Mannenontbijt, Dhr. P.J. Verhagen

Euthanasie
Mannenontbijt
Aalsmeer 13 februari 2016
Opzet
•
•
•
•
Theologisch (Douma, 1987)
KNMG
‘Voltooid leven’
psychiatrie
theologisch
Euthanasie is een opzettelijk levensbeëindigend
handelen, dat plaatsvindt
óf omdat de betrokkenen het zelf verzoekt,
óf omdat men ook zonder diens verzoek dit
handelen nodig acht in het belang van hemzelf en
van anderen. Men spreekt van euthanasie als
zachte dood in die gevallen waarin de betrokkene
een stervende, een ongeneeslijke of zwaar
gehandicapte persoon is.
(Douma, 1987)
Wat het niet is …
(‘doden’ is niet hetzelfde als ‘laten sterven’)
-Het staken van de behandeling, waarin dat
alleen nog sterven vertraagt.
-Het geven stervenshulp, die gericht is op
pijnbestrijding, met onbedoeld, als neveneffect
levensverkorting.
-Stervenshulp zonder gericht te zijn op
levensverkorting, -beëindiging.
-Het achterwege laten van behandeling op
verzoek van de patiënt.
de Heilige Schrift
• mens als beeld van God (niet straffeloos
vergrijpen aan het leven van de naaste);
• Christus zocht juist al wat niet of nauwelijks de
moeite waard was;
• Echter, geen absolute eerbied voor het leven,
maar voor God;
• We staan niet weerloos tegenover lijden
• Er is een ‘godvrezend sterven’ (de dood
onderogen durven zien)
houding tegen over lijden
• Verbitterd (Naomi)
• Berustend (Eli)
• Ootmoedig (Ps. 39:10)
• Verheven (Job)
• Roemend (Rom. 8:28)
Hoe dan ook, maar niet buiten God om.
stervensbegeleiding
‘De stervende vergezellen op zijn weg naar de
dood, hem zo nabij zijn, dat hij uit deze
verbondenheid de moed kan putten zijn weg te
gaan en misschien zelfs ontdekt welke positieve
betekenis dit sterven voor hem zelf en zijn
naasten kan hebben’.
(Douma, 1989)
KNMG
• Euthanasie: geen gewoon medisch handelen
Euthanasie is geen gewoon medisch handelen. Het verrichten
ervan druist immers in tegen de primaire plicht van een
arts om het leven te behouden. Euthanasie moet dan ook
worden gezien als een ultimum remedium. Het is een uiterst
middel in die gevallen waarin patiënt en arts voor hun gevoel
met hun rug tegen de muur staan en het lijden van de
patiënt op geen enkele andere aanvaardbare wijze kan
worden verholpen of verlicht. Overigens kunnen de
toenemende mogelijkheden op het gebied van pijnbestrijding
en palliatieve zorg wel een deel van de vraag wegnemen.
zorgvuldigheid
• De zes zorgvuldigheidseisen
In de wet zijn zes zorgvuldigheidseisen geformuleerd:
de arts heeft de overtuiging gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en
weloverwogen verzoek van de patiënt;
de arts heeft de overtuiging gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en
ondraaglijk lijden van de patiënt;
de arts heeft de patiënt voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond
en over diens vooruitzichten;
de arts is met de patiënt tot de overtuiging gekomen dat er voor de situatie
waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was;
de arts heeft ten minste één andere, onafhankelijke arts geraadpleegd, die de
patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de
zorgvuldigheidseisen;
de arts heeft de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig
uitgevoerd.
Palliatieve zorg
Palliatieve zorg is de algehele zorg voor
patiënten voor wie geen curatieve behandeling
meer mogelijk is. Het behandelen van pijn en
van andere symptomen, het voorkomen en/of
oplossen van psychologische en sociale
problemen en aandacht voor
zingevingsaspecten staan in die zorg centraal.
Het doel van palliatieve zorg is dan ook het
bereiken van de best mogelijke kwaliteit van
leven voor de patiënt en zijn naasten.
Voltooid leven (comm. Schnabel)
Het gaat om mensen die veelal op leeftijd zijn
die naar hun eigen oordeel gen
levensperspectief meer hebben en die als gevolg
daarvan een persisterende, actieve doodswens
ontwikkeld hebben.
Voltooid leven; De Lange
‘Aan de vraag wat een voltooid leven eigenlijk is,
brandt niemand zijn vingers. Els van Wijngaarden
sprak voor haar promotieonderzoek met 25
ouderen die zeiden dat hun leven voltooid is, maar
zich eigenlijk eenzaam of overbodig voelen en bang
zijn voor afhankelijkheid. Zij lijden aan het leven,
zegt Van Wijngaarden, maar voltooid?’
(Trouw 30 mei 2015)
Voltooid leven; de Lange II
De idee van een voltooid leven is een
Vollendungsillusion. In de christelijke cultuur was
het God die de geschiedenis zou voltooien, in de
Verlichting werd het de mensheid zelf die dat zou
doen. Nu onze cultuur is geseculariseerd en de
geschiedenisfilosofie van Hegel en Marx heeft
afgedaan, creëert de neoliberale ideologie toch nog
weer een illusie: we voltooien nu onszelf als
individu, door ons eigen levensproject te plannen,
te realiseren en af te maken. Voltooid leven is onze
nieuwe, seculiere eschatologie.
(Trouw, 30 mei 2015)
Voltooid leven: De Lange III
Hulp bij levensbeëindiging op grond van een
voltooid leven veronderstelt dat de arts of een
naaste zich absoluut moet conformeren aan de
absolute zelfkennis van de oudere. Dat zijn
precies twee beweringen te veel. Wat 'zelf' is in
de zelfkennis, wat 'voltooid' is in voltooid leven we weten het eigenlijk niet zo zeker.
(Trouw, 30 mei 2015)
Kan iemand met een psychiatrisch ziektebeeld in
aanmerking komen voor euthanasie?
Patiënten met een psychiatrisch ziektebeeld
kunnen in aanmerking komen voor euthanasie.
Zij kunnen binnen de kaders van de Wet toetsing
levensbeëindiging op verzoek en hulp bij
zelfdoding vallen.
Hoe vaak komt euthanasie voor bij mensen met een
psychiatrische aandoening?
Jaarlijks doen in Nederland naar schatting in totaal 13.400
mensen een uitdrukkelijk verzoek om euthanasie op
afzienbare termijn.
De aard van het lijden bij al dan niet ingewilligde
euthanasieverzoeken betreft in 2% van deze verzoeken een
psychiatrische aandoening. Dat zijn per jaar zo’n 270
patiënten, tegenover bijvoorbeeld bijna 9.500 patiënten (72%)
waarbij kanker de grondslag vormt voor het uitdrukkelijke
verzoek om euthanasie op afzienbare termijn.
In 2013 had van de totaal 749 patiënten die zich aanmeldden
bij de Levenseindekliniek 285 (38%) een psychiatrische
aandoening. Van deze 285 mensen kregen 9 patiënten hulp bij
zelfdoding
Is sprake van een toename?
In de 15 jaar sinds de oprichting hebben de
Regionale toetsingscommissie euthanasie 77
meldingen van euthanasie bij psychiatrie
ontvangen. Voor het eerst in 2000, 13 keer in
2011, 14 keer in 2012 en 42 keer in 2013.
Is beoordeling van een verzoek om euthanasie in de
psychiatrie anders dan in de somatiek?
Voor artsen is het toetsen van het verzoek van een
psychiatrische patiënt aan de wettelijke
zorgvuldigheidseisen complexer dan bij een
somatische ziekte zoals kanker. Anders dan bij de
meeste somatische ziekten kan een doodswens bij
psychiatrische patiënten een symptoom zijn van de
psychiatrische ziekte waaraan hij lijdt. De ziekte kan
de oordeelsvorming en daarmee de
wilsbekwaamheid in ernstige mate beïnvloeden,
wat het moeilijk kan maken om te bepalen of de
doodswens weloverwogen is en of andere
oplossingen acceptabel zijn.
Dat psychiatrie binnen de kaders van de wet valt, is bepaald in
een arrest van de Hoge Raad in 1994, het Chabot-arrest.
Kernpunten:
Het gaat niet om de oorsprong van het lijden, maar om de
ondraaglijkheid ervan. Anders gezegd, de oorzaak van het lijden doet
niet af aan de mate waarin het lijden wordt ervaren.
Ook een psychiatrische patiënt kan een vrije en autonome wil hebben
Consultatie-eis: de consulent moet zelf de patiënt zien en
onderzoeken.
Extra behoedzaamheid geboden om uit te sluiten dat (1) de
beslisvaardigheid van de patiënt door de psychische ziekte was
beïnvloed en (2) daar zowel de ernst als de uitzichtloosheid van lijden
met een psychiatrische ziekte of stoornis als oorzaak moeilijker
toetsbaar is.
Ook geldt dat van uitzichtloos lijden in beginsel geen sprake is als de
patiënt in volle vrijheid een reëel alternatief afwijst.
Moet een extra psychiater in consult worden
geroepen?
In de Richtlijn omgaan met het verzoek om hulp bij
zelfdoding door patiënten met een psychiatrische
stoornis (2009) geeft de NVvP de aanbeveling om,
gelet op de behoedzaamheid die geldt voor hulp bij
zelfdoding bij een psychiatrisch patiënt, twee
consulenten te raadplegen: een onafhankelijk
psychiater (een consulent die in het bijzonder
expertise heeft op het gebied van de psychiatrische
stoornis van de patiënt) en een onafhankelijke
consulent, vaak een SCEN-arts die vervolgens meer
in algemene zin de zorgvuldigheidseisen toetst.
Andere kernpunten:
-Verzoek om hulp bij zelfdoding moet in beginsel
worden opgevat als vraag om levenshulp.
-De behandelend arts moet ruim de tijd nemen
nadat de patiënt hem om hulp bij zelfdoding
vraagt. Er kan pas gesproken worden van een
duurzaam doodsverlangen als de patiënt over
een periode van minimaal enkele maanden
weloverwogen en ook tegenover derden zijn
verzoek onmiskenbaar heeft geuit.
Dank voor uw aandacht!