agressie, een uitdaging!

Els Ronsse
www.psysense.be
pc Guislain, Polikliniek voor mensen
met een verstandelijke beperking
AGRESSIE, EEN UITDAGING!
Algemeen: Agressie = ?
Er is sprake van agressie als je andermans
grenzen overschrijdt, bewust schade berokkent
aan iets of iemand, of als je met je woede iets
probeert te bereiken of iets wilt verhullen.
Agressie is bedreigend en schadelijk voor
degene tegen wie het gericht is.
Zonder agressie?
Boosheid, verdriet, blijdschap en angst zijn de
belangrijkste emoties van een mens. Dat we
allemaal wel eens last hebben van een
woedeaanval is dus niet ongewoon. Wie
emoties opkropt wordt op den duur ziek of
raakt gefrustreerd. Af en toe je woede
ventileren is dus best gezond.
Oorzaak?
Psychologen beschouwen agressie niet als een
emotie maar als een 'aangeleerde' gewoonte.
Agressief gedrag is vaak vroeger afgekeken van
anderen, ouders bijvoorbeeld.
Iemand die zich regelmatig agressief gedraagt
kan er bijvoorbeeld macht mee uitstralen, of
verhullen dat hij bepaalde dingen niet durft of
niet kan. Soms is dat dus een patroon in
iemands leven.
Bij Mensen met VB anders?
probleemgedrag gedefinieerd vanwege
(a) frequentie van voorkomen,
(b) ernst (de potentieel fysieke of psychische
schade voor de persoon zelf of anderen of aan
eigendom) en
(c) lange duur in de tijd en in diverse situaties.
Voorkomen?
Verschillende auteurs hebben prevalentiecijfers
voor probleemgedrag vermeld die variëren van
10 tot 60% van de personen met een
verstandelijke beperking
(Emerson et al. 1999).
Oorzaak bij VB?
probleemgedrag =
resultaat van
ongunstige interactie tussen de betrokken
persoon (met zijn/haar biologisch en
psychisch substraat)
én
de fysieke en sociale omgeving.
Niet persé bewust
Omgevingscondities
Niet alleen slechte ervaringen
schadelijke opvoedingscondities
afwezigheid van beschermende elementen
Maar ook… medische condities
.
chronische hoofdpijn,
menstruatieongemak,
middenoorontsteking,
allergische reacties,
huidaandoeningen,
hartproblemen
Maar ook… medische condities
onregelmatig slapen,
constipatie,
gastro-intestinale pijn,
epileptische stoornissen
tandpijn,
neveneffecten van psychotropische en andere
medicatie
Gevolgen van aandoeningen
vaker vóórkomen
bij personen met specifieke organische
afwijkingen van het centrale zenuwstelsel
(lesies in de prefrontale cortex en door
epilepsie )
bij personen met genetische stoornissen
bep. ‘gedragsfenotype’
Voorbeelden:
Syndromen zoals:
Cornelia de Lange,
Cri-Du-Chat,
Fragile X,
Prader-Willi, R
ett,
Smith-Magenis,
Tourette
Williams
vertonen een reeks van kenmerken die grote
risicocondities vormen voor het vóórkomen en
de ernst van probleemgedrag
Condities, kansvergroters:
pervasieve hyperactiviteit,
ritualistische gedragingen,
impulsiviteit,
vermoeidheid en slaapstoornissen,
angst,
aandachtstekorten,
over-arousal in reactie op lichte
omgevingsstimuli
emotionele instabiliteit met cycli van positief
en negatief affect
En ook nog gebrekkige coping:
vaak stressvolle ervaringen vanwege hun
aanpassingsproblemen en gebrek aan
copingstrategieën.
Gedragsproblemen ten gevolge van stressvolle
ervaringen kunnen leiden tot langdurige
verstoring van relaties met de omgeving en tot
psychiatrische stoornissen.
Conclusie:
Probleemgedrag moet niet in eerste instantie
worden gezien als een symptoom van een
psychische ziekte.
Psychiatrische stoornissen in combinatie met
psychische en omgevingscondities kunnen het
vóórkomen en de vorm van probleemgedrag
beïnvloeden.
Vaak zijn problemen bij VB
gevolg van:
veel meer falen en mislukkingen ervaren
Pijn
Onlust
Angst
Overvraging
Neurologische aandoeningen
Waarom agressie gebruiken?
Communicatie
Meest primitief reaktiepatroon
Vormen van agressie?
Meest gekende:
Verbaal
Non-verbaal
Doel van agressie /algemeen
1. Emotionele chantage
met hulpeloosheid macht verkrijgen.
2. Frustratieagressie
Uit machteloosheid agressief reageren
3. Doelgerichte of instrumentele agressie
met opzet agressie, heel berekenend
4. Overvallen, aanranding en verkrachting
Met opzet, en met criminaliteit (misdaad)
als gevolg.
begeleiders
Aanpak
Agressie ontstaat nooit zomaar en is nooit
eenduidig.
Aanpak?
biologische,
medische,
psychische
andere hiermee samengaande stoornissen
verschillende professionele disciplines
Factoren betrokken bij het
ontstaan van probleemgedrag
Ontwikkelings factoren
Biologische en
medische factoren
Psychische
factoren
Omgevings(sociale) factoren
Probleem
gedrag
Condities:
- oorzakelijk
- verwerking
- instandhoudend
Psychiatrische
stoornissen
Psycho-socio-medisch model
algehele ontwikkeling van een persoon.
beïnvloedt het driedimensionele
paradigma
– biologisch, psychisch en sociaal –
bij personen met beperkingen
ontwikkelingsperspectief
Per ontwikkelingsniveau verwerft iemand
adaptieve en maladaptieve gedragingen.
(baby wordt boos bij honger stressvolle
situatie excessieve prikkelbaarheid,
hoofdbonken, driftbuien en destructiviteit.
Een kind kan op stressvolle condities
reageren met compulsieve en obsessieve
gedragingen of agressief of destructief
gedrag.
Beoordelen?
Beoordeling van het gedrag (probleemgedrag)
anamnestische en recente klinische dossiers
vraaggesprek met de persoon
informatie door de zorgverleners
directe observatie van het gedrag
formele en gestandaardiseerde procedures
(bijvoorbeeld checklist, beoordelingsschalen,
gedragsanalyse)
Beoordelen?
Beoordeling van de persoon
biologische kenmerken (genetische,
organische CZS-abnormaliteiten)
psychosociale aspecten (niveau van
cognitieve, sociale, emotionele en
persoonlijkheidsontwikkeling)
fysieke gezondheid
psychiatrische bevindingen
functionele problemen
Beoordelen
Beoordeling van de omgeving
fysieke omgeving (woonsituatie, school,
werk, dagbesteding et cetera.)
betekenis van de persoon voor de omgeving
(bijvoorbeeld acceptatie door de omgeving)
systeemproblemen
pedagogische problemen
sociale problemen – culturele aspecten
Agressie herkennen
Herken de grenzen
Schat in met welk soort agressie je te maken
hebt
Schat de toerekeningsvatbaarheid in
Onthoud:
Depersonaliseren
Niet fight/flight. Ken jezelf!!
Omgaan met
frustratieagressie
Neem het probleem ernstig!!
Luister naar wat de persoon te zeggen heeft en
laat uitpraten
Blijf rustig.
vat de woorden van de boze persoon kort samen.
Ontken niet!!!
Laat weten wat jij wel en niet kunt doen om het
probleem te verhelpen
Bied een oplossing aan en koppel die aan concrete
afspraken.
Noteer en visualiseer
Omgaan met doelgerichte of
instrumentele agressie
Blijf rustig. Je eigen veiligheid staat voorop. kijk
waarheen je kunt vluchten, houd fysiek afstand
Trek grenzen, maar ga niet tegen de persoon in.
Als er een wapen in het spel is: negeer dat niet!
Luister naar wat de persoon te zeggen heeft.
Geef de keuzemogelijkheden aan die er zijn.
Ga weg zodra er iets bereikt is. Voorkom
opflakkering
Verbale communicatie
De ik-boodschap
Pas op met: ja, maar …. Iemand die boos is, is
dat vaak met een reden, al dan niet terecht.
Ga niet in op de inhoud van de boodschap,
maar op het feit dat de ander zo boos is.
Communiceer helder
Vermijd gezichtsverlies
Leid de aandacht af
HUMOR
Non-verbale communicatie
Duidelijkheid en helderheid
Sta rechtop en stevig op twee voeten. Vermijd
te veel beweging.
Houd oogcontact.
Gebruik een lage stem
Praat duidelijk, maar zonder stemverheffing.
Zend geen dubbele boodschap uit: liever niet
glimlachen dan 'gemaakt' glimlachen.
Probeer rustig adem te halen, angst verlamt
Maar naast agressie
herkennen…
Ook ruimer kijken.
Als je agressie probeert te verminderen, moet je
iets anders vermeerderen. Positieve energie
vermindert negatieve energie
Vaak is agressie gevolg van overschatting, ga
iemand dus op een ‘lager’ niveau benaderen.
En wat als er toch agressie
was?
Tov collega’s: onvee!!
ONMIDDELLIJKHEID
NABIJHEID
VERWACHTINGEN
EENVOUD (KISS: keep it simple and stupid)
EENDUIDIGHEID
Tov medebewoners/medewerkers: idem!