Overgewicht is kindermishandeling

Overgewicht is kindermishandeling
“17 kilo te zwaar is het meisje van 6; gemiddeld is een meisje van die leeftijd 118 cm met
een gemiddeld gewicht van 20 kilo. De jongen van 11 is 13 kilo te zwaar; gemiddeld is een
jongen van 11 jaar 148 cm en weegt gemiddeld 36 kilo. De oudste zoon van 13 is 51 kilo te
zwaar, waar een gemiddelde 13-jarige een lengte heeft van 162 cm en 48 kilo weeg”.
(Jensma, 2012)
De rechter heeft uiteindelijk een OTS (ondertoezichtstelling) uitgesproken. De rechter kwam
tot deze uitspraak omdat de ouders "onvoldoende intrinsieke motivatie en inzicht" hebben in
de betekenis en gevolgen van overgewicht en obesitas waaraan hun kinderen lijden. Het is
de eerste keer in Nederland dat er een OTS wordt toegepast bij overgewicht en obesitas. De
vraag is natuurlijk enerzijds of het daadwerkelijk zo is dat overgewicht gezien kan worden als
kindermishandeling. Als je kunt stellen dat overgewicht hiertoe behoort, wil je natuurlijk de
veiligheid van het kind bewaken en ervoor zorgen dat het kind hiervan zo min mogelijk lijdt.
Anderzijds hebben ouders waarschijnlijk de beste bedoelingen voor hun kind en willen ze
graag dat ze goed eten, of hebben ouders er geen idee van dat hun kind te dik is. Daarnaast
zijn er waarschijnlijk ook dingen die wel goed gaan in de opvoeding. Je wilt ouders hierin ook
respecteren en hen zelf verantwoordelijk laten zijn voor de opvoeding. Tot slot is het duidelijk
dat de rechter in bovenstaande casus een duidelijk signaal af wil geven: de samenleving
accepteert het niet als ouders de ontwikkeling van hun kind belemmeren of bedreigen.
Kortom: kan het kind met overgewicht worden gezien als een kind dat wordt mishandeld? In
dit artikel zullen wij de verschillende aspecten tegen elkaar afwegen en onze visie
beschrijven.
Wat is kindermishandeling?
Om een oordeel te kunnen geven of overgewicht een vorm van kindermishandeling is, moet
eerst duidelijk zijn wat kindermishandeling nu precies is. En waar wordt de grens getrokken
waarin het ook daadwerkelijk de stempel ‘kindermishandeling’ krijgt. Hier zijn de meningen
nogal over verdeeld. Een corrigerende tik mag, zegt de ene ouder. De ander zegt dat dit toch
echt niet de bedoeling is! Gelukkig zijn er daarom regels en wetten opgesteld om zicht te
krijgen op wanneer iets kindermishandeling genoemd mag worden.
“Elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke,
psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de
minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief
opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de
minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.”
Dat is nog eens een definitie! Deze staat vast in de Wet op de Jeugdzorg, artikel 1 sub m. In
de breedste zin van het woord, staat er eigenlijk: ‘Iedere vorm van onrecht tegenover
kinderen is kindermishandeling’ (Hermanns, 2005)
Als we het hebben over kindermishandeling, spreken we van lichamelijke mishandeling,
seksueel misbruik, lichamelijke verwaarlozing, fysieke verwaarlozing, emotionele
maltraitering en normatieve en educatieve maltraitering in verschillende gradaties. Bij de
gradaties binnen de kindermishandeling, spreken we van: licht, matig, ernstig, zeer ernstig of
fataal. (Beaten, P. e.a., 2003)
Het is dan ook niet makkelijk vast te stellen of er bij een kind wel of geen sprake van
kindermishandeling is. Soms kan er duidelijk sprake zijn van kindermishandeling, maar van
welke gradatie spreken we dan? Er gaat veel onderzoek aan vooraf, voordat hier een
uitspraak over gedaan kan worden. De raad van kinderbescherming spreekt hier een oordeel
over uit.
Wat is overgewicht?
Zoals u ziet, zijn er vele verschillende vormen van mishandeling, de vraag is: ‘is overgewicht
ook een vorm van kindermishandeling?’ In de maatschappij gaan hier nog vele discussies
over. Om nog een duidelijker beeld te krijgen van kindermishandeling in combinatie met
overgewicht, volgen hier gegevens van wanneer je daadwerkelijk over overgewicht bij
kinderen spreekt. In figuur 1 is aangegeven wat het ‘normale’ gewicht van een kind hoort te
zijn, passend bij zijn of haar lengte.
Daarnaast kan er in een schema gezet worden of er bij een kind sprake is van overgewicht.
De lengte van het kind en het gewicht van het kind worden hierbij in relatie met elkaar gezet.
Bij een normaal gewicht bevindt het gewicht zich tussen de p10 en p90 in de tabel. Wanneer
het kind boven de p90 uitkomt, is er sprake van overgewicht. Deze p-waarden zijn
referentiewaarden waarmee de groei aangegeven kan worden. Hiermee wordt aangegeven
of een kind te klein, te groot of gemiddeld is. Dit staat in combinatie met gewicht en lengte.
Daarnaast is de leeftijd van het kind van belang om een berekening te maken. Een andere
manier waarop men berekent of kinderen overgewicht hebben, is door het BMI te berekenen.
Overgewicht kan uiteindelijk ook leiden tot obesitas. Waar ligt deze grens eigenlijk? Wanneer
is er bij een kind sprake van obesitas? Zoals Braet, Joossens, Moens, & Tanghe aangeven,
zijn er drie vormen van obesitas bij kinderen: er zijn matig obese kinderen (d20 tot 40% meer
overgewicht, obese kinderen (40 tot 60% meer overgewicht) en ernstig obese (>60%
overgewicht) kinderen.
…..maar, spreken we bij overgewicht nu over kindermishandeling?
Overgewicht kan bij kinderen in de leeftijd van 10 tot 15 jaar medisch gezien ernstige
gevolgen hebben. Suikerziekte, hart- en vaatziekte en een slecht zelfbeeld kunnen gevolgen
zijn van overgewicht. Zo is het moeilijker om werk te vinden en gelukkig te zijn voor iemand
met overgewicht. Men plaatst mensen met overgewicht onder aan de ladder in de
maatschappij. Dit is wat Hans Budden zegt in een interview voor het televisieprogramma
Nieuwsuur. Eric van de Burg benoemd in ditzelfde gesprek dat kinderen niet zelf de
verantwoordelijkheid kunnen dragen om gezond te eten, dus dat ouders hiervoor
verantwoordelijk zijn. Juist daarom bemoeit de overheid zich met overgewicht bij kinderen.
Als ouders niet de verantwoordelijkheid dragen over de voeding en het gewicht van hun kind,
moet de overheid ingrijpen. De kinderrechter kan kinderen die opgroeien in een situatie
waarin hun welzijn of gezondheid bedreigd wordt, onder toezicht stellen.Voorwaarde
daarvoor is dat andere interventies om de bedreiging af te wenden gefaald hebben of
waarschijnlijk zullen falen. Nadat er een OTS is uitgesproken krijgen gezinnen te maken met
een gezinsvoogd. Ook krijgen ze hulp aangeboden om de bedreiging van de ontwikkeling te
verminderen. Ouders blijven zoveel mogelijk zelf verantwoordelijk voor de opvoeding en
verzorging van hun kinderen. De hulp is vooral gericht op het vergroten van de
mogelijkheden van ouders om deze verantwoordelijkheid te dragen. De hulp kan ook gericht
zijn op het vergroten van de zelfstandigheid van een kind als dit gezien zijn leeftijd en
ontwikkelingsniveau noodzakelijk is.
Als er voor de veiligheid van het kind
direct ingegrepen moet worden, kan
een kinderrechter een voorlopige
ondertoezichtstelling afgeven zolang
het onderzoek van de Raad nog loopt.
Een voorlopige ondertoezichtstelling
duurt maximaal drie maanden en kan
altijd herroepen worden. Een
gezinsvoogd kan een schriftelijke
aanwijzing geven voor de verzorging
en opvoeding. Ouders en kinderen zijn
verplicht deze op te volgen. (van der
Figuur 1
Linden, A.P. e.a., 2009).
In een artikel van Eric van de Burg dat 11-09-2012 verscheen op de website
www.amsterdam.nl benoemt hij dat wanneer er een kind bij een arts verschijnt dat veel te
mager is direct alle alarmbellen gaan rinkelen. Eric van de Burg is van mening dat ouders
goed voor hun kinderen moeten zorgen en gezonde en voldoende voeding is daarin
essentieel. Bij kinderen met overgewicht die bij een arts verschijnen wordt er nog niet vaak
ingegrepen. Dit terwijl dat in zijn ogen even schadelijk is (of zelfs schadelijker) voor de
fysieke en mentale gezondheid van kinderen. Eric van de Burg is dan ook van mening dat
kinderobesitas een vorm van kinderenmishandeling is. Of dit nu uit onwetendheid gebeurt of
niet; als je kind echt veel te dik is, doe je als ouder iets niet goed. Gevolgen van overgewicht
kost de samenleving nu al ruim 2,5 miljard euro per jaar. Dit zijn de woorden die Eric van de
Burg gebruikt in zijn artikel.
Frans Bosman beschrijft in het artikel dat 12-07-2012 werd gepubliceerd in het Parool dat
elke vorm van kindermishandeling voortkomt uit onmacht. Hij wil hiermee zeggen dat
overvoeding van een kind niet altijd bewust door de ouder bij het kind wordt aangedaan,
maar dat dit zoals bij elke vorm van kindermishandeling voort kan komen uit onmacht en
onwetendheid. Bertine Beuving stelt in haar artikel dat op 09-03-2012 is geplaatst op de
website www.opiniestukken.com de vraag of je zou kunnen zeggen dat een trap geven aan
een kind minder erg is dan wat er gebeurt als je een kind veel te dik laat worden. Volgens
haar zijn niet alleen de verschrikkelijke lichamelijke gevolgen belangrijk, maar zij vraagt zich
vooral af hoe dit zit met de psychische gevolgen. Hierbij denkt zij bijvoorbeeld aan kinderen
die worden gepest om hun overgewicht. Pesten zet volgens Bertine Beuving littekens op een
kind. Het kind krijgt volgens haar weinig zelfvertrouwen en dit gaat vaak gepaard met
gedrags- en emotionele problemen. Ouders geven volgens Bertine Beuving het voorbeeld
aan hun kinderen. De ouders zijn degene die bepalen wat er aan voeding in de kasten ligt en
wat er ’s avonds op tafel staat voor het eten. Kinderen volgen hun ouders, omdat zij niet
anders weten. Volgens haar denken ouders nog wel eens goed na over wat zij in de kasten
hebben liggen en wat zij op tafel serveren wanneer zij weten dat er een AMK-melding kan
worden gedaan. Nu kun je volgens Bertine Beuving zeggen dat het niet ethisch verantwoord
is en dat je op deze manier verantwoordelijkheid wegneemt bij ouders, maar dat is volgens
haar niet wat deze regeling doet. Ouders krijgen door deze regeling juist
verantwoordelijkheid. De ouders krijgen bij deze regeling alleen verplichte hulp in huis die
hen helpt bij het op de rit krijgen van het overgewicht van hun kind(eren).
In de theorie staat beschreven wat voor een verantwoordelijkheden ouders hebben binnen
de opvoeding van hun kinderen.
Net als slapen hoort eten en daarbij het aanleren van eetrituelen en eetritmen tot de eerste
ontwikkelingsopgaven van het kind: de fysiologische zelfregulatie. Het kind moet leren
omgaan met (lichaamsgebonden) spanning en onlustgevoelens zoals honger. Het kind in
een rustig ritme brengen en ervoor zorgen dat het voldoende en gezond eet, is lang niet altijd
een makkelijke opvoedingstaak. (Rigter, 2008)
Van der Pas (2006) stelt dat er vijf ouderlijke basisgedragingen zijn: veiligheid, verzorgen,
grenzen stellen, zicht houden en verwachtingen. Dit betekent dat je als ouder grenzen moet
stellen en zicht moet houden op het eetgedrag van je kind. Als ouder moet je veiligheid
bieden aan het kind, het kind niet teveel voeding tot zich laten nemen is hier een onderdeel
van.
Vanuit de systeemgerichte benadering wordt er gekeken naar de wederzijdse beïnvloeding
van gedrag en de patronen die dit in stand houden. Dat betekent dat ouders ook invloed
hebben op hun kinderen, en andersom. Een gedragsverandering bij een individu kan een
kettingreactie veroorzaken in het systeem. Als één ouder een rol aan zou nemen om het kind
te ondersteunen in zijn eetpatroon, zou dit de ernstige psychische, fysieke en sociaalemotionele gevolgen gevolgen van overgewicht kunnen verminderen of zelfs voorkomen.
Het kind kan niet los worden gezien van het gezin, het vormt samen een systeem. Ze
moeten er daarom ook samen voor werken. (Bolt, 2010)
Echter kan overgewicht ook familiaire, medische en financiële oorzaken hebben. Dit is wat
Hans Budden benoemt tijdens de uitzending van het programma Nieuwsuur. Zo kopen
mensen met financiële problemen goedkopere voeding. Deze voeding is vaak ongezond, wat
het dik worden als gevolg kan hebben. Eric van de Burg geeft in de uitzending aan dat de
overheid ook deels verantwoordelijk is voor het overgewicht van kinderen. Dit bekijkt hij
commercieel gezien. Zo liggen in de supermarkten alle lekkere dingen op ooghoogte van
kinderen. Volgens Eric van de Burg moet de overheid zorgen voor voldoende speelruimte en
sportvoorzieningen.
Uit een enquête, afgenomen onder 21 professionals van een kinderdagcentrum en een
dagbehandeling komen ook bovengenoemde redenen naar voren waarom overgewicht wel
mishandeling zou zijn. Wat verder nog vaak genoemd werd is dat ouders ook
verantwoordelijk zijn voor de voeding van een kind, omdat het kind hier zelf nog niet over kan
beslissen. 7% van de ondervraagden vindt dan ook dat overgewicht zeker
kindermishandeling is (zie figuur 2). 46% daarentegen is het oneens met de stelling
‘overgewicht is kindermishandeling’. Zij noemen hiervoor redenen als; onmacht,
onwetendheid, armoede en onkunde van ouders. Ouders doen het volgens hen vaak uit
liefde voor het kind. Sommige ouders doen er al van alles aan om het te bestrijden. Verdere
redenen die genoemd worden zijn: aanleg of medische redenen bij het kind en culturen
waarin dik zijn mooi is. Veel van de ondervraagden vindt ‘kindermishandeling’ in dit geval
een te zwaar woord, omdat zij kindermishandeling zien als het toebrengen van psychisch
en/of lichamelijk leed en hier vaak een vorm van macht bij komt kijken.
Deze argumenten worden dan wel weerlegd met de volgende uitspraken: ‘Ik vind het een
ander verhaal als ouders hun kind willens en wetens overgewicht bezorgen door hen bewust
te veel eten te geven, bewust zijnde van
de schadelijke gevolgen voor hun kind.’,
‘Tot op zekere hoogte is het toelaatbaar
dat ouders hun kinderen ongezonde
7%
voeding geven om hen gelukkig te
maken, mits het de normale maaltijden
Ja
47%
46%
niet in de weg zit en de ouders de
Nee
zeggenschap houden over tijd,
hoeveelheid, enz.’ en ‘Wanneer een kind
Neutraal
al overgewicht heeft en ouders blijven het
kind ongezonde voeding geven komt het
dicht in de buurt van kindermishandeling’.
Figuur 2
Wel kwam uit deze enquête naar voren
dat de ondervraagden het belangrijk
vinden dat er verplichte hulp komt voor zowel de ouders van kinderen die overgewicht
hebben, als de kinderen zelf.
Uit het interview met mevrouw den Haan, gewichtsconsulente bij Lekker Pûh!!!, kwam naar
voren dat kinderen die bij haar terecht komen bijna nooit overgewicht hebben als gevolg van
een ziekte. De kinderen die bij haar komen hebben voornamelijk overgewicht als gevolg van
een verkeerd eet- en bewegingspatroon. Niet alleen verkeerde voeding en te weinig
beweging, maar ook verkeerd drinken schijnt een grote oorzaak van overgewicht te kunnen
zijn. Wanneer kinderen geen sapjes meer zouden drinken kan dit volgens haar al de helft
schelen aan overgewicht bij kinderen. Volgens haar brengen etiketten van producten ouders
en kinderen in verwarring. Er staat op het etiket bijvoorbeeld dat er fruit, minder suiker,
minder vet of minder kleurstoffen aan toe zijn gevoegd, maar wanneer de kleine lettertjes
worden gelezen blijkt dat de producten nog steeds niet als gezond kunnen worden benoemd.
Dit schept onduidelijkheid bij ouders en kinderen.
Op de vraag wanneer een kind nou echt te dik is kon mevrouw den Haan ons geen antwoord
geven. Dit is afhankelijk van de lengte, leeftijd en het geslacht van het kind. Ook kan een
kind bij haar met overgewicht binnen komen, maar na een groeispurt weer op een normaal
gewicht zitten. Wanneer een kind één centimeter groeit mag het namelijk één kilo meer aan
gewicht hebben. Wel geeft mevrouw den Haan aan dat overgewicht echt gevaarlijk wordt
wanneer dit valt binnen de obesitasnorm.
Overgewicht is volgens mevrouw den Haan zo’n hardnekkig probleem doordat ouders te
lang wachten met het zoeken van hulp. Ouders denken lange tijd dat het overgewicht van
hun kind babyvet is en wachten op de groeispurt. Achteraf blijkt dat dit niet het geval is, maar
inmiddels is het kind al een verkeerd eetpatroon aangeleerd. Ook is het volgens haar moeilijk
voor ouders om er achter te komen waar zij terecht kunnen met het overgewicht van hun
kind. Vaak komen zij via de huisarts terecht bij een diëtist. Uit de ervaring van mevrouw den
Haan blijkt dat een diëtist vaak niet voldoende aansluit bij de belevingswereld van een kind.
Volgens haar is hulp dichtbij het gezin belangrijk voor de aanpak van dit probleem. De
consulten zijn bij een gewichtsconsulent van Lekker Pûh!!! beter te begrijpen en sluiten beter
aan bij het kind. Zij beschikken over speciale methodes gericht op kinderen. Waar bij een
diëtist zou worden gezegd dat het kind niet meer mag snoepen, snapt de gewichtsconsulent
dat dit niet realistisch is. Ook spreken zij niet van afvallen, maar wordt er gesproken van
groeien naar gezond gewicht.
Maar is overgewicht nu kindermishandeling? ‘Nee’ zegt mevrouw de Haan. Ouders zorgen
nooit expres voor overgewicht bij hun kind. Vaak ontstaat het overgewicht bij een kind
doordat ouders te laat ingrijpen en te weinig kennis hebben over gezonde voeding. Ook
veranderende maatschappij speelt hierin een rol. Er heerst veel tijdsdruk waardoor er weinig
tijd is voldoende op gezonde voeding te letten en er makkelijke ja gezegd wordt tegen een
koekje of een snoepje. Ook heerst er een andere cultuur van opvoeden in vergelijking met
vroeger. Ouders durven minder snel ‘nee’ te zeggen tegen hun kind en geven sneller toe aan
de wensen van het kind. Mevrouw den Haan vindt overgewicht wel kindermishandeling
wanneer er sprake is van het bewust aanbieden van verkeerd eten bij een kind dat al ernstig
overgewicht heeft. Zij noemt hierbij als voorbeelden dat kinderen niet 3 maaltijden per dag
aangeboden krijgen en zelf mogen kiezen wat zij eten gedurende de dag. In deze gevallen
vindt mevrouw den Haan het ook geoorloofd dat de overheid ingrijpt in de vorm van een
uithuisplaatsing of een onder toezicht stelling.
Onze visie op dit onderwerp
Voorafgaand aan het schrijven van dit artikel en het doen van ons onderzoek hadden wij de
stellige mening: ‘overgewicht is kindermishandeling’. Naarmate het onderzoek vorderde
hebben wij dit onderwerp vanuit verschillende invalshoeken leren bekijken. Wij zijn nog
steeds van mening dat overgewicht een vorm van kindermishandeling kan zijn, maar wij
kunnen er nu genuanceerder naar kijken. Wij vinden dat ouders niet in alle situaties
verantwoordelijk zijn voor de oorzaak van het overgewicht van hun kind, denk hierbij aan
medische redenen. Daarentegen vinden wij dat ouders wel altijd verantwoordelijk zijn voor
het inschakelen van (professionele) hulp wanneer zij, of anderen, signaleren dat hun kind
kampt met overgewicht. Overgewicht kan namelijk ernstige psychische, fysieke en sociaalemotionele gevolgen hebben voor een kind. Volgens ons is er, net als bij iedere vorm van
kindermishandeling, per situatie onderzoek nodig om te kunnen stellen dat de toegebrachte
schade kan worden benoemd als kindermishandeling.
… maar wat vindt u?
Het artikel “overgewicht is kindermishandeling” is geschreven door: Evelien van den Bergh,
Marita Koppes, Jenneke van der Meijden en Vera Wijtvliet.
Literatuur
- Bolt, A. (2010). Het gezin centraal. Handboek voor ambulante hulpverleners. Amsterdam: SWP
- Braet, C., Joossens, L., Mels, S., Moens, E., & Tanghe, A. (2007). Kinderen en jongeren met overgewicht handleiding voor begeleiders. Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
- Hermanns, J (2005). Handboek jeugdzorg. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
- Jensma, F. (2012, juni 8). Dikke kinderen? De rechter oordeelt. NRC Handelsblad, p. 8.
- Linden, A.P. van der, Siethoff, F.G.A. ten & Zeijlstra-Rijpstra, A.E.I.J. (2009). Jeugd en recht. Houten: Bohn
Stafleu Van Loghum.
- Rigter, J. (2008) Ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen. (1e druk) Uitgeverij Couthinho, Bussum.