Docentenmateriaal en antwoorden Digizine 2 - juni 2009

Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
Docentenmateriaal en antwoorden Digizine Economie, nummer 10, januari 2013
Crowdfunding
Meer informatie over het onderwerp:
Aan de basis van dit onderwerp ligt een artikel uit Kennislink, Gewone man gaat wetenschap
financieren, 27 september 2012.
Voor het schrijven van het artikel zijn de bronnen gebruikt als vermeld in de digizine. Andere bronnen
die in relatie hiermee interessant en relevant zijn:
 NOS pagina, Crowdfunding groeit in Nederland (http://nos.nl/artikel/255180-crowdfunding-groeitin-nederland.html), met een artikel met enig cijfermateriaal en podcasts van radio-opnamen.
 Item in Hart van Nederland over crowdfunding, mei 2012
(http://www.hartvannederland.nl/nederland/zeeland/2012/geld-lenen-bij-de-bank-hoeft-niet-meer/)
 Nieuwsberichten over crowdfunding: http://www.crowdfunding.nl/
 Verschillende crowdfunding platforms:
 Geldvoorelkaar.nl
 Symbid.nl
 Flintwave.nl
 Voordekunst.nl
 Tenpages.com
 http://www.douwenkoren.nl/crowdfunding-in-nederland/ geeft een overzicht van de
platforms in Nederland.
Dit onderwerp sluit aan bij het concept Ruilen over de Tijd en Risico en Informatie.
Tips:


•
U kunt de klas of de leerlingen afzonderlijk een bedrag laten investeren in een crowdfunding
project, bijvoorbeeld door voor 20 euro een aandeel te kopen op Symbid. Hierdoor
ondernemen u en uw leerlingen een beetje mee.
Op Symbid.nl gaan alle projecten vergezeld van een plan, vergelijkbaar met een bedrijfsplan.
U kunt deze plannen gebruiken om samen risico en informatie van de projecten te
beoordelen.
 U kunt bijvoorbeeld het plan aanhouden tegen de aanwijzingen voor het maken van
een ondernemingsplan op de site van de Kamer van Koophandel:
http://www.kvk.nl/ondernemen/bedrijf-starten/een-ondernemingsplan-maken/. Bevat het plan alle
informatie die hier genoemd wordt?
 U kunt hier het begrip principaal-agent relatie aan verbinden. Wie is de principaal en
wie de agent? Welke risico's loop je als principaal? Een belangrijk risico is informatie
asymmetrie. Met welke informatie uit het bedrijfsplan loop je dit risico het meest? Dit is
een uitbreiding van vraag 4 van het artikel.
 U kunt de leerlingen de plannen laten beoordelen zonder achtergrondinformatie.
Welke informatie ontbreekt volgens hen? Bij welke informatie zetten ze vraagtekens
bij de betrouwbaarheid?
 U kunt de leerlingen plannen met elkaar laten vergelijken. Welk plan vinden zij het
beste plan (dus niet het beste project)? Waarom?
U kunt de leerlingen zelf een project laten bedenken waarvoor ze financiering nodig hebben.
De leerlingen kunnen zich dan online, bijvoorbeeld via een electronische leeromgeving of
fysiek op een markt, presenteren en leerlingen uit andere groepen kunnen dan de projecten
virtueel financieren. Vaak speelt bij dit soort opdrachten populariteit van leerlingen een rol en
dat is bij crowdfunding, waarbij de sociale media een belangrijke rol spelen, heel gebruikelijk.
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
1
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
Antwoorden en toelichting opdrachten:
1. Een reden voor de groei van crowdfunding is de economische crisis. Hierdoor kunnen met
name bedrijven in het MKB en startende ondernemers moeilijk kapitaal vinden voor hun
idee. Leg dit uit.
Met name bedrijven in het MKB en startende ondernemers kunnen moeilijk geld vinden voor hun idee,
ten tijde van een economische crisis, omdat geldverschaffers terughoudender zijn met investeren of
krediet verlenen in een periode van economische stagnatie of teruggang.
Het is immers moeilijker in perioden van laagconjunctuur om producten en diensten af te zetten.
Hierdoor zijn nieuwe ideeën risicovoller dan in perioden van hoogconjunctuur.
Daarnaast worden bedrijven in het MKB en startende ondernemers altijd als meer risicovolle
geldvragers aangemerkt. Deze bedrijven of ondernemers hebben minder financiële draagkracht om
financiële tegenvallers op te vangen.
2. ABN AMRO stapt ook in crowdfunding met het platform Seeds. Edwin Adams van
Geldvoorelkaar.nl is kritisch. ‘Seeds kan helpen bij de acceptatie van crowdfunding als
financieringsvorm, maar je moet ervoor waken dat je het gebruikt voor het afschuiven van je
verantwoordelijkheden als bank.' Vind jij dat de bank zijn verantwoordelijkheden afschuift als
het crowdfunding faciliteert? Beargumenteer je antwoord.
De vraag die hier centraal staat is: wat zijn de verantwoordelijkheden van een bank? Kennelijk vindt
de heer Adams dat het verschaffen van kapitaal aan startende ondernemers en/of innoverende
projecten een verantwoordelijkheid van de bank is, maar is dat ook zo? ABN AMRO zal er zijn
redenen voor hebben om de risicovolle financiering te scheiden van zijn kernactiviteiten en hier
andere financieringsvormen voor te vinden dan de bij banken gebruikelijke, zoals financiering uit
spaargelden van rekeninghouders. Wat zou jij als particuliere klant van ABN AMRO tot de
verantwoordelijkheden van de bank rekenen? En als aandeelhouder?
De heer Adams doelt waarschijnlijk op de maatschappelijke rol van een bank, die volgens hem een
meer innoverende investeringsportefeuille rechtvaardigt. Ben je het daarmee eens?
De antwoorden die je op deze vragen geeft, kun je gebruiken in je argumentatie van je standpunt.
3. Bekijk de internetuitstap bij dit artikel en geef voor de tien beste crowdfunded projecten uit
2011 aan welk financieringsmodel werd gebruikt.
De meeste projecten van de tien beste crowdfunded projecten financierden hun project met donaties.
Alleen bij Brand Expedition en Waka Waka ging het om investeringen door een aandeel te nemen in
het bedrijf via het crowdfundingplatform Symbid. Daarnaast maakte Vechtclub XL via CrowdAboutNow
gebruik van de mogelijkheid om een lening aan te trekken. Hieronder een overzicht:
Project
Financieringsmodel
Platform
Eddy Terstal
Donaties
Cinecrowd
Brand Expedition
Investering
Symbid
Rina Mushonga
Donaties
Africa Unsigned
Red Light Radio
Donaties
Voordekunst
Vechtclub XL
Lening
Crowdaboutnow
Brenno de Winter
Donaties
Nieuwspost
Sascha Harding
Donaties
1procentclub
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
2
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
Het Schooltje van Dik Trom
Donaties
Webclusive
The Elephant Corridor
Donaties
Pifworld
Waka Waka
Donaties / Investering
Kickstarter / Symbid
4. a) Als crowdfunder maak je deel uit van een principaal-agent relatie. Wie is bij crowdgefunde
projecten de principaal en wie de agent?
Principaal: De geldverschaffer, oftewel degene die investeert, doneert of een lening verstrekt
Agent: De geldvrager, oftewel de ondernemer.
b) In een principaal-agent relatie bestaat informatie asymmetrie. Wat is het risico hiervan
voor de geldverschaffer?
De ondernemer kan je (bewust) onjuiste informatie verschaffen over het risico dat je loopt, over de
inhoud en omvang van het project, over de manier waarop jouw geld besteed wordt, over zijn eigen
kennis en ervaring, enzovoort. Hierdoor kan het feitelijke risico hoger zijn dan je verwacht op basis
van de verstrekte informatie en hierdoor is de kans groter dat je geld verliest op je investering. Bij
donaties is het mogelijk dat geld besteedt wordt aan doeleinden waarvoor jij het niet bestemd had.
5. a) Ga naar de site van een crowdfunding platform en selecteer een project waarin jij zou
investeren als je de financiële middelen had. Onderzoek voor dit project de risico's afgezet
tegen het te verwachten rendement.
Omdat je de risico's moet afzetten tegen het te verwachten rendement, moet je een platform kiezen
waar je kunt investeren of leningen kunt verstrekken, zoals symbid.nl, geldvoorelkaar.nl of
crowdaboutnow.nl.
b) Zoek in het vergunningenregister van de AFM op welke crowdfunding platforms een Wtfvergunning hebben.
Geldvoorelkaar.nl is het eerste Nederlandse crowdfunding platform dat een vergunning heeft van de
AFM, die vind je onder de categorie Financiële dienstverleners op
http://www.afm.nl/nl/professionals/registers/alle-huidige-registers.aspx.
Daarnaast zou je crowdfundingplatforms kunnen vinden onder Beleggingsondernemingen.
Je kunt ook steekproefsgewijs gericht op een aantal platforms zoeken die als financieringsmodel
investeringen of leningen gebruiken, zoals symbid.nl of crowdaboutnow.nl.
Verwacht je hier platforms als voordekunst.nl of cinecrowd.nl te vinden? Waarom wel/niet?
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
3
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
ECB gaat staatsobligaties opkopen
Meer informatie over het onderwerp:
De belangrijkste informatie is de informatie genoemd in de bronnen. Als de ECB daadwerkelijk
obligaties gaat opkopen zal dit opnieuw in het nieuws verschijnen.
Dit onderwerp sluit aan bij het concept Risico en Informatie, Samenwerken en Onderhandelen en
Goede Tijden, Slechte Tijden.
Tips:

Om dit onderwerp goed te kunnen begrijpen is het van belang dat de leerling begrijpt wat een
obligatie is, hoe de rente op een obligatie wordt vastgesteld en hoe een obligatie wordt
verhandeld. Instrumenten hierbij zijn:
 De staatsobligatie pagina van het Financieel Dagblad:
http://beurs.fd.nl/obligaties/staatsobligaties/ of deze op IEX.nl: http://www.iex.nl/Koersen/Obligaties.aspx

Een tool om het effectief rendement van staatsobligaties te berekenen:
http://www.obligaties-info.nl/Staatsobligaties.html



Introduction to bonds van de Khan Academy: http://www.youtube.com/watch?v=44cYyG0LSzQ
Beleggingsles op RTL: http://www.rtl.nl/financien/thuisopdebeurs/beleggingslessen/les8/
Interactieve les over obligaties van ABN AMRO:
http://extra.abnamro.nl/tradeglobeacademy/obligaties/obligaties.html?pos=tga_open_obligaties

Daarnaast is de manier waarop de ECB het rente-instrument kan inzetten om de interne
waarde van de euro te beïnvloeden belangrijk voor een goed begrip van dit artikel.
Instrumenten hierbij zijn:
 Het monetaire beleidsspel van de ECB:
http://www.ecb.int/ecb/educational/economia/html/index.en.html


Videos van de ECB, bijvoorbeeld over de monetaire beleidsstrategie of monetaire
beleidsinstrumenten: http://www.ecb.int/ecb/educational/movies/html/index.en.html
Videos van De Nederlandsche Bank over monetair beleid: http://www.dnb.nl/onderwijs/havovwo-mbo/monetair-beleid/index.jsp

De lesbrief 'Waar voor je geld' van De Nederlandsche
Bank:http://www.dnb.nl/onderwijs/havo-vwo-mbo/waar-voor-je-geld/index.jsp
Antwoorden en toelichting opdrachten:
1. Het is niet de eerste keer dat de ECB staatsobligaties opkoopt. Toch heeft dit
opkoopprogramma een aantal verschillen met de opkoopacties van de ECB uit 2010 en 2011.
Noem drie verschillen.
De verschillen met de opkoopacties uit 2010 en 2011 zijn:
 De nu aangekondigde opkoopactie is niet gelimiteerd, waar de opkoopacties in 2010 en 2011
dat wel waren.
 Aan de opkoopacties in 2010 en 2011 werden geen eisen gesteld met betrekking tot het
budgettaire beleid van het land dat om hulp vroeg.
 Voor de nog op te kopen obligaties accepteert de ECB dat ze gelijkgesteld wordt met andere
crediteuren als een land wanbetaler blijkt te zijn. Bij de opkoopacties van 2010 en 2011 hield
de ECB zich vast aan zijn positie van preferente crediteur.
2. Het is met name vanwege de grote renteverschillen tussen het noorden en het zuiden van de
eurozone dat de ECB ingrijpt. Waardoor worden deze renteverschillen veroorzaakt?
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
4
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
De Zuid-Europese landen hebben een te hoge staatsschuld en daardoor is het risico groter dat ze niet
in staat zijn om hun schulden af te lossen in de toekomst. Als het risico van een financiering hoger is,
leggen geldverschaffers een hogere risicopremie op de rente. Hierdoor is de rente in het zuiden hoger
dan in het noorden.
3. Door de renteverschillen kan de ECB de rente niet meer effectief gebruiken als instrument
tegen prijsinstabiliteit. Leg dit uit.
De ECB gebruikt het rente-instrument om de omvang van de consumptieve bestedingen te
beïnvloeden. Door de rente bijvoorbeeld te verhogen wordt lenen duurder en kunnen particulieren en
bedrijven minder lenen. In tijden van overbesteding kan de ECB hiermee de vraag beperken en
hiermee de opwaartse druk op prijzen temperen.
De rente die de ECB vaststelt is inmiddels zo laag, dat particulieren en bedrijven in het noorden op
hun spaarrekeningen een rente krijgen die lager is dan de gemiddelde inflatie. Hierdoor ontwaardt het
geld dat ze sparen. In het zuiden moeten particulieren en bedrijven hoge rentes betalen voor een
lening, bijvoorbeeld voor een huis of voor een investering. Als de ECB de rente verlaagt, is dat goed
voor particulieren en bedrijven in het zuiden, maar slecht voor particulieren en bedrijven in het
noorden. Daarom is het moeilijk voor de ECB om de rente te gebruiken als instrument tegen
prijsstabiliteit.
4. Er is kritiek op de ECB omdat ze met het opkopen van staatsobligaties buiten haar boekje zou
gaan. Ze zou zich dan bezighouden met het bevorderen van de externe waarde van de euro,
waar ze zich bezig zou moeten houden met het bevorderen van de interne waarde van de
euro. Leg het verschil tussen beide begrippen uit en geef een onderbouwde mening over deze
kritiek.
De interne waarde van een munt is de koopkracht van de munt. De ECB bevordert de interne waarde
door prijsstabiliteit na te streven. De externe waarde van een munt is de valutakoers van de munt. Het
bevorderen van de externe waarde van de euro is niet de belangrijkste taak van de ECB. Dat is
prijsstabiliteit bewaren.
Als de ECB staatsobligaties opkoopt brengt ze euro's in omloop. Ze gebruikt immers euro's om de
staatsobligaties op te kopen. Als de beleggers waar de ECB de obligaties van opkoopt deze euro's
omwisselen voor andere valuta, neemt het aanbod van euro's op de valutamarkt toe en
dientengevolge daalt de koers van de euro uitgedrukt in andere valuta. Door een lagere koers worden
producten en diensten uit het buitenland duurder en producten en diensten uit de eurozone voor het
buitenland goedkoper. Dit heeft weer gevolgen voor de handelsbalans van de eurozone.
Een opkoopactie van obligaties is daarom van invloed op de externe waarde van de euro.
Op grond hiervan kun je stellen dat de ECB buiten haar boekje gaat. De bankpresident Draghi brengt
hier echter tegen in dat hij zich genoodzaakt ziet tot deze actie, omdat hij het rente-instrument niet
meer effectief kan inzetten. Hij stelt daarom dat hij in feite de interne waarde van de euro bevordert
met zijn actie.
5. Door het opkopen van staatsobligaties door de ECB ontstaat ruimte op de financiële markten
voor de overheden van de landen waarvan de ECB obligaties opkoopt. Leg dit uit.
De ruimte die ontstaat op de financiële markten heeft een aantal oorzaken:
 Door obligaties op te kopen van beleggers hebben deze beleggers weer financiële middelen
beschikbaar om opnieuw te beleggen.
 Door de obligaties op te kopen geeft de ECB een signaal af aan de financiële markten. Ze
binden zichzelf aan de euro en de landen van de eurozone. Een dergelijk signaal kan het
vertrouwen van beleggers in staatsobligaties van landen in de eurozone vergroten waardoor
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
5
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
ze eerder bereid zijn, en tegen een lagere risicopremie, om geld te verstrekken aan
eurolanden.
 Het opkopen van staatsobligaties heeft een opwaarts effect op de koers van deze
waardepapieren, waardoor het interessanter wordt om in staatsobligaties van
hulpbehoevende overheden te beleggen.
6. Monetaire financiering van de opkoopactie vergroot het risico op inflatie. Leg dit uit met behulp
van de Verkeersvergelijking van Fisher.
De verkeersvergelijking van Fisher luidt: MV = PT, waarin M = geldhoeveelheid, V = omloopsnelheid
van het geld, P = Prijsniveau, T = Transactievolume.
Als de geldhoeveelheid M toeneemt doordat door de opkoopactie meer euro's in omloop worden
gebracht en het transactievolume niet verder meer kan stijgen omdat het maximum van de
productiecapaciteit is bereikt, kan alleen het prijsniveau P stijgen.
7. In 2010 en 2011 verplichtte de ECB nationale banken om meer geld aan te houden bij de
ECB. Dit wordt in de media 'het opdweilen van euro's' genoemd. Leg deze benaming uit.
Door de opkoopactie werden euro's in omloop gebracht waar geen productie tegenover stond. Om
inflatie te voorkomen moest dit geneutraliseerd worden. De euro's die in omloop waren gebracht
moesten als het ware opgedweild worden en de dweil moest boven het putje van de ECB
uitgewrongen worden, door geld aan te houden bij de ECB.
8. Het opdweilen van euro's of 'het steriliseren van de monetaire financiering', zoals hoogleraar
Eijffinger het noemt, moet het risico op inflatie beperken. Leg dit uit.
Door de in omloop gebrachte euro's te neutraliseren met hogere tegoeden bij de ECB kwamen er per
saldo niet meer euro's in omloop en werd het effect op het prijsniveau teniet gedaan.
9. Als de ECB een voorrangspositie heeft bij wanbetaling van overheden, neemt het risico voor
de andere geldverschaffers toe. Leg dit uit. Neem in je antwoord ook het effect op de
rentestand mee.
Bij de vorige opkoopacties van 2010 en 2011 kocht de ECB obligaties als preferente crediteur. Dit wil
zeggen dat als een land niet in staat bleek om de obligaties af te lossen, de ECB vooraan stond in de
rij.
Een voorbeeld om dit te illustreren: Stel een land leent € 1.000 in 10 obligaties van € 100. De ECB
koopt hier 2 obligaties van op. Dan blijkt het land niet in staat om de € 1.000 terug te betalen. Het kan
maar € 500 aflossen. De ECB krijgt dan als preferente crediteur € 200 en er blijft voor de andere
schuldeisers € 300 over om samen te verdelen.
Stel dat het in totaal om 5 schuldeisers gaat, waarvan de ECB er een is, die ieder 2 obligaties hebben.
Er blijft dus voor iedere andere schuldeiser € 300 : 4 = € 75 over. Als de ECB niet vooraan had
gestaan in de rij, dan had iedere schuldeiser, de ECB inclusief, € 500 : 5 = € 100 ontvangen.
Het risico op wanbetaling is daarom groter als de ECB preferente crediteur is. Als het risico van een
lening groter is, zal de geldverschaffer een hogere risicopremie willen. Hierdoor neemt de rente op de
lening, zoals een obligatie, toe.
10. De ECB stopt met het opkopen van staatsobligaties als een land zich niet aan de vastgelegde
afspraken houdt. Beoordeel de geloofwaardigheid van dit dreigement aan de hand van de
informatie in dit artikel.
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
6
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
In het artikel staat “De interventie stoppen heeft immers ook gevolgen voor de waarde van de eigen
obligatieportefeuille van de ECB.” De vraag is welk effect dit heeft op de waarde van de
obligatieportefeuille. Het opkopen van de obligaties drijft de koers op. Als de ECB stopt met opkopen,
dan heeft dit een neerwaarts effect op de obligatiekoers. Hierdoor daalt de (beurs)waarde van de
portefeuille. Het heeft geen gevolgen voor de nominale waarde van de obligaties of de hoogte van de
couponrentes.
11. Bekijk de internetuitstap. Draghi wijdt de hoge rente op de obligatiemarkten waar landen als
Spanje en Italië mee te maken hebben aan verstoringen 'die worden veroorzaakt door
ongefundeerde angst bij beleggers over omkeerbaarheid van de euro' en de speech die hij
voor de Duitse industriebond gaf op 25 september sloot hij af met 'This is why the euro is
irreversible'. Met deze afspraken bindt Draghi zichzelf. Leg dit uit.
Draghi zegt feitelijk dat de euro niet omkeerbaar is. Daarmee geeft hij een duidelijk signaal af aan
beleggers. Hij zegt hiermee eigenlijk dat als het aan hem ligt de euro niet omkeerbaar is en dat hij er
alles aan zal doen om dit te voorkomen, zoals het opkopen van staatsobligaties. Een dergelijk signaal
schept vertrouwen bij beleggers als de reputatie van Draghi goed is. Door de uitspraak te doen bindt
Draghi zich hieraan. Immers, hij zal zijn reputatie als bankpresident niet willen schaden. Zou hij toch
zijn reputatie schaden, dan kan hij een dergelijk signaal een volgende keer niet meer effectief inzetten
omdat de markt het dan niet meer vertrouwt. Daarom zijn deze uitspraken een duidelijk voorbeeld van
zelfbinding.
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
7
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
ICT en economie
Meer informatie over het onderwerp:
 CBS publicatie: ICT, Kennis en Economie 2012, te downloaden op
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/brochures/2012/06/15/ict-kennis-en-economie-2012.html
 ICT en de Nederlandse economie, 2000, CPB, http://www.cpb.nl/publicatie/ict-en-de-nederlandseeconomie-een-historisch-en-internationaal-perspectief
 De digitale economie, CBS, 2009
 The Economic Impact of ICT: Evidence and Questions, Europese Commissie, 2006
De Europese Unie heeft het verbeteren van de Europese ICT-infrastructuur en het ICT kennis- en
opleidingsniveau van haar ingezetenen hoog op de agenda staan: de digitale agenda.
 Digitale agenda voor Europa: http://ec.europa.eu/digital-agenda/
 Nederlandse Digitale Agenda (pdf): http://www.europadecentraal.nl/menu/1310/Digitale_Agenda.html
Dit onderwerp sluit aan bij het concept Welvaart en Groei en Ruilen over de Tijd.
Tips:



In april 2012 publiceerde Computerworld een artikel met de meest in het oog springende ICT
innovaties van 2012: http://computerworld.nl/article/13644/5-opvallende-it-innovaties-inclusief-video/1.html.
Laat uw leerlingen zich over de vraag buigen hoe deze innovaties kunnen bijdragen aan
economische groei.
De site van de digitale agenda voor Europa biedt, naast een overvloed aan informatie,
videopresentaties bij de verschillende doelstellingen en aandachtsgebieden. Deze video’s
geven inzicht in de verschillen in ontwikkeling tussen de leden van de Europese Unie.
Hierdoor krijgen u en uw leerlingen een idee van de omvangrijkheid van de digitale agenda.
ICT innovaties zijn er ook in het onderwijs. U kunt bijvoorbeeld online colleges volgen of zelfs
hele cursussen. Een recent initiatief zijn de MOOC's: Massive Open Online Courses
(http://nl.wikipedia.org/wiki/Massive_open_online_course). Een site als Coursera biedt bijvoorbeeld
cursussen op universitair niveau met een vaste begin- en einddatum waar zich tienduizenden
studenten van over de hele wereld voor inschrijven. Als leerlingen voldoende de Engelse taal
machtig zijn vinden zij hier ook cursussen waarvoor een middelbare schoolopleiding
voldoende vooropleiding is. Voor docenten is het interessant om te zien hoe lesgegeven
wordt in een situatie met dergelijke studentenaantallen en hoe 'peer assessment' de rol
overneemt van beoordeling door de docent. Welke rol spelen dergelijke innovaties in de
ontwikkeling van Human Capital en in 'een leven lang leren'? Hoe kijken leerlingen hier
tegenaan vanuit het perspectief van hun eigen toekomst?
Antwoorden en toelichting opdrachten:
1. In het artikel worden verschillende manieren genoemd waarop investeringen in ICT bij kunnen
dragen aan de economische groei van een land. Noem er tenminste drie.
In het artikel worden de volgende genoemd:
 Door technologische ontwikkelingen in de ICT zijn de kosten van ICT investeringen gedaald.
 Door investeringen in ICT kapitaal is de kapitaalintensiteit per werknemer gestegen, waardoor
de arbeidsproductiviteit steeg.
 Een effectief gebruik van ICT-producten vergroot de efficiency van bedrijven, waardoor de
productiviteit van alle productiefactoren stijgt.
 Investeringen in ICT-kapitaal kunnen een aanjager van innovaties zijn.
2. Leg uit hoe ICT investeringen bijdragen aan het vergroten van de productiviteit van
productiefactoren.
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
8
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
ICT investeringen zorgen ervoor dat productiefactoren efficiënter ingezet kunnen worden.
Werknemers beschikken bijvoorbeeld over meer of betere informatie, waardoor ze betere beslissingen
kunnen nemen of beter kunnen reageren op vragen van klanten. Door ICT investeringen kan ook het
downloaden van gegevens of het verwerken van transacties sneller gaan, waardoor één werknemer
meer kan doen in hetzelfde tijdsbestek. ICT investeringen kunnen het ook mogelijk maken om beter in
te springen op de vraag in de markt, waardoor voorraden naar beneden kunnen en een bedrijf
efficiënter gebruik kan maken van zijn bedrijfsruimte of bedrijven kunnen ICT gebruiken om
transportmiddelen effectiever in te zetten.
3. Investeringen in ICT zijn een voorbeeld van 'ruilen over de tijd'. Leg dit uit.
Ruilen over de tijd houdt in dat je nu investeert om later de vruchten te plukken. Bedrijven lenen
bovendien vaak geld om investeringen te kunnen financieren. Dat doen ze, omdat ze verwachten dat
de kosten van de lening, de rentekosten, lager zijn dan het rendement van de investering. Een
investering levert niet altijd meteen rendement op. Soms gaan daar een aantal jaren overheen,
bijvoorbeeld omdat werknemers moeten leren werken met de nieuwe ICT. Door nu te investeren
kunnen bedrijven het moment waarop de investering 'in het geld komt' naar voren halen. Bovendien
kunnen zie hierdoor mogelijk een voorsprong behalen op concurrenten of er in ieder geval zorg voor
dragen dat ze niet uit de markt gedrukt worden doordat ze achterblijven met ICT investeringen.
4. Crowdfunding is een ontwikkeling die mogelijk is door internet. Daarmee is het een voorbeeld
van de manier waarop inzet van ICT kapitaal het innovatief vermogen kan verhogen. Leg dit
uit.
In het voorbeeld van crowdfunding is het internet, en de infrastructuur om internet bij de mensen te
brengen, het ICT kapitaal. De crowdfunding platforms die actief zijn op het internet brengen mensen
met ideeën, oftewel innoverend vermogen, en mensen die bereid zijn om geld te verschaffen, bij
elkaar. Hierdoor kunnen meer innovatoren financiering voor hun projecten vinden en zo ontstaat een
voedingsbodem voor innovatie.
5. In het artikel worden een aantal voorwaarden genoemd om optimaal gebruik te kunnen
maken van de inzet van ICT kapitaal. Noem tenminste twee voorwaarden en beoordeel de
prestatie van Nederland hierop aan de hand van de informatie in het artikel.
In het artikel worden de volgende voorwaarden genoemd:
 Om optimaal gebruik te kunnen maken van ICT investeringen moet een bedrijf ICT vaardige
werknemers hebben.
 Daarnaast is flexibiliteit in de bedrijfsprocessen en organisatiestructuur van belang voor het
optimaal benutten van ICT-investeringen.
 Bovendien moeten bedrijven verouderde technologieën vervangen door de mogelijkheden die
het ICT kapitaal hen biedt.
Volgens het artikel presteert Nederland als volgt op deze voorwaarden:
 Dat het aantal breedbandverbindingen per 100 inwoners in Nederland tot de hoogste van
Europa behoort geeft geen uitsluitsel over de ICT vaardigheden van de Nederlandse
bevolking. Hier doet het artikel geen uitspraak over.
 Gevestigde bedrijven hebben meer moeite om hun bedrijfsprocessen en organisatiestructuur
aan te passen dan nieuwe, toetredende bedrijven. Europa kent in verhouding tot Azië meer
gevestigde bedrijven. Bovendien bestaat 99% van alle bedrijven in Europa uit Midden- en
Kleinbedrijf. Deze groep bedrijven adopteert minder snel ICT-ontwikkelingen dan grote
bedrijven.
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
9
Digizine Economie, nr 10 – januari 2013
 Nederlandse bedrijven gebruiken nog steeds verouderde technologieën en lopen achter bij de
beste presteerders van Europa.
6. Om de inzet van ICT kapitaal te bevorderen is een goed opgeleide bevolking noodzakelijk.
Aan welke eisen denk jij dat deze 'goede opleiding' moet voldoen?
Het gaat hierbij om de inzet van ICT kapitaal, dus een 'goede opleiding' betreft een goede ICT
opleiding. Je kunt dan denken aan:
 Het kunnen werken met nieuwe ICT technologieën zoals nieuwe software, maar ook nieuwe
apparaten zoals tablets, smartphones en dergelijke.
 Het effectief kunnen gebruiken van sociale media, bijvoorbeeld in het contact met collega's
en/of klantrelaties.
 Het effectief kunnen gebruiken van ICT bij het vinden en uitwisselen van informatie.
 Goed op de hoogte zijn van regels met betrekking tot intellectuele eigendom, copyrights en
dergelijke.
 Internetveiligheid in acht kunnen nemen.
© Noordhoff Uitgevers bv 2013
1
0