toch blijven piekeren, dan kan u
5
voor advies terecht bij de huisarts, de leerkracht, ... Verder
bestaan er ook brochures voor kinderen van 7 tot 11 jaar,
voor jongeren van 12 tot 15 jaar en van 16 tot 18 jaar. Deze
boekjes heten: ‘Met wie kan jij dan praten?’ en ‘Wat gebeurt
er dan met jou?’. Hierin wordt - op het niveau van het kind
of de jongere - uitgelegd wat er aan de hand is als één van
de ouders psychische problemen heeft. Dat kan dan het
gesprek met de kinderen op gang brengen. In de CGG’s in
de buurt kan u zeker zo’n brochure bekomen!
Extra aandacht vragen ...
Sommige kinderen vragen extra aandacht door druk te doen
of lastig te worden. Ze maken dingen kapot of ze zoeken
steeds ruzie. Anderen slapen slecht, worden meer ziek of
erg aanhalig. Nog andere kinderen zullen zich steeds meer
gaan afzonderen. leder kind heeft een eigen manier om
duidelijk te maken dat het de problemen thuis aanvoelt en
dat het er niet goed weg mee kan. Dit gebeurt niet altijd als
de problemen op een hoogtepunt zijn. Kinderen wachten
vaak tot de situatie zich min of meer hersteld heeft, zodat
ze zich veilig voelen en durven laten zien dat ze er ook nog
zijn.
Als u merkt dat uw kinderen druk of lastig worden, kan dit
voor u een extra probleem betekenen. Toch is het voor hen
een manier om aan te geven dat zij ook met uw problemen
begaan zijn en dat ze bezorgd zijn. Wanneer er tijd gemaakt
wordt voor hun beleving, kan het gevoel van
samenhorigheid versterkt worden, zodat de situatie voor
iedereen draaglijker wordt.
6
Helpen in het huishouden ...
Er zijn kinderen die heel behulpzaam worden. Het is prettig
wanneer kinderen een handje toesteken in het huishouden
en het is ook goed voor hen. We mogen echter niet
vergeten dat het kinderen zijn! Sommige kinderen willen
alles doen om hun vader en moeder te helpen: ze bieden
een luisterend oor, helpen in het huishouden, doen
boodschappen, zorgen voor broertjes en zusjes ... Er is dan
een gevaar voor rolomkering: kinderen zorgen als ouders
voor hun ouders, hetgeen grote risico’s inhoudt voor hun
eigen ontwikkeling.
Wanneer u de kinderen duidelijk maakt dat ze een
belangrijke taak op zich nemen en dat u toont dat u blij
bent met wat ze doen, kan dit hun zelfvertrouwen
vergroten. Verder is het belangrijk dat kinderen tijd over
houden om leuke dingen te doen met leeftijdsgenootjes.
Niets aan de hand?
Het kan zijn dat u van al deze gedragingen niets merkt en
dat het lijkt alsof uw kinderen helemaal niet onder de
situatie lijden. Dat kan. De meeste kinderen groeien,
ondanks de ouderlijke problemen, vrij probleemloos op.
Toch gebeurt het vaak dat kinderen aanvoelen dat hun
ouders overbelast zijn en hen daardoor niet extra willen
lastigvallen met hun problemen en vragen. Kinderen durven
vaak ook niemand in vertrouwen nemen en openlijk
vertellen wat er hen zwaar valt, omdat zij bang zijn om “de
vuile was buiten te hangen” door over thuis te vertellen.
Zo verbergen ze echter hun twijfels en gevoelens. Het is
dan ook heel belangrijk dat de kinderen, naast hun ouders,
een vertrouwenspersoon hebben buiten het gezin. Iemand
bij wie ze terecht kunnen en bij wie ze zich goed voelen.
7
Ook positieve kanten ...
Psychische ziekten bij de ouders hebben niet alleen
negatieve gevolgen. De kinderen kunnen zich meer bewust
worden van zichzelf, van hun eigen capaciteiten en
mogelijkheden en/of ze ontwikkelen op jongere leeftijd een
grote levenservaring. Daardoor vergaren zij een grote
geestelijke rijkdom en zelfstandigheid. Wanneer het
opgroeien met een psychisch zieke ouder een plaats in hun
leven krijgt, kan dit voor de kinderen een verrijking zijn in
hun volwassen leven. Verschillende van deze reacties
kunnen tegelijk aanwezig zijn of afwisselend voorkomen.
Kinderen proberen op deze manier om te gaan met de
tegenstrijdige gevoelens, die voortkomen uit de problemen
thuis.
8
VRAGEN VAN OUDERS …
Hoe groot is de kans dat mijn kind dezelfde problemen krijgt?
Ondanks het feit dat iedereen psychiatrische problemen kan
krijgen, wil dit nog niet zeggen dat dit bij uw kinderen het
geval zal zijn. Om te weten of uw kinderen een risico lopen,
is het belangrijk te weten hoe de psychiatrische problemen
zijn ontstaan. Ze kunnen het gevolg zijn van een ingrijpende
gebeurtenis of van een verkeerde stofwisseling in het
lichaam. Soms spelen erfelijke factoren een rol. Maar zelfs
al erft uw kind de aanleg voor de ziekte, dan blijft er een
kans van ongeveer go % dat de ziekte nooit doorbreekt.
Hier speelt de omgeving een belangrijke rol. Een kind kan
ertegen gewapend worden. Leer uw kinderen om de
spanning niet op te kroppen. Laat uw kind zijn gevoelens
uiten (ook de negatieve) en geef het complimenten voor de
dingen die het goed doet. Ook als kinderen steun
ondervinden bij de problemen en leren omgaan met de
moeilijke situatie is er minder kans dat zij ooit last krijgen
van deze problemen.
Soms ben ik bang dat onze kinderen zullen afgenomen worden omdat ik
problemen heb en niet zoals elke ouder voor ze kan zorgen. Hoe zit dat
precies?
Kinderen worden nooit zomaar bij de ouders weggehaald.
Er moet sprake zijn van een ernstige bedreiging voor het
welzijn van de kinderen. Of dat het geval is, wordt beslist
door de rechter. Hij zal hierbij niet afgaan op roddels of
geruchten. Als er bewijzen zijn dat de kinderen echt in
gevaar zijn, zal er eerst naar hulp worden gezocht. Als blijkt
dat dit ook niet helpt, kunnen andere mogelijkheden
overwogen worden.
9
Mensen in mijn omgeving weten zich soms geen houding aan te
nementegenover ons gezin. Hoe reageer ik hier het best op?
Spijtig genoeg bestaan er nog heel wat vooroordelen rond
psychische problemen. Deze vooroordelen ontstaan uit
onwetendheid, angst of gemakzucht. Door er zelf open over
te praten en uw kennis te delen met anderen, geeft u de
mensen in uw omgeving de kans om er goed op te
reageren. Kinderen kunnen hetzelfde ervaren in hun
omgeving. Het is daarom belangrijk dat u als ouder, samen
met hen, nagaat hoe ze de problemen kunnen verwoorden.
Immers, iedereen loopt het risico om ooit met psychische
problemen geconfronteerd te worden. Dus waarom zou u
erover zwijgen?
Ik kan er niet goed tegen als er vriendjes van de kinderen komen spelen. Maar
ik wil ook niet dat mijn kinderen hun vriendjes verliezen ...
Kinderen vinden het niet leuk als zij geen vriendjes mee
naar huis mogen nemen. Maar als u uitlegt waarom het niet
kan en dat het misschien na een tijdje weer mogelijk wordt,
kunnen kinderen dit gemakkelijker aanvaarden. Een
mogelijk alternatief is misschien dat u de kinderen
stimuleert om in de jeugdbeweging of in een sportclub te
stappen.
Moet ik de school van de kinderen over de thuissituatie vertellen?
Als één van de ouders opgenomen wordt of als het kind de
thuissituatie moeilijk aankan, is het aangewezen dat de
school geïnformeerd wordt. De leerkracht weet dan wat er
aan de hand is en kan uw kinderen beter opvangen. Hij of
zij kan dan wat meer aandacht schenken aan de taken van
uw kinderen en een luisterend oor zijn wanneer zij hier
nood aan hebben. Wanneer u de leerkracht ingelicht hebt,
is het belangrijk dit aan de kinderen te-vertellen. Zij hoeven
zich dan niet schuldig te voelen als zij iets vertellen aan de
leerkracht.
10
Ik voel me soms schuldig dat ik door de problemen geen goede ouder kan zijn ...
Het is belangrijk dat u niet te veel van uzelf eist. Probeer na
een dag waarin alles lijkt tegen te zitten, 5 minuutjes met
de kinderen te praten en hen te vragen hoe het met hen
gaat. Dit gesprekje kan echt wonderen doen! Ook bij een
opname is het belangrijk om uw band met de kinderen
levendig te houden door bijvoorbeeld te telefoneren,
brieven te schrijven, kaartjes te sturen, ... Soms moet u
echter naar oplossingen zoeken voor een langere periode.
Probeer in dat geval uw verantwoordelijkheid op te nemen
en zoek mensen die de zorg voor de kinderen tijdelijk
kunnen overnemen. Dit komt vaak het ganse gezin ten
goede.
11
Ik merk dat mijn kind zich de laatste tijd meer en meer opsluit, geen vrienden
meer meebrengt. Hoe pak ik dat aan?
Kinderen maken zich zorgen over hoe het gezin bij de
buitenwereld overkomt. Uit schaamte zullen zij geen
vrienden meer mee naar huis vragen. Zij durven zelf ook
niet meer op stap gaan met hun vrienden, omdat ze
overbezorgd zijn over hun ouders. Probeer er met uw
kinderen over te praten en hen aan te moedigen een eigen
leven te leiden, zonder zich al te veel zorgen te maken over
de thuissituatie.
12
TIEN PRAKTISCHE TIPS…
1. Vertel wat er aan de hand is ...
Kinderen voelen aan als er iets is. Daarom is het belangrijk
dat u als ouders de problemen erkent. U kan hen proberen
te vertellen wat er precies aan de hand is, zodat uw
kinderen duidelijkheid krijgen.
2. Wees eerlijk in uw uitleg ...
Geef open, eerlijke informatie op uw eigen manier en in uw
eigen woorden. U hoeft geen moeilijke woorden te
gebruiken. U kan voor de zekerheid bij uw kind navragen of
het begrijpt wat u verteld hebt. Misschien stelt uw kind
vragen, waarop u zelf geen antwoord weet. “Ik weet het
niet” is dan een eerlijk antwoord.
Zorg dat uw kind een beeld heeft van wat er
met zijn zieke ouder gebeurt, bijvoorbeeld
als die moet opgenomen worden of in
therapie gaat.
Wie ook de uitleg geeft, de zieke of
gezonde ouder, heeft minder belang.
Als kinderen maar correcte
informatie krijgen over wat er aan
de hand is.
13
3. Luister naar uw kind ...
Het is belangrijk om af en toe te vragen wat uw kind ervan
vindt. Kinderen voelen zich goed als er naar hen geluisterd
wordt en als ze zich begrepen voelen.
4. Kijk naar uw kind ...
Kinderen laten vaak via hun gedrag zien hoe het met hen
gaat. Wanneer hun gedrag verandert, kan dat een teken
zijn dat ze ergens mee zitten. Weer bedplassen, spijbelen,
weglopen, ... zijn duidelijke signalen. Soms zijn de
veranderingen niet zo duidelijk.
5. Een vaste gang van zaken ...
Voor kinderen betekent regelmaat veiligheid. Wanneer er
problemen zijn in het gezin, geeft het kinderen een
vertrouwd gevoel als de dingen gewoon doorgaan: gewoon
huiswerk moeten maken, lid blijven van de sportclub, ...
Hetzelfde geldt voor de “traditionele gezinsactiviteiten”,
zoals het vieren van verjaardagen, vader- en moederdag,
schoolfeestjes, ... Het is belangrijk dat er hiervoor tijd en
ruimte voorzien wordt, ook wanneer een ouder opgenomen
is.
14
6. Betrek er bekenden bij ...
Eis niet van uzelf dat u alles alleen moet kunnen. Het is
belangrijk dat u, indien nodig, er anderen bij betrekt:
familie, buren, een leerkracht, ... Achteraan in de brochure
worden verschillende instanties genoemd waar u terecht
kan voor hulp en advies.
7. Wanneer informeert u de school?
Als één van de ouders opgenomen wordt of als uw kind de
situatie thuis niet goed aankan, is het belangrijk dat de
school geïnformeerd wordt. Als de leerkracht ingelicht is,
kan hij/zij uw kind beter opvangen. Vertel dan aan uw kind
dat u de leerkracht hebt geïnformeerd.
8. Als uw kind iemand anders in vertrouwen neemt?
Veel kinderen hebben behoefte om te praten met iemand
anders: een leraar, een oom of een tante, de buurvrouw, ...
Een vertrouwenspersoon buiten het gezin kan een positieve
rol spelen voor uw kind. U hoeft daarom ook niet
wantrouwig te worden als uw kind iemand anders in
vertrouwen neemt.
15
9. Als u merkt dat dit niet voldoende is voor uw kind ...
Voor sommige kinderen is praten met een
vertrouwenspersoon uit hun omgeving alleen niet
voldoende. Zij hebben meer nodig om alles te kunnen
verwerken. Hiervoor kunnen zij terecht bij een hulpverlener
van een kinder- of jongerendienst van een CGG.
10. Het allerbelangrijkste: een knipoog en een knuffel!
Welke problemen er ook zijn, voor uw kinderen is het
belangrijk dat u van hen houdt. Elke ouder heeft zijn eigen
manier om dit te laten zien: een knuffel, een knipoog, lieve
woordjes,... Op die manier weten kinderen dat ze altijd bij u
terecht kunnen! Voor ouders is het belangrijk om niet uit
het oog te verliezen dat kinderen, ondanks alles, loyaal
blijven aan hun ouders. Kinderen blijven hun moeder en
vader graag zien. Ook al doen die soms raar of ook al weten
ze soms niet wat ze doen.
16
WAAR KAN IK TERECHT MET OVERGEBLEVEN VRAGEN?
• Zoals reeds eerder aangegeven is het soms nodig om de
zorg voor de kinderen tijdelijk aan anderen toe te
vertrouwen. Familieleden, betrouwbare vrienden
kunnen hier soms een uitkomst bieden. De kinderen zullen
deze mensen pas in vertrouwen durven nemen wanneer u
hier echt mee akkoord gaat en dit ook duidelijk kenbaar
maakt.
• De huisarts kent vaak het ganse gezin en weet wat er
reeds gebeurde in het verleden. Hij/zij kan een luisterend
oor bieden en een antwoord geven op bijkomende vragen.
Indien nodig, verwijst hij u door naar andere diensten.
• Soms kan de hulpverlener van je partner, een
psychiater of psycholoog, antwoord geven op belangrijke
vragen. Het is goed om weten dat u ook hier recht hebt op
antwoord.
• De sociale dienst van de psychiatrische instelling kan
- naast inlichtingen over de ziekte - ook helpen zoeken naar
praktische hulp en ondersteuning (gezinshulp, financiële
begeleiding, ed.) wat ook de kinderen (en de tijd voor de
kinderen) ten goede kan komen.
• Similes is een vereniging voor familieleden en vrienden van
psychiatrische patiënten. Zij organiseren bijeenkomsten
voor en met familieleden van psychiatrische patiënten, waar
u lotgenoten kan ontmoeten en waar u terecht kan voor
informatie.
Federatie van Vlaamse Simileskringen: Groeneweg 151,
3001 Heverlee, 016 / 24 42 01.
17
• Similes gaf met de steun van JANSSEN-CILAG een KOPP
boekenreeks uit:
- ‘Papa is nooit moe’ – Anne Wyckmans - van 3 tot 6 jaar
- ‘Een papa met vleugels’ – Stefan Boonen – vanaf 6 jaar
- ‘Het verhaal van mevrouw Eekhoorn en alle andere
dieren in mama’s hoofd’ – Brigitte Minne – vanaf 9 jaar
- ‘Een regenbui van tranen’ – Rob Baetens – vanaf 12 jaar
- ‘Lege ogen’ – Leen Van den Berg – vanaf 14 jaar
- ‘een veilig gevoel’ – Werner Storms – vanaf 16 jaar
• De verschillende thuiszorgorganisaties, zoals Landelijke
Thuiszorg, Familiehulp, het Wit- Gele Kruis, ... kunnen
praktische hulp bieden: huishoudelijke hulp, opvang voor de
kinderen,...
• U kan ook terecht bij een Centrum voor Geestelijke
Gezondheidszorg (CGG). De meeste CGG’s hebben een
aparte kinder- en jongerenafdeling, waar u met vragen rond
de kinderen terecht kan. U kan ook met eigen vragen en
problemen naar een CGG stappen.
Regio Mechelen – Lier – Heist op den Berg – Boom:
www.cggdepont.be - Tel: 015 42 08 32
Regio Antwerpen:
www.andante.be - Tel: 03 270 37 77
www.vagga.be - Tel: 03 256 91 00
Voor meer informatie en adressen: www.koppvlaanderen.be
Voor bijkomende inlichtingen en informatie kunt u steeds contact opnemen
met:
PZ Duffel – Stationsstraat 22c – 2570 Duffel
Tel: 015 30 40 30 en vraag naar de afdeling waar uw partner verblijft
[email protected]
18
Het opvoeden van kinderen kan leuk zijn, maar soms ook
moeilijk. Zeker wanneer u als ouder tijdelijk problemen hebt,
is het een hele opgave om de kinderen niet uit het oog te
verliezen. Dit geldt ook voor gezinnen met een psychisch zieke
ouder. Dan kan steun en advies heel welkom zijn. Via deze
brochure willen wij u steun bieden in deze moeilijke situatie en
een antwoord geven op een aantal vragen.
Deze brochure kwam tot stand in het kader van het KOPP-project, een samenwerking tussen CGG
VlaamsBrabant Oost, CGG Ahasverus en CGG PassAnt. De brochure werd samengesteld door
Katrien Marchal en Elke Brosens. Met dank voor de financiële steun aan de Stichting Julie Renson,
lionsclub Kortenberg en andere schenkers.