Mantelzorg en agressie

9 Mantelzorg en agressie
AGRESSIE
Praktijkinformatie
&
• Aanleiding, oorzaak en gevolg
• Wat te doen bij agressie
• Tips en soorten agressie
EN
&
Mantelzorg en agressie
Tips
1. Heeft u te maken met agressie als mantelzorger? Blijf er niet mee rondlopen!
2. Praat met eigen betrokken hulp-/zorgverleners,
denk hierbij aan huisarts, specialist of
verzorgende.
3. Ga samen met hen na of er een eventuele
oorzaak is. Is er een reden die ten grondslag
ligt aan het huidige gedrag.
4. Bespreek of er een mogelijke oplossing is.
Kijk daarbij naar de mogelijkheden om gedrag bij
de persoon zelf te beïnvloeden, de benadering
ten opzichten van de persoon aan te passen en/of
de situatie waarin het gebeurt te veranderen.
5. Zoek de juiste hulpverlener om u te ondersteunen
bij een bepaalde oplossing. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een geriater bij medicatieveranderingen,
een logopedist bij communicatiestoornissen
of een ergotherapeut bij het inzetten van
hulpmiddelen.
Agressie - 9 Mantelzorg en agressie
6. Ga na of ondersteuning voor uzelf gewenst is.
Onderschat niet wat een dergelijke situatie voor
een impact heeft op u, zowel geestelijk als
lichamelijk.
7. Er zijn vele lokale steunpunten voor mantelzorgers in Nederland. Praten over de agressie
en geweldsincidenten hélpt. Zeker wanneer er
gesproken kan worden met lotgenoten.
8. Kijk eens of u samen met de lokale steunpunten,
met de gemeente of met andere mantelzorgers
een cursus kunt volgen op het gebied van agressie. Een getrainde mantelzorger staat en voelt
zich sterker!
9. De landelijke Vereniging voor Mantelzorgers
en Vrijwilligerszorg (Mezzo) organiseert de
‘Zorg voor uzelf dagen’. Kijk op: www.mezzo.nl
10. Houdt een communicatieschrift bij waarin
incidenten worden bijgehouden. Schrijf oplossingen of acties op die de situatie uiteindelijk
hebben opgelost. Beschrijf wat het incident
11.
12.
13.
14.
15.
mogelijk veroorzaakt kan hebben. Ook dingen die u
juist niet moet doen kunnen genoteerd worden. Zo
kunnen in de toekomst andere situaties met agressie
voorkomen worden. Ook heeft u zo een notitie om
het voor hulpverleners inzichtelijk te maken.
Toon bij agressie een rustige, zorgzame houding.
Ga zelf niet dreigen en geef geen opdrachten
en bevelen.
Ga mee in het verhaal en laat zien dat u luistert en
begrip toont. De agressieve persoon zal zich dan
beter begrepen voelen.
Probeer discussie te voorkomen en geef aan dat u
niet boos bent.
Ga niet in een dreigende of neerbuigende houding
staan, maar probeer op gelijk niveau te blijven.
Voorkom dat u in een hoek gedreven wordt en ga
niet met de rug naar de ander toe staan. Bekijk of
er een mogelijkheid is om weg te komen naar een
veilige ruimte om u even terug te trekken of daadwerkelijk aan fysiek geweld te ontkomen.
16. Door afspraken te maken met omwonenden en
andere betrokkenen van de zorgvrager, kan een
alarmering opgezet worden.
17. Alarmeren kan ook via een hulpcentrale van
bijvoorbeeld de thuiszorg. Probeer in eerste
instantie gebruik te maken van afspraken die
gemaakt zijn met andere betrokkenen.
Gezond & Zeker
Mantelzorg en agressie
Mantelzorger bent u als u langdurige en/of intensieve zorg verleent aan een naaste. Net als op vele andere
plaatsen in de samenleving, kan ook in deze zorgsituatie sprake zijn van boosheid en agressie. Deze folder is
gemaakt voor mantelzorgers die te maken hebben met boosheid en agressie van de naaste. Angst, woede, blijdschap en verdriet zijn de primaire emoties van een mens. Het is dus helemaal niet vreemd dat we allemaal wel
eens last hebben van een woedeaanval. Het is zelfs best gezond om af en toe uw woede te ventileren, want wie
emotie opkropt kan gefrustreerd raken en op den duur zelfs ziek worden. Maar wanneer is er dan sprake van
boosheid en agressie? Wat verstaan we er eigenlijk onder? Welke oorzaken zijn er? Wat zijn de gevolgen ervan
en wat kun u er tegen doen? De antwoorden zijn te vinden in deze folder samen met adviezen en handige tips.
Wat verstaan we onder boosheid en agressie?
Hier is sprake van als iemand andermans grenzen overschrijdt of bewust schade veroorzaakt
aan iets of iemand. Ook als iemand met zijn woede iets probeert te bereiken of iets wil verhullen
is er sprake van agressie. Het is bedreigend en schadelijk, zeker op langere termijn, voor iemand
zelf, voor degene tegen wie het boze of agressieve gedrag gericht is, en de omgeving.
Welke aanleidingen zijn er?
Boosheid is een gevoel dat wordt ervaren in een bedreigende situatie. In deze situatie ontstaat
een bedreiging voor de eigen autonomie of identiteit. Boosheid is altijd een verdediging en zal
bijna nooit fysieke vormen aannemen. Het zal beperkt blijven tot het verbaal uiten van gevoelens.
Agressie daarentegen is geen gevoel, maar een emotie. Het is een onderdrukte boosheid uit het
verleden. Een actuele frustratie is de aanleiding tot het naar boven komen van een onderdrukt
gevoel dat zich uit in een vorm van agressie. De oorzaak ligt vaak dieper dan de aanleiding.
Agressie is dus een vorm van afreageren en dit kan zich tot onschuldige slachtoffers richten.
Welke oorzaken zijn er?
Het komt met regelmaat voor dat mensen vaker boos en agressief gedrag gaan vertonen als
gevolgen van een ziekte. Hierbij kan onderscheidt worden gemaakt in:
1. De omgang met de ziekte;
a. Voor iemand die (plotseling) geconfronteerd wordt met een ziekte, de gevolgen van een
ziekte of een andere gebeurtenis waardoor er bijv. een handicap ontstaat, staat de
wereld op zijn kop. Er ontstaat een achtbaan van emoties en gevoelens. Vaak komen
woede en agressie hier voort uit onbegrip, wanhoop en moeite met acceptatie van de
nieuwe situatie. Waarom IK?
b. Frustratie en verdriet om de reactie van andere mensen kunnen ook woede en agressie
oproepen. Vaak negeren mensen iemand die ziek is geworden, omdat ze niet weten wat
ze moeten zeggen. Hoe vaak overkomt het mensen in een rolstoel niet dat er letterlijk
over hun hoofd heen wordt gepraat. Ook mensen met problemen in de communicatie
worden gewoon niet meer aangesproken. Vaak weten omstanders zich geen houding te
geven en gaan zich vreemd gedragen. Dat kan ontzettend frustrerend zijn.
2. De gevolgen van een ziekte;
Ziektebeelden waar dit veel voorkomt zijn niet aangeboren hersenletsel (een beroerte,
een hersentumor, gevolgen van alcoholmisbruik), psychiatrische stoornissen en dementie.
a. Er kan een karakterverandering hebben plaatsgevonden waarbij het agressieve gedrag meer
op de voorgrond is komen te staan. Een persoon die eerst bekend stond als vriendelijk en
sociaal, jaagt nu iedereen weg met zijn gedrag.
b. Ook kan de agressiebeheersing beïnvloed worden door een ziekte of de gevolgen ervan.
Agressie en boosheid zijn minder of niet meer te controleren, waardoor iemand sneller gaat
schreeuwen of dit daadwerkelijk fysiek uit. Iemand wordt ook wel als opvliegerig beschouwd.
Wat zijn de gevolgen?
Wie een uiting van boosheid of agressie heeft meegemaakt voelt zich minder veilig bij de eigen
naaste. Hierdoor kunt u als mantelzorger verschillende symptomen ervaren die er op wijzen dat u
zich niet prettig en veilig voelt in de situatie.
Deze symptomen zijn:
Vergeetachtigheid
Schuldgevoel
Verwardheid
Eenzaamheid
Spanning
Concentratieverlies
Ongeloof
Hoofdpijn
Verdriet
Agressie
Daarnaast kan ook stress optreden in meerdere vormen (herbeleving – ontkenning – hoge prikkelbaarheid), waardoor raadplegen van een arts noodzakelijk is.
Wat kunt u er tegen doen?
Ten eerste is het van belang dat u de situatie herkent en erkent. U bent niet de eerste en zeker niet
de enige die het overkomt. Schaamte helpt de situatie niet en kan zelf eerder zorgen voor een escalatie.
Speel open kaart en zoek de juiste hulp. Naast dat u persoonlijk psychische ondersteund kan worden,
kunt u ook handvatten krijgen zoals tips m.b.t. zelfbescherming, verbale en non-verbale communicatie,
veiligheid, hulp, etc. Er kan zelfs onderzocht worden of er mogelijkheden zijn om het agressieve gedrag
en mogelijke aanleidingen tot het gedrag te beïnvloeden (speciale benadering, medicatie of specifieke
oefeningen/therapie, etc.). Zie tips 1 t/m 9.
Boosheid als reactie op een actuele emotionele gebeurtenis, vraagt om een vorm van begeleiding waar
de boosheid in geuit kan worden. Omgaan met boosheid vraagt een adequate houding en vermogen om
in te leven in de ander. Inleven en begrip tonen voor de gevoelens is erg belangrijk. Zie tips 11 t/m 14.
Agressie daarentegen moet worden begrenst. Agressieve naasten zijn vaak minder goed aanspreekbaar dan boze. Zij zijn volledig in de ban van hun eigen emoties en agressie en zijn vaak moeilijk
bereikbaar. Zie tips 15 t/m 17.
Het is belangrijk om te onderzoeken wat de aanleiding is. Kijk terug naar situaties waarbij de naaste
eerder een agressieve bui had. Op die manier kunt u agressief gedrag de volgende keer misschien
voorkomen. Zie tip 10.
Agressie - 9 Mantelzorg en agressie
Gezond & Zeker
Soorten agressie
Agressie kan zich op vele manieren manifesteren. Het kan variëren van:
1. Verbaal en non-verbale uitingen; bijvoorbeeld:
Beledigen
Schelden, middelvinger opsteken
Vernederen
Kleineren, krenken of kwetsen
Treiteren
Aanhoudend pesten of sarren
Manipulatie
Beïnvloeden om voordeel te trekken
Verdriet
Agressie
2. Persoonsgerichte bedreiging; bijvoorbeeld:
Dreigen
Verbaal: kwade gevolgen stellen
aan een actie
In andersoortig gedrag: door bijv. stalken
Bemoeilijken, onmogelijk maken
of juist dwingen
Fysiek: door bijvoorbeeld groot voor u
te gaan staan
Kleineren, krenken of kwetsen
Aanhoudend pesten of sarren
Het handelen op een negatieve wijze
beïnvloeden
Pogingen tot schade
Dreigen met schoppen, slaan, stompen
of verwonden
Mishandeling
Psychische mishandeling/manipulatie
3. Fysieke uitingen; bijvoorbeeld:
Mishandeling
Verwonding
Fysieke contact
Vernielen
Verdriet
Fysieke (en seksuele) mishandeling
Pijn veroorzaken door bijten,
krabben of met behulp van objecten
Beetpakken, duwen, trekken, slaan,
spugen, gericht gooien
Vernielen van bijv. meubels en het gooien
van objecten
Agressie
&
Deze folder maakt deel uit van de serie Praktijkinformatie voor veiligheidscoaches en is met de grootste
zorgvuldigheid samengesteld. Noch de schrijvers, noch de uitgever stellen zich echter aansprakelijk voor
eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolkomenheden in deze uitgave.
Ondanks de informatie in deze folder zal altijd de officiële werkwijze gevolgd moeten worden en zodoende
voorrang moeten krijgen boven de informatie in deze folder. Niets uit deze uitgave mag gebruikt worden
zonder bronvermelding. Auteurs: P. Peerdeman, CAOP/M. van Berkel en S. Humblet, Meer Ergo.
Illustraties: Auke Herrema.
EN
Meer informatie over de preventie van fysieke belasting
en agressie in de zorg? Kijk op:
www.gezond en zeker.nl
82427
Een uitgave van Gezond & Zeker in de zorg van Stichting RegioPlus
(Zoetermeer, 2009).
&