Presentatie Professor Jan Rotmans

Biobased Economy: nieuwe
gouden eeuw voor Nederland?
Scheveningen
06 december 2011
www.twitter.com/janrotmans
Derde Industriële Revolutie
1ste Industriële Revolutie
kolen, stoommachine
2de Industriële Revolutie
olie, verbrandingsmotor
3de Industriële Revolutie
duurzame energie, groene grondstoffen
Transitie naar Duurzame Economie
Van
Naar
CO2-gebaseerd
CO2-arm
lineair
gesloten kringlopen
fossiele brandstoffen
groene grondstoffen
recyclen
upcyclen
bezit
ruilen / huren
Filosofie
we moeten de natuur imiteren in plaats van dwingen
van reductionisme naar holisme
Clean Tech Industry
duurzame energie
schoon vervoer
schone watertechnologie
schone chemie
Mondiale economische machtsstrijd
Obama
“ Het land dat de schone technologie-economie
domineert zal het land zijn dat de wereldeconomie
domineert en Amerika moet dat land zijn ”
Mondiale Clean Tech
ontstaat mondiale economie rondom schone technologie
snelst groeiende industrie ter wereld
2010: 250 miljard dollar (30% groei t.o.v. 2009)
China
Duitsland
Amerika
Italië
Nederland
2 miljard?
55 miljard
42 miljard
35 miljard
17 miljard
Mondiale Clean Tech
China investeert komende 5 jaar 235 miljard euro
in schone technologie
VW investeert 1 miljard in duurzame energie
(windmolenpark, waterkrachtcentrale)
Unilever wil voetafdruk halveren in 10 jaar
Duitse staatsbank stelt 100 miljard beschikbaar
voor duurzame energie
Relatieve omzet in Clean Tech naar BNP 2008 [% EUR] (bron WNF)
Nederlands aandeel in verschillende Clean Tech segmenten naar BNP 2008 [% EUR] (bron WNF)
Investeringen in Clean Tech (bron WNF)
Clean Tech Wereldwijde Omzet [% EUR/BNP]
Nationale publieke uitgaven duurzame energie R&D [% EUR/BNP] (bron WNF)
Conclusie I
nieuwe economie rondom duurzaamheid
snelst groeiende industrie ter wereld
Nederland onderinvesteert in nieuwe economie
Transitie naar Bio-Economie
Transitie naar Bio-Economie
overgang van economie gebaseerd op koolstof
naar economie met biomassa als centrale grondstof
Transitie naar Bio-Economie
biomassa
planten, hout, algen, afval
fotosynthese
bioraffinage
biomaterialen
Waardepiramide
Uitgangspunt Nederland ideaal
grote haven(s)
chemische industrie
landbouw en agro-industrie
transport en logistiek
energieproductie
kennis & innovatie
Omwenteling
technologisch
aanpassing logistiek systeem
nieuwe infrastructuur (nieuwe pijpleidingen)
aangepaste havens
materiaalstromen veranderen
andere agrarische ketens
maatschappelijk
andere maatschappelijke verhoudingen
aangepaste wetgeving
duurzaamheid
Deeltransities
landbouw moet ontvlechten van fossiele sector
chemie moet ontvlechten van fossiele sector
chemie ombouwen richting voeding-gezondheid
druist in tegen belangen petro-chemie en landbouw
vraagt om radicale verandering, kost decennia
Fase van transitie bio-economie
Duurzame bio-chemie
Stabilisatie
huidige situatie
Acceleratie
Take-off
Voorontwikkeling
2000
2011
tijd
2050
Schaal transitie bio-economie
Macro-niveau
+
+
-
voorraden fossiele brandstoffen
voorzieningszekerheid
klimaatverandering
financieel-economische crisis
Meso-niveau
+
+
-
Klimaatverdrag Durban?
WBC Sustainable Development.
EU wet & regelgeving
Nederlandse wet & regelgeving
Micro-niveau
+
+
+
-
pilots
technologische kennis
entrepreneurs
lokale wet- en regelgeving
Transitie
fundamentele verandering van structuur, cultuur, werkwijzen
structuur:
institutionele, economische, fysieke structuur
cultuur:
gedeelde beelden, waarden, paradigma’s
werkwijzen:
routines, regels, gedrag
radicale omslag in denken & handelen op systeemniveau
in kleine stappen
organiseren
denken
handelen
Transitie is Machtsverschuiving
regime:
dominante structuur, cultuur en werkwijzen
met macht en gevestigde belangen
niche:
opkomende, afwijkende structuur, cultuur en
werkwijzen op klein schaalniveau
niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime
overnemen; regime beschermt zich daartegen door de
niche onschadelijk te maken of op te nemen
transitie = regime-wisseling = machtswisseling
Transitie bio-economie
leidt tot andere praktijken, organisatiestructuren,
regelgeving, financiën en machtsverhoudingen
vergt institutionele innovatie: landbouw en chemie moeten
intensief gaan samenwerken vanuit wezenlijk andere culturen
vraagt om radicale verandering in kleine stappen
Conclusie II
bio-economie zit in beginfase van transitie
bio-economie is nog gekoppeld aan energie
wensbeeld
Barrières
Barrières
mentale barrières
juridische barrières
beleids barrières
financiële barrières
Mentale Barrières
gebrek aan ambitie
30% groene grondstoffen in 2030
is eenvoudig te realiseren
Mentale Barrières
gebrek aan visie
filosofische grondhouding
bio-economie als harmonie met de natuur
bio-economie als efficiënte omgang met de natuur
bio-economie als controle over de natuur
Sluiten van Kringlopen
DOEPEL STRIJKERS – gebaseerd op Newmans Extended Metabolism Model
Toeristisch Industrie Park
Juridische Barrières
wet- en regelgeving fossiel georiënteerd
creëert ongelijk bio-speelveld
- etheen maken uit bio-ethanol (met importheffing)
of uit nafta (aardolieproduct, zonder importheffing)
- veel reststromen worden als afval beschouwd
in afvalstoffenwet
Beleids Barrières
alleen wegwijzers voor biomassa richting energie
geen wegwijzers voor biomaterialen / biochemicaliën
- biobrandstoffen wel verplicht en biomaterialen niet
- Europese biobrandstoffenlijn creëert kunstmatige markt
voor biobrandstoffen
waardepiramide staat op zijn kop
Financiële Barrières
Investeringen van de grote Nederlandse banken [miljard EUR] (bron WNF)
Conclusie III
bio-economisch systeem zit vol weeffouten
en is helemaal fossiel georiënteerd
persistent
Sturing
Transitie Strategie
faciliteren en stimuleren
vraagt om leiderschap van overheid
incrementeel beleid + transformatief beleid
Stimuleren
ambities formuleren en kaders stellen
wat Duitsland is voor ontwikkeling van zonne-energie
wat Denemarken is voor ontwikkeling van windenergie
wordt Nederland voor ontwikkeling bio-based technieken
Stimuleren
visie ontwikkelen als stip op de horizon
in 2050 is Nederland de leider in bio-economie
in 2040 40% groene grondstoffen
in 2030 werkt 1:3 beta-studenten in bio-economie
Faciliteren
1. strenge normen voor duurzaamheid biomassa
2. experimenteerruimte creëren
3. barrières wegnemen
4. coalities vormen en netwerken stimuleren
Incrementeel Beleid
realiseren in praktijk wat nu al kan
- fabriek neerzetten voor productie bio-etheen uit bio-ethanol
- propyleneglycol uit glycerol in plaats van uit propylene
- chloortransport stoppen in ruil voor chloorproductieuitbreiding
- vergroenen van PET door grondstoffen als PTA uit biomassa
Incrementeel Beleid
- overheid als ‘launching customer’
- integraal beleid ontwikkelen
- consument er bij betrekken
‘communities’ benaderen
sociale media gebruiken
op slimme, interactieve wijze
consument heeft sleutel in handen
Transformatief Beleid
gericht op mondiale excellentie op hoogwaardige
niveaus in de waardeketen
hoogwaardige producten
kennisintensieve innovatie
transitie-arena’s met friskijkers en dwarsdenkers
Strategische Agenda
goede aanzet voor transitiebeleidsproces
wel leren van de energietransitie
teveel nadruk op inhoud, te weinig op proces
teveel ‘roadmap’, te weinig adaptief sturen
zoeken-leren-experimenteren in deze fase
meer ‘hoe’, minder ‘wat’
Transitie naar Bio-Economie
kan niet gerealiseerd worden met
spelers van de gevestigde orde alleen
een kalkoen zet zichzelf niet op het kerstmenu
Conclusies
transitie naar bio-economie is nog in voorontwikkelingsfase
mentale, juridische en institutionele barrières domineren
rol van overheid is cruciaal bij versnellen van transitie
incrementeel en transformatief beleid is nodig
zoeken, leren, experimenteren