Samenspel met mantelzorgers - Expertisecentrum Mantelzorg

Samenspel
met mantelzorgers
betere zorgverlening en minder irritaties. Vilans-adviseurs Geraldine Visser en Theo Royers geven tips.
[Geraldine Visser en Theo Royers]
Ellen van den Berg (56) heeft een progressieve spierziekte. Ze is van haar voetspieren tot en met haar
nekspieren verlamd, heeft zuurstofapparatuur, hartbewaking, sondevoeding en een stoma. Ze
woont thuis samen met haar man Anton (61) in een aangepast appartement. Er is een kring van tien
‘hulpvrouwen’ uit de woonomgeving gevormd, die doordeweeks samen met partner Anton de zorg
verlenen. In het weekeinde is er altijd hulp van een van de drie kinderen. De kinderen zijn dertigers met
een eigen gezin en werk en wonen alle drie in andere delen van het land. Driemaal per week komt de
thuiszorgverpleegkundige zorg verlenen zoals het verwisselen van de katheter en de wasbeurt.
Z
orgverleners hebben dagelijks te
maken met zorgende familieleden, vrienden en buren: de mantelzorgers. De druk op mantelzorgers zal de komende tijd toenemen
omdat de overheid stimuleert dat
zorgvragers eerst een beroep doen op
de eigen kring en op vrijwilligers en
dan pas op professionele zorg. Mantelzorgers zijn soms zelf in zekere
mate belast en hebben ondersteuning
nodig. De oorspronkelijke relatie met
de zieke – als echtgenote, dochter,
broer of vriendin – verandert vaak.
Mantelzorgers vervullen meerdere
rollen: ze zijn zorgverlener van de patiënt, ze zijn expert, maar mogelijk
ook zelf hulpvrager als ze overbelast
(dreigen te) raken. Maar ze blijven
altijd de partner, het kind of de vriend.
Voor zorgverleners betekent dit het
nodige in het omgaan met mantelzorgers. Wat kunnen verpleegkundigen en
verzorgenden doen om dat samenspel
zo optimaal mogelijk te maken?
rig mantelzorg. Mantelzorg is dus
het fundament van het Nederlandse
zorgsysteem. De grootste groep
mantelzorgers is tussen de 45 en 65
jaar en 60 procent van de mantelzorgers is vrouw. De meeste mantelzorgers zijn kinderen die zorgen
voor een zelfstandig wonende ouder
(44 procent).
Mantelzorgers geven psychosociale
begeleiding, zoals emotionele steun
en het regelen van zorg, geven huishoudelijke zorg en bieden persoonlijke verzorging zoals wassen, tillen,
aankleden en medicijnen geven.
Twee derde geeft meerdere vormen
van hulp, veelal psychosociale begeleiding en huishoudelijke zorg. Gemiddeld zorgen ze 18 uur per week
voor hun naaste. Uitzondering vormen mantelzorgers die zorgen voor
iemand in de palliatief terminale
fase. In die situaties verleent 65
procent van de mantelzorgers persoonlijke en zelfs verpleegkundige
zorg. Deze mantelzorgers zorgen
Feiten en cijfers
Mantelzorg is de zorg die mensen
vrijwillig en onbetaald verlenen aan
mensen met fysieke, verstandelijke
of psychische beperkingen in hun
familie, huishouden of sociale netwerk. Het gaat om zorg die meer is
dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. Ruim twee miljoen
mensen verlenen intensief of langdu24
24_25_vilans.indd 24
Belasting
13 procent van alle mantelzorgers
voelt zich zeer zwaar belast of zelfs
overbelast en 27 procent is matig
belast. Ruim 80 procent heeft tijdsproblemen en 40 procent van de
mantelzorgers staat er alleen voor.
gemiddeld 33 uur per week en velen
doen dat 24 uur per dag, zeven dagen per week.
Het samenspel, waarmee zorgverleners te maken hebben, speelt zich af
in de driehoek zorgverlener, cliënt en
mantelzorger. Het is te vergelijken
met het uitvoeren van een muziekstuk. Soms strak geregisseerd en
soms met de nodige improvisatie,
maar altijd goed op elkaar ingespeeld. Voorwaarde is goede communicatie en randvoorwaarden. Die
randvoorwaarden zijn: informatie
verstrekken, emotionele steun, praktische steun en professionaliteit van
de zorgverleners.
Overleg en instemming
Een van de belangrijkste zaken in dit
samenspel is dat je als zorgverlener
de gewoonten en gebruiken van de
cliënt en mantelzorgers in ere houdt.
Het opstellen van een zorgplan gaat
dus altijd in overleg en met instemming van de cliënt en zijn mantelzorgers. Daarnaast moet je als zorgverlener letten op de mogelijke overbelasting van de mantelzorgers en hierover in gesprek gaan als je er sprake
is van overbelasting. Mantelzorgers
vinden het heel belangrijk dat zorgverleners informatie goed aan hun
collega’s overdragen en hun werkzaamheden met hen afstemmen,
zodat mantelzorgers niet elke keer
weer hetzelfde verhaal hoeven te
vertellen of extra belast worden met
de zorgcoördinatie.
Als verpleegkundige of verzorgende
ben je meestal goed op de hoogte
van allerlei voorzieningen, diensten
en van het ziekteverloop. Dat geldt
meestal niet voor mantelzorgers.
Het is een welkome aanvulling als
je als zorgverlener de mantelzorgers
informeert over welke mogelijkheden er zijn, zoals zorgverlof, hulpmiddelen, financiën, respijtzorg. Of
XL Omgaan met naasten / 2009
05-02-2009 12:26:13
Hans OOstrum fotografie
Verpleegkundigen en verzorgenden hebben veel met mantelzorgers te maken. Een goed samenspel leidt tot
om mantelzorgondersteuning in te
schakelen, zoals respijtzorg (de
tijdelijke en volledige overname van
de zorg van de mantelzorger). Hiermee houdt de mantelzorger het
langer vol en kan de patiënt langer
thuis blijven wonen.
Hans OOstrum FOtOgraFie
narigHeiD vOOrKOmen
ze op dit gebied doorverwijst naar
instanties die daarvoor zorgen zoals een gemeentelijk zorgloket of
een Steunpunt Mantelzorg. Daarnaast is de informatieve bijdrage
over de ziekte, de behandeling, de
medicatie en het ziekteverloop van
zorgverleners bij mantelzorgers
zeer welkom. Vooral bij een langdurende of progressieve ziekte die
zich uit in verschillende stadia,
kunnen mantelzorgers het beloop
van de ziekte niet overzien. Elk
stadium van een ziekte kan immers
weer nieuwe eisen aan de mantelzorger stellen en roept weer nieuwe
emoties op. Als verpleegkundige of
verzorgende speel je een belangrijke rol door mantelzorgers vroegtijdig te overtuigen van het belang
tiPs vOOr een OPtimaaL samensPeL met manteLZOrg
Persoonlijke relatie ➝ Faciliteren
 Houd voor ogen dat mantelzorger in eerste instantie echtgenoot, kind, ouder of
vriend is.
 Zorg voor voldoende privacymogelijkheden.
 maak mogelijk dat mantelzorgers ook tijd hebben om leuke dingen te doen
met hun zieke naaste.
Het kan gebeuren dat mantelzorgers niet in de gaten hebben dat ze
meer doen dan ze eigenlijk aankunnen. Als zorgverlener kun je daar
oog en oor voor hebben en veel
narigheid voorkomen. Op tijd zorgen voor huishoudelijke zorg en het
regelen van een achterwacht of achterwachten (zoals bij de kring van
hulpvrouwen in de casus het geval
is) kan de veiligheid en ondersteuning bieden waar mantelzorgers
behoefte aan hebben. Een alarmeringssysteem of een maaltijddienst
kan daarbij ook helpen. Ook het
trainen van allerlei handige vaardigheden zoals tillen of het gebruik
van hulpmiddelen, kan een bijdrage
zijn aan het verlichten van de taken
van mantelzorgers.
Kijk voor meer informatie over
mantelzorg op:
 www.expertisecentrummantelzorg.nl:
de website voor beroepskrachten in
zorg en welzijn.
 www.mezzo.nl: de website van de
landelijke vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligerszorg.
Of lees: Hulpverlening aan mantelzorgers. een leerboek voor verpleegkundigen van H. Buijssen & m. adriaansen. amsterdam, Boom, 2005.
Expert ➝ Afstemmen
 uitgaan van de kennis van de mantelzorger.
 goed informeren bij de mantelzorger over wensen t.a.v. zorg en aansluiten bij
deze wensen.
 navragen wat grenzen zijn in zorgverlening bij de mantelzorgers.
 aangeven wat grenzen van professionele zorg zijn (wederzijdse verwachtingen
duidelijk maken).
 na verloop van tijd navragen of grenzen werkbaar zijn.
Partner in de zorg ➝ Samenwerken




informatie geven over zorg/ziekte.
Betrekken bij de zorg, afspraken maken over wie wat doet.
Zorgvaardigheden aanleren.
mee laten beslissen bij zorgplan, zorgen voor goede overdracht.
PrOject samensPeL
actiZ, vilans en het expertisecentrum
mantelzorg zijn met financiële ondersteuning van het ministerie van vWs
het project Samenspel gestart, om
samenwerking tussen mantelzorg, clienten en zorgverleners te verbeteren
in de v&vt-sector. Het project moet
het onderwerp op de agenda van bestuurders van zorgorganisaties zetten.
mail voor meer informatie over dit
project naar: [email protected].
Hulpvrager ➝ Ondersteunen




signaleren van problemen bij mantelzorger.
verwijzen naar ondersteuning.
afspraken maken om zorg over te nemen.
informatie geven over hoe mantelzorg vol te houden: zorg delen met familie/vrienden, bespreken met huisarts, lotgenotencontact, respijtzorg, vrijwilligers, etc.
theo royers en geraldine visser werken als adviseur bij vilans, het landelijke kennisinstituut voor de langdurende
zorg. met dank aan: ilse de Bruijn en
antoinette tanja van mOvisie en annemiek mulder van actiZ.
XL 25
24_25_vilans.indd 25
05-02-2009 12:26:18