Ethisch verantwoord sporten

CO N G R E S IN W OOR D
K EUZ ESESSIES
Ethisch verantwoord sporten
Een match die op voorhand verkocht is, niet-blanke sporters die uitgejoeld worden, mensen die in kleedhokjes gluren, ouders die hun kinderen aanzetten de tegenstander flink te
stampen … Aanvaardbaar? Nee! Met deze voorbeelden en de recente meldingen in de media
over misbruik in allerlei instanties in het achterhoofd, kunnen we er niet omheen: aandacht
voor ethiek en misbruik is belangrijk. Ook in de sportwereld, want iedereen moet zich goed
en veilig voelen in zijn sportomgeving. Professor Kristine De Martelaer (VUB) gaf op het ISBCongres een uiteenzetting over ethiek in de sport.
Wat is ethiek?
• waardig behandeld te worden;
• getraind en begeleid te worden door
competente mensen;
• deel te nemen aan training die aangepast is aan hun leeftijd, individueel
ritme en mogelijkheden;
• zich te meten met kinderen van
hetzelfde niveau in een aangepaste
competitie;
• in veilige omstandigheden aan sport
te doen;
Inclusie
Lever inspanningen waarmee je
Met het decreet inzake medisch en
bestaande drempels kan minimaliseren
ethisch verantwoorde sportbeoefeof wegwerken voor allochtonen om in
ning ging vanaf 1 januari 2009 in
te stappen in het sport- en beweegaanVlaanderen een algemeen kader voor
bod. Enkele voorbeelden van mogelijke
het ethisch verantwoord sporten van
drempels zijn een financiële drempel,
kracht. In 2010 keurde de Vlaamse
onbekendheid van het aanbod, mobiRegering een besluit goed waarbij
liteit, taal, verblijfsstatus …
ethische thema’s en bijhorende richtOok het sportaanbod voor personen
snoeren voor de sportsector werden
met een handicap mag niet vergeuitgevaardigd. De huidige zes
ten worden. Voorzie ook voor
ethische thema’s zijn:
deze doelgroep mogelijkheKinderen met minder goede
• de rechten van het kind in
den om deel te nemen aan het
sportprestaties verdienen even veel
de sport;
lokale sportaanbod of aan te
aandacht
• inclusie;
sluiten bij een sportclub.
• respect voor diversiteit;
Respect voor diversiteit
• te rusten;
• fair play;
• de kans te krijgen kampioen te wor- Zorg ervoor dat alle actoren en belang• fysieke en psychische integriteit;
hebbenden respectvol omgaan met
den, of het niet te worden.
• solidariteit.
de rijkdom van diverse culturen en
De rechten van het kind in de sport
Sensibiliseer en ondersteun de sport- diversiteit leren appreciëren. Neem dus
Volgens de Panathlonverklaring heb- promotoren/lesgevers en clubs bij het maatregelen om alle vormen van disben alle kinderen het recht:
ethisch en pedagogisch verantwoord criminatie en racisme in de sport te
• sport te beoefenen;
omgaan met de jeugdige deelnemers. voorkomen en uit de sport te bannen.
• zich te vermaken en te spelen;
Daarbij is bijzondere aandacht voor hun Voorbeelden:
• in een gezonde omgeving te leven;
ontwikkelingsniveau erg belangrijk.
• Kinderen met minder goede beweegen sportprestaties mogen niet gediscrimineerd worden door de lesgever.
Integratie
Relaties
Veiligheid
Egoïsme
De sportpromotor/lesgever moet ook
Positief zelfbeeld
Normen
Corruptie
aan deze kinderen voldoende aandacht schenken.
Vertrouwen
Interactie Brutaliteit
• Discriminatie van meisjes tijdens
Doping Behulpzaamheid
Doorzettingsvermogen
gemengde spelen en/of ploegsporEmpathie Agressie
Zelfdiscipline Nationalisme
ten: organiseer de spelvorm zodanig
Fraude
Geweld
Commercialisering
dat alle deelnemers aan bod komen
(niet alleen de goede).
Overijverigheid
Deontologie Mediatisering
• Zorg dat allochtone jongeren niet
uitgesloten worden.
Pesten Dialoog
Kritisch denken
•
…
Talent Racisme
Waarden
Vedettencultus
Respect
Fairplay
Stress
chauvinisme
Inclusie
Loyaliteit
Rechten
Vandalisme
Zorgvuldigheid
Plichten
figuur 1: Onder het begrip ‘ethiek’ vallen verschillende thema’s
Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer
N° 229
Fair play
Binnen het fairplaybeginsel kan je formele en informele fair play onderscheiden. Onder formele fairplay verstaan
65
CO N G R E S IN W OOR D
K EUZ ESESSIES
we het zich houden aan de spelregels door minder goed presteren. Verneder handeling. Het meldpunt is er voor alle
en akkoord gaan met beslissingen van een sporter nooit en dwing een kind burgers en is vlot bereikbaar op het
de sportbegeleider en de scheidsrech- niet iets te doen wat hij/zij niet wil. telefoonnummer 1712. Het meldpunt
ter. Informele fairplay zijn ongeschre- Indien je merkt dat kinderen tegen draagt de slogan ‘Elk vermoeden van
ven regels naar de geest van het spel. hun zin deelnemen aan sportkam- geweld telt’.
Onder andere gelijkheid van kansen pen of lessenreeksen spreek de ouders Met ondersteuning vanuit het
(laat niet enkel de beste deelnemers hier dan over aan. Pestgedrag tussen Departement Welzijn, Volksgezondheid
een demonstratie geven), veiligheid kinderen onderling moet in de kiem en Gezin heeft de vzw Sensoa, samen
(tegen blessures, maar ook sociale vei- gesmoord worden door de lesgever of met Child Focus, een algemeen raamligheid) en met volledige inzet deelne- een andere leidinggevende.
werk rond seksualiteit, lichamelijke
men aan het spel of de sport.
integriteit en beleid uitgeNiet enkel de tegenstanders,
werkt. Een werkgroep van
medespelers, ouders of sportDe jeugdsportbegeleider is de spilfiguur, verschillende sportactoren in
begeleider kunnen oorzaak
Vlaanderen, waaronder ISB,
zijn verantwoord gedrag is cruciaal
zijn van onfair gedrag, ook
vertaalt dit raamwerk naar de
omgevingsfactoren kunnen
sportcontext. Zo wordt een
een rol spelen. Denk maar aan het Solidariteit
praktisch hanteerbare toolbox op maat
publiek dat de kinderen opjut, spon- Alle actoren en belanghebbenden beschikbaar voor de sportsector, met
sors die enkel blijven sponsoren wan- moeten solidair en respectvol hande- ondersteuning en bijhorend vormingslen tegenover zichzelf, de andere en aanbod. Eind 2012 wordt dit voorgeneer het team wint …
Hoe reageer je het best wanneer zich de omgeving. Probeer de onderlinge steld.
onfair gedrag voordoet? Maak het solidariteit te bevorderen.
Panathlonverklaring ‘Ethiek in de
gedrag bespreekbaar. Als begeleider/
jeugdsport’
sportpromotor kan je het kind confron- Recente ontwikkelingen in
teren met zijn gedrag. Praat het uit en Vlaanderen
Panathlon International is een in 1951
stel vragen aan het kind: ‘Hoe komt het
dat dit gebeurt?’ of, ‘Ik ben het niet Op 29 februari 2012 ondertekende in Venetië opgerichte organisatie
gewoon om dit bij jou te zien.’ Probeer Vlaams minister van Sport, Philippe die zich engageert voor de ethische
samen tot een oplossing te komen. Dit Muyters samen met de sportsector een waarden in de sport. Deze wereldwijd
kan individueel, of je kan het in groep engagementsverklaring ter bescher- verspreide sportserviceclub is erkend
bespreken waarbij je de nadruk legt op ming van de seksuele integriteit van door het Internationaal Olympisch
de minderjarige. Ook ISB onderte- Comité. Wereldwijd ijvert Panathlon
het stimuleren van fair gedrag.
kende ze. Deze engagementsverkla- International om het begrip en de
Fysieke en psychische integriteit
ring kadert in een gezamenlijk actie- wederzijdse waardering binnen de
Onder respect opbrengen voor de inte- plan tegen kindermisbruik vanuit de sportwereld te bevorderen en de erggriteit van het kind verstaan we het beleidsdomeinen welzijn, sport, jeugd ste uitwassen zoals geweld, doping,
kind in ongeschonden toestand laten, en onderwijs. Dit is een eerste stap misbruik van kinderen en overcom‘heel’ laten, ‘gaaf’ of ‘intact’ laten, en moet alvast helpen het taboe te mercialisering te beteugelen. Sedert
zowel op fysiek als op psychisch vlak.
doorbreken.
30 jaar is de Panathlongedachte ook in
De fysieke integriteit van de sporter
Vlaanderen levendig.
bewaar je door oefenvormen te geven Een belangrijk ander actiepunt uit het
die aangepast zijn aan het niveau van beleidsdomeinoverschrijdende actie- Met het ondertekenen van de
de sporter. Zorg ervoor dat er geen plan betrof de oprichting van één Panathlonverklaring ga je de verbinovertraining optreedt, geef geen fysie- centraal meldpunt voor alle vormen tenis aan om heldere gedragsregels
ke straffen en gebruik geen geweld. van misbruik, geweld en kindermis- vast te leggen bij het nastreven van de
Seksueel grensoverschrijdend gedrag is
al helemaal uit den boze. Ook opmerkingen over het uiterlijk of het lichaam
van een van de kinderen kan de fysieke
integriteit aantasten.
De psychische integriteit kan verstoord
worden door de hiërarchie tussen de
lesgever en de sporter (machtsverhouding), maar ook door de sporters of
kinderen onderling. Stel geen te hoge
verwachtingen van een kind op gebied
van zijn/haar sportprestaties. Hij/zij kan
dit als onaangenaam ervaren en hier-
Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer
N° 229
Iedereen kan misbruik en geweld melden op één algemeen meldpunt
67
C O NG R E S I N W O OR D K EUZ ESESSIES
positieve waarden in de jeugdsport. De of gedwongen wordt ervaren. Omdat
Panathlonverklaring:
het moeilijk is om grenzen vast te leggen
• streeft positieve waarden in de werden zes criteria opgesteld (zie kader
jeugdsport na op een actieve manier, Sensoa Vlaggensysteem).
met volgehouden inspanning en met Wanneer aan een van de volgende zes
goede planning;
criteria niet voldaan wordt, spreekt
• wil alle vormen van discriminatie uit men van seksueel grensoverschrijdend
de jeugdsport bannen;
gedrag.
• erkent en aanvaardt dat sport ook
negatieve effecten kan veroorza- 1. Wederzijdse toestemming
ken en dat preventieve en
gezonde maatregelen nodig
zijn om kinderen te bescherAanvaard dat sport ook negatieve
men;
effecten kan veroorzaken
• verwelkomt de steun van
sponsors en media, maar
die steun moet in overeenstemming Beide partijen stemmen volkomen
zijn met de hoofddoelstellingen van bewust in met het gedrag ↔ trainer
gluurt stiekem in de douches van de
de jeugdsport.
meisjes.
Seksueel grensoverschrijdend
2. Vrijwilligheid
gedrag
Geen dwang, manipulatie, dreigingen,
Seksueel grensoverschrijdend gedrag is groepsdruk, chantage … ↔ een meiselke vorm van seksueel gedrag of toena- je laat toe dat de trainer over haar billen
dering, in verbale, non-verbale of fysieke wrijft, al vindt ze dat eigenlijk niet leuk.
zin, opzettelijk of onopzettelijk (bijvoorbeeld misbruik onder jonge kinderen), 3. Gelijkwaardigheid
die door het slachtoffer als ongewenst Evenwicht op vlak van intelligentie,
Sensoa Vlaggensysteem
Sensoa ontwikkelde samen met
MOVISIE een methodiek om seksueel gezond én seksueel grensoverschrijdend gedrag van kinderen en jongeren te duiden en bij
te sturen. Deze methodiek noemt
men het Vlaggensysteem. Met
behulp van de zes criteria (wederzijdse toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, leeftijdsof ontwikkelingsadequaat, contextadequaat, zelfrespect) toetst
een professional of het gesignaleerde gedrag passend is voor het
kind of de jongere in kwestie. Het
Vlaggensysteem zet de criteria
op een rij en koppelt dit aan een
gekleurde vlag. De kleur van de
vlag bepaalt of het een gezond
seksueel gedrag is of in welke
mate het gedrag grensoverschrijdend is. Daarbij krijgt de professional handvatten om het gedrag
te bespreken en te beïnvloeden.
68
Kristine De Martelaer: Onder respect
opbrengen voor de integriteit van het kind
verstaan we het kind in ongeschonden
toestand laten, zowel op fysiek als op psychisch vlak
kennis, macht … ↔ een seksuele
relatie tussen een trainer of lesgever en
een 17-jarige.
4. Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat
Gedrag dat op een bepaalde leeftijd
kan verwacht worden ↔ iemand van
15 jaar praat expliciet over seks met
een zevenjarige.
5. Contextadequaat
Gedrag dat binnen een bepaalde
context verwacht kan worden
↔ de trainer geeft romantische
cadeautjes tijdens de training.
6. Zelfrespect
Zichzelf geen schade berokkenen op
fysiek, sociaal of psychologisch vlak
↔ een dertienjarige turnster paradeert in ondergoed in de sporthal.
Door het vastleggen van deze zes criteria kan men seksueel gedrag correcter
en genuanceerder beoordelen. Men
kan een betere communicatie aangaan
met alle partijen en een consequenter
‘pedagogisch plan’ uitzetten met alle
betrokkenen.
Conclusies
• Besef dat sport negatieve effecten kan genereren. Neem dus
maatregelen om de deelnemers
van je activiteiten te beschermen.
• Zorg ervoor dat mensen problemen, ongewenst gedrag en
klachten kunnen melden en
registreer deze klachten.
• Lever inspanningen om de deelnemers optimaal te begeleiden
en te ontwikkelen.
• Verzeker de sporters ervan dat
ze kunnen sporten in aangepaste oefen- en competitievormen met leden van hetzelfde
(ontwikkelings)niveau.
• Sensibiliseer de belanghebbenden voor het belang van fairplay.
• Plaats het recreatieve, vormende
en bredere kader van sport in de
kijker. Sport gaat niet enkel om
winnen, deelnemen is belangrijker.
CO N G R E S IN W OOR D
K EUZ ESESSIES
Surftips
www.ethicsandsport.com
Een onafhankelijke vereniging die
experts en deskundigen in de wereld
van ethiek in de sport en de lichamelijke opvoeding samenbrengt, hun
kennis en ervaringen verzamelt en ter
beschikking stelt.
www.vlaamsesportfederatie.be
(Sport & ethiek)
VSF ontwikkelde een overzichtelijke
handleiding voor sportclubs die in
aanraking komen met (een vermoeden van) seksueel grensoverschrijdend gedrag of er meer over willen
weten. Verder vind je meer informatie
over ethiek in de sport en praktijkvoorbeelden van sportfederaties.
www.gezondsporten.be
Iedereen vindt hier informatie op
maat over trainingen, blessures (en
het vermijden ervan), voeding, sportmedische keuring, erkende keuringscentra en -artsen en veel meer.
www.ethischsporten.be
Geeft een stand van zaken en gedetailleerde informatie van wat er in
Vlaanderen gerealiseerd is rond ethiek
en integriteit in de sport.
www.watisjouwgrens.nl
Geeft een stand van zaken van wat
er in Nederland gerealiseerd is met
betrekking tot ethiek in de sport (ontwikkelingen, publicaties, beleid …)
Keuzesessie ‘Ethisch verantwoord sporten = ‘veilig’ sporten’
Kristine De Martelaer
VUB
Ine Esch
projectmedewerker gezondheid ISB
Trefwoord(en): ISB-Congres, ethiek, ethisch verantwoord sporten
The best alternative to nature
Edel Grass staat voor meer dan dertig jaar ervaring in de markt voor kunstgrasvelden. Als speler van het
eerste uur voorzien wij de markt van hoogwaardige systemen voor zowel sport als leisure doeleinden. Ons
hockey-, tennis- en voetbalkunstgras voldoet aan de hoogste speltechnische eigenschappen. Samen met
onze partners leveren wij innovatieve en duurzame systeemoplossingen en creëren zo een omgeving waar
topprestaties en ontspanning centraal staan en talent tot bloei kan komen!
Edel Grass BV
Postbus 164 - 8280 AD Genemuiden, Nederland – Fabrieksstraat 13, 8281 BW Genemuiden, Nederland
Tel.: +31 (0)38 425 00 50 – Fax: +31 (0)38 425 00 51 – E-mail: [email protected] – Website: www.edelgrass.com
Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer
N° 229
69