Handreiking Eigen Kracht - Platform Integrale Vroeghulp

Handreiking
Eigen Kracht
Zowel in landelijk als lokaal beleid wordt ingezet op ‘Eigen
Kracht’. Het is daarbij niet altijd duidelijk wat hieronder
wordt verstaan, hoe dit bijdraagt aan een succesvolle
transitie en wat gemeenten kunnen doen om Eigen Kracht
van gezinnen en buurten een plek te geven.
Als u wilt weten wat Eigen Kracht is en wat de meerwaarde daarvan is voor uw organisatie, ook met het oog
op de transitie, dan is dit het juiste document voor u.
Eigen Kracht, wat is dat eigenlijk?
De burger is de afgelopen decennia gewend
geraakt aan een overheid en maatschappelijk
middenveld dat voor vrijwel ieder probleem
professionele hulp biedt. Dit ‘loket-denken’
en het uitbesteden van onze problemen heeft
een duidelijke keerzijde. De burger verliest de
verantwoordelijkheid voor de oplossing en ziet
de eigen mogelijkheden en die van zijn directe
omgeving sneller over het hoofd. Dit zorgt
voor een toenemende afhankelijkheid van de
overheid, alsmaar stijgende collectieve lasten en
een afname van wat burgers invidueel of samen
oplossen.
Respect en regie
De rol van het maatschappelijk middenveld is
dan aan te sluiten op wat burgers en hun eigen
kring aanvullend nodig hebben. Eigen Kracht is
dus niet een alternatief voor professionele zorg,
maar dat de burger de regie houdt over zijn
eigen leven en preciezer aangeeft wat van de
professional wordt gevraagd. De professional
draagt kennis en informatie aan. Het vraagt
van hulpverleners respect voor de regie van
de burger en hun kring. Overnemen van regie
betekent immers verlies van verantwoordelijkheid
en we willen juist verantwoordelijke burgers.
Denkkracht verzamelen
Eigen Kracht betekent een andere benadering
van de rol van burger, overheid en
maatschappelijk middenveld. De burger heeft
de verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven,
de problemen die daarin voorkomen en heeft
ook de belangrijkste mogelijkheden deze op te
lossen. Waar dat een individuele burger niet
lukt, is de eerste stap niet naar een professioneel
loket gaan, maar het betrekken van de mensen
om je heen. Ook daar is immers denkkracht
en hulp beschikbaar. Bovendien vind je in
eigen kring mensen die jou al heel lang kennen,
mensen die zich verbonden met je voelen,
dat vaak blijven en ook buiten kantoortijden
beschikbaar zijn.
Rolverdeling anders
De rol van de overheid is burger en
maatschappelijk middenveld bewust te maken en
houden van deze rolverdeling en wie welke regie
heeft. De burger over zijn leven en wie daarin
betrokken wordt. De vraaggestuurde bijdrage
van het maatschappelijk middenveld zonder regie
weg te pakken (maar wel regie te nemen over
de kwaliteit van de professionele bijdragen). De
rol van de overheid is ook burgers hulpmiddelen
aan te reiken om de regie te houden of (in eigen
kring) te herwinnen. Eenvoudige hulpmiddelen
als een gesprek over wie met je mee kan denken,
voorbeeldmateriaal over besluitvorming in eigen
kring of meer ingewikkelde hulpmiddelen als
e-Kracht en de Eigen Kracht-conferentie.
Wat Eigen Kracht oplevert in de transitie
Diverse gemeenten o.a. Amsterdam, Rotterdam,
Eindhoven, maar ook kleinere gemeenten
waaronder Nijkerk, Geldermalsen, Helmond,
omarmen de filosofie van Eigen Kracht en/of geven
hun inwoners de mogelijkheid om bij problemen
eerst zelf een veilig plan te maken. Door dit te doen
ontstaat er in deze gemeenten een grote ommekeer
in de hulp- en zorgverlening, ook bij zware en/of
meervoudige problemen. Doordat burgers regie
behouden of (her)pakken over hun leven, neemt
de afhankelijkheid van de overheid af. Als we de
transitie willen aangrijpen om tot meer duurzame
oplossingen te komen, dan zullen we de relatie
tussen burger, zorg en overheid fundamenteel
moeten wijzigen. Eigen Kracht biedt daartoe het
fundament.
Hoe geef je Eigen Kracht in de transitie vorm
Om Eigen Kracht een plek te geven in de transitie,
is de belangrijkste opgave voor de gemeente te
zorgen dat Eigen Kracht een consequente plek
krijgt. Eigen Kracht is niet een methode die af en
toe te voorschijn kan worden gehaald, maar is zoals
aangegeven een fundamentele verandering in de
relatie burger, zorg en overheid. Een verandering
die weerspiegeld wordt van beleid tot uitvoering en
in alles wat gemeenten en zorginstellingen richting
burgers doen.
Principes Eigen Kracht
Toch betekent dit niet dat het een onmogelijke
opgave is om Eigen Kracht in uw transitie vorm te
geven. Er is namelijk een eenvoudig handvat dat
u hierbij helpt en dat zijn de principes van Eigen
Kracht:
• Houd de regie bij de burger, familie, buurt
Regie hoort bij verantwoordelijkheid: als de
burger de regie heeft, zelf het probleem
definieert en met de sociale omgeving tot
oplossingen komt, pakt de burger ook de
verantwoordelijkheid;
• Maak bij problemen de kring groter
Het samenbrengen en meedenken van de
sociale omgeving van burgers draagt het begin
van de oplossing; spreek burgers aan op het
vergroten van de kring, het gebruik maken van
hun sociale kapitaal;
• Geef ruimte en tijd voor zelfbeschikking
Ingrijpen van buitenaf is de laatste optie, heb
respect voor de inbreng van burgers en hun
sociale omgeving; externe bemoeienis die de
regie uit handen neemt is contraproductief;
• Professionele waardetoevoeging
De professionals en de overheid hebben een
rol om:
(1) kaders te stellen bij zorgen over de veiligheid,
(2) kennis te leveren over mogelijke ondersteuning,
(3) niets over te nemen, maar vraaggestuurd
aan te sluiten bij alles wat de burgers zelf
kunnen oplossen;
• Het activeren van veerkracht in de samenleving
De hernieuwing van de professionele taak is
ook het loslaten van controle en beheersing en
inzetten op het mobiliseren van en vertrouwen
op het sociale kapitaal van het eigen netwerk.
Voorbeeld over beleid
Stel dat in het beleid wordt aangegeven dat het
uitgangspunt is ‘één gezin, één plan, één regisseur’.
Voldoet een dergelijk uitgangspunt aan de principes van
Eigen Kracht?
Als we de principes van Eigen Kracht langslopen, dan
leidt het eerste principe direct tot een vraag. Wordt met
‘één gezin, één plan, één regisseur’ bedoeld dat de regie
buiten het gezin ligt? Of wordt bedoeld dat het gezin
in de professionele ondersteuning één aanspreekpunt
heeft? Met het eerste gaat de Eigen Kracht verloren
en met het tweede is de kans groot dat je juist effectief
aansluit bij wat burgers willen. De gemeente die Eigen
Kracht wil versterken zal daarom dit beleid expliciteren
en duidelijk maken dat de regie over het probleem en
de oplossingen bij de burger ligt, de regie over het
professionele aanbod bij één professional per gezin.
Voorbeeld over uitvoering
Op het niveau van de uitvoering is het interessant
naar het werkproces te kijken. Wat gebeurt er in
het eerste contact met de burger? Wordt hij of
zij direct op het pad gezet de eigen omgeving te
betrekken en deze te vragen mee te denken of
wordt het probleem direct in het professionele
systeem opgenomen?
Een gemeente en zorgaanbieder X hebben
een werkproces ingericht dat bestaat uit de
volgende eerste stappen: na melding van een
probleem van een burger wordt een intake
gedaan en een verslag opgesteld. Dit verslag
wordt doorgeleid aan een zorgorganisatie
die op basis van de intake het best lijkt te
passen bij het probleem. De zorgorganisatie
vraagt een trajectcoördinator te kijken naar de
aanmelding. De trajectcoördinator stelt op basis
van het verslag van de intake - en na het laten
opstellen van een deskundigenoordeel – een
advies op hoe om te gaan met het probleem. De
trajectcoördinator zorgt dat een hulpverlener over
intake, deskundigenoordeel en advies beschikt
en zich voorbereid op contact met de burger. Met
deze bagage neemt de hulpverlener contact op
met de betreffende burger.
Op meerdere principes gaat er hier dan iets mis:
• De regie wordt de burger ontnomen, immers
•
•
•
•
er zijn al snel diverse professionals aan het
werk zonder enige betrokkenheid van de
burger.
De burger wordt na de melding niet direct
geholpen met het komen tot een oplossing
door de kring te vergroten.
Er wordt ook geen ruimte geboden voor
zelfbeschikking, de raderen van de
professionele wereld gaan draaien en er
wordt met een forse inzet aan een oplossing
gewerkt waar de burger niet bij is betrokken
of soms zelfs niet van op de hoogte is.
Er is daarnaast in deze eerste stappen
nog geen sprake van professionele
waardetoevoeging (er wordt wel veel tijd
ingezet, maar de burger staat al die tijd stil en
merkt niets van enige verbetering).
Ook is er nog geen enkele stap gezet in het
vergroten van de sociale veerkracht.
Let wel: dit voorbeeld beschrijft vrij exact hoe
de zorg- en hulpverlening op dit moment op
veel plekken is ingericht en dus hoe er enorme
stappen gezet kunnen worden in het versterken
van Eigen Kracht. Direct bij de intake kunnen
burgers immers worden geholpen hun regie
te behouden, waar nodig te herwinnen en de
eigen kring te betrekken. Dat is dan ook de
aangewezen plek in het proces.
@eigenkracht
www.eigen-kracht.nl
Meer handreiking nodig?
Bovenstaande is een korte handreiking die de essentie weergeeft. De Eigen Kracht Centrale heeft
al dertien jaar ervaring met het benutten van Eigen Kracht door haar werkzaamheden voor burgers,
maatschappelijke instellingen en overheid. Wij zijn de experts als het gaat over:
1. Hoe burgers bejegend willen worden door instanties/professionals;
2. Wanneer burgers eigen verantwoordelijkheid nemen;
3. Hoe je burgers gelegenheid biedt zelf hun kracht aan te spreken en regie te nemen over hun
problemen;
4. Hoe je als organisatie of gemeente aansluit op de vraag van burgers.
Neem vrijblijvend ontact op
Voor meer informatie, ervaringen en organisaties waarmee wij samenwerken: www.eigen-kracht.nl.
Wij bekijken graag en vrijblijvend met u wat onze kennis en ervaring kan betekenen voor de
transitievraagstukken in uw gemeente. Voor een afspraak neemt u contact op met Dorris Koning
via [email protected] of 06 - 53 62 67 68.
© EKC 2013