9. De Romeinse staatsgodsdienst

9. De Romeinse staatsgodsdienst
Woordenlijst
* sacer, cra, crum: gewijd, heilig
5.* addere, o, addidi, additum: toevoegen
10.* iustitia, ae: rechtvaardigheid
* inferre, fero, tuli, illatum: brengen
in/naar; veroorzaken
Basistekst 1
Veel instellingen van de officiële Romeinse
staatsgodsdienst worden toegeschreven aan de tweede
koning, Numa Pompilius...
Post consecrationem Romuli, cum diu
vergoddelijking
interregnum esset et seditiones orirentur,
tussenregering (1)
opstand
Numa Pompilius rex factus est: sacra
plurima instituit, aedem Vestae fecit,
tempel
(2)
5. virgines Vestales legit, flamines tres instituit,
(3)
(4)
pontificem maximum creavit, portas Iano
(5)
aanstellen
(6)
gemino aedificavit. Annum in XII menses
bouwen
maand
distribuit additis Ianuario et Februario.
verdelen
Leges quoque plures et utiles tulit... Ob
nuttig
10.hanc tantam iustitiam bellum ei nemo
intulit.
(1) Een "interregnum" was onder de koningen de tijd tussen de
dood van de ene koning en het aan de macht komen van de
volgende
(2) Vesta was de Romeinse godin van het haardvuur; ze was de
beschermgodin van de families en dus ook van de staat
(3) De Vestaalse maagden waren priesteressen van Vesta en
zorgden voor het eeuwige heilig vuur in de tempel van Vesta, dat
nooit mocht uitgaan
(4) Een flamen was een priester die toegewijd was aan een
speciale godheid, b.v. aan Iuppiter (flamen Dialis), Mars of
Quirinus
(5) De pontifex maximus was de belangrijkste priester en stond
boven alle andere priesters. Hij vertegenwoordigde ahw de staat
tegenover de goden
(6) Ianus was één van de oudste, typisch Romeinse goden - god
van het einde en het begin. Hij werd b.v. aangeroepen bij het
begin van de oogst, bij geboortes en huwelijken...
Naar Aurelius Victor, De Viris Illustribus, 3, §§ 1-2
Opgaven
1. Sacra (r.3) is hier zelfstandig gebruikt en kan zowel "heiligdom" als "godenbeeld" of
"godsdienstig feest" betekenen. Welke betekenis zou je hier kiezen?
2. Over de Vestaalse maagden en het eeuwig vuur worden heel wat verhalen verteld. Zoek er
gegevens over op.
3. Wat betekent "pontifex maximus" letterlijk? Denk aan de woorden pons, pontis - facere maximus...
Waar zou deze naam op kunnen slaan?
4. In 63 v.Chr. was Iulius Caesar pontifex maximus, in 12 v.Chr. keizer Augustus. Wat
bewijst dat over het ambt?
5. "Pontifex maximus" is ook één van de titels van de paus. Hoe komt dat?
6. Ianus is een echte Italische god, die ook verwantschap vertoont met Etruskische goden. Een
ander woord voor "porta" is "ianua". Is het toeval dat het woord "ianua" op "Ianus" gelijkt?
7. De "portae" of "ianuae" van de tempel van Ianus, waarover sprake in regel 6, stonden open
wanneer het oorlog was en werden gesloten in vredestijd. Volgens de overlevering bleven ze
onder de regering van Numa Popilius 43 jaar lang gesloten, maar werden ze later slechts 2
keer gesloten, één keer na de eerste Punische oorlog (in 235 v.Chr.) en één keer door keizer
Augustus, na zijn overwinning bij Actium in 29 v.Chr. - later liet hij de poorten nog twee keer
sluiten...
Wat bewijst dat over de Romeinen? En over Augustus?
Zie voor meer inlichtingen over de Ianustempel
http://nl.wikipedia.org/wiki/Tempel_van_Janus
8. Januari werd pas de eerste maand van het jaar rond 450 v.Chr. - tot dan begon het
Romeinse jaar op 1 maart. Zie je daar in onze maandnamen nog sporen van?
Pas in 153 v.Chr. begonnen de consuls hun ambt op 1 januari...
9. Wat zou de uitdrukking "een Janusgezicht" betekenen? Hoe komt men daaraan?
Woordenlijst
Basistekst 2
Het is alweer bij Cato Maior, Cato de Oude, dat we
voorbeelden vinden van oude, traditionele Romeinse
gebeden...
Priusquam messim facies, porcum hoc
oogst
varken
modo immolabis. Ture atque vino Iano Iovi
offeren
wierook
cf. Fr. vin
Iunoni praefato, priusquam porcum
je moet eerst
aanroepen
immolabis. Iano struem dato sic: "Iane
offerkoeken
= da
5. pater, te hac strue bonas preces precor, uti
bidden
sies propitius mihi liberisque meis domo
= sis
genadig
familiaeque meae". Fertum Iovi mactato
cf. familie
offerkoek
je moet
offeren
sic: "Iuppiter, te hoc ferto bonas preces
precor uti sies propitius mihi liberisque meis
10.domo familiaeque meae". Postea Iano
vinum dato...
Verder beschrijft Cato hoe je een akker moet reinigen
door een offer (lustrare)...
Agrum lustrare sic oportet. Impera
reinigen
moeten
suovitaurilia circumagi. Ianum Iovemque
(1)
rondleiden...
vino praefato, deinde sic dicito:
je moet zeggen
15." Mars pater te precor quaesoque
= quaero
15.* frux, frugis: (veld)vrucht; vrucht, nut
uti sies propitius mihi domo familiaeque
nostrae; precor uti tu morbos
ziekte
calamitatesque prohibueris, uti tu fruges
onheil, ramp
frumenta vinetaque grandire siveris,
wijngaard
cf. Fr. grand(ir)
20.pastores pecuaque salva servaveris..."
behouden,
ongedeerd
(1) Suovitaurilia (< sus = varken + ovis = schaap + taurus = stier):
het offer van een varken, een schaap en een stier bij de "lustratio",
de reiniging van b.v. een akker, een landgoed, een stad of zelfs
van een leger of de hele vloot. Door de offerdieren in processie
rond een bepaald gebied te laten lopen, trok men ahw een soort
lijn tussen het goede dat binnen was en het kwade dat buiten
moest blijven... Vaak werd het offer aan de god Mars gewijd.
Naar Cato, De Agricultura, §§ 134 en 141
Opgaven
1. Waarvoor was Cato Maior weer bekend? Waar hebben we hem al ontmoet?
2. Merk je dat de oude god Ianus in de gebeden zelfs voor de oppergod Iuppiter aanroepen
wordt. Men dacht dat Ianus ahw de weg naar de hemel(goden) opende... Klopt dat met wat je
weet over Ianus?
3. De Romeinen waren, zeker in godsdienstzaken, erg op het juiste ritueel gesteld. Alles
moest in de juiste volgorde en op de juiste manier gebeuren. Wat is de precieze volgorde
beschreven in het gebed regels 1-11?
4. Het ritueel van de traditionele "suovitaurilia" (r.13) is eigenlijk een soort magische ritus.
Het buitensluiten van het kwade komt zeker ook in andere primitieve godsdiensten voor.
5. Dat Mars (r.15) hier wordt aanroepen is niet verbazend. Mars was de belangrijkste god
voor de Romeinen - misschien om dat hij zogezegd de vader van Romulus en Remus was - en
was oorspronkelijk een Italische god van de vruchtbaarheid en beschermer van het vee.
6. Men zegt (zie ook de inleiding tot Thema V) dat de Romeinse godsdienst gebaseerd is op
het principe "do ut des". Wat was dat weer? Zie je dat hier ook in de gebeden?
Basistekst 3
Het is interessant om te zien hoe keizer Augustus de
oude godsdienstgebruiken tracht nieuw leven in te
blazen – dit in het raam van zijn politiek om alle goede
oude Romeinse zeden en gewoonten in ere te herstellen
(cf. Thema IV over De Vrouw).
Anderzijds vernemen we hier ook iets over zijn geloof
in voortekens en dromen…
Woordenschat
5.* hortari, or: aansporen
* facultas, atis: mogelijkheid, gelegenheid;
vaardigheid
10.* remedium, ii: (genees)middel
* tempestas, atis: storm; onrust, gevaar
Publica opera plurima exstruxit, e quibus
bouwen
forum cum aede Martis Ultoris, templum
tempel
(1)
Apollinis in Palatio, aedem Tonantis lovis in
(2)
(3)
Capitolio. Sed et ceteros principes viros
5. saepe hortatus est, ut pro facultate quisque
monumentis vel novis vel refectis urbem
cf. monument
herstellen
adornarent...
versieren...
Nonnulla etiam ex antiquis caerimoniis
godsdienstig gebruik
restituit, ut Lupercalia et ludos Saeculares...
herstellen...
(4)
schouwspel
(5)
10.Circa religiones talem accepimus. Tonitrua
bijgelovige
gedachte
donderslagen
et fulgura expavescebat, ut semper et
bliksems
opschrikken
ubique pellem vituli marini circumferret pro
overal
huid
kalf
zee-
overal meenemen
remedio, atque ad omnem maioris
tempestatis suspicionem in abditum locum
vermoeden
15.se reciperet...
verborgen
Somnia neque sua neque aliena de se
droom
neglegebat. Philippensi acie quamvis
verwaarlozen...
25.* sinister, tra, trum: links; ongunstig
* -ve (vgw.): of
van Philippi (6)
hoewel
statuisset non egredi tabernaculo propter
tent
valitudinem, egressus est tamen amici
20.somnio monitus. Cessitque res prospere,
(hier) uitvallen,
aflopen
gunstig, gelukkig
quando captis castris lectica eius concursu
aangezien
draagbaar
aanval
hostium confossa atque lacerata est.
doorsteken
verscheuren
Auspicia et omina quaedam pro certissimis
(voor)teken
(7)
voorteken
observabat: si mane sibi calceus perperam
in het oog houden,
's morgens
schoen
verkeerd
in acht nemen
25. ac sinister pro dextro induceretur, ut
aantrekken
dirum omen arbitrabatur; si terra marive
onheilspellend
ingrediente se longinquam profectionem
beginnen...
ver
vertrek, tocht
forte rorasset, ut laetum...
dauwen
(1) Ultor = de wreker, een bijnaam van Mars, de oorlogsgod. De
tempel van Mars Ultor was de belangrijkste die onder Augustus
werd gebouwd en stond op het Forum Augusti.
(2) De Palatium of Palatinus was, zoals de Capitolinus, één van de
7 heuvels van Rome
(3) Tonans = de Donderaar, een bijnaam van de oppergod
Iuppiter. Augustus beloofde een tempel aan Iuppiter, nadat hij
bijna getroffen was door een bliksem in Spanje. De tempel van
Iuppiter Tonans werd ingewijd in 22 v.Chr. en stond op de
Capitolinus, niet zo ver van de grote oude tempel van Iuppiter
Optimus, waarvan de bouw al was gestart onder de laatste koning
(4) De Lupercalia (< lupus = wolf) was één van de oudste
Romeinse feesten en werd op 15 februari gevierd ter ere van de
god Lupercus, in de Lupercal, de grot waar de kinderen Romulus
en Remus door de wolvin zouden zijn gevoed
(5) De Ludi Saeculares of Eeuwfeesten waren driedaagse spelen,
misschien ter herinnering aan de stichting van Rome. Ze vonden
o.a. plaats in 249 en rond 140 v.Chr. Augustus blies ze nieuw
leven in in 17 v.Chr.
(6) Philippi was een stadje in Noord-Griekenland waar in 42
v.Chr. de grote veldslag plaats greep tussen Cassius en Brutus, de
moordenaars van Caesar en verdedigers van de oude republiek, en
anderzijds Octavianus (de latere Augustus) en Antonius.
(7) Auspicia = het bekijken van de vogels (< avis + spicere). Door
het waarnemen van de vlucht van de vogels trachtten de
Romeinen de wil van de goden te kennen.
Naar Suetonius, De vitis Caesarum, Augustus,
hfdst.29, 31, 90, 91en 92
Opgaven
1. Wat bewijst het feit dat Augustus de "antiquae caeremoniae" (r.8) nieuw leven moest
inblazen?
2. Bewijs dat geloof in de traditionele goden en bijgeloof ook bij Augustus vaak samen
gingen.
3. Vooral de "auspicia" (r.23) speelden een grote rol in het openbare leven. Waar kwamen we
"auspicia" al tegen? Zoek er meer gegevens over op.
4. Tijdens de Lupercalia liepen "priesters", alleen gekleed in bokkenhuiden, op straat om de
vrouwen met repen bokkenhuid te geselen - men geloofde dat die vrouwen dan gemakkelijker
zwanger zouden worden. Van waar dat verband tussen de Lupercalia en zwangere vrouwen?
5. Sommigen brengen de Lupercalia (15 februari) in verband met ... het Valentijnfeest (14
februari)... Kun je dat controleren?
6. Krantenberichten in de Italiaanse krant Corriere della Sera van 20 november 2007 meldden
dat Italiaanse archeologen de Lupercal hadden ontdekt, ongeveer 16 meter diep onder het huis
van Augustus, op de Palatinus-heuvel. De versiering van o.a. het gewelf zou gebeurd zijn
tijdens de restauratie van de oorspronkelijke grot, onder de regering van Augustus. Is dit niet
een mooi voorbeeld van geschreven en ongeschreven historische bronnen die elkaar
aanvullen? - leg uit.
Zie ook o.a. het bericht van de BBC op http://news.bbc.co.uk/2/hi/7104330.stm (met foto en
een plan).
Grammatica
1. De deponente werkwoorden
a. Observeer
- cum seditiones orirentur (Basistekst 1, r.1-2)
- te precor (Basistekst 2, r.5)
- ceteros principes viros saepe hortatus est (Basistekst 3, r.4-5)
- quamvis statuisset non egredi tabernaculo propter valitudinem, egressus est tamen ...
(Basistekst 3, r.17-19)
- ut dirum omen arbitrabatur (Basistekst 3, r.25-26)
b. Besluiten
(1) In het Latijn bestaan er werkwoorden die bijna altijd passief zijn van vorm, maar toch een
gewone actieve betekenis hebben. We noemen zulke werkwoorden deponente
werkwoorden.
(2) We kunnen ze in de woordenlijst gemakkelijk herkennen: de infinitief gaat uit op -ri (in
de 3de en 3de b vervoeging op -i).
Bovendien staat de 1ste persoon enkelvoud ernaast, en die gaat dus uit op -or.
Zo leren we:
- mira-ri, miror
- vide-ri, videor
- proficisc-i, proficiscor
- egred-i, egredior
- poti-ri, potior.
(3) Als hoofd- of stamtijden komt daar alleen het perfectum (passief) bij, dus b.v.
videri, eor, visus sum
proficisci, or, profectus sum
egredi, ior, egressus sum.
(4) Er bestaat wel een participium praesens actief, zo b.v. videns, videntis / proficiscens,
proficiscentis / egrediens, egredientis...
Voorbeeld: ingrediente se longinquam profectionem = wanneer hij aan een verre tocht begon
(Basistekst 3, r.27).
(4) Voor de volledige vervoegingen, zie je LS nrs. 191-192.
2. Herhaling van de regelmatige vervoegingen:
a. Voor de regels van de vorming: zie je LS nrs. 110 --- 133, 136 - 137 en 139.
b. Voor de volledige vervoegingen: zie LS nrs. 150 --- 173, 176 - 177 en 179 - 180.
Oefeningen
1. Latijnse werkwoorden die passief van vorm zijn, kunnen dus "echte" passieve vormen zijn
met een passieve betekenis, of deponent met dus een actieve betekenis.
Laten we het verschil tussen passieve en deponente vormen even inoefenen - de
voorbeelden komen uit de vorige lessen.
Je vertaalt de zinnetjes en zegt of het werkwoord in het vet gedrukt passief of deponent is.
- Les 1:
- dicebant ... domi a ciuibus captos et oppressos esse (Basistekst 1, r.4-6)
- Ad haec uisa auditaque clamor ingens oritur (Basistekst 1, r.21-23)
- Placuit igitur oratorem ad plebem mitti Menenium Agrippam (Basistekst 2, r.1-2)
- queri atque indignari coeperunt uentrem in medio quietum nihil aliud quam datis
uoluptatibus frui (Basistekst 2, r.8-11)
- Les 2:
- tribunatum ingressus est (Basistekst 1, r.5)
- frumentum plebi dari instituerat (Basistekst 1, r.12-13)
- Nullus liber homo capiatur (Basistekst 3, r.21)
- Les 3:
- Disciplina bona utatur. Feriae serventur... (Basistekst 1, r.7-8)
- Sine mora recuperata bona valetudine curia pedibus egressus est (Basistekst 2, r.14-16)
- lngenui sunt, qui liberi nati sunt (Basistekst 3, r.3)
- si intolerabilis videtur dominorum saevitia, coguntur servos suos vendere (Basistekst 3,
r.19-21)
- Les 4:
- Nos apud Alyziam ... unum diem commorati sumus. Inde ante lucem proficiscentes ante
diem VIII Idus Nov. has litteras dedimus (Basistekst 1, r.1-4)
- inedia et vi ipsius morbi consumptus es (Basistekst 1, r.13-14)
- dixisse dominam et quidem crudelissimam ad supplicium ab ipsis duci (Basistekst 2, r.1012)
- Les 5:
- eo genere spectaculi ne levissime quidem teneor (Basistekst 1, r.4-6)
- Quo magis miror tot milia virorum tam pueriliter cupere currentes equos ... videre
(Basistekst 1, r.7-10)
- Alypius ex eodem quo ego eram ortus municipio (Basistekst 2, r.1-2)
- delectabatur certamine (Basistekst 2, r.27)
- Les 6:
- In circo maximo venationis amplissimae pugna populo dabatur. (Basistekst, r.4-6)
- repente quasi admirans stetit (Basistekst 1, r.15)
- ego ibi iniquis eius et cotidianis verberibus ad fugam sum coactus (Basistekst, r.32-34)
- Les 7:
- Ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; nisi filium haberem, libera in libera
patria mortua essem.(Basistekst 2, r.31-34)
- Sed ego nihil mihi miserius iam pati nec tibi turpius possum (Basistekst 2, r.34-35)
- nonne id agmen quo haec urbs invasa esset, matronae auerterunt? (Basistekst 3, r.17-18)
- Les 8:
- vicinas aliasque mulieres quam minimum utatur (Basistekst 1, r.1-2)
- Ille obliviscitur Caesarem se esse (Basistekst 1, r.25-26)
2. Determineer de volgende werkwoordsvormen - wees volledig zoals in de voorbeelden.
Sommige vormen hebben meerdere determineringen...
Voorbeelden:
actum est = ind.perf.passief 3E van agere / egrediatur = conj.praes.deponent 3E van egredi
Locuti erant - administrabis - redderentur - accipiebamus - discesserint - miraberis - exercetis
- metuetis - accipiatis - repertum est - morati erant - didicimus - admisisses - sequeris - natus
est - tuleram - arbitrabantur - fudero - mutent - hortemur - hortaremur - solveris - surgimus surgemus - surgamus - surgeremus - ostendit - parcent - parent - cultum erit - constiteram des - oriatur - proficisceris - terreris - terrereris - utantur - queri - quereris - egerimus.
Leestekst
Bij Aulus Gellius lezen we een fabel die hij, naar zijn zeggen, van de beroemde Griekse
fabeldichter Aisopos heeft overgenomen...
Avis est parva, nomen est cassita. Habitat
vogel
leeuwerik
cf. Fr. habiter
nidulaturque in segetibus, dum appetat
nestelen
veld(gewas)
totdat
naderen
messis. Dum ipsa iret cibum pullis quaesitum,
oogst
voedsel
jong, om te...
kuiken
monet eos, ut, si quid ibi rei novae fieret
5. dicereturve, animadverterent idque sibi, ubi
redisset, nuntiarent.
Dominus postea segetum illarum filium
heer, meester
adulescentem vocat et "videsne" inquit "haec
jongeman
ematuruisse et manus iam postulare? idcirco
rijp worden
eisen...
daarom
10.fac amicos cras eas et roges, ut veniant
morgen
operamque dent et messim hanc nobis
hulp
adiuvent." Haec ubi ille dixit, et discessit.
= iuvent
Atque ubi redit cassita, pulli tremibundi
bevend
circumstrepere orareque matrem, ut iam
met geschreeuw
omringen...
smeken
15.statim properet inque alium locum sese
asportet: "Nam dominus" inquiunt "misit, qui
= portet
amicos roget, uti luce oriente veniant et
metant".
maaien
Mater iubet eos otioso animo esse: "Si enim
rustig
20.dominus" inquit "messim ad amicos reicit,
afwenden...
cras seges non metetur neque necesse est,
uti hodie vos auferam."
vandaag
wegbrengen
Die postero mater in cibum volat.
cf. Fr. voler
Dominus, quos rogaverat, manet. Sol fervit,
gloeien...
25.et fit nihil; it dies, et amici nulli eunt. Tum ille
rursus ad filium: "Amici isti" inquit
"cessatores sunt. Quin potius imus et
luiaard
waarom
niet?
liever
cognatos adfinesque nostros oramus, ut
verwant
aanverwant
assint cras ad metendum?" Hoc pulli
om te ...
30.pavefacti matri nuntiant. Mater hortatur, ut
verschrikt
tum quoque sine metu ac sine cura sint.
Alia luce orta avis in pastum profecta est.
voedering
Cognati et adfines operam, quam dare rogati
sunt, supersederunt. Postremo igitur
afzien van
35.dominus filio: "Valeant" inquit "amici cum
weg met...
propinquis. Afferes prima luce falces duas;
verwant
meebrengen
zeis
unam ego mihi et tu tibi capies alteram,
et frumentum nos ipsi manibus nostris cras
metemus".
40.Id ubi ex pullis dixisse dominum mater
audivit: "Tempus" inquit "est cedendi et
om...
abeundi; fiet nunc procul dubio. Atque ita
< abire
cassita nidum migravit, seges a domino
nest
verhuizen
demessa est."
afmaaien
Naar Aulus Gellius, Noctes Atticae, Boek II, hfdst. 29, §§ 3-16
Opgaven
1. Deze al bij al gemakkelijke fabel bevat natuurlijk ook een zedenles - welke is die?
Kun je een korte titel bedenken voor deze fabel?
2. Hoewel de tekst dus vrij gemakkelijk is, bevat hij toch typisch Latijnse uitdrukkingen die je
in het Nederlands op een andere manier moet vertalen. Hoe vertaal je letterlijk en daarna in
goed Nederlands:
- si quid rei novae fieret (r.4)
- videsne haec manus iam postulare? (r.8-9)
- misit qui amicos roget... (r.16-17)
- mater iubet eos otioso animo esse (r.19)
- die postero mater in cibum volat (r.23)
- alia luce orta avis in pastum profecta est (r.32)
- valeant amici cum propinquis (r.35-36)
- fiet nunc procul dubio (r.42).
3. In deze tekst komen enkele deponente werkwoorden voor: haal ze er uit.
4. Determineer alle werkwoordsvormen waaronder geen woorduitleg staat.
Activiteiten
1. Zoals beloofd in de activiteiten van Les 8 gaan we in deze les door met overzichten van
feiten en gegevens die we in deze twee jaar Latijn hebben ontmoet.
Maak, eventueel in klasverband, een overzicht van alle goden die je in deze twee jaar hebt
ontmoet. Noem ze bij hun Latijnse en zo mogelijk hun Griekse naam, en beschrijf ook welke
macht en bevoegdheden hun in de oudheid werden toegekend.
2. De verwantschap tussen Latijnse woorden en de woordenschat van het Frans, het
Engels en het Nederlands is al vaker aan bod gekomen.
Een heel nuttig groepswerk kan zijn, op basis van de alfabetische woordenlijst, een ruim
overzicht te maken van de verwantschap tussen het Latijn en de moderne talen. Je overzicht
zou de vorm kunnen aannemen van de tabel die we al op het eind van Les 2 hebben ontmoet:
Latijn
Frans
Engels
Nederlands
populus
peuple
people
volk
libertas
liberté
liberty
vrijheid
aer
air
air
lucht
pars
partie
part
deel
occupare
occuper
occupy
bezetten
solus
seul
alone
alleen
fames
faim
hunger
honger
terra
terre
land
land
facere
faire
make
maken
deus
dieu
god
god
In bovenstaande tabel ging het om het verschil tussen Latijn + Frans (en Italiaans) aan de ene
kant, Engels + Nederlands (en Duits) aan de andere kant. Soms geleken de Engelse woorden
wél op het Latijn, soms niet...
Tracht in de alfabetische woordenlijst zo veel mogelijk Latijnse woorden te vinden die het
Frans en zo mogelijk ook het Engels en het Nederlands hebben beïnvloed. Elke leerling kan
misschien één of enkele letters op zich nemen...
3. Echte vrienden zijn zeldzaam - hierover gaat de onderstaande korte fabel van Phaedrus.
Tracht hem met behulp van een woordenboek te vertalen.
Socrates ad Amicos
Vulgare amici nomen sed rara est fides.
Cum paruas aedes sibi fundasset Socrates,
ex populo sic nescioquis, ut fieri solet:
"Quaeso, tam angustam talis uir ponis domum?"
"Vtinam" inquit "ueris hanc amicis impleam!" (Phaedrus, Fabulae, Boek III, 9)