Verslag Expertbijeenkomst 1 juni - Netwerk VN

Verslag Expertbijeenkomst Vrouwen, Zorg, Arbeid en Inkomen.
1 juni 2016, 15.00-17.00 uur.
Vergaderzaal FNV, Amsterdam.
Ter voorbereiding van de Schaduwrapportage 2.0 organiseerde het Netwerk VN-Vrouwenverdrag in
samenwerking met de FNV op 1 juni een bijeenkomst over vrouwen, zorg, arbeid en inkomen.
Experts uit de vakbeweging, vrouwenrechtenorganisaties en kennisinstituten discussieerden over de
belangrijkste onderwerpen op het terrein van arbeid, zorg en inkomen die in de schaduwrapportage
VN-Vrouwenverdrag terecht moeten komen. Wat doet de regering om de rechten die vrouwen
ontlenen aan het VN-Vrouwenverdrag te waarborgen?
Leontine Bijleveld, voorzitter Netwerk VN-Vrouwenverdrag, hield een korte inleiding over de gang
van zaken rond het VN-Vrouwenverdrag en de Regerings- en Schaduwrapportage. Hierna werd het
gesprek met alle aanwezigen gevoerd onder leiding van Jessica van Ruitenburg, als beleidsadviseur
werkzaam bij de FNV.
Introductie
Leontine Bijleveld begint met een korte uitleg over het VN-Vrouwenverdrag en het verdragscomité
genaamd CEDAW. CEDAW ziet toe op de naleving van het verdrag, met als doel de uitbanning van
alle vormen van discriminatie tegen vrouwen. Nederland heeft het verdrag relatief laat geratificeerd
(1991). Iedere lidstaat moet om de vier jaar verslag doen van vooruitgang met betrekking tot de
implementatie van het verdrag. Dan volgt er een sessie waarin het CEDAW daarover in gesprek gaat
met een regeringsdelegatie, waarna het CEDAW de Concluding Observations publiceert, bestaande
uit observaties én aanbevelingen over allerlei ‘vrouwenissues’. Dit kan een lobby van NGO’s
versterken omdat ook het gezaghebbende CEDAW van mening is dat de regering bepaalde zaken
moet aanpakken of wijzigen.
Verdragspartij is het Koninkrijk der Nederlanden, dat niet alleen het Europese deel omvat, maar ook
de Antilliaanse landen en bijzondere gemeenten. Het CEDAW laat zich ter voorbereiding van de
dialoog met de regering graag informeren door NGO’s. We zitten nu in de zesde rapportagecyclus die
is begonnen in 2014 met de regeringsrapportage. Het Netwerk ontvangt subsidie voor het maken van
de schaduwrapportages voor CEDAW. De eerste schaduwrapportage van deze cyclus is te vinden op
de website van het VN-Vrouwenverdrag.
Rapporten voor en antwoorden van regeringen op vragen van CEDAW zijn meestal rooskleuriger dan
vanuit de NGO bril bezien. Regeringen leggen nadruk op hun inzet en inspanningen, terwijl voor het
CEDAW het resultaat in de praktijk telt (substantive equality). Daarnaast bevat het Vrouwenverdrag
een bepaling dat verdragsstaten moeten zorgen dat anderen ook niet discrimineren (artikel 2.e). De
planning is dat half juni de regering haar antwoorden naar Genève stuurt maar het kan meer tijd
kosten. Het Netwerk krijgt het stuk pas wanneer het CEDAW het ontvangt. Eventueel commentaar
erop kunnen we dus nog niet bespreken. Tijdens deze bijeenkomst willen we graag ideeën opdoen
die nog aan de orde gesteld moeten worden in de rapportage.
Belangrijke onderwerpen voor in de schaduwrapportage
Vanwege de beperkte ruimte (20 pag.) is besloten om de onderwerpen uit de Schaduwrapportage
1.0 niet opnieuw te herhalen, maar slechts kort te benoemen met een verwijzing naar de eerste
rapportage. CEDAW is over deze onderwerpen al geïnformeerd en heeft de kans gehad daar vragen
over te stellen. Leontine vraagt de aanwezigen wat er volgens hen nog in de Schaduwrapportage 2.0
aan de orde moet komen:
-
-
-
-
-
Positie van huishoudelijke personeel, gesteld door Ines Orobio de Castro (VVR en Netwerk
VN-Vrouwenverdrag). Deze vrouwen hebben nu een slechtere rechtspositie dan alle andere
werknemers.
Studerende moeders, gesteld door Jennifer Meyer (FNV Vrouw). Er is veel schuld,
studievertraging en uitval bij hen, waardoor ze geen goede start qua loopbaan hebben.
Hoewel de minister het probleem erkent, ziet zij dit niet als reden voor landelijk beleid (de
onderwijsinstellingen moeten het zelf oppakken).
“Maatregelen om positie van ZMV vrouwen op de arbeidsmarkt te verbeteren”, punt 9 in
bijlage 2, gesteld door Martha Louis (Netwerk Vrouw en FNV). Discriminatie is niet alleen op
straat maar ook op de arbeidsmarkt. Er is een rapport uitgekomen over migranten vrouwen
op de arbeidsmarkt door SPIOR Rotterdam; ze zal een link doorsturen naar het Netwerk.
Desgevraagd bevestigt ze dat hierin ook aandacht is voor de gevolgen van stereotypering.
Leontine zegt dat een artikel in het verdrag de verplichting bevat om genderstereotypen te
bestrijden (artikel 5). Het CEDAW comité hecht hier waarde aan.
Huiselijk geweld, gesteld door Els Brouns (Netwerk Vrouw en FNV). Dit speelt in álle lagen
van de bevolking, wat vaak wordt vergeten. De vrouwenopvang heeft dit een paar jaar
geleden onderzocht. De FNV heeft ook onderzoek gedaan naar de sociaal-economische
gevolgen van huiselijk geweld op de arbeidsmarkt, dit zal Els opzoeken. Leontine geeft aan
dat geweld tegen vrouwen discriminatie is volgens CEDAW. De aanbevelingen uit de vorige
Concluding Observations bekritiseerden de gender neutrale aanpak van huiselijk geweld.
Jennifer Meyer (FNV Vrouw) vraagt wat de gevolgen op de arbeidsmarkt zijn. Jessica
Ruitenburg (FNV) geeft aan dat de link tussen huiselijk geweld en het werk niet vaak gelegd
wordt. De gevolgen van huiselijk geweld zijn bijvoorbeeld uitval door ziekte of als de dader
op werk langskomt. Er komt nog een project over deze aspecten vanuit de FNV.
Leontine vraagt of er uit het onderzoek ook iets blijkt over of daders ook op het werk
gewelddadig zijn. Els Brouns (Netwerk Vrouw en FNV) stelt dat dit niet hoeft en het keurige
mannen kunnen zijn. Jessica Ruitenburg (FNV) vertelt dat er in de zomer iemand bij de FNV
gaat rapporteren over de situatie in Nederland. Leontine stelt dat een week voor de
mondelinge dialoog tussen de regering en het comité (eind oktober) het Netwerk nog kan
toelichten en lobbyen in Genève. Wie weet kan het dan meegenomen worden.
Het lage aantal vrouwelijke hoogleraren en vrouwen in ‘decision making’, gesteld door Terry
Oudraad (Graduate Women International Netherlands). Leontine Bijleveld vraagt of er
wellicht relatief meer vrouwen een bijzonder hoogleraarschap vervullen dan een ‘gewoon’
hoogleraarschap. Terry Oudraad gaat kijken of daar meer informatie over is. Leontine
Bijleveld geeft aan dat met nieuwe informatie het onderwerp uitgebreider aan de orde kan
komen. Jessica Ruitenburg (FNV) kan een onderzoek bij hoge scholen doorsturen. Jennifer
Meyer (FNV Vrouw) vraagt zich af of het met het vakgebied te maken heeft. Leontine
Bijleveld vermoedt dat vrouwelijke hoogleraren in lagere schalen zitten dan mannelijke. Een
bijzonder hoogleraarschap wordt betaald door externe partijen of kan zelfs onbezoldigd zijn.
-
-
-
-
Jennifer Meyer (FNV Vrouw) geeft een voorbeeld van zes vrouwelijke hoogleraren in
Groningen die elk slechts voor een dag zijn aangenomen. Er moet dus goed naar de cijfers
gekeken worden; niet alleen naar het percentage maar ook naar het aantal uren. Met zulke
varianten worden cijfers opgekrikt. Anouk Creusen (NVR) wijst op het netwerk van
vrouwelijke hoogleraren die die informatie wel heeft. Zij hebben de eerste rapportage
ondertekend dus het Netwerk kan hen benaderen.
De positie van gescheiden moeders, gesteld door Judy Hoffer (FNV Vrouw). De positie van
vrouwen gaat achteruit na een scheiding, vooral met jonge kinderen (qua inkomen, opvang).
Martha Louis (Netwerk Vrouwen en FNV) wijst op de link met het laatste punt in
Schaduwrapportage 1.0 bijlage 1 (gebrek aan beleid om armoede onder vrouwen en
alleenstaande vrouwen met kinderen terug te dringen). Leontine Bijleveld stelt dat we
moeten kijken of de antwoorden van de regering hierin niet te rooskleurig zijn.
Jessica Ruitenburg (FNV) vertelt over het voorstel om de partneralimentatie te beperken.
Judy Hoffer (FNV Vrouw) vraagt zich af wat hier de gevolgen van zijn. Leontine verwijst naar
een seminar hierover van de Vereniging voor Vrouw en Recht
(Link: http://www.vrouwenrecht.nl/2015/11/17/verslag-seminar-over-herzieningpartneralimentatie-18-september-2015/).
Judy Hoffer (FNV Vrouw) wijst ook op ‘mediation’ bij scheiding. De positie van vrouwen aan
de mediator tafel is volgens haar slechter, zo merkt ze in eigen praktijk. Terry Oudraad
(Graduate Women International Netherlands) vult aan dat bij het aangaan van huwelijken
het al slecht geregeld is (huwelijkse voorwaarden versus gemeenschap van goederen). Judy
Hoffer (FNV Vrouw) stelt dat de houding van rechters ook erg traditioneel is, hoewel het
vooral vaak vrouwelijke rechters zijn. Verder wordt het automatisch in gemeenschap van
goederen trouwen veranderd naar huwelijkse voorwaarden. Leontine Bijleveld stelt dat in
een bijeenkomst van het Netwerk met de VVR geconcludeerd werd dat trouwen in
gemeenschap van goederen niet slecht uitpakt en trouwen onder huwelijkse voorwaarden
niet perse beter is. Volgens Judy Hoffer (FNV Vrouw) wordt de stap naar onafhankelijkheid
tijdens het huwelijk niet gezet en weigeren vrouwen een dag extra te gaan werken.
Combinatie arbeid en zorg: Nederland heeft een achterlijk kraamverlof en de kinderopvang is
compleet versnipperd in vergelijking met andere landen en weinig flexibel. Jessica van
Ruitenburg (FNV) stelt desgevraagd dat het vooral problematisch is wat betreft kinderopvang
voor schoolgaande kinderen. Voor 0 tot 4 jarigen zijn er redelijke voorzieningen (beter kan
altijd). Maar de schooltijden zijn lastig; het ligt gebakken in de Nederlandse cultuur.
Zwangerschapsdiscriminatie: Margot Kranenburg (Netwerk Vrouw en FNV) maakt hierbij de
aanvulling dat in MKB bedrijven werkgevers regels en functies veranderen als vrouwen na
hun bevallingsverlof weer terugkomen, zodat zij hun baan opzeggen. Ze worden niet
ontslagen maar wel ontmoedigd. Els Brouns (Netwerk Vrouw en FNV) stelt dat kleine
bedrijven aan dat verlof failliet kunnen gaan, waarop Ines Orobio de Castro (VVR) en Judy
Hoffer (FNV Vrouw) reageren dat verlof juist betaald wordt en vervanging wordt geregeld.
Esther van Weele (CRM) zegt deze zwangerschapsdiscriminatie op te nemen in de
rapportage van het College voor de Rechten van de Mens die zij naast de rapportage van het
Netwerk maken. Op deze manier kunnen beiden elkaar versterken. Leontine Bijleveld zegt
dat het niet gegarandeerd is om in dezelfde functie terug te komen na verlof omdat de
Nederlandse regering dit weigert in de wet op te nemen, ondanks Europese verplichting
daartoe.
Impact van de participatie samenleving (participatie wet), door Jennifer Meyer (FNV Vrouw).
Vrouwen worden daar meer door belast zoals in mantelzorg of ontslag in de thuiszorg. Ze
krijgt vragen van vrouwen die veel meer belast worden met zorgtaken. Ook worden vrouwen
ontslagen om vervolgens als vrijwilliger terug te worden gevraagd. Ze zal informatie over een
project hierover in Amsterdam West toesturen. Leontine Bijleveld wijst op de al eerdere
opname van WMO in de eerste rapportage, maar de specifieke problemen met het invoeren
van de participatie wet zitten er nog niet in.
Na een korte pauze vraagt Leontine Bijleveld aan de aanwezigen wie er mee wil lezen (in het
Engels) met de tweede schaduwrapportage. Eerste concepten komen eind juni. Reacties
mogen in het Nederlands. Iedereen is geïnteresseerd; FNV en FNV Vrouw kunnen wellicht
hun feedback samenvoegen.
Follow up SER advies
Leontine zegt dat CEDAW zich afvraagt in de List of Issues wat er is gebeurd met de ‘follow up’
van het SER advies m.b.t. de bestrijding van discriminatie. Desiree van Lent (FNV) stelt dat het
SER advies een lijvig rapport is waarin aandacht wordt besteed aan veel groepen die ervaring
hebben met discriminatie, niet alleen vrouwen. Minister Asscher heeft het advies omarmd en
gaat op sommige punten zelfs verder. De regering is goed bezig met hun recente campagne
‘Streep eronder’, tegen discriminatie tijdens het solliciteren. Bedrijven die zich schuldig maken
aan discriminatie zouden door middel van ‘naming & shaming’ aan de kaak worden gesteld. Maar
het blijkt nog best moeilijk om zulke bedrijven uit te sluiten van overheidsopdrachten in verband
met bewijslast. De FNV is blij dat minister Asscher verder gaat dan het SER advies door drie jaar
‘Diversiteits Charter’ te financieren. Deze is vorig jaar van start gegaan waarin de landelijke
overheid en gemeentes actief zijn. Plusminus 62 bedrijven hebben dit inmiddels ondertekend,
het doel is 300 in drie jaar tijd. Er wordt positieve aandacht aan besteed door elke drie maanden
een persbericht te plaatsen met de namen van bedrijven die hebben ondertekend. Esther van
Weele (CRM) vertelt over de trainingen ‘werven zonder vooroordelen’ van het College. Het is een
doorslaand succes; er is veel belangstelling waardoor er meer subsidie nodig is en er nu een
tijdelijke stop is. Desiree van Lent (FNV) vertelt dat de vakbond (FNV) ook de training heeft
gevolgd en bij zichzelf ook stereotyperingen bemerkte.
Desiree van Lent (FNV) geeft aan dat het een uitdaging is voor de vakbond om bedrijven wakker
te schudden, wat betreft ‘gender pay gap.’ De overheid doet het qua personeelsbeleid en
‘gender pay gap’ best goed maar het bedrijfsleven loopt achter. Mannen onderhandelen veel
beter voor zichzelf dan vrouwen.
Jessica Ruitenburg (FNV) noemt het voorbeeld van een homoseksuele stagiair die wegens zijn
seksuele geaardheid niet werd aangenomen. Desiree van Lent (FNV) vult aan hoe etnische
profilering voorkomt bij de politie en waarmee rapper Typhoon werd geconfronteerd. Martha
Louis (Netwerk Vrouw en FNV) wijst op een onderzoek van Radar naar de politie. Esther van
Weele (CRM) noemt het grote aantal meldingen over zwangerschapsdiscriminatie en stelt dat er
desalniettemin weinig zaken worden voorgelegd bij het College, laat staan de rechtbank.
Leontine Bijleveld vraagt of er gevallen bekend zijn waarin het OM tot vervolging overgaat bij
discriminatie van vrouwen, zoals de voorbeelden van meisjes met hoofddoeken die een
stageplek zoeken. Esther van Weele (CRM) zegt dat dit weinig gebeurt; het OM is terughoudend
en kijkt alleen naar een sterke zaak mét bewijs. Margot Kranenburg (Netwerk Vrouw en FNV)
stelt dat werkgevers vrijwel nooit zullen toegeven dat het om hoofddoeken of leeftijd etc. gaat.
Desiree van Lent (FNV) wijst op een bijeenkomst van 21 maart jongstleden (anti-racismedag) die
gericht was op jonge mensen in de leeftijd van 16, 17 jaar. Zij hebben normale wensen zoals het
hebben van een baantje, maar bedrijven willen geen jongeren met een Marokkaanse of
Antilliaanse achtergrond. Jongeren zijn niet bezig met Art. 1 (anti-discriminatie bureau) of met
het stappen naar de vakbond of politie waardoor er niks mee gebeurt.
Nieuwe onderwerpen in rapportage
Leontine Bijleveld vertelt dat er in het Netwerk is nagedacht over welke nieuwe onderwerpen er
in de rapportage moeten komen. Bijvoorbeeld de rol van gemeenten met scherpe
aanbestedingsprocedures. Door de nieuwe WMO hebben niet alleen veel vrouwen mantelzorg
verplichtingen gekregen, maar zijn ook vele hun baan kwijt geraakt, hebben minder uren
gekregen of moesten in plaats van een normale baan een baan als alfahulp met minder rechten
accepteren. Ook de scherpe aanbestedingen bij het vervoer van gehandicapten en leerlingen met
speciaal onderwijs zorgen voor problemen. Er zijn veel faillissementen in de taxisector met grote
personele gevolgen. Juist vrouwen werken op dit type vervoer, raken bij faillissement hun baan
kwijt en worden voor minder uren in een lagere schaal weer aangenomen door het bedrijf dat
het vervoer overneemt. Leontine Bijleveld vraagt de aanwezigen of er meer voorbeelden zijn van
zulk gemeentelijk beleid. Brigitta Paas (FNV) die nu niet aanwezig is, heeft wellicht meer
informatie over taxibedrijven.
Een ander probleem is ‘underemployment’: veel vrouwen zitten gevangen in een deeltijdbaan.
Het meer uren werken in een later stadium lukt vaak niet. Els Brouns (Netwerk Vrouw en FNV)
stelt dat dit ook gevolgen heeft voor de pensioen opbouw. Leontine Bijleveld denkt dat vooral
zwarte, migranten vrouwen in flex contracten gevangen zitten en niet kunnen doorstromen naar
vast werk en vraagt of aanwezigen hier onderzoek naar kennen. Meerdere mensen geven aan
dat dit flexwerk probleem veel bij zmv vrouwen voorkomt. Jessica van Ruitenburg (FNV) zal een
onderzoek van de FNV doorsturen, waaruit door middel van de ‘gewoon goed werk meter’ blijkt
dat vooral vrouwen in flexwerk voorkomen. Hoewel het vooral een probleem bij vrouwen en
jongeren is, zegt Desiree van Lent (FNV) dat de tendens van flexwerk zich verbreidt; ook witte,
oude mannen hebben er last van.
Leontine Bijleveld vraagt of er nog iets genoemd moet worden over de kinderopvang, naast dat
het te duur en te weinig is. Jessica van Ruitenburg (FNV) geeft aan dat het jojo beleid een
probleem is; dan weer bezuinigingen, dan weer investeren en wisselende ouderbijdragen. Alle
aanwezigen zijn het hiermee eens. Officieel zouden ouders, de overheid en de werkgevers ieder
een derde bijdragen. Het overheidsdeel wordt echter steeds minder, net als dat van de
werkgevers en de ouders betalen het meest. Leontine Bijleveld hoopt dat vanuit de FNV recente
gegevens beschikbaar komen.
Jessica van Ruitenburg (FNV) wijst verder op de bestaansonzekerheid bij jongeren. Dertigers
maken steeds later belangrijke beslissingen zoals het kopen van een huis en het krijgen van
kinderen en ze hebben vaak een studieschuld. Dit staat in een artikel van de Correspondent en in
de cijfers over de bevolkingsgroei. Margriet van der Zouw (WO=MEN) wijst op de robotisering
van de samenleving, wat ook gevolgen heeft voor vrouwen. De huidige generatie kiest niet veel
voor techniek. Vrouwen zitten meer in de zorg, waar volgens Ines Orobio de Castro (VVR) juist
banen verdwijnen. Margriet van der Zouw (WO=MEN) vraagt wat de FNV daaraan doet en wil
graag in de rapportage terugzien of er genoeg wordt gedaan om meisjes de techniek in te krijgen.
Margot Kranenburg (Netwerk Vrouw en FNV) stelt dat er een glazen plafond is en dat technische
beroepen zoals de bouw door mannen worden uitgevoerd. Terry Oudraad (GWI) stelt dat het in
medische beroepen wel schuift. Martha Louis (Netwerk Vrouw en FNV) wijst op de ‘wereld haven
dagen’ die meeliften met de emancipatiedagen om meisjes en vrouwen te motiveren/activeren
voor de haven en techniek sector. Anouk Creusen (NVR) wijst op de groeiende IT sector, specifiek
de wiskunde.
Rondvraag
Op de vraag of alle punten behandeld zijn, noemt Leontine Bijleveld nog het punt van de gender
specifieke uitwerking van de economische crisis; mannen verliezen banen omdat hun werkgever
door de crisis moet inkrimpen, maar vrouwen verliezen banen door overheidsbeleid:
bezuinigingen op vrouwensectoren.
Nog een ander punt is verlof en dan specifiek voor mannen. Jessica van Ruitenburg (FNV) stelt
dat de toekomstige vijf dagen betaald kraamverlof erg weinig is en Nederland onderaan staat in
vergelijking met andere landen. De andere aanwezigen zijn het hiermee eens. Leontine Bijleveld
vult aan dat de huidige twee dagen verlof door 1/5 van de vaders niet wordt opgenomen, omdat
het niet mogelijk is of ze willen niet (opgenomen in 1.0). Jessica van Ruitenburg (FNV) vertelt dat
in haar netwerk mannen dit wel graag willen. Anouk Creusen (NVR) vertelt dat mannen in haar
netwerk er vaak op worden afgerekend; ze zouden geen ambitie hebben. Met name het
bedrijfsleven loopt achter in het toestaan van verlof.
Judy Hoffer (FNV Vrouw) stelt dat wetgeving nodig is; in de cao krijg je het niet voor elkaar.
Anouk Creusen (NVR) vult aan dat het in de regels prachtig beschreven staat maar het in de
praktijk niet lukt; het ligt diep in de cultuur geworteld.
Anouk Creuser (NVR) wijst verder op de positie van vluchtelingen vrouwen. Leontine Bijleveld
zegt dat dit zeker in de rapportage aan de orde komt, inclusief geweld tijdens de vlucht en in
azc’s. Ook bij arbeid is er aandacht voor migratie en arbeid. Voor specifieke vrouwen beroepen is
er geen werkvergunning zoals huishoudelijk werk en sekswerk. Men vindt dit goede
onderwerpen.
Juyd Hoffer (FNV Vrouw) wijst nog op de gezondheidszorg gericht op vrouwen. Leontine Bijleveld
geeft aan dat artikel 12 in het verdrag over gezondheid gaat. Tot nu toe is opgenomen: toegang
tot anticonceptie moet beter, voortgang van de specifieke moederschapszorg voor asielzoekers,
hartklachten (nadere informatie gevraagd door het comité) en toegang tot zorg voor migranten
vrouwen. Judy Hoffer (FNV Vrouw) doelt op de diagnostiek m.b.t. zorg voor vrouwen en mannen.
Hiermee komt de bijeenkomst ten einde. Er was een mooie opkomst met interessante bijdragen!
De toegezegde rapporten en informatie kunnen naar het secretariaat van het Netwerk VNVrouwenverdrag gestuurd worden ([email protected]).