Preek over het thema: Liefhebben met woorden (3e week

1
Preek over het thema: Liefhebben met woorden
(3e week gemeenteproject Hart voor mensen)
Vandaag beginnen we aan de derde week van ons gemeenteproject, Hart voor mensen.
Zoals je in het projectboek zult lezen staat deze week communicatie centraal. En ik vind
het heel belangrijk dat we daar met elkaar over nadenken. Want als we elkaar willen
liefhebben zoals Jezus deed, dan moeten we ook willen nadenken over ons spreken,
onze woorden.
Woorden zijn namelijk niet alleen maar klanken die we produceren met onze adem, via
onze keel, met onze tong en lippen. Zo kun je er vanuit de wetenschap van de fonetiek
naar kijken, maar dat is veel te smal. Woorden doen ook iets, ze brengen informatie
over, gevoel en ze kunnen behoorlijke impact hebben. Positief of negatief. Koning
Salomo, de spreukendichter zei ooit al een keer: [DIA 1] Woorden hebben macht over
leven en dood, wie zijn tong koestert, plukt daarvan de vruchten. (Spreuken 18:21)
Er zit enorme kracht in woorden. Met woorden kun je iemand bemoedigen en kracht
geven, maar ook iemand neersabelen. De woorden van een rechter betekenen iemands
vrijheid of gevangenschap. Met vijandige woorden zijn oorlogen ontketend, maar met
wijze woorden ook oorlogen voorkomen. Daarom heeft het zin om onze tong, onze
woorden, te koesteren, daar zorgvuldig mee om te gaan, want dat levert wat op, daar
pluk je de vruchten van.
Daarmee zeg ik eigenlijk al dat communiceren nog niet zo gemakkelijk is. Tom Holladay
maakt dat punt ook. En terecht. Juist vanwege de kracht die woorden kunnen hebben,
is het lastig voor ons mensen die door de zonde zijn aangetast en in een gebroken
schepping leven, om goed te communiceren. We herkennen dat allemaal wel: dat
woorden zomaar een onbedoeld negatief effect kunnen hebben, omdat ze volkomen
verkeerd begrepen worden en beledigend overkomen. En omgekeerd worden woorden
soms positiever opgevat dan je eigenlijk bedoeld hebt. Maar dat wil niet zeggen dat we
het niet zouden kunnen doen of er beter in kunnen worden, want dat kan wel degelijk.
Ja, en bij wie kunnen we dan beter te rade gaan dan bij onze Heer Jezus Christus, die
niet alleen in zijn daden maar ook met zijn woorden de ander volmaakt liefhad? Want
met het nieuwe gebod waar het vorige week over ging, [DIA 2] Zoals ik jullie heb
liefgehad, zo moeten jullie elkaar liefhebben (Johannes 13:34), doelde Jezus ook op onze
communicatie.
Ik heb me deze week zitten afvragen: waar moeten we dan vandaag naar luisteren en
kijken in het voorbeeld dat Jezus ons geeft, want dat is zo ongelooflijk veel, ook als het
om communiceren gaat? Je zou een vuistdik boek kunnen schrijven, over hoe Jezus met
2
mensen praat en wat wij daarvan kunnen leren. In het boek, heeft Tom Holladay in het
hoofdstuk voor deze week al iets van zijn studie daarnaar doorgegeven en dat is de
moeite waard om te lezen en bespreken. Maar ik had geen zin om dat nu allemaal in
deze preek te verwerken. Ik wilde iets doen wat aanvullend is. En daarom wil ik met
jullie gaan kijken naar één van de meeste fascinerende gesprekken die Jezus tijdens zijn
leven hier op aarde gevoerd heeft [DIA 3] en dat is het gesprek met de Samaritaanse
vrouw, dat we zojuist hebben gelezen in Johannes 4. Want daar zit heel veel in dat ons
kan helpen om lief te hebben met onze woorden. Zo zal ik er dus ook doorheen lopen,
met het oog op die vraag: hoe laat Jezus zien wat liefdevolle communicatie is? Welke
lessen zitten daarin? Hoe kunnen we daarin worden als Hij?
Laat ik meteen aan het begin ook maar zeggen: niet alles is na te volgen. Jezus kijkt
namelijk dwars door deze vrouw heen. Hij weet alles van haar, bijvoorbeeld dat ze al
vijf mannen heeft gehad en dat haar huidige man niet haar wettige echtgenoot is. Dat
kunnen wij niet – en dat is maar goed ook! Maar afgezien daarvan valt er nog steeds
veel te leren van hoe Jezus dit gesprek voert. Ik heb het samengevat in zeven lessen
(het volmaakte getal) van liefdevolle communicatie.
[DIA 4] Les 1 is: Liefhebben met woorden is het gesprek durven aangaan ondanks
etnische, religieuze en sociale barrières. Want dat is wat hier gebeurt. Allereerst, Jezus
kiest ervoor om naar Galilea te reizen, dwars door Samaria heen. Dat was al heel
ongebruikelijk, want iedereen reisde via de oostkant van de Jordaan naar het Noorden.
Dat had alles met etnische en religieuze haat tegen vreemdelingen te maken.
Samaritanen, ooit familie van de Joden, waren door de eeuwen heen vreemdelingen
geworden, (etnisch onzuiver dus) doordat ze na de Assyrische ballingschap met
buitenlanders trouwden en andere gewoonten overnamen. Ook religieus waren ze
onzuiver, want ze erkenden alleen de eerste vijf boeken van Mozes en hadden op de
berg Gerizim een eigen heiligdom gebouwd. Daardoor waren ze in de ogen van de
Joden ketters en afvalligen. Jezus betreedt dus besmet terrein zou je kunnen zeggen.
Maar daarmee laat Hij zien dat hij er geen vooroordelen op na houdt over volken en
rassen.
En ook niet over personen, want dat is het tweede opvallende hier: de sociale barrière.
Een gesprek aangaan met een vrouw alleen in het openbaar, dat deed je niet volgens
de heersende opinie van de joodse leiders. Zijn leerlingen verbazen zich daar ook over,
als ze hem later terugvinden na het boodschappen doen. Deze vrouw was niet toevallig
op het heetste moment van de dag bij deze waterput. Water putten deed je ’s ochtends
of ’s avonds en meestal in het gezelschap van andere vrouwen. Zo’n waterput was een
sociale ontmoetingsplek waar nieuwtjes werden uitgewisseld en natuurlijk ook roddels.
Waarschijnlijk ook over deze vrouw, want als je al vijf keer getrouwd bent geweest en
3
dan in een onwettige relatie zit, dan hoor je er niet meer bij, dan ben je een sociale
outcast. Maar niet voor Jezus. Hij is niet bang voor deze sociale barrière en knoopt met
haar een gesprek aan.
Barrières: etnisch, religieus, sociaal: ze kunnen eng zijn. Het verklaart de aversie tegen
de komst van vluchtelingen voor een groot deel. Maar als we te bang zijn om contact te
leggen kan de liefde niet stromen daar waar die heen moet. Misschien vindt u het lastig
om een gesprek te beginnen met uw nieuwe Turkse buurvrouw, of met de Syriër die
hier over een tijdje in de kerk komt als het AZC klaar is. Misschien moet u wat
overwinnen om een praatje te beginnen met een jongere in de kerk. Of omgekeerd, jij
met een oudere. Vrijdag en zaterdag was ik met een groep jeugdleiders op de jaarlijkse
Jeugleidersconferentie in Lunteren. En daar ging het over de generatiekloof. De afstand
tussen ouderen en jongeren. En één van de sprekers zei het terecht: de generatiekloof
die bestaat zolang jij jezelf niet wilt verbinden aan die jongere of omgekeerd aan die
oudere. Het begint dus bij jezelf.
Feit is: als je niet in beweging komt en dat gesprek niet aangaat, kan Gods liefde niet
stromen. Bedenk dat God zelf een enorme barrière nam om naar ons toe te komen en
met ons het gesprek aan te gaan. Zijn Zoon kwam uit de hemel naar ons toe, vijanden.
We zaten niet op hem te wachten. Barrières zijn er genoeg en soms heel hoge, maar
omwille van de liefde is het nodig dat we onze angst proberen te overwinnen.
[DIA 5] Les 2: Liefhebben met woorden is kwetsbaar durven zijn. Let erop hoe Jezus dit
gesprek begint: Hij vraagt haar om water, omdat Hij dorst heeft. Dat is echt een gouden
manier om een gesprek te beginnen! En het werkt in dit geval heel goed want de vrouw
is verrast. Joden doen altijd uit de hoogte maar deze jood stelt zich afhankelijk op!
Wow! Ze wordt er nieuwsgierig van. Het gesprek komt op gang. Hoe leerzaam is dit
niet? Als je de ander wilt liefhebben met woorden, durf dan kwetsbaar te zijn en om
hulp te vragen. Daarmee geef je de ander de kans om een stap naar jou te doen en kan
er iets moois op gang komen. Het is een mooie manier om te laten zien wat bij echte
liefde hoort: de ander belangrijker achten dan jezelf.
[DIA 6] Les 3: Liefhebben met woorden is het echt waardevolle bespreekbaar durven
maken. Veel gesprekjes tussen mensen blijven op het niveau van oppervlakkig
gebabbel. Jezus had het gesprek met deze vrouw kunnen voortzetten over het weer en
haar werk en weet ik niet wat, maar dan had het waarschijnlijk niet in het evangelie van
Johannes gestaan. Nee, je merkt dat Hij heel bewust het gesprek naar een hoger plan
tilt. Hij begint over wat God kan geven, over levend water, over dorst, over een bron
van eeuwig leven. Daarmee brengt hij het belangrijkste ter sprake wat er is. Dat is
moedig. Wij vinden dat vaak lastig, maar hoe liefdevol is het om de liefde die jijzelf kent
4
niet door te geven aan een ander? Of om datgene waarvan je weet dat de ander ermee
zit, maar liever niet aan te roeren?
Jezus is ook buitengewoon creatief want om het gesprek naar een hoger plan te tillen,
sluit Hij aan bij het beeld van concreet water en noemt dan het levende water. Zo laat
Hij de vrouw iets nieuws zien, op een andere manier, en maakt haar nog nieuwgieriger.
Heel veel onderwijs van Jezus, vooral zijn gelijkenissen, zijn hier vol van: het creatief
gebruiken van beelden uit het dagelijkse leven om een geestelijke waarheid te
communiceren. Hij is daarin de onbetwiste Meester. Maar wij mogen allemaal zijn
leerlingen zijn en het ook proberen. En soms liggen de beelden voor het oprapen, in de
keukenla bijvoorbeeld. Ook voor kinderen: [DIA 7] “Kijk, pappa! Dit is wat we moeten
doen. [DIA 8] De Heer prijzen!”
[DIA 9] Les 4: Liefhebben met woorden is luisteren naar het hart van de ander. Je
merkt in alles dat Jezus goed naar het hart van deze vrouw heeft geluisterd. Deze
vrouw had de ene na de andere man versleten. Het leven had haar niet gebracht wat ze
ervan verwacht had. Ze is dorstig naar echt geluk naar echte voldoening. Natuurlijk,
Jezus kan recht in haar hart kijken, wij niet, maar Hij luistert goed en Hij beluistert veel
pijn en teleurstelling. Liefdevol communiceren kan niet zonder luisteren, luisteren,
luisteren, luisteren en nog eens luisteren. Juist wij die het hart van de ander niet
kunnen lezen, zoals Jezus, zullen extra goed ons best moeten doen om te luisteren. En
wel naar het hart, naar bedoelingen, motieven. Vraag daarnaar en luister dan opnieuw.
Vaak trekken we veel te snel conclusies of vellen een oordeel of we gaan alleen op
woorden af. Probeer het hart van de ander te peilen. Dat is moeilijk voor ons. Praten
vinden we gemakkelijker. Maar als we niet goed luisteren, zullen onze woorden geen
doel treffen. Ze zullen niet kunnen aansluiten bij waar de ander mee zit. En dan zal de
liefde niet kunnen stromen.
[DIA 10] Les 5: Liefhebben met woorden is respectvol durven doorvragen en corrigeren.
Ook dat doet Jezus hier. “Zou je je man eens willen halen?” Jezus ziet dat hier een
moeilijk punt zit, maar Hij loopt er niet voor weg. Dit is vaak het moeilijkste moment in
liefdevolle communicatie: durf je het aan om te vragen naar het echte pijnpunt bij de
ander? Vaak laten we het dan erbij zitten en gaan op iets anders over. Dat het pijnlijk is,
merken we aan de vrouw, want ze probeert Jezus hier te ontwijken. “Ik heb geen man.”
En dan corrigeert Jezus haar. “Inderdaad”, zegt Hij. Deze is niet je echte man.” Let op
hoe respectvol Hij dat doet. Hij zegt niet: “Wat zit je me nou te ontwijken. Wees nou
gewoon eerlijk!” Nee, Hij blijft respectvol. Ook als het meteen daarna gaat over waar en
hoe God aanbeden moet worden. Ook daarbij had Jezus kunnen zeggen: “Jullie
Samaritanen zijn ketters en afgodendienaars. Ik zal je eens even vertellen hoe het zit.”
Nee, Hij blijft vriendelijk tegen haar.” Iemand corrigeren, de waarheid vertellen, mag
5
alleen liefdevol en respectvol gebeuren, anders zal het niet overtuigen, hoe duidelijk je
het ook formuleert.
[DIA 11] Les 6: Liefhebben met woorden is de ander laten zien wie je werkelijk bent en
waar je zelf staat. Uiteindelijk geeft Jezus zich bloot. De vrouw zegt: “Ik weet wel dat de
Messias zal komen en dan zal Hij het ons allemaal vertellen.” Jezus zegt: “De Messias,
dat ben ik.” En dan valt bij de vrouw het kwartje. Ook hierin is Jezus uniek natuurlijk.
Hij is De Gezalfde, De Messias, de enige. Wij niet. Wij moeten door hem gered en
vernieuwd worden. En dat kan alleen als we proberen onze maskers af te zetten en
eerlijk te zijn over onszelf. We zijn niet beter dan de ander. Hebben ook onze zwaktes.
Ga daarom naast de ander staan en niet tegenover hem. Dat geeft verbondenheid die
het gesprek ten goede komt.
[DIA 12] Tenslotte: Liefhebben met woorden is de ander bewust tot zegen willen zijn.
Dat wilde Jezus ook. Voor deze vrouw en voor heel het volk van de Samaritanen. En dat
gebeurde ook. Velen kwamen tot geloof. Laat communiceren voor ons nooit een
wedstrijdje worden, of erger nog: een gevecht. Daar rust nooit zegen op. Daarom is het
gebed zo nodig, in de liederen die we nog zullen zingen: laten mijn woorden U
welgevallig zijn en maak me tot een zegen, ook in mijn spreken. Als we dat bidden, dan
zullen we steeds meer op Jezus gaan lijken. En dan zullen we liefhebben zoals Hij. Dan
kan de liefde stromen. Amen