Eten uit de natuur (4)

Artikel - [ Fit met Voeding ] nr.6 2010 - [ auteur ] Elke van Riel
Eten uit de natuur (4)
verrassende vruchten
De nazomer is niet alleen de tijd van bramen en bosbessen maar ook van andere
smakelijke vruchten, waarvan minder bekend is dat ze eetbaar zijn. Bijvoorbeeld
rozenbottels, lijsterbes, duindoorn, vlier, vossenbessen en kornoelje. Wilde groenten,
paddenstoelen en hazelnoten kunt u ook op het menu zetten.
Rozenbottels heten ook wel
‘de sinaasappels van het
Noorden’, omdat ze twintig keer
zoveel vitamine C bevatten
als die van het zuiden
28
fitmetvoeding.nl
Als u het eenmaal herkent, zult u merken
dat overal in bermen en tussen stoeptegels
rucola groeit, ook middenin de stad
Behalve bekend zacht fruit als
bramen en bosbessen levert de
Nederlandse natuur in de late
zomer nog veel meer lekkers op. Zo
zijn vanaf half augustus vlierbessen
rijp. Deze donkerrode, bijna zwarte
bessen zijn vooral bekend door het
gebruik in vlierbessenjenever en
-wijn, maar zijn ook heel geschikt
om zelf sap, jam of moes van te
maken. Vlierbessen bevatten veel
anthocyanidines, rutin, isoquertin
en hyperosid: stoffen die goed zijn
voor het immuunsysteem.
Ongekookte vlierbessen hebben
een sterk laxerende werking. De
bessen moeten daarom altijd
verwerkt worden. U kunt ze van de
trossen afrissen met een vork. De
groene bessen zijn licht giftig, dus
die moet u eruit halen. Dat gaat het
gemakkelijkst in een bak of grote
pan met veel water. Bij omroeren
komen de groene exemplaren
bovendrijven, zodat u ze er kunt
afscheppen.
Let wel op of u inderdaad te maken
hebt met een gewone vlier, er zijn
namelijk ook enkele varianten met
giftige bessen, zoals Kruidvlier.
Deze plant ruikt onprettig, is
compacter dan gewone vlier en de
bessen ‘staan’ in plaats van te
hangen. Rode vlier is ook giftig,
maar u zult de vuurrode bessen niet
snel verwarren met die van de
gewone vlier.
Scharlakenrode bosbes
Vanaf september kunt u ook rozenbottels oogsten. Ze zijn rijk aan
vitamine C, provitamine A, vitaminen van de B-groep en mineralen
als ijzer, calcium en kalium. U kunt
er heerlijke jam van maken. Wel
moet u de harige pitjes eruit halen.
Rozenbottels heten ook wel ‘de
sinaasappels van het Noorden’,
omdat ze twintig keer zoveel
vitamine C bevatten als die van het
zuiden, schrijft Michiel Bussink in
Eetbaar landschap. Ria Loohuizen
houdt het in haar boek Van Nature
op tien keer zoveel vitamine C. Ook
na het koken blijft de vitamine in de
vruchten aanwezig. Van verse of
gedroogde rozenbottels kunt u ook
lekkere thee zetten.
Op Terschelling en Vlieland groeien
cranberry’s ofwel veenbessen, die
verwerkt kunnen worden tot sap of
compote. De cranberry bevat
behalve veel vitamine C ook proanthocyanidinen (onder meer
epicatechine) die helpen een
blaasontsteking te voorkomen.
De vossenbes is een scharlakenrode bosbes die in Nederland
ondermeer te vinden is op de
Veluwe en de Sallandse heuvelrug.
De bes wordt ook wel Preiselbeer
of Lingonberry genoemd. Vers
smaken ze nogal zuur en bitter,
maar u kunt er lekkere chutney van
maken.
De bessen worden in Scandinavië,
Polen en Tsjechië veel gegeten.
Vossenbessen zijn rijk aan flavonoïden en de vitamines C en B 1, 2 en
3 en E en bètacaroteen. Ze groeien,
net als bosbessen, aan een laag
groenblijvend dwergstruikje. Hun
naam danken ze aan hun aantrekkingskracht op vossen, dus was ze
wel eerst altijd goed.
Nog meer bessen
Ook de fel oranje bessen van de
duindoorn – inderdaad: te vinden
in duingebieden – zijn rijp tegen
september. Het plukken is niet
gemakkelijk vanwege de lange
stekels, maar is de moeite waard.
Van de bessen kunt u een frisse en
gezonde jam maken. Duindoornbessen zitten vol vitamine C en
bevatten ook veel vitamine A en E,
foliumzuur, flavonoïden en choline.
Oogst- en bewaarvoorschriften
Oogst zacht fruit als het rijp is. Van onrijp
fruit kunt u buikpijn krijgen en overrijp
fruit gaat gisten. Alleen voor jam is dat
laatste niet zo’n probleem. Het is handig
om een bak mee te nemen, want daarin
zijn de vruchten goed beschermd en
blijft ook het sap bewaard, zodat u ook
dit kunt gebruiken. Verwerk bessen zo
snel mogelijk, liefst nog dezelfde dag.
Doe zelfgemaakte jam altijd in zeer
schone potten. Schoonmaken gaat
het best met een sodasopje. Spoel de
potten na met heet water en zet ze op
een schone theedoek.
Was paddenstoelen liever niet, want ze
zuigen water op als een spons en de
smaak lijdt eronder. Maak ze schoon met
een borsteltje en controleer of er geen
maden in zitten. U kunt paddenstoelen
gedroogd bewaren.
Op de Rode Lijst staan beschermde
planten, zoals daslook, veldsalie en wilde
marjolein. Er is ook een Rode Lijst voor
paddenstoelen: www.mycologen.nl/
rodelijst/RL_2008_download.htm
Als u wilde groenten gaat oogsten, is het
handig om een mesje en schaar mee te
nemen. Dat voorkomt dat u aan planten
gaat trekken en ze zo beschadigt.
fitmetvoeding.nl
29
Het voelt wel een beetje illegaal om bessen
te plukken in een gemeenteplantsoen waar
huizen op uitkijken, maar we besluiten ons
daar niets van aan te trekken
Lijsterbessen zijn vanaf augustus
rijp en blijven tot ver in de winter
hangen. Pluk ze in oktober, als ze
dieporanje zijn. Na de eerste
nachtvorst kunt u ze beter laten
hangen. Dan wordt het aanwezige
zetmeel namelijk omgezet in suikers
en gaan de bessen gisten. Lijsterbes moet u niet rauw eten, want
dan zijn de bessen licht giftig
vanwege het aanwezige parasorbinezuur. Als de bessen gekookt
worden, wordt dit omgezet in het
onschadelijke sorbinezuur. Ook
lijsterbessen zijn rijk aan vitamine C.
Een minder bekende eetbare vrucht
is die van de kornoelje. De bessen
groeien aan een cilindervormig
boompje, dat bovenaan in een
punt toeloopt en zo’n zeven meter
hoog kan worden Het staat veel in
tuinen en plantsoenen, vooral
vanwege de fraaie, grillig gevormde gele bloemen. Eind augustus
heeft het boompje rode vruchten
met de vorm en grootte van een
olijf. U kunt ze verwerken tot jam.
De Fransen drinken kornoeljewijn,
in Turkije worden ze ingelegd
in azijn. De bessen bevatten veel
vitamine C en provitamine A, de
bioflavonoïde rutine en mineralen
als calcium en magnesium.
Allerlei wilde groenten
Vanaf augustus zijn veel bloemen
in het zaad geschoten. Fijngemalen berenklauwzaad geeft een
lekkere specerijachtige smaak aan
(vruchten)salades, appelmoes en
toetjes. Uit de papaverbolletjes van
uitgebloeide klaprozen kunt u vanaf
september maanzaad schudden om
zelfgebakken brood mee te versieren. Een leuk klusje voor kinderen.
Er vallen nog allerlei wilde groenten te oogsten, zoals bosandoorn,
smeerwortel, smalle weegbree,
(jong) paardenbloemblad, vogelmuur, melganzenvoet of rucola. Als
u het eenmaal herkent, zult u
merken dat overal in bermen en
tussen stoeptegels rucola groeit,
ook middenin de stad. Van bijvoorbeeld akkerkool en herderstasje
komen nu alweer nieuwe plantjes
op. Van de (lang bloeiende) bloemen van de witte dovenetel kunt u
thee zetten.
een hazelaar tegen. Verse hazelnoten worden ook wel natte
hazelnoten genoemd en smaken
een beetje flauw. U kunt de noten
ook eerst drogen, waardoor ze lang
houdbaar worden. Hazelnoten zijn
erg gezond. Ze bevatten veel
plantaardige eiwitten, onverzadigde vetzuren, vitaminen (B1, B2,
B6 en E) en mineralen als calcium,
fosfor, kalium, magnesium en zink
en essentiële aminozuren.
Zeker na een natte zomer kunt u
ook de nodige eetbare paddenstoelen tegenkomen, zoals cantharel
en eekhoorntjesbrood. Ook biefstukzwam verschijnt vanaf de late
zomer, net als de heksenboleet.
Paddenstoelen oogsten voor
consumptie vraagt wel om een
goede paddenstoelengids. Ria
Loohuizen schreef Bos op je bord.
Lexicon van 50 eetbare paddenstoelen (september 2009). Bekijk
twijfelgevallen altijd bij thuiskomst
nog eens kritisch.
Misschien komt u in september en
oktober tijdens een boswandeling
Proef op de som: kornoeljejam
We gaan kornoelje-bramenjam maken. Deze jam wordt niet gekookt, zodat de gezonde stoffen intact blijven, en u maakt hem zonder
toegevoegde suiker (bron: Laurette van Slobbe, Eten en Drinken met Wilde Planten) U haalt de pitten uit twintig kornoeljevruchten. Voeg
twee dadels en een handvol bramen toe en pureer dit met een staafmixer. Bij ons in de buurt zijn meerdere plantsoenen met kornoeljeboompjes. Gelukkig hebben we in het voorjaar gezien dat de boompjes gele bloemen hebben. Het gaat dus om de gele kornoelje
(Cornus Mas) en niet om de giftige variant: de rode kornoelje (Cornus Sanguinea, die bloeit met witte bloemen). Het voelt wel een beetje
illegaal om bessen te plukken in een gemeenteplantsoen waar huizen op uitkijken, maar we besluiten ons daar niets van aan te trekken.
Zo van de boom smaken de bessen behoorlijk zuur, merken we. Bramen plukken we in het bos. Het klaarmaken is een fluitje van een
cent. De bramen zorgen voor wat vloeibaarheid, de dadels voor een zoet element. Het levert een smeersel op dat lekker fris smaakt.
30
fitmetvoeding.nl